Tài liệu NghỆ thuẬt kỂ chuyỆn trong tiỂu thuyẾt trÒ chuyỆn trong quÁn la catedral cỦa mario vargas llosa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Thu Giang NGHỆ THUẬT KỂ CHUYỆN TRONG TIỂU THUYẾT TRÒ CHUYỆN TRONG QUÁN LA CATEDRAL CỦA MARIO VARGAS LLOSA LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Thu Giang NGHỆ THUẬT KỂ CHUYỆN TRONG TIỂU THUYẾT TRÒ CHUYỆN TRONG QUÁN LA CATEDRAL CỦA MARIO VARGAS LLOSA Chuyên ngành : Văn học nước ngoài Mã số 60 22 02 45 : LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. ĐÀO NGỌC CHƯƠNG Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ văn học với đề tài “Nghệ thuật kể chuyện trong tiểu thuyết Trò chuyện trong quán La Catedral của Mario Vargas Llosa” là công trình nghiên cứu khoa học của riêng cá nhân tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Đào Ngọc Chương. Nội dung luận văn chủ yếu trình bày những kết quả rút ra được từ quá trình nghiên cứu khoa học của bản thân và không trùng lặp với các đề tài khác. Bên cạnh đó, luận văn có tham khảo và sử dụng các tài liệu, thông tin được đăng tải trên các ấn phẩm sách, báo, tạp chí khoa học, và website theo danh mục tài liệu tham khảo. TP. Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 9 năm 2014. Tác giả Nguyễn Thị Thu Giang LỜI CÁM ƠN Trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ và động viên rất quí báu của thầy cô, gia đình và bạn bè. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và tri ân sâu sắc đến PGS.TS. Đào Ngọc Chương, người hướng dẫn khoa học đã tận tâm hướng dẫn tôi trong suốt quá trình làm luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cám ơn sâu sắc đến quý thầy cô Khoa Văn trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã truyền dạy kiến thức cho tôi trong suốt năm học vừa qua. Xin cám ơn các thầy cô Ban giám hiệu, phòng Sau đại học Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập tại trường. Dù bản thân tôi đã có rất nhiều cố gắng trong quá trình thực hiện luận văn, song thiếu sót là điều không thể tránh khỏi. Vì vậy tôi rất mong nhận được sự góp ý của quý thầy cô, anh chị em đồng nghiệp và các bạn. TP. Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 9 năm 2014 Nguyễn Thị Thu Giang MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các bảng Danh mục các hình MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 Chương 1. NGHỆ THUẬT TỔ CHỨC CỐT TRUYỆN ............................... 20 1.1. Cốt truyện phân rã – lồng khung............................................................... 20 1.2. Cốt truyện song hành – tịnh tiến ............................................................... 28 1.3. Sự giao nhau giữa các tuyến truyện .......................................................... 42 1.4. Lối đón trước............................................................................................. 48 Chương 2. PHƯƠNG THỨC KỂ CHUYỆN .................................................. 53 2.1. Người kể chuyện ....................................................................................... 53 2.1.1. Người kể chuyện ngôi thứ nhất........................................................... 53 2.1.2. Người kể chuyện ngôi thứ ba.............................................................. 57 2.1.3. Sự đan xen linh hoạt giữa các ngôi kể ................................................ 66 2.2. Điểm nhìn .................................................................................................. 70 2.2.1. Điểm nhìn bên trong – điểm nhìn chủ đạo ......................................... 71 2.2.2. Điểm nhìn bên ngoài ........................................................................... 