HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH
80
NGÊM THÚ CÛÅ THÊÌN
Nguyïîn Thaái Thûúâng ngûúâi àúâi Maåc, luác coân laâ hoåc troâ,
ài cêìu möång úã nuái Yïn Tûã. Thêìn baáo möång rùçng àïën saáu
mûúi tuöíi múái àöî àaåt. Thûúâng thûác dêåy tûác quaá, liïìn ngêm
möåt baâi thú àïí cûå laåi lúâi thêìn:
Saách thuöåc, vùn hay sûå chùèng ngúâ,
Trong ba mûúi tuöíi àöî thò vûâa.
Thêìn nhên sao noái sai laâm vêåy?
Àïën saáu mûúi thò àaä thûúång thû!
Tuåc truyïìn, sau öng thûåc hiïån àûúåc àuáng nhû yá àõnh:
Ba mûúi tuöíi àöî tiïën sô, saáu mûúi tuöíi laâ Lïî böå thûúång
thû.
*
*
*
Cuâng thúâi êëy, coá ngûúâi hoåc troâ coân treã lù’m, khi sù’p ài
thi, thêëy thêìn baáo möång baão àïën ba mûúi tuöíi thò àöî tiïën
sô. Khi tónh dêåy, anh ta bûåc mònh cuäng laâm möåt baâi thú
mù’ng laåi thêìn nhû sau:
Tiïën sô khoa naây quyïët lêëy tûúi!
Cúá chi coân àúåi àïën ba mûúi?
http://ebooks.vdcmedia.com
Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam
81
Thêìn nhên noái thïë laâ sao vêåy?
Nïn úã ngûúâi ta, haá úã trúâi
Quaã nhiïn, khoa êëy anh ta àöî tiïën sô, vaâ nùm àoá anh
ta múái hai mûúi möët tuöíi.
BAÃNG, TRAÅNG GANH NHAU
Khoaãng àúâi nhaâ Maåc, úã miïìn Haãi Dûúng coá hai ngûúâi
baån úã gêìn laâng nhau: Phaåm Trêën úã laâng Lêm Kiïìu vaâ Àöî
Uöng úã laâng Àoaân Lêm.
Vaâo nùm Quang Baão àúâi Maåc Phuác Nguyïn (1554 1561), hai ngûúâi cuâng traåc ba mûúi tuöíi vaâ cuâng àöî khoa
thi höåi. Àïën kyâ thi àònh, Phaåm Trêën àöî traång nguyïn, coân
Àöî Uöng thò àöî baãng nhaän. Trêën, sûác hoåc vöën keám Uöng,
nïn hñ hûãng lù’m, baão: “Giúâ ta múái àeâ àûúåc thùçng Uöng
àêy!”
Uöng nghe noái tûác lù’m. Luác vinh qui, traång, baãng cuâng
vïì möåt àûúâng. Baãng khöng chõu nhûúâng traång ài trûúác, cûá
doáng ngûåa ài ngang haâng.
Àïën laâng Hoaåch Traåch, dên chuáng keáo nhau ra xem vaâ
xin thú àïí àïì vaâo chiïëc cêìu úã àêìu laâng. Àoá laâ chiïëc cêìu
ngoái hún mûúâi gian. Baãng, traång liïìn thaách nhau qua baãy
http://ebooks.vdcmedia.com
HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH
82
gian phaãi võnh xong baâi thú, ai xong trûúác ài trûúác, khöng
àûúåc tranh nhau.
Lêìn êëy Trêën thù’ng, ai cuäng chõu taâi, chó Uöng khöng
phuåc, cho laâ thú àaä laâm sùén tûâ bao giúâ.
Röìi laåi doáng ngûåa ài ngang haâng. Àïën laâng Minh Luên,
coá ngûúâi múái laâm xong nhaâ, ra àoán àûúâng xin möåt baâi thú
mûâng nhaâ múái.
Trêën àoåc luön:
Nùm nùm thïm phuá quñ,
Ngaây ngaây hûúãng vinh hoa.
Xûa coá cêu nhû thïë,
Nay mûâng múái laâm nhaâ.
Lêìn naây, Uöng àaä coá veã húi chõu taâi nhanh nheån cuãa
Trêën. Àïën cêìu laâng Àoaân Lêm, tuåc goåi laâ cêìu Cöëc, trong
cêìu coá cö baán haâng laâ cö Loan, hai ngûúâi laåi thaách nhau
laâm baâi thú nöm lêëy àïì laâ “Cö Loan baán haâng cêìu Cöëc”.
