Tài liệu Nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng thương mại việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ----------------- ĐẶNG THỊ THU HIỀN NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ---------------------- ĐẶNG THỊ THU HIỀN NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN VĂN SĨ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2013 LỜI CAM ĐOAN Nội dung và số liệu phân tích trong Luận văn này là kết quả nghiên cứu độc lập của học viên và chưa được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào. TP. Hồ Chí Minh, ngày… tháng… năm 2013 Đặng Thị Thu Hiền DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ALCO : Asset – Liability Management Committee (Ủy ban quản lý tài sản nợ - có) CK : Chứng khoán CIC : Credit Information Center (Trung tâm xếp hạng tín nhiệm) CV : Cho vay DTTK : Dự trữ thanh khoản KH : Khách hàng NHTM : Ngân hàng thương mại NHNN : Ngân hàng nhà nước QTRRTK : Quản trị rủi ro thanh khoản RRTK : Rủi ro thanh khoản TSC : Tài sản có TSN : Tài sản nợ TCKT : Tổ chức kinh tế TCTD : Tổ chức tín dụng TG : Tiền gửi VN : Việt Nam DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Cơ cấu tài sản có của hệ thống NHTM một số nước năm 2012............... 27 Bảng 2.2: Thống kê một số chỉ tiêu cơ bản tình hình hoạt động của hệ thống các TCTD đến 31/12/2012, ............................................................................................ 34 Bảng 2.3: Tình hình huy động vốn của 22 NHTM năm 2012 .................................. 37 Bảng 2.4: Dư nợ tín dụng các NHTM năm 2012 ..................................................... 38 Bảng 2.5: Tình hình tổng tài sản của các NHTM Việt Nam năm 2012 .................... 40 Bảng 2.6: Vốn tự có của các NHTM Việt Nam năm 2012 ....................................... 42 Bảng 2.7: Tỷ lệ an toàn vốn của một số NHTM năm 2012 ...................................... 43 Bảng 2.8: Lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận của một số NHTM năm 2012 ................. 44 Bảng 2.9: Hệ số H1 và H2 tại các NHTM năm 2011-2012 ...................................... 49 Bảng 2.10: Chỉ số trạng thái tiền mặt của các NHTM năm 2011-2012.................... 50 Bảng 2.11: Chỉ số năng lực cho vay của các NHTM năm 2011-2012 ..................... 52 Bảng 2.12: Chỉ số Dư nợ trên tiền gửi của khách hàng tại các NHTM năm 20112012 ........................................................................................................................... 53 Bảng 2.13: Chỉ số chứng khoán thanh khoản tại các NHTM năm 2011-2012 ......... 54 Bảng 2.14: Chỉ số H7 tại các NHTM năm 2011-2012.............................................. 55 Bảng 2.15: Chỉ số H8 tại các NHTM năm 2011-2012.............................................. 56 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Tỷ lệ nợ xấu hệ thống ngân hàng trong tổng dư nợ tín dụng năm 2012...... 36 Biểu đồ 2.1: Tỷ trọng tài sản có của nhóm NHTM lớn và NHTM nhỏ năm 2012 ... 41 MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THANH KHOẢN VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN TRONG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .................................... 4 1.1. Tổng quan về rủi ro thanh khoản trong ngân hàng thương mại ........................... 4 1.1.1. Khái niệm thanh khoản và rủi ro thanh khoản ngân hàng. .......................... 4 1.1.2. Cung và cầu thanh khoản trong kinh doanh ngân hàng ............................... 4 1.1.3. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro thanh khoản .................................................... 