80 2.2.3. Sự di động điểm nhìn .......................................................................... 83 2.3. Lời kể ........................................................................................................ 89 2.3.1. Lời kể đan xen giữa hồi tưởng và liên tưởng...................................... 89 2.3.2. Lời kể đan xen giữa ngôn ngữ đối thoại và ngôn ngữ độc thoại ........ 92 Chương 3. THỜI GIAN VÀ KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT ................... 103 3.1. Thời gian nghệ thuật ............................................................................... 103 3.1.1. Thời gian đồng hiện đa tầng ............................................................. 104 3.1.2. Thời gian kéo căng – dồn nén ........................................................... 109 3.2. Không gian nghệ thuật ............................................................................ 114 3.2.1. Không gian bên ngoài và không gian bên trong ............................... 115 3.2.2. Không gian đồng hiện đa tầng .......................................................... 126 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 130 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 135 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Bảng thống kê số lần xuất hiện của kiểu kết cấu “Những vòng tròn đồng tâm” ........................................................... 44 Bảng 2.2. Tần số xuất hiện của hai từ “hắn nghĩ” trong tiểu thuyết Trò chuyện trong quán La Catedral ................................................. 93 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Sơ đồ cốt truyện tiểu thuyết Trò chuyện trong quán La Catedral ... 23 Hình 2.2. Kiểu kết cấu “Những vòng tròn đồng tâm” trong tiểu thuyết Trò chuyện trong quán La Catedral ................................................. 46 Hình 2.3. Sơ đồ thể hiện mối quan hệ giữa nhân vật Ambrosio với các nhân vật khác và giữa các nhân vật với nhau ............................................ 69 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Từ những năm sáu mươi của thế kỉ XX, tiểu thuyết Mỹ La tinh xuất hiện như “quả bom” dội vang dư luận Âu Mỹ khiến người ta ngạc nhiên coi nó như một hiện tượng thần kì. Văn xuôi Mỹ La tinh nửa thế kỉ trước còn nằm ngoài rìa nền văn học lớn của nhân loại, nay đột ngột bước lên tiền đài của văn học thế giới. Ở Việt Nam, từ năm 1986 khi cuốn Trăm năm cô đơn của G.G Marquez do Nguyễn Trung Đức dịch và Nxb Văn học ấn hành thì nền văn học khu vực Mĩ La tinh mới thật sự đến với các độc giả yêu văn học nước ta. Nền văn học có nhiều điều mới lạ này đã thực sự gây chú ý cho công chúng và thu hút giới nghiên cứu phê bình văn học trong nước. Văn học Mĩ La tinh là một truyền thống văn chương dù còn khá non trẻ nhưng vô cùng đặc sắc bên cạnh các truyền thống văn chương danh tiếng khác như Nga, Anh, Pháp, Trung Quốc, Bắc Mỹ. Nền văn học này đã phản ánh được tâm thức của con người dân tộc mình, vấn đề của thời đại và sáng tạo nên những thành tựu nghệ thuật mới. Khi nói đến văn học Mỹ La tinh, người ta thường hay nhắc đến Chủ nghĩa hiện thực huyền ảo – chủ nghĩa hiện thực mang màu sắc Mỹ La tinh – như một thành tựu nổi bật với các tác phẩm của các nhà văn thuộc khuynh hướng này như: Miguel Angel Asturias, Alejo Carpentier, Jorge Amado, J.L Borges. . . và nhất là Gabriel Garcia Marquez. Chúng ta không phủ nhận chủ nghĩa hiện thực huyền ảo là một khuynh hướng sáng tác nổi bật với nhiều thành tựu, thế nhưng sức quyến rũ của văn học Mỹ La tinh không chỉ đến từ chủ nghĩa hiện thực huyền ảo mà chúng ta còn phải kể đến