Tài liệu Nâng cao hiệu quả tín dụng bán lẻ tại ngân hàng tmcp công thương việt nam chi nhánh lưu xá

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN THỊ HỒNG LIÊN NÂNG CAO HIỆU QUẢ TÍN DỤNG BÁN LẺ TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG VIỆT NAM CHI NHÁNH LƯU XÁ LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN THỊ HỒNG LIÊN NÂNG CAO HIỆU QUẢ TÍN DỤNG BÁN LẺ TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG VIỆT NAM CHI NHÁNH LƯU XÁ Chuyên ngành: QUẢN TRỊ KINH DOANH Mã số: 60.34.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN ĐÌNH HỢI THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn được thực hiện nghiêm túc, trung thực và mọi số liệu trong này được trích dẫn xuất phát từ tình hình thực tế tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam Chi nhánh Lưu Xá (Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá ). Tác giả Trần Thị Hồng Liên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ tận tình từ phía tập thể và cá nhân: Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn tới tất cả các thầy, cô giáo trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên, Phòng Đào tạo đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với TS. Nguyễn Đình Hợi, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo, các đồng nghiệp tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu đề tài. Ngoài ra, tôi cũng nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình, sự động viên và tạo điều kiện về thời gian và tinh thần của lãnh đạo, bạn bè, đồng nghiệp đơn vị nơi tôi công tác. Tác giả Trần Thị Hồng Liên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ..................................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ................................................................... viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 2 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................................ 2 5. Kết cấu của đề tài .................................................................................................... 3 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HIỆU QUẢ TÍN DỤNG BÁN LẺ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ................................................... 4 1.1. Cơ sơ sở luận ........................................................................................................ 4 1.1.1. Một số vấn đề cơ bản về Ngân hàng thương mại.............................................. 4 1.1.2. Tín dụng Ngân hàng .......................................................................................... 9 1.1.3. Tín dụng bán lẻ................................................................................................ 15 1.1.4. Hiệu quả tín dụng bán lẻ của Ngân hàng thương mại ..................................... 21 1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................... 35 1.2.1. Kinh nghiệm nâng cao hiệu quả tín dụng bán lẻ từ các ngân hàng thương mại nước ngoài ................................................................................................. 35 1.2.2. Kinh nghiệm nâng cao hiệu quả tín dụng bán lẻ từ các ngân hàng trong nước ....... 38 1.2.3. Bài học rút ra đối với Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá .................................................................................................... 40 Tóm tắt chương 1 ...................................................................................................... 42 Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 43 2.1. Hệ thống câu hỏi nghiên cứu ............................................................................. 43 2.2.1. Phương pháp thu thập dữ liệu, số liệu, thông tin ............................................ 44 2.2.2. Phương pháp tổng hợp số liệu ......................................................................... 45 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iv 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .................................................................... 