6 1.2. Quản trị rủi ro thanh khoản .................................................................................. 7 1.2.1. Khái niệm quản trị rủi ro thanh khoản ......................................................... 7 1.2.2. Sự cần thiết của quản trị rủi ro thanh khoản ................................................ 7 1.2.3. Ảnh hưởng của quản trị rủi ro thanh khoản đến hoạt động kinh doanh ngân hàng. ...................................................................................................................... 8 1.2.4. Quy trình của quản trị rủi ro thanh khoản.................................................... 8 1.2.4.1 Nhận dạng rủi ro thanh khoản ................................................................... 8 1.2.4.2 Phân tích rủi ro thanh khoản ...................................................................... 9 1.2.4.3 Đo lường rủi ro thanh khoản...................................................................... 9 1.2.4.4 Kiểm soát rủi ro thanh khoản .................................................................... 9 1.2.4.5 Tài trợ rủi ro thanh khoản ........................................................................ 11 1.3. Hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản các NHTM ............................................... 11 1.3.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy và quy trình quản trị rủi ro thanh khoản hoàn thiện ..... 11 1.3.2. Các chỉ số đánh giá hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản.......................... 13 1.4 Kinh nghiệm từ quản trị rủi ro thanh khoản một số nước trên thế giới và bài học cho hệ thống các NHTM Việt Nam. ......................................................................... 15 1.4.1 Kinh nghiệm từ quản trị rủi ro thanh khoản của các nước trên thế giới .... 15 1.4.1.1 Mỹ ............................................................................................................. 15 1.4.1.2 Ấn độ ......................................................................................................... 20 1.4.1.3 Irael ........................................................................................................... 22 1.4.2. Bài học kinh nghiệm về quản trị rủi ro thanh khoản cho các NHTM Việt Nam .................................................................................................................... 23 Chương 2: THỰC TRẠNG HIỆU QUẢ QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM .................................................................................. 25 2.1. Tổng quan về hệ thống NHTM Việt Nam .......................................................... 25 2.1.1Giới thiệu tổng quát về các NHTM Việt Nam .............................................. 25 2.1.2.Môi trường hoạt động của các NHTM Việt Nam ........................................ 29 2.1.2.1. Môi trường pháp lý, khả năng quản lý và giám sát hệ thống NHTM...... 29 2.1.2.2 Tác động của nền kinh tế vĩ mô ................................................................ 32 2.1.3. Tình hình hoạt động kinh doanh của các NHTM Việt Nam ...................... 34 2.1.3.1. Thống kê chung của NHNN .................................................................... 34 2.1.3.2. Hoạt động huy động vốn.......................................................................... 36 2.1.3.3. Hoạt động tín dụng .................................................................................. 38 2.1.3.4. Quy mô tài sản, vốn tự có và hệ số an toàn vốn ...................................... 40 2.1.3.5. Kết quả hoạt động kinh doanh ................................................................. 