những sáng tác của các tác giả không thuộc khuynh hướng này, trong số đó Mario Vargas Llosa với giải Nobel văn chương 2010 là một tên tuổi lớn. Cây bút người Peru này cùng với Gabriel Garcia Marquez được đánh giá là hai con sư tử lớn của nền văn học Mỹ La tinh. 2 Trong sự nghiệp sáng tác dồi dào kéo dài nửa thế kỷ của ông, các tác phẩm thường được nhắc đến là Conversación en la Catedral (Trò chuyện trong quán La Catedral– 1969), La guerra del fin del mundo (Chiến tranh ở ngày tận thế – 1981) và La fiesta del chivo (Lễ hội của loài dê – 2000). . .Trong số đó, quyển tiểu thuyết Trò chuyện trong quán La Catedral chiếm một vị trí đặc biệt vì nó đã góp phần đưa Vargas Llosa đến với Giải Nobel văn học bởi “những lí giải về cấu trúc quyền lực và hình ảnh sắc bén về sự kháng cự, nổi dậy và thất bại của con người cá nhân” [48]. Ông đã từng nói về đứa con tinh thần của mình như sau: “Trong tất cả các cuốn tiểu thuyết tôi đã viết trong những năm ấy, nó là một cuốn ít thành công nhất khi mới ra mắt. Nhưng dần dần nó tìm được đường đi của nó, nó chưa bao giờ ngưng sống, nó đã được tái bản đi tái bản lại. Tôi tin rằng cuối cùng nó sẽ là cuốn sách được dịch ra nhiều thứ tiếng nhất của tôi” [47]. Trò chuyện trong quán La Catedral là một cuốn tiểu thuyết làm cho người đọc sững sờ vì tầm vóc và say mê vì từng khung cảnh, chi tiết. Nó đồ sộ và nguy nga như một giáo đường (La Catedral). Nếu trong Ulysses1, James Joyce tìm cách đưa ra bức tranh chính trị – xã hội của cả nước Ireland trong một ngày độc nhất, thì Mario Vargas Llosa tìm cách xây dựng bức tranh chính trị – xã hội của toàn bộ một châu lục gói gọn trong cuộc trò chuyện trong vòng một buổi chiều. Với những mảng hiện thực ngổn ngang nhiều tầng lớp, Llosa đã sáng tạo ra một lối kể chuyện vô cùng độc đáo và tài tình. Những sự đổi mới về cốt truyện, phương thức kể chuyện cũng như cách xử lí không gian và thời gian đã có những đóng góp quan trọng trong việc hình thành diện mạo và phong cách trần 1 Ulysses là tiểu thuyết của James Joyce xuất bản lần đầu năm 1922. Tác phẩm được tạp chí Time đánh giá là một trong số những kiệt tác văn chương lớn nhất thế giới thế kỷ 20. Với ẩn dụ về sử thi Odysseus, thủ pháp dòng ý thức và nội dung được nén chặt bằng những sự kiện miên man trôi theo suy tưởng của các các nhân vật diễn ra chỉ trong một ngày: 16 – 6 –1904. 3 thuật của Mario Vargas Llosa. Sự hấp dẫn và sức hút của quyển tiểu thuyết này có được là bởi nghệ thuật kể chuyện độc đáo của tác giả. Và có lẽ vì điều đó mà cho đến thời điểm hiện tại, Mario Vargas Llosa cùng với tiểu thuyết Trò chuyện trong quán La Catedral vẫn là nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều nhà phê bình nghiên cứu trong và ngoài nước khi tiến hành khảo sát phong cách nghệ thuật của nhà văn nói riêng và tìm hiểu về văn học Mỹ La tinh nói chung. Tự sự học (Narratology) là một lĩnh vực nghiên cứu đặc thù của lí luận văn học, lấy nghệ thuật tự sự làm đối tượng, phần nào đó tương ứng với “thi học” nghĩa hẹp, là lĩnh vực lấy nghệ thuật thi ca làm đối tượng nghiên cứu. Bộ môn khoa học này vốn là một nhánh của thi pháp học hiện đại, hiểu theo nghĩa rộng nghiên cứu cấu trúc của văn bản tự sự và các vấn đề liên quan hoặc nói cách khác là nghiên cứu đặc điểm nghệ thuật của văn bản tự sự nhằm tìm một cách đọc. Tự sự học từ lâu đã trở thành một bộ môn nghiên cứu liên ngành, có tính quốc tế và có vị trí ngày càng quan trọng trong lĩnh vực văn học và khoa học nhân văn. Lí thuyết tự sự ngày càng được quan tâm phổ biến và trở thành một sản phẩm thực dụng, cụ thể của làn sóng lớn trong lí thuyết văn hóa về văn học. Lí thuyết tự sự có thể coi như