45 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ....................................................................... 46 2.3.1. Các chỉ tiêu phản ánh mức độ tăng trưởng và sinh lời vốn tín dụng .............. 47 2.3.2. Mức độ an toàn vốn ...................................................................................................... 48 Chương 3. THỰC TRẠNG HIỆU QUẢ TÍN DỤNG BÁN LẺ TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG VIỆT NAM - CHI NHÁNH LƯU XÁ........................... 50 3.1. Khái quát chung về tổ chức và hoạt động tại ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá............................................................................ 50 3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển ...................................................................... 50 3.1.2. Mô hình cơ cấu tổ chức ................................................................................... 51 3.1.3. Tình hình trang bị cơ sở vật chất kỹ thuật và lao dộng của chi nhánh............ 53 3.1.4. Đánh giá chung về hoạt động kinh doanh của ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá ............................................................. 54 3.1.5. Kết quả hoạt động kinh doanh ........................................................................ 60 3.2. Thực trạng hiệu quả tín dụng bán lẻ tại ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá............................................................................................. 63 3.2.1. Kết quả cung cấp các sản phẩm tín dụng bán lẻ của Chi nhánh ..................... 63 3.2.2. Phân tích hiệu quả tín dụng bán lẻ của chi nhánh ........................................... 69 3.2.3. Kết quả điều tra trắc nghiệm về hoạt động tín dụng cá nhân tại NH TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá ....................................... 78 3.3. Đánh giá chung về hiệu quả tín dụng bán lẻ tại ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá ............................................................................ 81 3.3.1. Những kết quả đạt được .................................................................................. 82 3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ................................................................................. 84 Tóm tắt chương 3 ...................................................................................................... 88 Chương 4. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ TÍN DỤNG BÁN LẺ TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƯƠNG VIỆT NAM - CHI NHÁNH LƯU XÁ ................................................................................................... 89 4.1. Phương hướng nâng cao hiệu quả tín dụng của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá ............................................................................. 89 4.1.1. Định hướng phát triển của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam ......... 89 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn v 4.1.2. Định hướng phát triển của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam Chi nhánh Lưu Xá ............................................................................................ 90 4.1.3. Định hướng phát triển dịch vụ ngân hàng bán lẻ của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam .................................................................................... 93 4.1.4. Phương hướng nâng cao hiệu quả tín dụng bán lẻ tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá ................................................... 99 4.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả tín dụng bán lẻ tại ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá ............................................................................ 99 4.2.1. Giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng bán lẻ .............................. 99 4.2.2. Giải pháp hỗ trợ phát triển hoạt động tín dụng bán lẻ .................................. 