43 2.2. Thực trạng hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản tại các NHTM Việt Nam ....... 45 2.2.1 Bộ máy quản trị rủi ro thanh khoản ............................................................. 45 2.2.2 Các phương pháp và quy trình thực hiện quản trị rủi ro thanh khoản ......... 47 2.2.3 Phân tích hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản tại các NHTM Việt Nam ... 49 2.2.4 Đánh giá hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản tại các NHTM Việt Nam ... 56 2.2.4.1 Những kết quả đạt được ............................................................................ 56 2.2.4.2 Những hạn chế cần khắc phục và nguyên nhân của những hạn chế......... 58 Chương 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM .................................................................. 61 3.1 Định hướng phát triển của NHNN ...................................................................... 61 3.2 Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản tại các NHTM Việt Nam ................................................................................................................... 64 3.2.1 Hoàn thiện cơ cấu tổ chức bộ máy quản trị rủi ro thanh khoản ................... 64 3.2.2 Xác định mục tiêu, chiến lược quản trị rủi ro thanh khoản phù hợp ........... 65 3.2.3. Xây dựng và hoàn thiện quy trình quản trị rủi ro thanh khoản ................... 68 3.2.4 Vận dụng phương pháp, công cụ QTRRTK khoa học của thế giới ............. 68 3.2.5. Các biện pháp hỗ trợ ................................................................................... 71 3.3 Kiến nghị với NHNN .......................................................................................... 73 3.3.1 Thực hiện chính sách tiền tệ linh hoạt và vừa đủ ...................................... 73 3.3.2 Tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác giám sát hoạt động các NHTM75 3.3.3 Khoanh vùng các NHTM yếu thanh khoản ............................................... 77 3.3.4 Củng cố và phát triển thị trường tiền tệ và thị trường vốn thứ cấp ........... 77 3.3.5 Hoàn thiện các văn bản pháp quy, hướng dẫn cho thị trường tài chính phái sinh .................................................................................................................... 78 3.4 Kiến nghị với Chính phủ ..................................................................................... 78 3.4.1. Ổn định kinh tế vĩ mô ................................................................................ 78 3.4.2. Một ngân hàng trung ương độc lập và đủ mạnh ........................................ 79 3.4.3. Hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng nhu cầu hội nhập ......................... 79 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 82 DANH MỤC PHỤ LỤC 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quản trị rủi ro thanh khoản có một vị trí rất quan trọng trong quá trình hoạt động kinh doanh của các NHTM. Rủi ro thanh khoản là một rủi ro đặc biệt nguy hiểm có thể gây ra hàng loạt các tác hại nghiêm trọng cho hoạt động của ngân hàng như giảm năng lực tài chính, giảm uy tín ngân hàng, mất khả năng thanh toán và có thể dẫn đến việc ngân hàng bị phá sản. Đặc biệt nghiêm trọng hơn khi rủi ro thanh khoản của một ngân hàng có thể gây ra các phản ứng dây chuyền tác động xấu đến toàn bộ hệ thống ngân hàng, toàn bộ thị trường tài chính và ảnh hưởng gây suy thoái nền kinh tế. Trong giai đoạn hiện nay các NHTM đang phải đương đầu với rất nhiều thách thức từ cả trong và ngoài nước: Thứ nhất, là hệ lụy từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu mà khơi nguồn là từ thị trường cho vay