một bộ phận không thể thiếu của hành trang nghiên cứu văn học hôm nay, và nói theo ngôn ngữ của Thomas Kuhn, thì đó là một bộ phận cấu thành của hệ hình lí luận hiện đại. Vì những lí do trên, người viết chọn đề tài “Nghệ thuật kể chuyện trong tiểu thuyết Trò chuyện trong quán La Catedral của Mario Vargas Llosa” với mong muốn sẽ học tập, vận dụng kiến thức tự sự học để tìm hiểu và khám phá những yếu tố “ma lực” cuốn hút trong từng trang văn của tiểu thuyết này đồng thời giới thiệu một nhà văn lớn, một phong cách văn học độc đáo đến với độc giả Việt Nam. 4 2. Lịch sử vấn đề 2.1 Về nhà văn Mario Vargas Llosa Đáng chú ý trong số những tài liệu nghiên cứu về Mario Vargas Llosa chính là bài viết Mario Vargas Llosa, tông đồ của cá nhân và chủ nghĩa tự do của tác giả Đỗ Tuyết Khanh [40]. Bài viết cung cấp cho người đọc những thông tin khá đầy đủ và chi tiết về cuộc đời tác giả cũng như quá trình thay đổi quan điểm chính trị từ phái tả sang phái hữu. Bên cạnh đó, Đỗ Tuyết Khanh cũng nhấn mạnh Mario Vargas Llosa là một trí thức dấn thân, sự nghiệp sáng tác của ông vô cùng đa dạng và phong phú. Kèm theo bài viết là danh mục các tác phẩm của Llosa xếp theo thứ tự thời gian. Nếu độc giả muốn tìm kiếm một tài liệu nghiên cứu ngắn gọn nhưng đầy đủ về giải Nobel văn chương 2010 thì có thể nói bài viết của Đỗ Tuyết Khanh đáp ứng khá đầy đủ những yêu cầu đó. Mario Vargas Llosa tên thật là Jorge Mario Pedro Vargas Llosa. Ông sinh ngày 28 tháng 3 năm 1936 tại Arequipa, một thành phố phía Nam Peru. Cha ông là Ernesto Vargas Maldonado và mẹ là bà Dora Llosa Ureta. Cha mẹ ông li dị nhau ngay từ trước khi Mario được sinh ra, vì vậy cậu bé sống với mẹ và ông bà ngoại ở Cochabamba (Bolivia). Gia đình dời về Peru khi ông cụ về làm công chức ở đây. Năm 1947, cha mẹ Mario quyết định tái hợp và định cư ở Lima, thủ đô của Peru. Mario theo học trường Thiên chúa giáo tại Lima và sau đó được cha gửi vào Học viện quân sự Leoncio Prado. Sau này, nhà văn đã tái hiện lại ngôi trường trong quyển tiểu thuyết Thành phố và lũ chó (1963). Tuy nhiên, vì chán ghét cuộc sống ở Học viện quân sự, Llosa đã tự ý bỏ học một năm trước khi khóa học kết thúc và vào làm cho tờ báo La Industria của tỉnh Piure. Năm 1953, Vargas Llosa thi vào khoa ngôn ngữ Đại học San Marcos ở Lima. Chẳng bao lâu sau, ông nhận được học bổng của Đại học San Marcos và chuyển sang Tây Ban Nha học năm 1958, nơi ông làm luận án tiến sĩ về Ruben Dario (nhà thơ Nicaragua, khởi xướng dòng văn học hiện đại Mỹ La tinh. Năm 1960, được hứa một khoản trợ cấp cho việc nghiên cứu văn học, Llosa chuyển 5 sang Paris sinh sống, dạy học và cộng tác với thông tấn xã Agence France Presse và Đài truyền hình Pháp. Khi đó, ông thành hôn với người họ hàng bên ngoại là bà Julia Urquidi lớn hơn ông 19 tuổi. Năm 1964, ông chia tay người vợ đầu, lấy một người chị họ khác là Patricia Llosa. Từ năm 1969 – 1970, ông sống và giảng dạy ở Anh rồi Tây Ban Nha, trước khi chính thức bắt tay vào hoạt động văn học chuyên nghiệp. Cuộc đời viết văn của ông bắt đầu với tác phẩm Los Jefes (The Cubs and Other Stories, 1959) phát hành ở Barcelona năm 1959 nhưng tên tuổi ông chỉ nổi lên trên văn đàn thế giới với quyển La Ciudad y los Perros (Thành phố và lũ chó - 1963), kể lại những gì ông đã trải qua tại trường quân sự Leoncio Prado và gây nhiều tranh cãi ở Peru. Các sĩ quan của trường đã tổ chức đốt trước công chúng 1000 bản cuốn tiểu thuyết này. Ngay từ khi mới 31 tuổi (1967), ông đã đạt giải thưởng quốc tế “Rómulo Gallegos” được trao tặng năm năm một lần cho tác phẩm hay nhất viết bằng tiếng Tây Ban Nha. Sau đó, ông cho ra mắt liên tiếp ba, bốn năm một cuốn