106 4.3. Kiến nghị .......................................................................................................... 111 4.3.1. Đối với Chính phủ và Ngân hàng nhà nước.................................................. 111 4.3.2. Đối với Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam ..................................... 112 4.3.3. Đối với Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá............. 113 Tóm tắt chương 4 .................................................................................................... 115 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 116 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 117 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Cụm từ đầy đủ Chữ cái viết tắt/Ký hiệu BB Bán buôn BL Bán lẻ DNBL Dư nợ bán lẻ DVNH Dịch vụ Ngân hàng NHNN Ngân hàng nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại SXKD Sản xuất kinh doanh TDBL Tín dụng bán lẻ TDCN Tín dụng cá nhân TMCP Thương mại cổ phần TSBĐ Tài sản bảo đảm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Tình hình huy động vốn tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá giai đoạn 2012 - 2014 ..................................................... 54 Bảng 3.2: Hoạt động sử dụng vốn của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá giai đoạn 2012 - 2014 .................................................... 56 Bảng 3.3: Tổng hợp hoạt động thanh toán trong nước giai đoạn 2013-2014 ........ 59 Bảng 3.4: Kết quả kinh doanh giai đoạn 2012 - 2014 ........................................... 62 Bảng 3.5: Tình hình huy động vốn của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá theo khách hàng giai đoạn 2012- 2014 ............... 64 Bảng 3.6: Tổng hợp huy động vốn từ DVNHBL theo loại tiền của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá giai đoạn 2012 - 2014 ................................................................................... 65 Bảng 3.7: Tổng hợp tình hình dư nợ của Chi nhánh Lưu Xá giai đoạn 2012 - 2014..... 66 Bảng 3.8: Số lượng khách hàng sử dụng dịch vụ bán lẻ của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá 2012 - 2014 ....... 68 Bảng 3.9: Tỷ trọng tín dụng bán lẻ trong tổng dư nợ ............................................ 72 Bảng 3.10: Tỷ lệ thu lãi từ hoạt động tín dụng bán lẻ so với hoạt động tín dụng ............ 74 Bảng 3.11: Tỷ lệ sinh lời của tín dụng bán lẻ .......................................................... 75 Bảng 3.12: Nợ quá hạn và tổng dư nợ qua các năm tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá ........................................ 76 Bảng 3.13: Cơ cấu tín dụng bán lẻ theo tài sản đảm bảo ......................................... 78 Bảng 3.14: Thống kê ý kiến về lí do khách hàng biết đến dịch vụ TDBL tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá .......... 79 Bảng 3.15: Thống kê điều tra về lí do lựa chọn sản phẩm TDBL tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá ................... 79 Bảng 3.16: Thống kê ý kiến về các sản phẩm TDBL mà khách hàng đã sử dụng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá ................................................................................................... 80 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Biểu đồ: Biểu đồ 3.1: Cơ cấu tỷ lệ dư nợ tín dụng theo đơn vị tiền tệ và theo thời hạn vay trong giai đoạn 2010 -2014 của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá .................................... 57 Biểu đồ 3.2: Cơ cấu dư nợ bán lẻ theo sản phẩm của Chi nhánh Lưu Xá giai đoạn 2012 - 2014........................................................................ 67 Biểu đồ 3.3: Tín dụng bán lẻ trong tổng dư nợ ...................................................... 72 Biểu đồ 3.4: Cơ cấu tín dụng bán lẻ theo thời hạn vay.......................................... 73 Biểu đồ 3.5: Nợ quá hạn và tổng dư nợ qua các năm tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam- Chi nhánh Lưu Xá ....................................... 76 Biểu đồ 3.6: Dư nợ đối với từng sản phẩm tín dụng bán lẻ tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam- Chi nhánh Lưu Xá ......................... 