dưới tiêu chuẩn của Mỹ; Thứ hai, là từ hàng loạt các chính sách cứng rắn, mạnh tay của NHNN nhằm thắt chặt chính sách tiền tệ kiểm soát lạm phát trong nước. Chính những tác động này đã gây ra những khó khăn về tình trạng thanh khoản ở các NHTM Việt Nam trong thời gian vừa qua. Về bản chất hoạt động của các NHTM luôn gắn liền với nhiều loại rủi ro khác nhau, trong đó nổi bật nhất là rủi ro thanh khoản. Các nhà kinh tế đã từng nhận xét kinh doanh ngân hàng là ngành kinh doanh rủi ro, và quản lý ngân hàng chính là việc quản trị rủi ro, do vậy luôn đòi hỏi hoạt động quản trị rủi ro phải luôn được ưu tiên nhận sự quan tâm nhiều nhất. Thực tế là các NHTM hiện nay đã đều nhận thấy tầm quan trọng của việc quản trị rủi ro, và đặc biệt là quản trị rủi ro thanh khoản. Tuy nhiên việc xây dựng, tổ chức và chiến lược quản trị RRTK ở các ngân hàng chưa phải đã hiệu quả, đúng đắn và phù hợp các thông lệ quốc tế. Chính vì vậy mà cần phải có một sự nghiên cứu, đánh giá thực sự sâu sắc về hoạt động quản trị RRTK. Xuất phát từ những lý do trên, đề tài “Nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam” được lựa chọn nghiên cứu với mong muốn góp phần làm sáng tỏ hoạt động quản trị RRTK ở các ngân hàng 2 thương mại Việt Nam hiện nay và đưa ra những đánh giá nhằm xây dựng các giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động quản trị rủi ro này. 2. Mục đích nghiên cứu - Hệ thống những cơ sở lý thuyết về quản trị rủi ro thanh khoản các NHTM. - Nghiên cứu kinh nghiệm về quản trị rủi ro thanh khoản trong và ngoài nước và rút ra bài học kinh nghiệm đối với VN. - Phân tích thực trạng quản trị rủi ro thanh khoản các NHTM Việt Nam. Trên cơ sở đó đánh giá hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản tại NHTM Việt Nam trong thời gian qua. - Đề xuất hệ thống các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản tại các NHTM Việt Nam 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài - Đối tượng nghiên cứu: Hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản của các ngân hàng thương mại Việt Nam - Phạm vi nghiên cứu: Các NHTM Việt Nam với số liệu từ năm 2011-2012. 4. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng các phương pháp hệ thống, phân tích - tổng hợp, vận dụng lí thuyết, bảng biểu, sơ đồ, đồ thị… để tăng thêm luận điểm. 5. Những kết quả đạt được của Luận văn Một là, phân tích nội dung cơ bản của rủi ro thanh khoản trong kinh doanh ngân hàng và hiệu quả của quản trị rủi ro thanh khoản. Hai là, đánh giá hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản các NHTM Việt Nam, tìm ra những hạn chế, tồn tại và một số biện pháp nhằm hoàn thiện hoạt động này đối với các ngân hàng thương mại Việt Nam. 3 6. Kết cấu đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung chính của đề tài gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản trị rủi ro thanh khoản tại NHTM. Chương 2: Thực trạng hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản tại các NHTM Việt Nam. Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản tại các NHTM Việt Nam. 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THANH KHOẢN VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO THANH KHOẢN TRONG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Tổng quan về rủi ro thanh khoản trong ngân hàng thương mại 1.1.1. Khái niệm thanh khoản và rủi ro thanh khoản ngân hàng. Thanh khoản là khả năng biến đổi một tài sản nào đó ra tiền mặt một cách nhanh chóng, với một chi phí thấp nhất có thể. Một cách đầy đủ hơn, dựa vào cả hai tiếp cận từ tài sản và nguồn vốn, thanh khoản là khả năng tiếp cận với tài sản và nguồn vốn với một chi phí hợp lý để phục vụ các nhu cầu hoạt