sách và cuốn nào cũng là một “sự kiện”. Sau khi sống ở Paris, Lima, Luân Đôn và Barcelona, ông quay trở lại Lima năm 1974 và được bầu vào Viện hàn lâm Peru năm 1975. Ông đã giảng dạy tại nhiều đại học ở Mỹ, châu Mỹ La tinh và châu Âu. Năm 1990, ông ra tranh cử tổng thống ở Peru dưới lá cờ của liên minh FREDEMO nhưng thất bại. Năm 1994, ông là người châu Mỹ La tinh đầu tiên được bầu vào Viện hàn lâm Tây Ban Nha, và chia thời gian sống giữa Barcelona, Madrid, Lima, Paris và Luân Đôn. Ông cũng từng là giáo sư thỉnh giảng cho các khoá học mùa thu tại Đại học Princeton ở Mỹ. Đối với Mario Vargas Llosa, giải Nobel là phần thưởng tột đỉnh và duy nhất còn thiếu cho đến nay trong danh sách các thành tích. Ông đã đoạt nhiều giải quan trọng của văn học tiếng Tây Ban Nha như Premio Internacional de Literatura Rómulo Gallegos (1967), Premio Príncipe de Asturias (1986), Premio Cervantes (1994) và Premio Ortega y Gasset de Periodismo (1999), và 6 các giải quốc tế như PEN/Nabokov (2002) và Grinzane Cavour (2004), và như ông tự nói: giải thưởng lớn nhất trong đời chính là niềm đam mê và lòng quyết tâm theo đuổi nghề văn. Ông cũng đã nhiều lần được phong bằng tiến sĩ danh dự, trong đó đáng kể nhất ngoài các đại học của Tây Ban Nha và châu Mỹ La tinh còn có các trường đại học danh tiếng khác trên thế giới như: Oxford (năm 2003), Harvard (1999) và Sorbonne nouvelle Paris 3 (2003). Sự nghiệp văn chương của Vargas Llosa là một dòng chảy liên tục, đa dạng và phong phú. Danh mục các tác phẩm của ông cho tới nay hơn 60 quyển và bao gồm đủ mọi thể loại: tiểu thuyết, kịch, tiểu luận, bài báo, biên khảo, phê bình văn học. . . Sách của ông đã được dịch ra hơn 30 thứ tiếng, kể cả tiếng Hoa, Do Thái và Ả Rập. Những quyển tiểu thuyết nổi tiếng nhất của ông thường hay được nhắc đến là: Conversación en La Catedral (Trò chuyện trong quán La Catedral, 1969), Pantaléon y las Visitadoras (Pantaléon và các nữ du khách, 1973), La tía Julia y el Escribidor (Dì Hulia và nhà văn quèn, 1977), La guerra del fin del mundo (Cuộc chiến tranh nơi tận cùng thế giới, 1981), Historia de Mayta (Câu chuyện của Mayta, 1984), Quién mató a Palomino Molero ?(Ai đã giết Palomino Molero, tiểu thuyết hình sự, 1986), El hablador (Người nói chuyện, 1987), Elogio de la madrastra (Ca ngợi người mẹ kế, 1988), Lituma en los Andes (Người Lituma ở dãy Andes, 1993), Los cuadernos de don Rigoberto ( Những quyển vở của ông Rigoberto,1997), La fiesta del chivo (Lễ hội của loài dê, 2000), El paraíso en la otra esquina (Thiên đường nơi góc phố, 2003). Và ở tuổi 70, lần đầu tiên ông viết cuốn tiểu thuyết tình yêu Travesuras de la ninã mala (Trò nghịch của gái hư, 2000)…Ngoài ra ông còn một số lượng rất lớn sách tiểu luận về văn học, triết học, chính trị và nhiều tác phẩm sân khấu. Trong sự nghiệp sáng tác đồ sộ của ông, những tác phẩm "đã vẽ lên hoạ đồ của các cấu trúc quyền lực", theo lời của Viện hàn lâm Thụy Điển, là những tiểu thuyết viết về những chế độ độc tài áp bức như Conversación en la Catedral (Trò chuyện trong quán La Catedral, 1969), La fiesta del chivo (Lễ hội của loài 7 dê - 2000). Llosa luôn là một kẻ thù cay đắng của những kẻ độc tài và chế độ độc tài. Trò chuyện trong quán La Catedral vẽ lên bức tranh trầm luân của xã hội Peru trong tám năm trị vì của chế độ độc tài Odría. Lễ hội của loài dê kể lại giai đoạn cuối đời của Rafael Leonidas Trujillo, nhà độc tài đã cai trị nước Cộng Hoà Dominica trong hơn 30 năm trước khi bị ám sát năm 1961, số phận bi thảm của một dân tộc sống trong khiếp sợ và những thủ đoạn dã man của một chế độ gia đình trị dùng mọi cách để bảo vệ quyền lực của mình. Mario Vargas