77 Biểu đồ 3.7: Thống kê ý kiến của khách hàng về thời gian mong muốn được giải ngân đối với mỗi khoản vay cá nhân ................................ 81 Sơ đồ: Sơ đồ 3.1. Mô hình tổ chức của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam Chi nhánh Lưu Xá ................................................................................. 51 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đã từ lâu dịch vụ ngân hàng trở thành một dịch vụ nền tảng của những quốc gia phát triển. Ngân hàng ra đời đã góp phần điều tiết các nguồn vốn, là kênh phân phối vốn, điều chuyển nguồn vốn từ nơi thừa vốn đến nơi thiếu vốn. Sở dĩ Ngân hàng thực hiện được điều này là thông qua vai trò tín dụng. Tín dụng là người trợ thủ đắc lực giúp cho các thành phần trong xã hội phát triển toàn diện, giúp ngân hàng hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ là trung gian tài chính của mình. Trong xu thế toàn cầu hóa nhu cầu về tín dụng đối với các thành phần kinh tế càng trở nên cấp thiết hơn. Bên cạnh đó, các tổ chức tín dụng hay cụ thể là ngân hàng cũng cạnh tranh gay gắt hơn do có nhiều hệ thống Ngân hàng mới du nhập vào thị trường Việt Nam đồng thời do việc mở rộng quy mô và mạng lưới của hệ thống Ngân hàng nên vấn đề cấp phát tín dụng ngày càng có nhiều rủi ro và ngày càng được cải thiện về chất lượng lẫn số lượng cho vay. Vậy các ngân hàng làm thế nào để có thể tồn tại và phát triển ngày càng vững mạnh trong thời kỳ hội nhập này với những đối thủ cạnh tranh đầy tiềm lực và giàu kinh nghiệm? Đây thực sự là một vấn đề khó khăn cho tất cả các ngân hàng. Một trong những câu trả lời cho vấn để trên là: nâng cao hiệu quả kinh doanh, phát huy tối đa các nguồn lực hiện có, hợp tác và cùng phát triển. Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam- Chi nhánh Lưu Xá là một Chi nhánh trực thuộc Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam. Trong giai đoạn vừa qua, Chi nhánh cũng đã và đang từng bước nâng cao năng lực cạnh tranh của mình để có thể tồn tại và tiếp tục phát triển bền vững. Để thực hiện được điều này, một trong những nhiệm vụ đầu tiên và trọng tâm của Chi nhánh là nâng cao chất lượng nghiệp vụ tín dụng. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề này, tác giả đã quyết định chọn đề tài: “Nâng cao hiệu quả tín dụng bán lẻ tại ngân hàng TMCP công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá” làm đề tài thực tập tốt nghiệp của mình. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2 2. Mục tiêu nghiên cứu * Mục tiêu chung: Nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về hiệu quả tín dụng bán lẻ tại NHTM nói chung và Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá nói tiêng, từ đó rút ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả tín dụng bán lẻ của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá . * Mục tiêu cụ thể: - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động kinh doanh ngân hàng bán lẻ. - Phân tích, đánh giá thực trạng hiệu quả tín dụng bán lẻ tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá. - Đề xuất các giải pháp và kiến nghị góp phần nâng cao hiệu quả tín dụng bán lẻ tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá. Các nội dung nêu trên để trả lời cho câu hỏi: Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tín dụng bán lẻ tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến hiệu quả tín dụng bán lẻ của ngân hàng thương mại. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Luận văn chỉ tập trung phân tích hiệu quả tín dụng bán lẻ tại Ngân hàng thương mại. - Về không gian nghiên cứu: Tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam Chi nhánh Lưu Xá. - Về thời gian: Số liệu thứ cấp tác giả thu thập trong giai đoạn từ 2012 - 2014, số liệu sơ cấp tác giả điều tra trong 6 tháng đầu năm 2015. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Về lý luận: Góp phần hệ thống hoá những lý luận cơ bản về hiệu quả tín dụng bán lẻ tại ngân hàng thương mại. - Về thực tiễn: Giúp đánh giá khách quan thực trạng về hiệu quả tín dụng bán lẻ tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá, từ đó giúp cho cán bộ lãnh đạo, quản lý và nhân viên nhìn nhận rõ hơn về hiệu quả tín dụng bán lẻ tại Chi nhánh Lưu Xá, để từ đó có cơ sở đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả tín dụng bán lẻ tại Chi nhánh này. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3 5. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, đề tài được bố cục gồm bốn chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về hiệu quả tín dụng bán lẻ của ngân hàng thương mại. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng hiệu quả tín dụng bán lẻ tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá. Chương 4: Giải pháp nâng cao hiệu quả tín dụng bán lẻ tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - Chi nhánh Lưu Xá. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HIỆU QUẢ TÍN DỤNG BÁN LẺ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Cơ sơ sở luận 1.1.1. Một số vấn đề cơ bản về Ngân hàng thương mại 1.1.1.1. Khái niệm về Ngân hàng thương mại Khái quát về NHTM: Theo Peter S. Rose (2001), Ngân hàng thương mại ra đời và phát triển gắn liền với sự phát triển của nền sản xuất hàng hoá. Quá trình phát triển kinh tế là điều kiện thuận lợi và đòi hỏi phải có sự phát triển của ngân hàng, đến lượt mình, sự phát triển của hệ thống ngân hàng trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế. Cùng với sự phát triển kinh tế và khoa học công nghệ, hoạt động ngân hàng đã có những bước tiến mạnh mẽ. Trước hết là sự đa dạng về các hình thức sở hữu và các hoạt động ngân hàng. Bên cạnh các ngân hàng thuộc sở hữu nhà nước là số lượng lớn các ngân hàng cổ phần, ngân hàng liên doanh và ngân hàng nước ngoài. Nhiều nghiệp vụ ngân hàng hiện đại đang ngày càng phát triển bên cạnh các nghiệp vụ ngân hàng truyền thống. Nhiều ngân hàng mở rộng hoạt động cho vay tiêu dùng, cho vay đầu tư bất động sản, cho vay kinh doanh chứng khoán, cho thuê tài chính,… Các hình thức huy động cũng ngày càng phong phú, đa dạng; các loại hình tiền gửi khác nhau được đưa ra nhằm đáp ứng tối đa nhu cầu của khách hàng. Ngày nay, việc ứng dụng công nghệ ngân hàng hiện đại đã và đang góp phần làm thay đổi căn bản các hoạt động của ngân hàng thương mại. Thanh toán điện tử chiếm ưu thế và thay thế dần thanh toán thủ công, làm đẩy nhanh tốc độ, tính thuận tiện và an toàn trong thanh toán. Dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt và dịch vụ ngân hàng trực tuyến đang tạo ra các tiện ích ngày càng lớn cho xã hội. Khái niệm về ngân hàng thương mại: Ngân hàng là tổ chức tài chính trung gian quan trọng, không thể thiếu với nền kinh tế của bất kì một quốc gia nào. Nghề ngân hàng bắt đầu từ các thợ vàng hoặc những kẻ cho vay nặng lãi và phát triển cùng với sự phát triển của sản xuất hàng hóa. Cho đến nay, sự phát triển của hệ thống ngân hàng trở thành một kênh huy động vốn hiệu quả, thành động lực cho sự phát triển kinh tế của mỗi quốc gia. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 5 Các cách định nghĩa về NHTM cũng rất khác nhau. Có thể định nghĩa dựa vào chức năng, dựa vào các dịch vụ mà ngân hàng cung cấp hoặc có khi là vai trò của ngân hàng trong nền kinh tế. Tuy vậy, với sự phát triển không ngừng của thị trường tài chính, ngày càng có nhiều các tổ chức như công ty chứng khoán, các công ty bảo hiểm, các quỹ tiết kiệm… đang cung cấp một số dịch vụ của ngân hàng và ngược lại ngân hàng cũng đang tìm cách mở rộng các dịch vụ cung cấp để tìm kiếm thêm lợi nhuận, đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của khách hàng. Có thể tham khảo một số quan niệm về NHTM như sau: Tại Anh, ngân hàng được xem là tổ chức tài chính cung cấp 3 loại hình dịch vụ chính là dịch vụ trung gian tài chính (nhận tiền gửi và cho vay); dịch vụ thanh toán và các loại hình dịch vụ khác. Tại Hoa Kỳ và nhiều quốc gia khác thì “Ngân hàng là các tổ chức tài chính cung cấp một danh mục các dịch vụ tài chính đa dạng nhất - đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm và dịch vụ thanh toán - thực hiện nhiều chức năng tài chính nhất