động khác nhau của ngân hàng. Một tài sản có tính thanh khoản cao khi chi phí chuyển đổi thành tiền thấp và thời gian chuyển đổi thành tiền nhanh. Trong khi đó, nguồn vốn có tính thanh khoản cao khi chi phí huy động thấp và thời gian huy động nhanh. Vào tháng 2/2000, Ban quản lý rủi ro của hội đồng Bassel về giám sát hoạt động ngân hàng (BCBS) đã đưa ra các quy định về rủi ro thanh khoản trong ngân hàng. BCBS đã khẳng định rằng tính thanh khoản của ngân hàng được xác định là khả năng để tài trợ, cấp vốn cho sự tăng tài sản và đáp ứng được các nghĩa vụ, ràng buộc khi chúng đến hạn. Rủi ro thanh khoản là rủi ro phát sinh từ trạng thái mà NHTM không có được đủ vốn khả dụng - cung thanh khoản vào thời điểm mà NHTM cần để đáp ứng cầu thanh khoản, trạng thái này tác động xấu tới uy tín, thu nhập và khả năng thanh toán cuối cùng của NHTM. 1.1.2. Cung và cầu thanh khoản trong kinh doanh ngân hàng  Cầu về thanh khoản Cầu về thanh khoản là nhu cầu vốn cho các mục đích hoạt động nghiệp vụ hàng ngày của ngân hàng, các khoản làm giảm dự trữ của ngân hàng. Đối với hầu hết các ngân hàng, cầu về thanh khoản xuất hiện từ hai nguồn chính: - Khách hàng rút vốn khỏi tài khoản tiền gửi. - Yêu cầu vay vốn từ những khách hàng chất lượng tín dụng cao. 5 Ngoài ra cầu thanh khoản còn đến từ yêu cầu về thanh toán các khoản vay phi tiền gửi, chi phí bằng tiền và thuế trong quá trình sản xuất và cung cấp dịch vụ, trả cổ tức bằng tiền…  Cung về thanh khoản Cung thanh khoản là các khoản vốn làm tăng khả năng chi trả của ngân hàng. Nguồn cung quan trọng nhất đến từ hai nguồn: - Tiền gửi bổ sung của khách hàng trên tài khoản mới cũng như trên những tài khoản hiện tại. - Nguồn thanh toán nợ của khách hàng và nguồn thu từ việc bán tài sản, đặc biệt là các chứng khoán trong danh mục đầu tư của ngân hàng. Ngoài ra cung thanh khoản cũng được tạo ra từ doanh thu bán các dịch vụ tài chính và từ hoạt động vay nợ trên thị trường tiền tệ. Những nguồn cung và cầu thanh khoản đa dạng này là yếu tố quyết định trạng thái thanh khoản ròng của ngân hàng tại bất kỳ thời điểm nào và là cơ sở để ra quyết định quản trị rủi ro thanh khoản.  Đánh giá trạng thái thanh khoản Trạng thái thanh khoản ròng NLP (Net liquidity position) của ngân hàng được xác định như sau: NLP = Tổng cung thanh khoản – Tổng cầu thanh khoản + Khi NLP < 0: cầu về thanh khoản của ngân hàng vượt quá cung thanh khoản. Ngân hàng phải đối phó với tình trạng thâm hụt thanh khoản, nhà quản lý phải quyết định xem vốn thanh khoản bổ sung sẽ được huy động ở đâu và vào lúc nào với chi phí hợp lý nhất. + Khi NLP > 0: tổng cung thanh khoản vượt quá tổng cầu thanh khoản và nhà quản lý phải xem xét việc đầu tư có hiệu quả các khoản thặng dư thanh khoản này cho tới khi chúng cần được sử dụng để đáp ứng yêu cầu thanh khoản trong tương lai. + NLP = 0: cung thanh khoản bằng với cầu thanh khoản. Tuy nhiên đây là tình trạng rất khó xảy ra trên thực tế. 6 Về mặt quản trị, thừa hay thiếu thanh khoản nhiều đều là dấu hiệu không tốt. Thừa thanh khoản cho thấy tình trạng quản lý sử dụng vốn kém, hiệu quả sinh lời kém; thiếu thanh khoản sẽ dẫn đến tình trạng mất an toàn trong khả năng thanh toán của ngân hàng. 1.1.3. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro thanh khoản Rủi ro thanh khoản có thể phát sinh từ hoạt động bên tài sản nợ hoặc tài sản có của ngân hàng. Nguyên nhân bên tài sản nợ: Rủi ro thanh khoản có thể phát sinh bất cứ khi nào khi những người gửi tiền thực hiện rút tiền ngay lập tức. Khi những người gửi tiền rút tiền đột ngột, buộc ngân hàng phải đi vay bổ sung hoặc phải bán bớt tài sản (chuyển hóa tài sản có thành dạng tiền mặt) để đáp ứng khả năng thanh khoản. Trong tất cả các nhóm thuộc tài sản có, thì tiền mặt có mức độ thanh khoản cao nhất, chính vì vậy, ngân hàng sử dụng tiền mặt là phương thức đầu tiên và trực tiếp để đáp ứng nhu cầu thanh khoản. Nhưng điều đáng tiếc là tiền mặt không mang lại thu nhập lãi suất, do đó các ngân hàng luôn có xu hướng giảm thiểu tài sản có ở dạng tiền mặt. Để thu được lãi suất, các ngân hàng phải đầu tư tiền vào các tài sản ít thanh khoản hoặc vào những tài sản có thời hạn dài. Cho dù cuối cùng thì hầu hết các tài sản khác nhau cũng có thể chuyển hóa thành tiền nhưng chi phí để chuyển hóa thành tiền ngay lập tức của các tài sản khác nhau thì rất khác nhau. Khi phải bán một tài sản ngay lập tức thì giá của nó có thể thấp hơn rất nhiều so với trường hợp có thời gian để tìm kiếm người mua và thương lượng giá cả. Kết quả là, một số tài sản chỉ có thể chuyển hóa thành tiền ngay lập tức tại mức giá bán rất thấp (fire-sale prices), do đó có thể đe dọa đến khả năng thanh toán cuối cùng của ngân hàng. Nguyên nhân bên tài sản có: Rủi ro thanh khoản phát sinh liên quan đến các cam kết tín dụng. Một cam kết tín dụng cho phép người vay tiến hành rút tiền vay bất cứ lúc nào trong thời hạn của nó. Khi một cam kết tín dụng được người vay thực hiện, thì ngân hàng phải đảm bảo có đủ tiền ngay tức thời để đáp ứng nhu cầu của 7 khách hàng, nếu không ngân hàng phải đối mặt với rủi ro thanh khoản. Tương tự như bên tài sản nợ, để đáp ứng nhu cầu thanh khoản bên tài sản có, ngân hàng có thể giảm số dư tiền mặt, chuyển hóa các tài sản khác thành tiền, hoặc đi vay các nguồn vốn bổ sung trên thị trường tiền tệ. 1.2. Quản trị rủi ro thanh khoản 1.2.1. Khái niệm quản trị rủi ro thanh khoản QTRRTK là quá trình nhận dạng, đo lường, kiểm soát và tài trợ những nguy cơ rủi ro về việc ngân hàng không thể đáp ứng kịp thời và đầy đủ các nhu cầu thanh khoản cho khách hàng. Quản trị rủi ro thanh khoản là việc quản lý có hiệu quả cấu trúc tính thanh khoản (khả năng chuyển thành tiền mặt) của tài sản và quản lý tốt cấu trúc danh mục của nguồn vốn. 1.2.2. Sự cần thiết của quản trị rủi ro thanh khoản Các ngân hàng phải đối mặt với vấn đề thanh khoản hàng ngày trong hoạt động kinh doanh của mình. Vậy quản trị thanh khoản mà cốt lõi là quản trị rủi ro thanh khoản là vấn đề rất cần thiết, yêu cầu phải được thực hiện một cách thường xuyên liên tục, nó xuất phát từ những lý do cơ bản sau: Thứ nhất: Sự đánh đổi giữa thanh khoản và khả năng sinh lời. Ngân hàng càng tập trung nhiều vốn để đáp ứng yêu cầu thanh khoản thì khả năng sinh lời dự tính của nó càng thấp và ngược lại. Như vậy, vấn đề đặt ra là các ngân hàng phải thực hiện quản trị thanh khoản để một mặt để giảm thiểu rủi ro có thể xảy ra trong hoạt động kinh doanh nhưng mặt khác đảm bảo được khả năng sinh lời cần thiết. Thứ hai: Quản trị rủi ro thanh khoản giúp NHTM tránh hoặc giảm thiểu những hậu quả do rủi ro thanh khoản gây ra. Như vậy, việc đáp ứng nhu cầu thanh toán của khách hàng một cách thường xuyên và trong những trường hợp đặc biệt khẩn cấp là yêu cầu cấp thiết và là nội dung quan trọng trong công tác quản trị của ngân hàng nhằm hạn chế rủi ro. Nó liên quan tới sự tồn tại và phát triển của mỗi ngân hàng và của cả hệ thống. 8 1.2.3. Ảnh hưởng của quản trị rủi ro thanh khoản đến hoạt động kinh doanh ngân hàng. Thứ nhất, do có sự đánh đổi giữa khả năng thanh khoản và khả năng sinh lời của ngân hàng nên quản trị thanh khoản tốt sẽ làm giảm thiểu rủi ro có thể xảy ra trong hoạt động kinh doanh đồng thời vẫn đảm bảo được khả năng sinh lời cần thiết. Thứ hai, nếu rủi ro thanh khoản xảy ra sẽ để lại những hậu quả to lớn:  Làm tăng chi phí do ngân hàng phải huy động với lãi suất cao hơn để đáp ứng nhu cầu thanh khoản (mua thanh khoản trên thị trường); giảm thu nhập do ngân hàng phải bán các chứng khoán hoặc các tài sản khác với giá thấp. Hậu quả dẫn đến giảm giá trị thị trường vốn chủ sở hữu của NHTM.  Nếu thiếu vốn khả dụng kéo dài, chậm được khắc phục có thể làm mất uy tín của ngân hàng trên thị trường, gây sức ép và trở ngại cho quá trình huy động vốn và cho vay, giảm thấp khả năng sinh lời. Mức độ nghiêm trọng hơn là xảy ra hiệu ứng dây chuyền bằng hiện tượng rút tiền ồ ạt của người gửi tiền, có thể đẩy NHTM đến bờ vực phá sản và dẫn đến sụp đổ cả hệ thống ngân hàng. Thứ ba, trong trường hợp đặc biệt, rủi ro thanh khoản đẩy ngân hàng vào tình trạng mất khả năng thanh toán và đưa ngân hàng đối mặt với khả năng bị phá sản, bị bán hoặc bị sáp nhập. Hơn nữa, rủi ro thanh khoản mang tính hệ thống, có thể đe dọa đến sự ổn định cả hệ thống tài chính. 1.2.4. Quy trình của quản trị rủi ro thanh khoản 1.2.4.1Nhận dạng rủi ro thanh khoản Điều kiện tiên quyết để quản trị rủi ro là phải nhận dạng được rủi ro. Nhận dạng rủi ro là quá trình xác định liên tục và có hệ thống các hoạt động kinh doanh của ngân hàng, bao gồm: Việc theo dõi, xem xét, nghiên cứu môi trường hoạt động và toàn bộ hoạt động của ngân hàng nhằm thống kê được tất cả các loại rủi ro, kể cả dự báo những loại rủi ro mới có thể xuất hiện trong tương lai, để từ đó có các biện pháp kiểm soát, tài trợ cho từng rủi ro phù hợp. 9 1.2.4.2Phân tích rủi ro thanh khoản Đây là việc tìm ra nguyên nhân gây ra rủi ro thanh khoản. Phân tích rủi ro nhằm đề ra biện pháp hữu hiệu để phòng ngừa rủi ro. Trên cơ sở tìm ra các nguyên nhân, tác động đến các nguyên nhân làm thay đổi chúng, qua đó sẽ phòng ngừa rủi ro và đối mặt với rủi ro một cách hiệu quả hơn. 1.2.4.3Đo lường rủi ro thanh khoản Trong những năm gần đây, một số phương pháp đo lường yêu cầu thanh khoản đã được phát triển bao gồm: Phương pháp tiếp cận nguồn vốn và sử dụng vốn, phương pháp tiếp cận cấu trúc vốn và phương pháp chỉ số thanh khoản. Mỗi phương pháp nêu trên đều được xây dựng dựa trên một số giả định là ngân hàng chỉ có thể ước lượng gần đúng mức cầu thanh khoản thực tế tại một thời điểm nhất định. Đó chính là lý do vì sao nhà quản lý thanh khoản phải luôn sẵn sàng điều chỉnh mức dự tính về yêu cầu thanh khoản mỗi khi ngân hàng nhận được thông tin mới. Do đó, hầu hết các ngân hàng đều phải duy trì duy trì một tỷ lệ hợp lý giữa vốn dùng cho dự trữ và vốn dùng cho kinh doanh, phần dự trữ này có thể lớn, nhỏ tùy thuộc vào quan điểm của nhà quản lý đối với rủi ro, nghĩa là nhà quản lý sẵn sàng chấp nhận khả năng ngân hàng rơi vào trạng thái thiếu tiền mặt là bao nhiêu. 1.2.4.4 Kiểm soát rủi ro thanh khoản Kiểm soát rủi ro là trọng tâm của quản trị rủi ro. Đó chính là việc sử dụng các biện pháp, kỹ thuật, công cụ, chiến lược, các chương trình hoạt động để ngăn ngừa, phòng tránh hoặc giảm thiểu các tổn thất, những ảnh hưởng không mong muốn có thể xảy ra đối với ngân hàng. Qua nhiều năm, các nhà quản lý ngân hàng đã phát triển một số chiến lược nhằm giải quyết vấn đề thanh khoản của ngân hàng: Chiến lược quản lý Tài sản Có, chiến lược quản lý Tài sản Nợ và chiến lược quản lý phối hợp. Chiến lược quản trị thanh khoản dựa vào tài sản “Có” (dự trữ, bán các chứng khoán và tài sản) 10 Đây là chiến lược cổ điển nhất trong việc đáp ứng nhu cầu thanh khoản. Chiến lược này đòi hỏi ngân hàng tích lũy thanh khoản bằng cách nắm giữ những tài sản có tính thanh khoản cao, chủ yếu là tiền mặt và các chứng khoán ngắn hạn. Khi xuất hiện nhu cầu thanh khoản, ngân hàng sẽ bán lần lượt các tài sản dự trữ cho đến khi nhu cầu thanh khoản được đáp ứng. Chiến