Llosa cũng phân tích ở đây một ý tưởng ông hay nêu lên: những chế độ độc tài không phải là thiên tai trên trời rơi xuống, mà xuất hiện và tồn tại với sự đồng lõa của nhiều người, thậm chí sự tiếp tay của chính các nạn nhân, do sự mê hoặc của dân chúng trước một vị "anh hùng" hay "cứu tinh dân tộc". Trong không khí nặng nề, lắm khi ngột ngạt, những tác phẩm này vẫn có đây đó vài nét hài hước, có duyên. Trong những năm về sau, Vargas Llosa khai thác tính trào phúng này nhiều hơn trong những tác phẩm như Pantaléon y las Visitadoras (Pantaléon và các nữ du khách, 1973) Vargas Llosa cũng viết nhiều tác phẩm về cuộc đời và tác phẩm của những nhà văn mà ông ngưỡng mộ như La Orgía perpetua: Flaubert y "Madame Bovary" (1975), La Tentación de lo Imposible (2008) viết về Victor Hugo. García Márquez: Historia de un Deicidio, viết năm 1971 trước khi Mario Vargas Llosa đoạn tuyệt với Gabo được coi như một biên khảo nổi bật về nhà văn này. Gần đây hơn, El Paráiso en la otra Esquina (2003) nói về cuộc đời của Flora Tristan và Paul Gauguin, cháu ngoại của bà, và những khát vọng không toại nguyện của hai con người sống cách nhau 100 năm nhưng cùng đi tìm một thiên đàng. Một chủ đề khác hiện diện trong tất cả các tác phẩm của Mario Vargas Llosa là bản năng tính dục – cái yếu tố mãnh liệt của sự sống. Quan hệ tính dục thường được ông miêu trong một số tiểu thuyết như: Travesuras de la Niña mala hay Elogio de la Madrastra, Conversación en la Catedral, La fiesta del 8 Chivo, hoặc El Paráiso en la otra Esquina. .. Sự ám ảnh về tính dục đi liền với một ý tưởng cốt lõi của Mario Vargas Llosa: sức sống của bản năng nơi cá nhân quay cuồng giữa lịch sử và chống chọi với những hoàn cảnh tối tăm. Cái mà Viện hàn lâm Thụy Điển gọi là sự kháng cự, nổi loạn và thất thế của cá nhân. Trong tất cả các tiểu thuyết của Vargas Llosa đều có những nhân vật khao khát tự do, tự do tư tưởng, chính trị hoặc sáng tác, hay chỉ tự do sống theo ý mình. Trong Trò chuyện trong quán La Catedral, những cá nhân không thoát khỏi thân phận trôi nổi khi xã hội chìm đắm trong suy đồi. Chủ nghĩa tự do của Mario Vargas Llosa đầu tiên và trên hết là tự do của cá nhân, bất kể là trên phương diện gì, chính trị, kinh tế, xã hội hay văn hoá. Và cuối cùng, một điểm không thể không nhắc đến khi đề cập đến cuộc đời của Vargas Llosa đó là: ông là một trí thức dấn thân. Như rất nhiều nhà văn khác, Vargas Llosa quan niệm văn chương phải gắn liền với cuộc sống, nhà văn không thể chỉ sống trong tháp ngà mà phải lăn lộn với cuộc đời và vì thế mà bản thân ông đã có một cuộc sống dấn thân vô cùng sôi động. Như nhiều nhà văn Mỹ La tinh, ông rất năng động trong sinh hoạt chính trị. Khi mới năm tuổi, ông đã muốn thành nhà văn và thời thanh niên, ông đã chọn chính trị – một chủ đề hiểm hóc làm vấn đề cơ bản cho đời văn của mình. Từ khi còn rất trẻ, Vargas Llosa đã làm ký giả cho một tờ báo ở thủ đô Lima . Ông bắt đầu là nhà báo trước khi viết văn và vẫn tiếp tục công việc viết báo song song với sáng tác văn chương. Ông thường xuyên cộng tác với báo El País, mục "Piedra de Toque" (Đá thử vàng) trong đó ông bàn luận về đủ mọi vấn đề, từ văn chương đến chính trị, tình hình Trung Đông đến tệ hại của thuốc lá. Ông cũng rất siêng gửi đăng bài ở các báo khác, không ngừng cho ý kiến về mọi việc. Vào năm 1953, khi đang học Đại học San Marcos, ông đã bắt đầu tham dự các cuộc họp bí mật của các nhóm sinh viên chống Odría, quan sát đời sống dân nghèo và tìm hiểu thế giới tội phạm. Qua đó ông gặp những người mà sau 9 này sẽ trở thành các nhân vật trong tác phẩm của mình. Đa số các tác phẩm của Llosa là cách mà ông đặt vấn đề đối với đất