Haån möîi cêu phaãi coá hai giöëng chim, qua cêìu phaãi xong,
ai xong trûúác ài trûúác, nhêët thiïët khöng àûúåc tranh nhau
nûäa.
Trêën ngöìi trïn ngûåa àoåc ngay rùçng:
Quai vaåc àöi bïn caánh phûúång phong,
Dúã giang baán chaác lûåa àöì cöng.
Xanh le múã kheáp nem höìng múái,
Baåc aác phö phang rûúåu v õt
..... (1)
http://ebooks.vdcmedia.com
nöìng.
Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam
83
Baãng bêëy giúâ múái thûåc chõu phuåc traång laâ nhanh trñ vaâ
nhûúâng cho traång ài trûúác khöng tranh giaânh gò nûäa.
AÊ N KHOÃE, THÚ TAÂI
Lûúng Hûäu Khaánh, ngûúâi laâng Höåi Triïìu, huyïån Hoùçng
Hoáa, tónh Thanh Hoáa, laâ con trai Lûúng Àù’c Bùçng. Öng giuáp Lï
àaánh Maåc coá cöng lúán, chûác àïën thûúång thû, tûúác Àaåt
quêån cöng. Thuúã beá hoåc vúái böë rêët gioãi (Lûúng Àù’c Bùçng
laâ thêìy hoåc cuãa Nguyïîn Bónh Khiïm); 10 tuöíi àaä biïët laâm
thú vùn, nhûng nhaâ ngheâo laåi ùn rêët khoãe, gia àònh khöng
cung cêëp cho Khaánh àûúåc no àuã, nïn öng phaãi tûâ giaä meå
giaâ àïí ài kiïëm ùn vaâ lêåp sûå nghiïåp.
Möåt höm, Khaánh qua chuyïën àoâ söng Tam Kyâ, cuâng vúái
mêëy hoâa thûúång ài àaám chay vïì. Thêëy nhaâ sû mang àêîy
oaãn to tûúáng, Khaánh cûá nhòn chùçm chùåp vaâo àêëy. Nhaâ sû
biïët Khaánh àoái, àûa cho vaâi phêím oaãn, Khaánh tûâ chöëi noái:
- Hoåc troâ kiïët gùåp àaåi böì taát tûúãng tûâ bi quaãng àaåi thïë
naâo, chûá cho möåt vaâi phêím oaãn thò ùn chùèng boä dñnh rùng.
Möåt võ sû giaâ thêëy vêåy liïìn cûúâi, noái:
(1)
Baâi thú bõ thêët truyïìn böën cêu.
http://ebooks.vdcmedia.com
84
HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH
- Thaây àaä laâ hoåc troâ thò thûã laâm möåt baâi thú Nho tùng
àöìng chu (hoåc troâ, nhaâ sû cuâng ài möåt thuyïìn) xem sao?
Nïëu sang söng maâ xong thò coá bao oaãn nhaâ chuâa seä àem
àaäi caã.
Khaánh ngêm luön möåt baâi:
Nang trung kinh sûã kiïåp kim cûúng,
Nhô ngaä kim àöìng phiïëm nhêët haâng.
Höåi si cuâ àaâm khanh saái laåc,
Võ long hoaâng caác ngaä xu thûúng.
Duy biïn nhô thûúång cûâu Haân Duä,
Vaäng sûå ngö do hêån
Thuãy Hoaâng.
Nhêët ngöå vö àoan tuây tiïîn biïåt,
Nhô thaânh phuác quaã ngaä vinh xûúng.
Dõch:
Möåt hoâm kinh sûã nñp kim cûúng,
Ngûúi túá àoâ sang kheáo möåt àûúâng.
Àaám höåi àaân chay ngûúi àuãng àónh,
Lêìu höìng gaác tña túá nghïnh ngang.
Sao ngûúi chaã oaán thuâ Haân Duä, (1)
Àêy túá coân cùm giêån
Thuãy Hoaâng,
(2)
Chöëc nûäa lïn búâ ta taåm biïåt,
Ngûúi thò nïn Phêåt, túá nïn sang.
(1)
(2)
Haân Duä têu vua Àûúâng xin phaá àïìn chuâa, huyã tûúång phêåt.
Têìn Thuãy Hoaâng àöët saách, chön hoåc troâ.
http://ebooks.vdcmedia.com
Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam
85
Thú laâm xong thò àoâ coân caách búâ söng vaâi ba con saâo.
Caác nhaâ sû àïìu phuåc taâi, döëc caã àêîy oaãn cho Khaánh. Nhaâ
thú ngöìi ùn möåt luác hïët saåch. Caác nhaâ sû laåi caâng lêëy laâm
laå. Coá nhaâ sû tùång thïm cho Khaánh quan tiïìn vaâ dùån sau
laâm nïn sûå nghiïåp lúán, coá àaánh deåp àêu thò xin chûâa nhaâ
chuâa ra.
Khaánh àaä y theo lúâi dùån êëy, vïì sau möîi khi tiïën quên
àaánh Maåc, Khaánh àïìu ra lïånh cho quên sô hïët sûác baão vïå
chuâa chiïìn.
TAÂI QUAN QUAN TAÂI
Khoaãng nùm Àaåi Chñnh thúâi nhaâ Maåc (1530 - 1540), coá
tiïën sô Vuä Thoaát Dônh quï úã vuâng Bao Trung, Gia Phuác
(Gia Löåc), Haãi Dûúng, laâ möåt ngûúâi rêët gioãi quöëc êm vaâ
hay khöi haâi.
Khi chûa thi àöî, möåt bûäa ài chúi khöng biïët vö tònh hay
hûäu yá, Dônh àaá vaâo chên con gaái quan phuã. Lñnh bù’t Dônh
vaâo trònh quan, quan bù’t laâm túâ cung vaâ baão nïëu laâm hay
thò seä tha töåi. Dônh chùèng ngêìn ngaåi viïët luön túâ cung nhû
sau:
Quï úã phuã Haå, (1)
(1)
Tûác phuã Haå Höìng, Haãi Dûúng.
http://ebooks.vdcmedia.com
HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH
86
Quaán úã Bao Trung.
Nhên vò du th õ,(1)
Chúåt gùåp maá höìng,
Lúä chên àaåp phaãi,
Vö tûâ tû cung. (2)
Quan phuã xem túâ cung, thêëy lúâi leä khöi haâi hoám hónh,
beân cûúâi vaâ tha cho Dônh.
Möåt lêìn khaác, Dônh àang úã nhaâ thò coá ngûúâi àïën xin baâi
vùn àïí khù’c vaâo bia möå böë, Dônh hoãi:
- Öng cuå coá chûác sù’c gò khöng?
Ngûúâi kia àaáp:
- Cha töi laâm taâi quan (möåt chûác quan voä nhoã).
Nghe noái hai chûä taâi quan, Dônh liïìn cêìm buát viïët ngay
rùçng:
Sinh vi taâi quan,
Tûã nhêåp quan taâi.
Kyâ sinh giaä vinh,
Kyâ tûã giaä ai.
Nghôa laâ:
Söëng laâm taâi quan,
Chïët vaâo quan.
Söëng thò vinh hiïín,
Chïët thò bi ai.
(1)
(2)
Nghôa laâ: nhên vò ài chúi chúå.
Nghôa laâ: khöng coá lúâi leä naâo maâ cung khai àûúåc (troát àaåp chên
phaãi cö gaái, giúâ khöng biïët noái sao nûäa!)
http://ebooks.vdcmedia.com
Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam
87
http://ebooks.vdcmedia.com
HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH
88
RÏU XANH MAÁU ÀOÃ
Thúâi Lï coá Nguyïîn Tuêën úã xaä Nhên Muåc, huyïån Thanh
Trò (nay thuöåc Haâ Nöåi) laâ ngûúâi tñnh tònh rêët cûúng nghõ.
Khöng roä, öng sinh vaâ mêët nùm naâo, chó biïët öng àöî àöìng
tiïën sô khoa Quñ sûãu, nùm Hoùçng Àõnh thûá 14 (1613). Vaâo
nùm Vônh Töå thûá 1 (1615) àúâi Lï Thêìn Töng, öng àûúåc cûã
ài sûá nhaâ Minh àïí dêng àöì lïî cöëng. Vua Minh vöën àaä biïët
öng laâ ngûúâi cûáng rù’n vaâ hay chûä, nhên muöën thûã taâi,
beân ra möåt vïë àöëi nhû sau:
Àöìng truå chñ kim àaâi di luåc.
Nghôa laâ:
Cöåt àöìng túái nay rïu àaä xanh.