lược quản trị thanh khoản theo hướng này thường được gọi chiến lược chuyển đổi tài sản, bởi vì nguồn cung thanh khoản được tài trợ bằng cách chuyển đổi tài sản phi tiền mặt thành tiền mặt. Những tài sản có tính thanh khoản cao bao gồm: trái phiếu kho bạc, các khoản vay ngân hàng trung ương, trái phiếu đô thị, tiền gửi tại các ngân hàng khác, chứng khoán của các cơ quan chính phủ, chấp phiếu của ngân hàng khác. Như vậy, trong chiến lược quản trị thanh khoản dựa trên tài sản “Có”, một ngân hàng được coi là quản trị thanh khoản tốt nếu ngân hàng này có thể tiếp cận nguồn cung thanh khoản với chi phí hợp lý, số lượng vừa đủ theo yêu cầu và kịp thời. Áp dụng: Chiến lược quản trị thanh khoản dựa vào tài sản “Có” thích hợp với những ngân hàng có quy mô nhỏ hoặc mới thành lập, hệ thống mạng lưới còn hạn chế bởi vì chiến lược này ít rủi ro hơn việc quản lý thanh khoản dựa vào hoạt động vay nợ. Đồng thời, ngân hàng quy mô nhỏ sẽ rất khó vay nợ ,cũng như huy động vốn hoặc phải vay với chi phí cao khi gặp khó khăn thanh khoản do uy tín còn hạn chế. Chiến lược quản trị thanh khoản dựa vào tài sản “Nợ” Chiến lược này kêu gọi ngân hàng đáp ứng nhu cầu thanh khoản dự tính bằng cách vay những nguồn vốn khả dụng tức thời. Những nguồn vốn tài trợ cho chiến lược này thường bao gồm: vay qua đêm, vay ngân hàng trung ương, bán các hợp đồng mua lại, phát hành chứng chỉ tiền gửi có thể chuyển nhượng mệnh giá lớn... Chiến lược quản trị thanh khoản dựa trên tài sản “Nợ” được các ngân hàng lớn sử dụng rộng rãi và có thể vay với quy mô gần bằng 100% nhu cầu thanh khoản. Áp dụng: Chiến lược quản trị thanh khoản dựa vào tài sản “Nợ”: phù hợp với những ngân hàng lớn, thương hiệu mạnh, uy tín và có năng lực quản trị thanh khoản tốt. 11 Chiến lược quản trị thanh khoản phối hợp (tài sản có và tài sản nợ) Do những rủi ro của việc dựa quá nhiều vào vay thanh khoản và mức chi phí đáng kể của việc dự trữ thanh khoản, hầu hết ngân hàng thường thực hiện chiến lược quản trị thanh khoản phối hợp, tức là sử dụng cả quản trị thanh khoản tài sản có và quản trị thanh khoản tài sản nợ. Theo chiến lược quản trị phối hợp, một phần nhu cầu thanh khoản dự tính sẽ được đáp ứng bằng việc dự trữ tài sản thanh khoản, trong khi phần còn lại của nhu cầu thanh khoản sẽ được đáp ứng từ việc vay mượn trên thị trường tiền tệ. Ngân hàng cần lập kế hoạch cho các nhu cầu vốn dự tính và cho các nguồn vốn dùng để đáp ứng yêu cầu này dưới hình thức vay ngắn hạn, dài hạn và chứng khoán, những tài sản được chuyển thành tiền khi yêu cầu thanh khoản xuất hiện. Áp dụng: đây là chiến lược trung hòa giữa rủi ro thanh khoản và tối đa hóa khả năng sinh lời và giảm thiểu được hạn chế của 2 chiến lược trên nên được các ngân hàng áp dụng phổ biến nhất. 1.2.4.5 Tài trợ rủi ro thanh khoản Mặc dù đã thực hiện các biện pháp phòng ngừa, nhưng rủi ro vẫn có thể xảy ra. Khi đó, trước hết cần theo dõi, xác định chính xác những tổn thất về tài sản, nguồn nhân lực hoặc về giá trị pháp lý. Sau đó, cần thiết lập các biện pháp tài trợ phù hợp. Nhìn chung, các biện pháp này được chia làm hai nhóm: Tự khắc phục và chuyển giao rủi ro. 1.3. Hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản các NHTM 1.3.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy và quy trình quản trị rủi ro thanh khoản hoàn thiện Các ngân hàng thương mại muốn quản trị rủi ro hiệu quả trước hết cần thiết phải thành lập bộ phận quản lý tài sản “Nợ”, tài sản “Có” (từ cấp phòng hoặc tương đương trở lên) để theo dõi và quản lý khả năng chi trả hàng ngày. Bộ phận quản lý tài sản “Nợ”, tài sản “có” do Tổng Giám đốc (Giám đốc) hoặc Phó Tổng Giám đốc (Phó giám đốc) được ủy quyền phụ trách.