nước và đồng bào của mình. Từ năm 1987, ông bắt đầu tham gia vào con đường chính trị vì ông cho rằng nhà văn phải có quan hệ chặt chẽ với đời sống xã hội: "Trước hết tôi vẫn là nhà văn, chứ không phải là nhà hoạt động chính trị chuyên nghiệp. Nhưng tôi vẫn cho rằng nhà văn phải có bổn phận tham gia vào những vấn đề xã hội, đặc biệt là những nước còn tồn tại nhiều điều bất ổn, mà những nước ấy lại chiếm số đông trên thế gian này. Tôi nghĩ rằng ở một mức độ nào đó nhà văn cần phải tham gia vào đời sống chính trị xã hội, cần phải phát biểu quan điểm của mình và bảo vệ nó đến cùng. Khi đã dùng đến ngôn ngữ chính trị thì phải hết sức sắc sảo và đanh thép. Song điều quan trọng nhất là phải giữ được sự độc đáo và tươi mới trong tâm hồn của mình. Chính những điều ấy sẽ giúp đỡ nhà văn rất nhiều." [49]. Và quan trọng nhất, cao điểm của sự dấn thân theo kiểu của Mario Vargas Llosa, là một sự kiện quan trọng trong cuộc đời ông: tham gia chính trường và ra ứng cử tổng thống tại Peru năm 1990 (lúc này Llosa đã 64 tuổi) vì muốn có một cuộc dấn thân thực tế vào chính trị. Trước đó, ông đã thành lập ra tổ chức Movimiento Libertad (Phong trào Tự do) và chống đối thành công sắc lệnh quốc hữu hoá các ngân hàng của Tổng thống García. Mario Vargas Llosa đã ra tranh cử dưới lá cờ của một liên minh hỗn tạp, đặt tên là Frente Democrático (FREDEMO), gồm Movimiento Libertad và các đảng trung hữu như Partido Acción Popular và Partido Popular Cristiano. Vòng đầu ông về nhất với 27,61% số phiếu nhưng lại thua ở vòng nhì trước một ứng cử viên lúc ấy hầu như vô danh, Alberto Fujimori. Sau thất bại, Vargas Llosa quay về Tây Ban Nha và lấy quốc tịch Tây Ban Nha, được bầu vào Viện hàn lâm Tây Ban Nha. 10 Vargas Llosa tin vai trò lớn lao của nhà văn là phải tham gia vào các cuộc tranh luận xã hội, không tách rời những vấn đề lớn của nhân dân, xã hội, đời sống, và cả cuộc đời ông đã ráo riết làm theo nguyên tắc ấy. Trên tờ Tạp chí Văn xuôi hư cấu thế giới (The International Fiction Review), với bài viết Trò chuyện trong quán La Catedral của Mario Vargas Llosa, tác giả John M. Kirk đã ghi nhận những cố gắng ấy của Llosa: "Về cơ bản nhà văn là một kẻ nổi loạn, là một người không cảm thấy vui vẻ với thế giới mọi thứ xung quanh mình mà ông ta nhìn thấy, và vì vậy ông viết văn để làm cho mọi người nhận ra những vấn đề mà xã hội của họ đang phải đối mặt " [46]. 2.2 Về tiểu thuyết Trò chuyện trong quán La Catedral 2.2.1 Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài Là tác phẩm ghi dấu thành công lớn nhất trong sự nghiệp sáng tác của Mario Vargas Llosa, Trò chuyện trong quán La Catedral đã nhận được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới. Trước tiên, chúng tôi xin giới thiệu hai ấn phẩm đáng chú ý trong số các tài liệu tham khảo về Vargas Llosa và Trò chuyện trong quán La Catedral: - The Cambridge Companion to the Latin American Novel (Đồng hành cùng tiểu thuyết Mỹ La tinh - đại học Cambridge), sửa chữa và hiệu đính bởi Efraín Kristal, 2005. - The Cambridge Companion to Mario Vargas Llosa (Đồng hành cùng Mario Vargas Llosa - đại học Cambridge), sửa chữa và hiệu đính bởi Efraín Kristal và John King, 2012. Hai tài liệu tham khảo này đã mang đến cho người đọc những cái nhìn vừa mang tính toàn diện vừa mang tính cụ thể, chi tiết về văn học Mỹ La tinh và sự nghiệp sáng tác của Mario Vargas Llosa – một trong những tác giả tiêu biểu của nền văn học này. Trong sách Đồng hành cùng tiểu thuyết Mỹ La tinh của đại học Cambridge, đáng chú ý là chương 3: Phong trào Boom của tiểu thuyết Mỹ 11 La tinh của tác giả John King. John King đã cung cấp cho bạn đọc những kiến thức về