so với bất kì một tổ chức kinh doanh nào trong nền kinh tế” (Peter S. Rose, 2001). Theo Luật các tổ chức tín dụng Việt Nam “Hoạt động ngân hàng là hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với nội dung thường xuyên là nhận tiền gửi và sử dụng số tiền này để cấp tín dụng và cung ứng các dịch vụ thanh toán”. Như vậy, có nhiều cách tiếp cận khác nhau để đưa ra các khái niệm về ngân hàng thương mại. Có khái niệm đưa ra thông qua chức năng, hoa ̣t đô ̣ng, thông qua các dịch vụ hoặc có khái niê ̣m thông qua vai trò của ngân hàng thương mại trong nền kinh tế. Đặc trưng của các ngân hàng thương mại so với các tổ chức tài chính khác là chuyên về nhận tiền gửi, cho vay và cung cấp các dịch vụ thanh toán. Bấ t kỳ ngân hàng thương mại hay tổ chức tài chính nào đều hoạt động trong phạm vi pháp luật cho phép và đều hoa ̣t đô ̣ng dựa trên cơ sở sự phát triển của hoạt động sản xuất kinh doanh trong nền kinh tế. Cách tiếp cận có tính logic hơn là xem xét ngân hàng thương mại trên phương diện những loại hình dịch vụ cung cấp. Theo đó, Luật các tổ chức tín dụng của Việt Nam ban hành năm 2010 (Quốc hội, 2010) đã định nghĩa: “Tổ chức tín dụng là doanh nghiệp được thành lập theo quy định Luật này và các quy định khác của pháp luật để hoạt động kinh doanh tiền tệ, làm dịch vụ ngân hàng với nội dung nhận tiền gửi và sử dụng tiền gửi để cấp tín dụng, cung ứng các dịch vụ thanh toán”. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 6 Và: “Ngân hàng loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác có liên quan” Và vì vậy, trong nghiên cứu này tác giả sẽ sử dụng định nghĩa của luật tổ chức tín dụng của Việt Nam ban hành 1998 về ngân hàng để làm cơ sở cho các phân tích kế tiếp. 1.1.1.2. Các nghiệp vụ cơ bản của Ngân hàng thương mại Khi nền kinh tế phát triển hơn, các hoạt động kinh tế ngày càng đa dạng và phức tạp. Do đó các nhu cầu giao dịch tài chính ngày càng phong phú. Để đáp ứng điều này, các dịch vụ ngân hàng xuất hiện ngày càng nhiều và ngày càng hoàn thiện hơn. Ngân hàng thương mại có các nghiệp vụ cơ bản: - Huy động vốn, lợi nhuận của các khoản tín dụng giúp ngân hàng tồn tại và phát triển, do đó các ngân hàng luôn tìm cách mở rộng quy mô cho vay trong những điều kiện nhất định. Tuy vậy, vốn để cho vay thuộc sở hữu của ngân hàng không nhiều, nên ngân hàng phải huy động vốn để đáp ứng nhu cầu vay của khách hàng. Nguồn vốn huy động của ngân hàng rất đa dạng, có thể là tiền gửi, tiền vay hoặc các quỹ… Nghiệp vụ này huy động những khoản vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế để chuyển đến cho những đối tượng cần vốn để sản xuất kinh doanh, tạo thu nhập cho người gửi tiền, thúc đẩy lưu thông tiền tệ. - Cho vay, tài trợ dự án. Trong cho vay bao gồm, thứ nhất là cho vay thương mại, ban đầu các ngân hàng chiết khấu thương phiếu mà thực tế là cho vay đối với người bán. Và, sau đó chuyển sang cho vay với người mua, giúp họ có vốn để mua hàng hóa dự trữ nhằm mở rộng sản xuất kinh doanh. Thứ hai là cho vay tiêu dùng, sự gia tăng thu nhập của người tiêu dùng và sự cạnh tranh trong cho vay đã buộc các ngân hàng hướng tới người tiêu dùng như khách hàng tiềm năng. Bên cạnh các hình thức cho vay truyền thống, các ngân hàng ngày càng trở nên năng động trong việc tài trợ cho xây dựng nhà máy mới đặc biệt là trong các ngành công nghệ cao. Mặc dù rủi ro trong loại hình tín dụng này cao nhưng lãi thu được lớn, nên vẫn hấp dẫn các ngân hàng tham gia. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7 - Cung cấp các tài khoản giao dịch và thực hiện thanh toán. Khi các doanh nhân gửi tiền vào ngân hàng, ngân hàng không chỉ bảo quản tiền mà còn thực hiện các lệnh chi trả cho khách hàng của người gửi tiền. Thanh toán qua ngân hàng mở đầu cho thanh toán không dùng tiền mặt, tức là người gửi tiền chỉ cần viết giấy chi trả cho khách và khách mang giấy đến ngân hàng sẽ nhận được tiền. Các tiện ích của thanh toán không dùng tiền mặt đã góp phần rút ngắn thời gian và nâng cao thu nhập cho các doanh nhân. Khi các ngân hàng mở thêm chi nhánh, mở rộng phạm vi hoạt động, cung cấp thêm nhiều tiện ích