Cêu naây coá yá chêm choåc, muöën nhù’c laåi viïåc Maä Viïån
sang chinh phuåc nûúác ta vaâ dûång cöåt àöìng vaâo khoaãng thïë
kyã thûá nhêët.
Nguyïîn Tuêën nghe xong, àöëi laåi ngay:
Àùçng giang tûå cöí huyïët do höìng.
Nghôa laâ:
Söng Àùçng tûâ xûa maáu coân àoã.
YÁ muöën nhù’c hai trêån chiïën thù’ng lûâng lêîy trïn söng
Baåch Àùçng: chiïën thù’ng cuãa Ngö Quyïìn phaá tan quên
http://ebooks.vdcmedia.com
Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam
89
Nam Haán xêm lûúåc vaâo nùm 938, vaâ chiïën thù’ng cuãa
Trêìn Hûng Àaåo tiïu diïåt toaân böå binh thuyïìn xêm lûúåc
cuãa quên Nguyïn vaâo nùm 1288.
Vua Minh nghe röìi, coá veã khöng bùçng loâng; nhûng cuäng
phaãi khen laâ cêu àöëi hay, lúâi vùn choåi, yá tûá huâng höìn,
àanh theáp. Vaâ sau àoá nhaâ vua àaä tiïëp àaäi àoaân sûá böå Viïåt
Nam rêët hêåu. (1)
TA CH AÊÈNG CHÕU PHONG
Àaâo Duy Tûâ, ngûúâi laâng Hoa Trai, huyïån Ngoåc Sún, nay
laâ huyïån Tônh Gia, tónh Thanh Hoáa, sinh nùm 1572, mêët
nùm 1634. Böë öng laâ nghïå nhên haát cheâo. Öng rêët thöng
minh, hoåc gioãi, laåi coá taâi thao lûúåc, nhûng khi naåp àún ài
thi vúái nhaâ Lï, bõ phaác giaác laâ con nhaâ haát xûúáng àaânh
phaãi àuöíi vïì. Öng bûåc chñ boã Lï theo Nguyïîn. Öng laâ
ngûúâi àaä cho àù’p luäy Trêën Ninh luäy Trûúâng Duåc vaâ àaánh
baåi quên Trõnh nhiïìu phen.
Nùm Kyã tyå (1629), sau khi àuöíi àûúåc nhaâ Maåc, Trõnh
Traáng àûúåc vua Lï phong laâm sû phuå, Thanh vûúng. Nhên
àoá, Trõnh Traáng muöën lêëy danh nghôa nhaâ Lï bù’t chuáa
(1)
Vïì nhên vêåt cuãa thoaåi naây möîi ngûúâi kïí möîi khaác, nhûng vïì hai
cêu àöëi thò noái chung khöng coá gò khaác nhau lù’m.
http://ebooks.vdcmedia.com
HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH
90
Nguyïîn phaãi haâng phuåc. Chuáa Trõnh sai sûá mang sù’c vua
Lï vaâo phong cho chuáa Nguyïîn Phuác Nguyïn chûác Thaái
phoá quöëc cöng, duå chuáa Nguyïîn cho con ra chêìu vaâ nöåp ba
chuåc thúát voi vaâ ba chuåc chiïëc chiïën thuyïìn.
Chuáa Nguyïîn tiïëp sûá, nhûng yá khöng muöën thuå phong
maâ cuäng khöng muöën tuên theo yïu saách cuãa chuáa Trõnh.
Öng beân hoãi Àaâo Duy Tûâ vïì caách àöëi phoá.
Tûâ khuyïn chuáa Nguyïîn haäy cûá nhêån sù’c röìi seä coá
caách. Öng sai laâm möåt caái mêm hai àaáy boã túâ sù’c phong
cuãa chuáa Trõnh vaâo giûäa hai àaáy, keâm theo möåt maãnh giêëy
viïët böën cêu thú. Chuáa Nguyïîn sai àïí lïî vêåt vaâo chiïëc
mêm àoá vaâ sai sûá laâ Vùn Khuöng mang ra Thùng Long àïí
taå ún vua Lï, chuáa Trõnh.
Chuáa Trõnh chó thêëy coá lïî vêåt maâ khöng coá biïíu taå vïì
viïåc àûúåc vinh phong, lêëy laâm nghi lù’m. Sau coá ngûúâi
thêëy caái mêm daây maâ nùång, múái khaám phaá ra laâ mêm hai
àaáy. Túâ sù’c vaâ maãnh giêëy àûúåc lêëy ra, dêng lïn Chuáa.
Chuáa Trõnh thêëy coá böën cêu thú cheáp úã maãnh giêëy nhû
sau:
Mêu nhi vö dõch,
Mõch phi kiïën tñch.
AÁi laåc têm trûúâng,
Lûåc lai tûúng à õch.
Caã triïìu àònh khöng ai hiïíu nghôa ra laâm sao caã. Sau
phaãi múâi Traång Buâng (1) àïën àïí hoãi. Traång Buâng liïëc mù’t
http://ebooks.vdcmedia.com
Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam
91
xem qua vaâ giaãi ngay rùçng: “Mêu nhi vö dõch” nghôa laâ
chûä “mêu” maâ khöng coá dêëu phïët thïë tûác laâ chûä “dû”; Mõch
phi kiïën tñch nghôa laâ chûä “mõch” maâ boã chûä “kiïën” ài, thïë
tûác laâ chûä “bêët”; AÁt laåc têm trûúâng nghôa laâ chûä “aái” maâ
boã chûä “têm” ài, thïë tûác laâ chûä “thuå”; Lûåc lai tûúng àõch
nghôa laâ chûä “lûåc” àöëi àõch vúái chûä “lai” hai chûä àïí caånh
nhau, thïë tûác laâ chûä “sù’c”.
Vêåy caã böën cêu thú laâ böën chûä: Dû bêët thuå sù’c, (ta
khöng nhêån sù’c phong). Hoå Nguyïîn khöng chõu thêìn phuåc
triïìu àònh cho nïn laâm ra böën cêu thú àoá.
Chuáa Trõnh tûác lù’m, sai àuöíi theo bù’t sûá giaã laåi,
nhûng sûá giaã àaä boã ài xa röìi.
BÊY GIÚÂ EM ÀAÄ COÁ CHÖÌNG
Tuåc truyïìn, sau khi àaä biïët roä chñnh Àaâo Duy Tûâ laâ keã
laâm ra vuå àöë chûä(1), Trõnh Traáng bûåc lù’m, nhûng cuäng rêët
phuåc taâi Àaâo Duy Tûâ, nïn àaä sai ngûúâi àem nhiïìu vaâng
baåc vaâ möåt bûác mêåt thû vaâo thuyïët Tûâ, àïí hoâng thu phuåc
(3)
(1)
Traång Buâng: tûác traång ngûúâi laâng Buâng (Phuâng Xaá); tïn goåi
thên mêåt cuãa Phuâng Khù’c Khoan (1528 - 1613). Chuá yá: àïën nùm
1629, thò Phuâng Khù’c Khoan mêët àaä lêu röìi. Cêìn hiïíu tñnh chêët
thiïëu chñnh xaác lõch sûã cuãa giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam).
Xem giai thoaåi: Ta chùèng chõu phong.
http://ebooks.vdcmedia.com
HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH
92
öng vïì laâm quên sû cho mònh. Xem xong thû, Tûâ móm
cûúâi, giaã laåi söë vaâng baåc, röìi lêëy giêëy buát viïët möåt baâi ca
dùån àûa vïì cho chuáa Trõnh. Baâi ca nhû sau:
Ba àöìng möåt múá trêìu cay,
Sao anh chùèng hoãi nhûäng ngaây coân khöng?
Bêy giúâ em àaä coá chöìng,
Nhû chim vaâo löìng, nhû caá cù’n cêu!
Caá cù’n cêu biïët àêu maâ gúä,
Chim vaâo löìng biïët thuúã naâo ra?...
Trõnh Traáng àoåc baâi thú trïn, biïët Tûâ khöng muöën thay
àöíi yá chñ, nhûng nhaâ chuáa vêîn kiïn trò phaái ngûúâi ài duå
döî Tûâ möåt lêìn nûäa. Tûâ thêëy vêåy, laåi nhúâ ngûúâi gûãi luön
hai cêu nûäa ra Àaâng Ngoaâi:
Coá loâng xin taå ún loâng,
Àûâng ài laåi nûäa maâ chöìng em ghen.
Duå döî, mua chuöåc maäi khöng àûúåc, Trõnh Traáng tûác
quaá, tûâ chöî mïën phuåc chuyïín sang cùm gheát Tûâ. Chuáa töi
hoå Trõnh àùåt ra nhûäng cêu haát nhû sau àïí àaã kñch Tûâ:
Coá ai vïì vúái Àaâng Trong,
Nhù’n nhe “böë àoã” liïåu tröng àûúâng vïì. (1)
Maãi tham lúåi, boã quï quaán töí,
Àêët nûúác ngûúâi duâ coá cuäng khöng...
hoùåc:
Röìng khoe vûúåt gioá tung mêy,(2)
Biïët àêu röìng àêët coá ngaây xaác tan...
http://ebooks.vdcmedia.com
Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam
93
Tûâ hay biïët caác cêu haát êëy chó cûúâi khêíy vaâ caâng quyïët
têm nghiïn cûáu kïë hoaåch phaá Trõnh.
ÏËCH NGÖÌI ÀAÁY GIÏËNG
Thúâi Lï Trung Hûng, coá Nguyïîn Àùng Caão laâ möåt ngûúâi
nöíi tiïëng trong viïåc ûáng àöëi.
Nguyïîn Àùng Caão quï úã laâng Hoaâi Baäo, huyïån Tiïn Du,
tónh Bù’c Ninh; khöng roä nùm sinh vaâ mêët, chó biïët öng
àêåu thaám hoa vaâo khoaãng Lï Hy Töng (1676 - 1705).
Bêëy giúâ, vua Khang Hy nhaâ Maän Thanh sai sûá mang
chiïëu sang nûúác Nam, buöåc moåi ngûúâi phaãi goåt àêìu, gioác
toác nhû ngûúâi Maän. Àûúåc tin êëy, Vua Lï Hy Töng lo lù’m,
liïìn tûác töëc cûã Nguyïîn Àùng Caão lïn aãi Nam Quan tiïëp sûá
Thanh àïí tòm caách thoaái thaác. Lïn àïën cûãa aãi, sau khi àaä
àem leä lúåi haåi ra biïån luêån vúái sûá giaã, Àùng Caão beân laâm
möåt baâi biïíu gûãi sûá giaã mang vïì cho vua Thanh. Vua
Thanh xem túâ biïíu, phuåc taâi huâng biïån cuãa Àùng Caão, beân
haå chiïëu baäi boã viïåc êëy ài.
(3)
(4)
Noái “böë àoã” cuäng coá yá aám chó vaâo chöî Tûâ hoå Àaâo.
Àaâo Duy Tûâ laâ taác giaã baâi vùn nöíi tiïëng Ngoåa long cûúng, tûå vñ
mònh vúái con röìng nùçm coá ngaây seä vûúåt gioá tung mêy.
http://ebooks.vdcmedia.com
HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH
94
Ñt lêu sau, Àùng Caão coá dõp ài sang sûá nhaâ Thanh, vua
Thanh thêëy Àùng Caão hay chûä, liïìn ra möåt vïë àöëi nhû
sau:
Laäo khuyïín laåc mao, do hûúáng àònh tiïìn phïå nguyïåt.
Nghôa laâ:
Choá giaâ ruång löng, coân ngoáng ra sên suãa nguyïåt (trùng);
Nghe cêu àöëi àêìy gioång khinh miïåt. Àùng Caão bûåc tûác
liïìn àöëi ngay laåi möåt cêu rùçng:
Tiïíu oa àoaãn caãnh, maån cû tónh àïí khuy thiïn.
Nghôa laâ:
ÏËch con ngù’n cöí, cuäng ngöìi àaáy giïëng doâm trúâi.
Cêu traã lúâi thêåt ngang taâng, coá yá móa boån thöëng trõ Maän
Thanh kiïën thûác heåp hoâi, nhû ïëch ngöìi àaáy giïëng, têìm
mù’t chó thêëy trúâi bùçng miïång giïëng chúá coá biïët àêu trúâi
röång bao la.
Vua Thanh thêëy Àùng Caão àöëi àaáp cûáng coãi, khen laâ
ngûúâi coá duäng khñ, vaâ toã veã rêët kñnh troång öng. Tûâ àêëy,
triïìu Khang Hy nhaâ Thanh khöng saách nhiïîu gò nûúác
Nam ta nûäa.
http://ebooks.vdcmedia.com
Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam
95
PHONG NGUYÏÅT VÖ BIÏN
Tuåc truyïìn Nguyïîn Àùng Caão tñnh nïët bûâa baäi, phoáng
tuáng, ngöng ngaåo, khöng coi ai vaâo àêu caã; ngoaâi thõt choá
vaâ rûúåu ngon khöng coân ham thñch gò nûäa.
Ngaây öng vaâo àiïån thñ, àaáng leä àöî àêìu, nhûng vò tñnh
öng nhû thïë, triïìu àònh múái àaánh xuöëng haâng thûá ba
(thaám hoa). Öng cuäng biïët vêåy, nïn khi con giai öng laâ
Nguyïîn Àùng Tuên sinh con àêìu loâng laâ Nguyïîn Àùng
Àaåo, möîi lêìn bïë chaáu, öng thûúâng nûång rùçng: “Triïìu àònh
gheát tao cûáng cöí khöng cho àöî traång nguyïn, nhûng thùçng
beá naây maâ khöng cho àöî traång thò khöng àûúåc àêu!”
Thûúâng ngaây úã trong triïìu, öng noái nùng khöng kiïng
súå gò caã, do àoá àaä mêëy lêìn bõ biïëm truêët.
Khi sûá nhaâ Thanh sang saách phong, ài àïën traåm Xûúng
Giang thò dûâng laåi, àûa cho chuáa Trõnh möåt vuöng gêëm,
viïët möåt chûä caân thêåt to. Caã triïìu khöng ai giaãi àoaán àûúåc,
chuáa Trõnh phaãi àùåc chó triïåu öng vaâo àïí hoãi.
Öng thûa rùçng:
- Caái troâ àaánh àöë nhoã nhùåt êëy, boä beân gò maâ chuáa
thûúång phaãi bêån loâng suy nghô.
http://ebooks.vdcmedia.com
HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH
96
Röìi öng cêìm buát quïåt àêîm mûåc viïët möåt neát xöí àïí traã
lúâi. Chuáa hoãi duyïn cúá, öng noái:
- Tûúång cuãa queã “caân” coá 3 neát ngang thïm vaâo möåt neát
xöí thò thaânh chûä vûúng, coá thïë thöi.
Thúâi gian öng laâm chaánh sûá sang cöëng nhaâ Thanh, möåt
bûäa ài qua möåt caái chuâa rûúâng cöåt hïët sûác löång lêîy, viïn
sûá Thanh cuâng ài theo múâi öng àïì cho mêëy chûä “biïín
ngaåch” (bûác hoaânh phi), öng liïìn viïët ngay hai chûä “truâng
nhõ”. Caã phaái böå nhaâ Thanh àïìu phên vên khöng hiïíu yá
sûá giaã Viïåt Nam muöën noái gò. Cuöëi cuâng Nguyïîn Àùng
Caão múái cûúâi maâ giaãi thñch rùçng:
- Àêy laâ böën chûä “Phong nguyïåt vö biïn” viïët giaãn lûúåc.
Phong nguyïåt vö biïn laâ chûä sùén trong saách, coá nghôa laâ:
Gioá trùng vö têån khöng coá búâ bïën naâo. Nhûng àöìng thúâi
cuäng coá nghôa thûá hai laâ: Chûä phong chûä nguyïåt maâ khöng
coá neát ngoaâi biïn. Búãi thïë, úã àêy, Àùng Caão chó cêìn viïët
möåt phêìn cuãa hai chûä êëy tûác laâ chó cêìn viïët hai chûä (truâng
nhõ) laâ àaä noái lïn yá niïåm caã cêu Phong nguyïåt vö biïn.
Thêåt laâ thöng minh vaâ dñ doãm, sûá nhaâ Thanh vaâ nhûäng
ngûúâi cuâng ài àïìu hïët sûác kñnh phuåc taâi mêîn tiïåp tuyïåt
vúâi cuãa Nguyïîn Àùng Caão.
http://ebooks.vdcmedia.com
Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam
97
RAÊ ÆN TRAÊÆNG, RÖÌNG VAÂNG
Trong söë caác nhaâ thú phuå nûä quen thuöåc, baâ Àoaân Thõ
Àiïím khöng nhûäng laâ möåt nhaâ thú nöíi tiïëng, maâ coân toã ra
laâ möåt ngûúâi rêët coá taâi mêîn tiïåp trong viïåc ûáng àöëi.
Àoaân Thõ Àiïím sinh nùm 1705 vaâ mêët nùm 1748, hiïåu
laâ Höìng Haâ nûä sô, ngûúâi laâng Giai Phaåm (nay laâ laâng Hiïën
Phaåm), huyïån Vùn Giang, tónh Hûng Yïn.
Tûúng truyïìn höìi baâ coân nhoã tuöíi, möåt höm àang àoåc
saách Bù’c sûã, anh ruöåt baâ laâ öng Àoaân Doaän Luên ra möåt
cêu àöëi rùçng:
Baåch xaâ àûúng àaåo, Quyá baåt kiïëm nhi traãm chi.
Nghôa laâ:
Rù’n trù’ng caãn àûúâng, Quyá tuöët gûúm ra cheám.(1)
Baâ Àiïím khöng cêìn nghô àöëi luön:
Hoaâng long phuå chu, Vuä ngûúäng thiïn nhi thaán viïët. (2)
(1)
(2)
Quyá: tûác Lûu Quyá tïn thêåt cuãa Haán Cao töí. Khi Quyá qua möåt
caái àêìm thêëy con rù’n trù’ng, liïìn tuöët gûúm ra cheám. (Tñch naây
úã trong Bù’c sûã.)
Vuä: tûác vua Haå Vuä. Khi vua Vuä qua söng, coá con röìng vaâng nöíi
lïn, ngûúâi trong thuyïìn àïìu súå, riïng vua vêîn bònh tônh nhû
thûúâng, sau röìng phaãi lùån ài. (Tñch naây úã trong Bù’c sûã.)
http://ebooks.vdcmedia.com
98
HOAÂNG NGOÅC PHAÁCH - KIÏÌU THU HOAÅCH
Nghôa laâ:
Röìng vaâng àöåi thuyïìn, Vuä ngûãa mùåt maâ than.
HAI CÖ ÀIÏÍM, HAI ÖNG LUÊN
Möåt höm baâ Àiïím àang soi gûúng úã cûãa söí, öng Luên
tröng thêëy àoåc cho baâ möåt vïë cêu àöëi nhû sau:
Àöëi kñnh hoaå mi, nhêët àiïím phiïn thaânh lûúäng àiïím.
Nghôa laâ:
Soi gûúng veä maây, möåt neát hoáa
thaânh hai neát.
Cêu naây cuäng coân coá nghôa laâ möåt cö Àiïím hoáa
ra hai cö
Àiïím.
Baâ Àiïím nghe xong, àöëi laåi ngay:
Lêm trò ngoaån nguyïåt, chñch luên chuyïín taác song
luên.
Nghôa laâ:
Túái ao xem trùng, möåt vûâng biïën ra hai vûâng.
Cêu naây cuäng coá yá chó möåt öng Luên, hoáa
ra hai öng Luên.
Thïë laâ keã taám laång ngûúâi nûãa cên, hai anh em chùèng ai
chõu keám ai.
http://ebooks.vdcmedia.com
Giai thoaåi vùn hoåc Viïåt Nam
99
KHÖNG HAM PHUÁ QUYÁ
Baâ Àoaân Thõ Àiïím laâ ngûúâi coá sù’c àeåp, coá lúâi noái vùn
hoa, coá cûã chó tao nhaä, nïn baâ nöíi danh rêët súám.
Nùm baâ 16 tuöíi, thûúång thû Lï Anh Tuêën nhên khöng
coá con muöën àûa baâ vïì laâm con nuöi, àïí dêng cho chuáa
Trõnh Giang. Nghe tiïëng baâ saânh thú Nöm, Lï Anh Tuêën
muöën thûã taâi. Luác baâ múái àïën nhaâ, öng beân ra àêìu àïì:
“Möåt ngaây khöng thêëy nhû laâ ba thu”
vaâ baão baâ võnh thú quöëc êm. Baâ Àiïím liïìn ngêm rùçng:
Nhûäng maâng mêëy khù’c giang(1) cêìm haåc,
Ngúä àaä vaâ phen àöíi laá ngö.
Lï Anh Tuêën khen ngúåi khöng ngúát röìi ngoã yá muöën tiïën
baâ vaâo cung chuáa Trõnh. Nhûng baâ khöng bùçng loâng, beân
laåi cuâng anh laâ Doaän Luên dúâi nhaâ úã túái chöî ngûúâi cha
àang daåy hoåc úã laâng Laåc Viïn, huyïån Yïn Dûúng, tónh
Kiïën An, àïí traánh trûúác nhûäng sûå khöng hay coá thïí xaãy
ra vò viïåc tûâ höm êëy.
(1)
Giang: gaãy àaân, àaánh àaân.
http://ebooks.vdcmedia.com
- Xem thêm -