giai đoạn bùng nổ của tiểu thuyết Mỹ La tinh (Boom) vào thập niên 60 – 70 của thế kỉ XX mà Vargas Llosa là một trong những cái tên thường xuyên được nhắc đến. Sau đó, ở chương 16, tác giả Michelle Clayton đã giới thiệu về một quyển tiểu thuyết của Vargas Llosa là Chiến tranh nơi tận cùng thế giới. Sau khi đã có một số kiến thức nhất định về văn học Mỹ La tinh và phong trào Boom từ ấn phẩm trên thì quyển Đồng hành cùng Mario Vargas Llosa (cũng của đại học Cambridge) sẽ giới thiệu cho độc giả một cách trọn vẹn và đầy đủ về toàn bộ sự nghiệp sáng tác của Vargas Llosa: từ những tiểu thuyết thời kì đầu cho đến những tiểu thuyết lịch sử, chính trị, các luận văn, hồi kí, những vở kịch….Bên cạnh đó quyển sách còn cung cấp một cái nhìn tổng quan về các chủ đề văn học lớn của Vargas Llosa: thực tế và nổi loạn, nạn tham nhũng, chế độ độc tài, tư tưởng không hòa giải…Nếu như Đồng hành cùng tiểu thuyết Mỹ La tinh tuyệt nhiên không hề đề cập đến Trò chuyện trong quán La Catedral thì trong quyển sách này, ở chương 3, Efraín Kristal đã giới thiệu với độc giả một cách tỉ mỉ và chi tiết về cuốn “tổng tiểu thuyết” này. Trong đó, đáng chú ý là những nhận định về phương diện nghệ thuật của tác phẩm: “Trò chuyện trong quán La Catedral là thành tựu văn học lớn nhất khám phá về đất nước Pêru của Vargas trong những năm 1960. Trong một chừng mực thì Trò chuyện trong quán La Catedral đi tìm con đường của chính nó với cấu trúc hình thức thích hợp và ngôn ngữ chính xác để vẽ nên một bức tranh chỉ trích một quốc gia, mà trong đó mọi cá nhân bị đe dọa và bị mua chuộc bằng đủ mọi cách” [36]. Các học giả đã chỉ ra sự độc đáo về phương diện nghệ thuật của tác phẩm: “Với tiểu thuyết này, Mario Vargas Llosa đã dung hòa những kĩ thuật thuật văn chương táo bạo của James Joyce và W. Faulkner (sự giao thoa của những mảng thời gian và không gian, sử dụng độc thoại nội tâm, lời 12 nói gián tiếp tự do) và những biểu hiện của văn hóa đại chúng (phim ảnh, âm nhạc, báo chí giật gân) để khám phá một xã hội xấu xa” [36]. Trong các yếu tố thuộc về phương diện nghệ thuật, cốt truyện của quyển tiểu thuyết này là yếu tố được đặc biệt quan tâm: “Bất kể thiết lập điều gì, các tiểu thuyết của Vargas Llosa luôn luôn căn cứ vào cốt truyện, và ông điều khiển để làm cho câu chuyện của mình hấp dẫn khi ông sử dụng một số kỹ thuật tường thuật phức tạp nhất trong văn học đương đại…Cấu trúc câu chuyện phức tạp này đặc biệt nổi bật khi Vargas Llosa đan xen vào nhau nhiều cuộc đàm thoại và nhiều sự kiện trên cùng một trang nhưng có thể diễn ra đồng thời ở những nơi khác nhau, hoặc diễn ra tại nhiều thời điểm khác nhau” [36]. Chính vì vậy mà Alonso Cueto đã kết luận về Vargas Llosa:“Ông vừa là một nhà văn vĩ đại, vừa là một nhà kể chuyện tuyệt vời” [36]. Bên cạnh hai ấn phẩm trên, chúng ta còn có thể kể đến một số bài viết đăng trên các tạp chí khoa học nước ngoài: - Mario Vargas Llosa's Conversation in the Cathedral (Trò chuyện trong quán La Catedral của Mario Vargas Llosa) của tác giả John M. Kirk, đăng trên tờ Tạp chí Văn xuôi hư cấu thế giới (The International Fiction Review), Số 4, 1977. - Mario Vargas Llosa’s Conversation in the Catedral: Power Politics in the corrupt society (Trò chuyện trong quán La Catedral của Mario Vargas Llosa: Quyền lực chính trị trong xã hội tham nhũng) của tác giả Charles Rossman, đăng trên tạp chí Văn chương đương đại số 28, quyển 4, Nxb Đại học Wisconsin. - Deflection of Personal Integrity in Mario Vargas Llosa’s Conversation in the Cathedral and William Faulkner’s the Sound and the Fury (Sự lệch lạc nhân cách trong “Trò chuyện trong quán La Catedral” của Mario Vargas Llosa