sẽ thu hút các doanh nhân gửi tiền để nhờ ngân hàng thanh toán hộ. Như vậy tài khoản tiền gửi được phát triển, cho phép người gửi tiền thực hiện chi trả cũng như nhận tiền một cách nhanh chóng, tiết kiệm chi phí. Cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin, nhiều hình thức thanh toán được phát triển như: Ủy nhiệm chi, nhờ thu, L/C, thanh toán bằng điện, thẻ… - Cung cấp dịch vụ môi giới và đầu tư chứng khoán. Các ngân hàng phấn đấu ngày càng cung cấp nhiều các dịch vụ tài chính nhằm thỏa mãn mọi nhu cầu của khách hàng. Do đó, hiện nay các ngân hàng đã thành lập các công ty chứng khoán hoặc công ty môi giới chứng khoán nhằm cung cấp cho khách hàng những dịch vụ môi giới chứng khoán, các cơ hội mua cổ phiếu, trái phiếu. - Cho thuê thiết bị trung và dài hạn. Nhằm để bán được các thiết bị, đặc biệt các thiết bị có giá trị lớn, nhiều hãng sản xuất và thương mại đã cho thuê các thiết bị, cuối hợp đồng thuê khách hàng có thể mua lại (do vậy còn gọi là hợp đồng thuê mua). Để cạnh tranh, các ngân hàng tích cực mua các máy móc thiết bị sau đó cho khách hàng thuê thông qua hợp đồng thuê mua. Hợp đồng này thường phải thỏa mãn yêu cầu là khách hàng phải trải tới hơn 2/3 giá trị của tài sản cho thuê. Hình thức cho thuê này cũng có nhiều điểm giống như cho vay và được xếp vào tín dụng trung và dài hạn. - Kinh doanh ngoại tệ. Theo đó, ngân hàng đứng ra mua bán một loại tiền này lấy một loại tiền khác và hưởng phí dịch vụ. Việc mua bán ngoại tệ yêu cầu phải có trình độ chuyên môn cao, do mức độ rủi ro rất cao. Do vậy, mua bán ngoại tệ thường chỉ do các ngân hàng lớn thực hiện. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 8 - Bảo quản vật có giá. Ngân hàng thực hiện việc lưu giữ vàng và các vật có giá khác cho khách hàng trong kho bảo quản, và trao cho khách giấy biên nhận. Do khả năng chi trả bất kỳ lúc nào của giấy biên nhận nên chúng được sử dụng như tiền để thanh toán nợ trong phạm vi ảnh hưởng của ngân hàng phát hành. Hiện nay khách hàng phải trả phí bảo quản. - Bảo lãnh, do khả năng thanh toán của ngân hàng cho một khách hàng là lớn và do ngân hàng nắm giữ tiền gửi của khách hàng nên ngân hàng có uy tín cao trong việc bảo lãnh cho khách hàng. Để thu hút và tạo mối liên hệ mật thiết với khách hàng, ngân hàng thường bảo lãnh cho khách hàng của mình mua chịu hàng hóa và trang thiết bị, phát hành chứng khoán, vay vốn của tổ chức tín dụng khác, dự thầu, xuất nhập khẩu… trong những năm gần đây nghiệp vụ bảo lãnh ngày càng đa dạng và phát triển mạnh. - Cung cấp dịch vụ ủy thác và tư vấn. Các ngân hàng có rất nhiều chuyên gia về quản lý tài chính, do đó, nhiều khách hàng đã nhờ ngân hàng quản lý tài sản và quản lý hoạt động tài chính hộ. Dịch vụ ủy thác phát triển cả ủy thác vay hộ, ủy thác cho vay hộ, ủy thác phát hành, ủy thác đầu tư… với nhiều khách hàng ngân hàng còn là chuyên gia tư vấn tài chính. Ngân hàng sẵn sang tư vấn về đầu tư, về quản lý tài chính, về thành lập, mua bán và sáp nhập doanh nghiệp. - Cung cấp các dịch vụ đại lý. Các ngân hàng không thể thiết lập văn phòng đại diện, chi nhánh ở khắp nơi. Do đó, nhiều ngân hàng lớn đã cung cấp dịch vụ ngân hàng đại lý cho các ngân hàng khác như: thanh toán hộ, phát hành hộ các chứng chỉ tiền gửi, làm ngân hàng đầu mối trong đồng tài trợ… - Tài trợ các hoạt động của chính phủ. Với khả năng huy động và cho vay với khối lượng lớn, ngân hàng đã trở thành trọng tâm chú ý của các chính phủ. Các chính phủ thường phải chi tiêu nhiều và gấp, trong khi thu không đủ, nên đều muốn tiếp cận với các khoản cho vay của các ngân hàng. Hiện nay các chính phủ đều giành quyền cấp phép hoạt động và kiểm soát ngân hàng, do vậy các ngân hàng được cấp phép thành lập với điều kiện là phải tài trợ và thực hiện một mức độ nào đó các chính sách của chính phủ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 9 - Quản lý ngân quỹ. Nhiều cá nhân và doanh nghiệp mở tài khoản và gửi tiền ở ngân hàng. Các ngân hàng, bên cạnh mối quan hệ chặt chẽ với khách hàng, cùng kinh nghiệm quản lý ngân quỹ và thu ngân, đã cung cấp cho khách hàng dịch vụ quản lý ngân quỹ. Theo đó, ngân hàng quản lý việc thu - chi cho khách hàng và đầu tư vào các nghiệp vụ tài chính ngắn hạn thu lợi, cho đến ki khách hàng cần tiền để thanh toán. 1.1.2. Tín dụng Ngân hàng 1.1.2.1. Khái niệm tín dụng Ngân hàng Tín dụng ngân hàng là một khái niệm dùng để chỉ mối quan hệ kinh tế giữa bên cho vay (ngân hàng) và bên đi vay. Trong đó bên cho vay chuyển giao cho bên đi vay sử dụng một lượng giá trị (thường dưới hình thái tiền) trong một thời gian nhất định theo những điều kiện mà hai bên đã thoả thuận (thời gian, phương thức thanh toán lãi - gốc, thế chấp...). Khái niệm tín dụng: Tín dụng là giao dịch về tài sản (tiền hoặc hàng hoá) giữa bên cho vay (ngân hàng và các định chế tài chính khác) và bên vay. Trong đó bên cho vay chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời hạn nhất định theo thoả thuận, bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện vốn gốc và lãi cho bên vay khi đến hạn thanh toán. Tại Điều 3, mục 14, Luật các tổ chức tín dụng của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam số 47/2012/QH12 được Quốc hội thông qua ngày 16/06/2012 quy định: “Cấp tín dụng là việc thỏa thuận để tổ chức, cá nhân sử dụng một khoản tiền hoặc cam kết cho phép sử dụng một khoản tiền theo nguyên tắc có hoàn trả bằng nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ cấp tín dụng khác”. Như vậy, trong định nghĩa này cũng bao hàm phân loại hình thức cấp tín dụng bao gồm: cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh và các nghiệp vụ khác. * Khái niệm tín dụng bán buôn NHBB là thuật ngữ dùng để chỉ các giao dịch giữa ngân hàng và khách hàng lớn (công ty) hoặc giao dịch với những khoản tiền lớn (tiền gửi lên tới hàng trăm ngàn và cho vay tới hàng triệu đô la hoặc bảng Anh). Thuật ngữ bán buôn còn chỉ cả những giao dịch giữa các ngân hàng thực hiện qua thị trường liên ngân hàng tách Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 10 biệt khỏi khách hàng - có thể hiểu là bán buôn “thật sự” trong ngôn ngữ thương mại. Hoạt động NHBB ra đời gắn liền với sự phát triển của các thị trường bán buôn, sau đó phát triển theo sự phát triển của ngân hàng đa quốc gia và được ứng dụng linh hoạt trong tài trợ phát triển quốc tế. * Khái niệm tín dụng bán lẻ Hiện nay chưa có định nghĩa chính xác về khái niệm tín dụng bán lẻ. Các quan điểm về tín dụng bán lẻ dựa trên loại hình dịch vụ hoặc đối tượng khách hàng mà các sản phẩm hướng tới. Theo cách hiểu phổ biến nhất, tín dụng bán lẻ là hoạt động cung cấp các sản phẩm dịch vụ tài chính chủ yếu cho khách hàng là các cá nhân, các hộ gia đình và các DNNVV. Bên cạnh đó, có một số nhà nghiên cứu nhấn mạnh vai trò của công nghệ thông tin trong các sản phẩm ngân hàng cung cấp. Theo các chuyên gia kinh tế của học viện nghiên cứu Châu Á - AIT cho rằng, tín dụng bán lẻ là cung cấp trực tiếp sản phẩm, DVNH tới từng cá nhân riêng lẻ, các DNNVV thông qua mạng lưới chi nhánh truyền thống hay thông qua các phương tiện điện tử viễn thông và CNTT. Một số chuyên gia khác nhìn nhận tín dụng bán lẻ trên phương diện nhà cung cấp dịch vụ với khâu phân phối giữ vai trò quyết định. “Bán lẻ là hoạt động của phân phối mà trong đó triển khai các hoạt động tìm hiểu, xúc tiến, nghiên cứu, thử nghiệm, phát hiện, triển khai các kênh phân phối hiện đại mà nổi bật là kinh doanh qua mạng” (Jean Paul Vontron - Ngân hàng Forties). Từ điển giải nghĩa Tài chính - Đầu tư - Ngân hàng - Kế toán Anh Việt, Nhà xuất bản khoa học và kinh tế năm 1999 định nghĩa tín dụng bán lẻ là các DVNH được thực hiện với khách hàng là công chúng, thường có quy mô nhỏ và thông qua các chi nhánh nhằm đối lập với tín dụng bán buôn là DVNH dành cho các định chế tài chính và những DVNH được cung cấp với số lượng lớn. Từ những khái niệm trên có thể đi đến kết luận về tín dụng bán lẻ như sau: Tín dụng bán lẻ là DVNH cung ứng các sản phẩm dịch vụ tài chính tới từng cá nhân riêng lẻ, các DNNVV thông qua mạng lưới chi nhánh, hoặc việc khách hàng có thể tiếp cận trực tiếp với sản phẩm DVNH thông qua phương tiện thông tin, điện tử viễn thông. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn