Tài liệu Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại trường đại học công nghệ thông tin và truyền thông

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN MẠNH HIỀN NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: QUẢN TRỊ KINH DOANH THÁI NGUYÊN, 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN MẠNH HIỀN NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: QUẢN TRỊ KINH DOANH Mã số: 60.34.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN QUANG DUỆ THÁI NGUYÊN, 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan tất cả các nội dung của Luận văn “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại trường đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông” hoàn toàn do bản thân nghiên cứu và phát triển dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Quang Duệ. Các số liệu và kết quả có được trong Luận văn tốt nghiệp có trích dẫn nguồn gốc và hoàn toàn trung thực, chưa được sử dụng. Thái Nguyên, tháng 09 năm 2015 Tác giả Nguyễn Mạnh Hiền Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành bản luận văn, trước hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Quang Duệ người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng QLĐT Sau đại học, các Giáo sư, Tiến sĩ giảng dạy tại Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh những người đã trang bị cho tôi những kiến thức quý báu để giúp tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của Ban giám hiệu, các phòng chức năng của trường đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông đã giúp đỡ, tạo điều kiện cũng như góp ý kiến cho bài viết được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đồng nghiệp đã động viên, chia sẻ, giúp đỡ và đóng góp nhiều ý kiến quý báu để tôi hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, tháng 09 năm 2015 Tác giả Nguyễn Mạnh Hiền Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................................vii DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................... viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC .................................. 4 1.1. Khái niệm về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại trường đại học .............. 4 1.1.1. Khái niệm nguồn nhân lực ........................................................................... 4 1.1.2. Khái niệm chất lượng nguồn nhân lực .......................................................... 6 1.1.3. Khái niệm về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ..................................... 8 1.2. Đặc điểm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại trường đại học ..................... 9 1.2.1. Đặc điểm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ............................................ 9 1.2.2. Sự cần thiết phải nâng cao chất lượng nguồn nhân lực .............................. 10 1.3. Vai trò của nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại trường đại học ................. 11 1.3.1. Đối với sự phát triển kinh tế xã hội ........................................................... 11 1.3.2. Đối với các cơ sở giáo dục đào tạo ............................................................ 11 1.4. Nội dung nghiên cứu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại trường đại học ....................................................................................................................... 13 1.4.1. Tuyển dụng mới nguồn nhân lực ................................................................ 13 1.4.2. Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực ......................................................... 13 1.4.3. Sắp xếp và sử dụng nguồn nhân lực ........................................................... 13 1.4.4. Đánh giá kết quả thực hiện công việc ......................................................... 14 1.4.5. Chính sách đãi ngộ nguồn nhân lực. ........................................................... 14 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại các trường đại học ........................................................................................................... 14 1.5.1. Các nhân tố bên trong ................................................................................. 14 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iv 1.5.2. Các nhân tố bên ngoài ................................................................................. 16 1.6. Kinh nghiệm về đảm bảo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ................... 18 1.6.1. Một số trường đại học trên thế giới ............................................................ 18 1.6.2. Một số trường đại học tại Việt Nam ........................................................... 20 1.6.3. Một số trường đại học trong tỉnh Thái Nguyên .......................................... 23 1.6.4. Bài học kinh nghiệm về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên ....................... 25 Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................... 27 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 27 2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 27 2.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu .......................................................... 27 2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu ..................................................................... 28 2.2.3. Phương pháp tổng hợp số liệu .................................................................... 29 2.2.4. Phương pháp phân tích thông tin ................................................................ 29 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................. 30 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu định lượng ........................................................................... 30 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu định tính .............................................................................. 32 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG ................................................................................... 34 3.1. Tổng quan về trường Đại học CNTT và Truyền thông Thái Nguyên ............... 34 3.1.1. Sơ lược lịch sử hình thành và phát triển ..................................................... 34 3.1.2. Chức năng và nhiệm vụ .............................................................................. 35 3.1.3. Cơ cấu tổ chức quản lý của Trường đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông ............................................................................................................. 36 3.2. Đặc điểm về nguồn nhân lực ở trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái nguyên ........................................................................................ 42 3.2.1. Quy mô nguồn nhân lực.............................................................................. 42 3.2.2. Chất lượng nguồn nhân lực......................................................................... 44 3.3. Thực trạng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ............................................... 49 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn v 3.3.1. Thực trạng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực giai đoạn 2011- 2014 .... 49 3.3.2. Thực trạng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nhìn từ thực tiễn phát triển .................................................................................................................... 55 3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên ................................... 59 3.4.1. Các nguyên nhân chủ quan ......................................................................... 59 3.4.2. Nguyên nhân khách quan ............................................................................ 62 3.5. Đánh giá thực trạng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ................................. 63 3.5.1. Những thành tựu đã đạt được ..................................................................... 65 3.5.2. Những tồn tại hạn chế cần khắc phục ......................................................... 66 3.5.3. Nguyên nhân của những tồn tại hạn chế ..................................................... 68 Chƣơng 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG THÁI NGUYÊN ..................................... 70 4.1. Những định hướng phát triển của nhà trường về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực .......................................................................................................... 70 4.2. Quan điểm, mục tiêu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại trường đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông ................................................................ 71 4.2.1. Quan điểm ................................................................................................... 71 4.2.2. Mục tiêu ...................................................................................................... 71 4.3. Đề xuất một số giải pháp chung cho giảng viên và nhân viên nhằm thúc đẩy nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên ............................................................................. 74 4.3.1. Tiếp tục kiện toàn bộ máy tổ chức quản lý ................................................. 74 4.3.2. Hoàn thiện công tác tuyển dụng ................................................................. 76 4.3.3. Hoàn thiện chính sách đãi ngộ và duy trì nguồn nhân lực ......................... 77 4.4. Đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên tại trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên............... 78 4.4.1. Lập kế hoạch và phát triển đội ngũ giảng viên ........................................... 78 4.4.2. Sử dụng đội ngũ giảng viên hiện có ........................................................... 81 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vi 4.4.3. Đào tạo bồi dưỡng và nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ giảng viên ..................................................................................................... 83 4.4.4. Tăng cường các điều kiện đảm bảo cho giảng viên thực hiện nhiệm vụ giảng dạy, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ ................................ 86 4.4.5. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp............................ 87 4.5. Đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy nâng cao chất lượng đội ngũ nhân viên tại trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên............... 89 4.5.1. Lập kế hoạch và phát triển đội ngũ nhân viên ............................................ 89 4.5.2. Sử dụng đội ngũ nhân viên hiện có ............................................................ 91 4.5.3. Đào tạo bồi dưỡng và nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ nhân viên ...................................................................................................... 92 4.5.4. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp ............................ 95 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 98 1. Kết luận ............................................................................................................. 98 2. Kiến nghị ........................................................................................................... 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 100 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 101 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CBGD : Cán bộ giảng dạy CBVC : Cán bộ viên chức CBNV : Cán bộ nhân viên ĐH : Đại học ĐH CNTT&TT : Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông CNTT&TV : Công nghệ thông tin và Thư viện HTQT : Hợp tác quốc tế NCKH : Nghiên cứu khoa học ĐH QGHN : Đại học Quốc gia Hà Nội KH : Khoa học ĐHTN : Đại học Thái Nguyên ĐH KTCN : Đại học kĩ thuật Công nghiệp KTV : Kĩ thuật viên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Số lượng cán bộ giảng viên trong giai đoạn năm 2011- 6/2015............... 42 Bảng 3.2. Thống kê trình độ chuyên môn của giảng viên và nhân viên ................... 44 Bảng 3.3. Trình độ học vấn của các giảng viên tại các khoa, bộ môn ...................... 45 Bảng 3.4. Kết quả đề tài nghiên cứu khoa học các cấp giai đoạn 2011-2014 .......... 48 Bảng 3.5. Thống kê danh sách bài báo đăng trên tạp chí, kỷ yếu của giảng viên và nhân viên ............................................................................................. 48 Bảng 3.6. Tỷ lệ xin việc sau khi ra trường của sinh viên giai đoạn 2011- 2014 ...... 49 Bảng 3.7. Bảng thống kê số lượng CBGV được đào tạo hàng năm ......................... 55 Bảng 3.8. Danh mục dự án chuyển giao công nghệ .................................................. 59 Bảng 4.1. Mục tiêu về số lượng viên chức đến năm 2020 ........................................ 72 Bảng 4.2. Mục tiêu về trình độ CBVC đến năm 2020 .............................................. 72 Bảng 4.3. Bảng khảo sát tính cần thiết và khả thi của các giải pháp đối với sự triển đội ngũ giảng viên ........................................................................... 88 Bảng 4.4. Bảng thứ bậc về tính cấp thiết của các giải pháp đã nêu .......................... 88 Bảng 4.5. Bảng khảo sát tính cần thiết và khả thi của các giải pháp đối với sự triển đội ngũ nhân viên ............................................................................ 96 Bảng 4.6. Bảng thứ bậc về tính cấp thiết của các giải pháp đã nêu .......................... 96 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đối với bất kì hoạt động giáo dục nào thì việc nâng cao Chất lượng đào tạo là một vấn đề mang tính sống còn, vì chất lượng đào tạo quyết định việc Xã hội nhìn nhận, đánh giá và chấp nhận sản phẩm đào tạo của mỗi đơn vị. Chất lượng đào tạo tốt thì sẽ tạo ra nguồn lao động tốt có đầy đủ kiến thức để nắm bắt được kịp thời xu thế mới với những công nghệ tiên tiến hiện đại của thế giới. Để nâng cao chất lượng đào tạo cần rất nhiều các yếu tố như cơ sở phục vụ đào tạo, chương trình đào tạo và đội ngũ giảng dạy. Trong đó, chất lượng nguồn nhân lực luôn đóng vai trò là yếu tố quyết định trong sự phát triển của đơn vị giáo dục. Tại Việt Nam, Giáo dục đào tạo đã và đang là vấn đề rất được quan tâm. Đảng và Nhà nước ta luôn coi giáo dục đào tạo nguồn nhân lực là nhiệm vụ trọng tâm, vì con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực để phát triển kinh tế xã hội. Bên cạnh đó, trong những năm gần đây cả nước thành lập thêm hàng trăm các trường đại học, cao đẳng và trung sơ cấp đào tạo chuyên nghiệp, đào tạo nghề cho lao động trong mọi lĩnh vực. Đứng trước tình thế khó khăn thách thức đó, để các cơ sở đào tạo có thể thu hút được học sinh thì phải tận dụng những cơ hội sẵn có và cam kết đáp ứng chất lượng đầu ra đối với xã hội. Muốn thực hiện được điều này thì chất lượng nguồn nhân lực phải được đảm bảo. Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông mặc dù mới thành lập từ năm 2001, đến nay Nhà trường đã trải qua 14 năm phát triển nhưng đã đạt được nhiều thành tựu nhất định. Trường là nơi đào tạo ra nguồn nhân lực Công nghệ thông tin cho các tỉnh Miền núi phía Bắc. Tuy vậy, đứng trước bối cảnh chung của xã hội, trường Công nghệ thông tin cũng gặp nhiều khóa khăn trong công tác tuyển sinh và đào tạo. Đứng trước tình thế đó, nhà trường đã luôn đề ra những mục tiêu về cơ sở vật chất và chất lượng nhân sự. Trong đó, vấn đề nguồn nhân lực luôn được nhà trường tập chung quan tâm chú trọng cao nhất. Nhà trường cũng đã xác định được việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một vấn đề bức thiết hiện nay do trình độ của giảng viên và nhân viên còn chưa đáp ứng được các yêu cầu đào tạo của nhà trường. Các sinh viên ra trường đôi khi còn bị động do Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2 chưa có kiến thức thực tế, chưa đáp ứng được yêu cầu của xã hội. Khi đó, việc nâng cao trình độ chuyên môn và trình độ ngoại ngữ sẽ sẽ giúp nhà trường nâng cao vị thế hiện tại trong xã hội. Hiện nay, nhà trường đang gắn trình độ giảng viên theo chuẩn về trình độ ngoại ngữ và trình độ tin học. Xuất phát từ những yêu cầu thực tiễn đó, dưới sự hướng dẫn của TS Nguyễn Quang Duệ, sự đồng ý của khoa sau đại học tôi đã chọn đề tài: “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên” làm đề tài luận văn thạc sĩ. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài a. Mục tiêu tổng quát Nghiên cứu thực trạng công tác nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của trường đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông. Thông qua những thực trạng đó, đưa ra những giải pháp nhằm góp phần phát triển nguồn nhân lực của trường để giữ vững thương hiệu và nâng cao vị thế của trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên. b. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các trường đại học. - Phân tích, đánh giá được thực trạng và xác định các yếu tố tác động đến nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại Trường Đại học CNTT và Truyền thông. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu a. Đối tượng nghiên cứu của đề tài Đối tượng nghiên cứu của luận văn là công tác nâng cao chất lượng nguồn nhân lực giảng dạy và nguồn nhân lực phục vụ tại Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên. b. Phạm vi nghiên cứu của đề tài - Phạm vi về nội dung: Luận văn tập chung nghiên cứu, phân tích và đánh giá làm rõ chất lượng nguồn nhân lực giảng dạy và nguồn nhân lực phục vụ cho công tác đào tạo tại Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3 Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông. - Phạm vi về không gian: + Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên. - Phạm vi về thời gian: Luận văn nghiên cứu thực tiễn phát triển nguồn nhân lực từ năm 2011-2015 và đồng thời nêu ra giải pháp từ 2016- 2020 của nhà trường. 4. Ý nghĩa khoa học của luận văn và đóng góp mới của luận văn Kết quả nghiên cứu cung cấp cho lãnh đạo Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên nhận ra thực trạng chất lượng nguồn nhân lực tại đơn vị. Các yếu tố ảnh hưởng và mức độ các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực đang sử dụng. Thông qua các giải pháp đề xuất của đề tài góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của nhà trường, giúp nhà trường nâng cao năng lực tổ chức, quản lý, chất lượng đảm bảo cung cấp lực lượng lao động đáp ứng yêu cầu của xã hội trong thời kỳ công nghiệp nghiệp hóa - hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế. Kết quả nghiên cứu cũng là một tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu sau về chất lượng nguồn nhân lực, đồng thời cũng là tài liệu tham khảo cho học sinh, sinh viên trong quá trình học tập và nghiên cứu tại Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, các bảng biểu, tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại trường đại học Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng công tác nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên Chương 4: Một số giải pháp thúc đẩy nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC 1.1. Khái niệm về nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực tại trƣờng đại học 1.1.1. Khái niệm nguồn nhân lực Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực hiện nay là một vấn đề rất quan trọng đối với mỗi cơ quan nhà nước, các doanh nghiệp nhằm tạo ra một đội ngũ lao động đáp ứng được nhu cầu cao của xã hội hiện đại. Trước khi đi tìm hiểu về khái niệm nguồn nhân lực, trước hết đề cập đến khái niệm “Nhân lực”: - “Nhân lực”: Bao gồm tất cả các tiềm năng của con người trong một tổ chức hay xã hội (kể cả những thành viên trong ban lãnh đạo doanh nghiệp) tức là tất cả các thành viên trong doanh nghiệp sử dụng kiến thức, khả năng, hành vi ứng xử và giá trị đạo đức để thành lập, duy trì và phát triển doanh nghiệp. - Nguồn nhân lực: có rất nhiều những khái niệm và cách hiểu khác nhau về “Nguồn nhân lực”. + “Nguồn nhân lực” là nguồn lực của mỗi con người, gồm có thể lực và trí lực. Thể lực phụ thuộc vào tình trạng sức khoẻ của con người, mức sống, thu nhập, chế độ ăn uống, chế độ làm việc, nghỉ ngơi v.v.. Trí lực là nguồn tiềm tàng to lớn của con người, đó là tài năng, năng khiếu cũng như quan điểm, lòng tin, nhân cách + "Nguồn lực con người" hay "nguồn nhân lực”, là “trình độ lành nghề, là kiến thức và năng lực của toàn bộ cuộc sống con người hiện có thực tế hoặc tiềm năng để phát triển kinh tế - xã hội trong một cộng đồng" [theo WB.World Development Indicators. - London:Oxford, 2000]. + Theo David Begg: “Nguồn nhân lực là toàn bộ quá trình chuyên môn mà con người tích luỹ được, nó được đánh giá cao vì tiềm năng đem lại thu nhập trong tương lai. Cũng giống như nguồn lực vật chất, nguồn nhân lực là kết quả đầu tư trong quá khứ với mục đích đem lại thu nhập trong tương lai” [10, tr.282]. Việc quản lý và sử dụng nguồn lực con người khó khăn phức tạp hơn nhiều so với các nguồn lực khác bởi con người là một thực thể sinh vật - xã hội, rất nhạy cảm với những tác động qua lại của mọi mối quan hệ tự nhiên, kinh tế, xã hội diễn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 5 ra trong môi trường sống của họ. Chính vì vậy, tại Việt Nam cũng có rất nhiều những nhà nghiên cứu về lĩnh vực này. + Theo GS.TS Phạm Minh Hạc: “Nguồn nhân lực là tổng thể các tiềm năng lao động của một nước hoặc một địa phương, tức nguồn lao động được chuẩn bị (ở các mức độ khác nhau) sẵn sàng tham gia một công việc lao động nào đó, tức là những người lao động có kỹ năng (hay khả năng nói chung), bằng con đường đáp ứng được yêu cầu của cơ chế chuyển đổi cơ cấu lao động, cơ cấu kinh tế theo hướng CNH, HĐH” [2, tr.134]. + Nguồn nhân lực được xem xét dưới hai góc độ năng lực xã hội và tính năng động xã hội. Ở góc độ thứ nhất, nguồn nhân lực là nguồn cung cấp sức lao động cho xã hội, là bộ phận quan trọng nhất của dân số, có khả năng tạo ra giá trị vật chất và tinh thần cho xã hội. Xem xét nguồn nhân lực dưới dạng tiềm năng giúp định hướng phát triển nguồn nhân lực để đảm bảo không ngừng nâng cao năng lực xã hội của nguồn nhân lực thông qua giáo dục đào tạo, chăm sóc sức khoẻ. Tuy nhiên nếu chỉ dừng lại ở dạng tiềm năng thì chưa đủ. Muốn phát huy tiềm năng đó phải chuyển nguồn nhân lực sang trạng thái động thành vốn nhân lực, tức là nâng cao tính năng động xã hội của con người thông qua các chính sách, thể chế và giải phóng triệt để tiềm năng con người. Con người với tiềm năng vô tận nếu được tự do phát triển, tự do sáng tạo và cống hiến, được trả đúng giá trị lao động thì tiềm năng vô tận đó được khai thác phát huy trở thành nguồn vốn vô cùng to lớn Nguồn nhân lực là tổng thể các tiềm năng lao động của một tổ chức, một địa phương, một quốc gia trong thể thống nhất hữu cơ năng lực xã hội (Thể lực, trí lực, nhân cách) và tính năng động xã hội của con người thuộc các nhóm đó, nhờ tính thống nhất mà nguồn lực con người biến thành nguồn vốn con người đáp ứng yêu cầu phát triển. Nguồn nhân lực, theo cách tiếp cận mới, có nội hàm rộng rãi bao gồm các yếu tố cấu thành về số lượng, tri thức, khả năng nhận thức và tiếp thu kiến thức, tính năng động xã hội, sức sáng tạo, truyền thống lịch sử và văn hoá. Như vậy, các khái niệm trên cho thấy nguồn lực con người không chỉ đơn thuần là lực lượng lao động đã có và sẽ có, mà còn bao gồm sức mạnh của thể chất, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 6 trí tuệ, tinh thần của các cá nhân trong một cộng đồng, một quốc gia được đem ra hoặc có khả năng đem ra sử dụng vào quá trình phát triển xã hội. Khái niệm "nguồn nhân lực" (Human Resoures) được hiểu như khái niệm "nguồn lực con người". Khi được sử dụng như một công cụ điều hành, thực thi chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, nguồn nhân lực bao gồm bộ phận dân số trong độ tuổi lao động, có khả năng lao động và những người ngoài độ tuổi lao động có tham gia lao động - hay còn được gọi là nguồn lao động. Bộ phận của nguồn lao động gồm toàn bộ những người từ độ tuổi lao động trở lên có khả năng và nhu cầu lao động được gọi là lực lượng lao động. Như vậy, xem xét dưới các góc độ khác nhau có thể có những khái niệm khác nhau về nguồn nhân lực nhưng những khái niệm này đều thống nhất nội dung cơ bản: nguồn nhân lực là nguồn cung cấp sức lao động cho xã hội. Con người với tư cách là yếu tố cấu thành lực lượng sản xuất giữ vị trí hàng đầu, là nguồn lực cơ bản và nguồn lực vô tận của sự phát triển không thể chỉ được xem xét đơn thuần ở góc độ số lượng hay chất lượng mà là sự tổng hợp của cả số lượng và chất lượng; không chỉ là bộ phận dân số trong độ tuổi lao động mà là các thế hệ con người với những tiềm năng, sức mạnh trong cải tạo tự nhiên, cải tạo xã hội. Vì vậy, có thể định nghĩa: Nguồn nhân lực là tổng thể số lượng và chất lượng con người với tổng hoà các tiêu chí về trí lực, thể lực và những phẩm chất đạo đức - tinh thần tạo nên năng lực mà bản thân con người và xã hội đã, đang và sẽ huy động vào quá trình lao động sáng tạo vì sự phát triển và tiến bộ xã hội. 1.1.2. Khái niệm chất lượng nguồn nhân lực Định nghĩa về chất lượng: “Chất lượng là cái tạo nên phẩm chất, giá trị của một con người, một sự vật, sự việc“ [Từ điển tiếng Việt của Viện ngôn ngữ xuất bản năm 2000]. Chất lượng nguồn nhân lực thể hiện mối quan hệ giữa các yếu tố cấu thành nên bản chất bên trong của nguồn nhân lực, được biểu hiện thông qua các tiêu chí: sức khoẻ, trình độ chuyên môn, trình độ học vấn và phẩm chất tâm lý xã hội. Chất lượng nguồn nhân lực là khái niệm tổng hợp bao gồm những nét đặc trưng về trạng thái trí lực, thể lực, phong cách đạo đức, lối sống và tinh thần của nguồn nhân lực. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7 Chất lượng nguồn nhân lực do trình độ phát triển kinh tế xã hội và chính sách đầu tư phát triển nguồn nhân lực của chính phủ quyết định. Cụ thể: Thể lực là trạng thái sức khoẻ của con người, là điều kiện đảm bảo cho con người phát triển, trưởng thành một cách bình thường hoặc có thể đáp ứng được những đòi hỏi về sự hao phí sức lực, thần kinh, cơ bắp trong lao động. Trí lực ngày càng đóng vai trò quyết định trong sự phát triển nguồn nhân lực, song sức mạnh trí tuệ của con người chỉ có thể phát huy được lợi thế trên nền thể lực khoẻ mạnh. Chăm sóc sức khoẻ là một nhiệm vụ rất cơ bản để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tạo tiền đề phát huy có hiệu quả tiềm năng con người. Các tiêu chí cụ thể của thể lực là: có sức chịu đựng dẻo dai, đáp ứng quá trình sản xuất liên tục, kéo dài; có các thông số nhân chủng học đáp ứng được các hệ thống thiết bị công nghệ được sản xuất phổ biến và trao đổi trên thị trường khu vực và thế giới; luôn tỉnh táo và sảng khoái tinh thần. Trí lực là năng lực của trí tuệ, quyết định phần lớn khả năng lao động sáng tạo của con người. Trí tuệ được xem là yếu tố quan trọng hàng đầu của nguồn lực con người bởi tất cả những gì thúc đẩy con người hành động tất nhiên phải thông qua đầu óc của họ. Khai thác và phát huy tiềm năng trí tuệ trở thành yêu cầu quan trọng nhất của việc phát huy nguồn lực con người. Gồm trình độ tổng hợp từ văn hoá, chuyên môn, kỹ thuật, kỹ năng lao động. Trình độ văn hoá, với một nền tảng học vấn nhất định là cơ sở cho phát triển trình độ chuyên môn kỹ thuật. Trình độ chuyên môn kỹ thuật là điều kiện đảm bảo cho nguồn nhân lực hoạt động mang tính chuyên môn hoá và chuyên nghiệp hoá. Kỹ năng lao động theo từng nghành nghề, lĩnh vực là một yêu cầu đặc biệt quan trọng trong phát triển nguồn nhân lực ở xã hội công nghiệp. Tâm lực: còn được gọi là phẩm chất tâm lý - xã hội, chính là tác phong, tinh thần- ý thức trong lao động như: tác phong công nghiệp (khẩn trương, đúng giờ...), có ý thức tự giác cao, có niềm say mê nghề nghiệp chuyên môn, sáng tạo, năng động trong công việc; có khả năng chuyển đổi công việc cao thích ứng với những thay đổi trong lĩnh vực công nghệ và quản lý. Ngày nay, cái đem lại lợi thế cho nguồn nhân lực ngoài trí lực và thể lực, còn phải tính đến phẩm chất đạo đức, nhân cách con người. Phát triển nhân cách, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 8 đạo đức đem lại cho con người khả năng thực hiện tốt các chức năng xã hội, nâng cao năng lực sáng tạo của họ trong hoạt động thực tiễn xã hội. Do vậy, phát triển nguồn nhân lực, ngoài việc quan tâm nâng cao mặt bằng và dân trí, nâng cao sức khoẻ cho mỗi con người, cho cộng đồng xã hội, thì cần coi trọng xây dựng đạo đức, nhân cách, lý tưởng cho con người. 1.1.3. Khái niệm về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Theo Thạc sỹ Dương Anh Hoàng (Trường Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng) phân tích thì nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một nội dung quan trọng của phát triển nguồn nhân lực, đó là hoạt động: “nâng cao về thể lực trí tuệ, đạo đức, năng lực, kỹ năng, thẩm mỹ,… của người lao động” và sự “phát triển chất lượng nguồn nhân lực được tác động, chi phối bởi những yếu tố sức khỏe và dinh dưỡng, giáo dục - đào tạo, giá trị văn hóa truyền thống và môi trường sống.” Theo PGS.Đàm Đức Vượng thì “Xây dựng nhân lực chất lượng cao có nghĩa là xây dựng đội ngũ nhân lực khoa học và công nghệ, nhất là các chuyên gia, tổng công trình sư, kỹ sư đầu ngành, công nhân có tay nghề cao, có trình độ chuyên môn - kỹ thuật tương đương với các nước tiên tiến trong khu vực, có đủ năng lực, tiếp nhận, chuyển giao và đề xuất những giải pháp khoa học, công nghệ, kĩ thuât, giải quyết những vấn đề cơ bản của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; xây dựng đội ngũ doanh nhân quản lý doanh nghiệp, có khả năng tổ chức, khả năng cạnh tranh; xây dựng hệ thống các cơ sở đào tạo nhân lực tiên tiến, hiện đại, đa dạng, cơ cấu ngành nghề đồng bộ; xây dựng sự nghiệp giáo dục tiên tiến, hiện đại và một xã hội học tập toàn diện để tạo nguồn nhân lực chất lượng cao” [Hội thảo “Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao nhu cầu cấp bách” do Trường ĐH Kinh tế - Luật thuộc ĐH Quốc gia TP.HCM, và Công ty CP Tri thức daonh nghiệp quốc tế tổ chức tại TP.HCM]. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: về cơ bản được hiểu là tăng giá trị cho con người trên các mặt phẩm chất đạo đức, thể chất, năng lực, thẩm mỹ, thông qua các chính sách phát triển nguồn nhân lực giúp con người có những năng lực, phẩm chất mới, cao hơn để có thể hoàn thành tốt hơn mục tiêu của tổ chức và của chính bản thân họ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 9 Việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực chắc chắn khó khăn và phức tạp hơn so với việc nâng cao chất lượng nguồn lực khác trong quá trình xây dựng và phát triển đơn vị, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục. Vì con người là một đối tượng sinh động, một chủ thể có thể thay đổi cả về mặt ý chí, tình cảm, tham vọng, sở thích, sức khỏe... Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là nghiên cứu các vấn đề trong quản lý con người trong một tổ chức gồm các mục tiêu chủ yếu sau: Sử dụng nguồn nhân lực tại chỗ sao cho hiêu quả, không ngừng nâng cao năng xuất lao động của từng nhóm, từng tổ chuyên môn với mục đích cuối cùng là nâng cao hiệu quả chung của đơn vị, tổ chức. Tạo điều kiện cả về vật chất và kích thích tinh thần để phát huy tối đa năng lực của mỗi cá nhân trong bộ máy nhân sự, đồng thời dùng các giải pháp có tính đòn bẩy cùng với các chính sách phù hợp để kích thích lòng nhiệt tình, sự hăng hái của người lao động đối với công việc của mình. Giúp cho người lao động phát huy hết khả năng, ý chí và tinh thần đối với công việc của bản thân. 1.2. Đặc điểm nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực tại trƣờng đại học 1.2.1. Đặc điểm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Bất kì một cơ sở giáo dục nào muốn phát triển và tồn tại lâu dài đều phải hội tụ đầy đủ hai yếu tố: nhân lực và vật lực. Trong đó nhân lực đóng vai trò cực kì quan trọng, có tính quyết định tới sựu tồn tại và phát triển của đơn vị đó. Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, sự cạnh tranh diễn ra ngày càng gay gắt nên các đơn vị giáo dục nói chung muốn tồn tại và phát triển thì nguồn nhân lực đóng vai trò rất lớn trong việc đào tạo ra những con người có đầy đủ tri thức để đáp ứng được những nhu cầu của xã hội. Do vậy, việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại các trường đại học là một nhiệm vụ cấp thiết của mỗi đơn vị. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại trường đại học có một số đặc điểm sau: - Công tác nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một quá trình lâu dài đòi hỏi sự phối hợp của các bộ phận chức năng Nguồn nhân lực đóng vai trò là trọng tâm trong quá trình điều hành và phát triển của trường đại học. Do vậy, muốn nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đạt hiệu quả: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 10 Thứ nhất, phải có sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa các bộ phận chức năng trong nhà trường, sự phối hợp giữa các cấp trong cùng đơn vị. Nếu giữa các đơn vị, bộ phận chức năng có sự phối hợp tốt thì hiệu quả của việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực sẽ cao. Ngược lại, nếu giữa các bộ phận chức năng hoặc các cấp trong phối hợp với nhau, không cùng nhau cố gắng hoàn thành các mục tiêu mà nhà trường đã đề ra thì dẫn đến việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là không hiệu quả, mang tính chất hình thức và chống đối. Thứ hai, Việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phải được thực hiện thông qua từng giai đoạn, việc đặt ra các mục tiêu chất lượng nguồn nhân lực cần đạt tới trong thời gian ngắn hạn là vô cùng cần thiết. Thông qua việc đạt được hoặc chưa đạt được các mục tiêu ngắn hạn đã đề ra nhà trường sẽ đưa ra được phương án, kế hoạch và đánh giá được sự phát triển tiếp theo trong tương lai. Thứ ba, để việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đạt kết quả tốt đòi hỏi có sự kiểm tra, giám sát, sàng lọc, đánh giá thường xuyên của nhà trường đối với các đơn vị. Từ đó, dễ dàng đôn đốc và đưa ra được những giải pháp mang tính lâu dài áp dụng cho tất cả các cán bộ công nhân viên trong trường. 1.2.2. Sự cần thiết phải nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Con người, với khả năng sáng tạo, lao động cần cù siêng năng sẽ đóng vai trò trung tâm trong quá trình phát triển của đơn vị giáo dục. Do vậy, việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là điều quan trọng bậc nhất. Vì nâng cao chất lượng nguồn nhân lực sẽ mang lại cho nhà trường sự phát triển: Thứ nhất, về nguồn lực giảng dạy và phục vụ đào tạo. Thông qua việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực này, trong nhà trường từ giảng viên cho đến cán bộ CNV đều có trình độ về chuyên môn, trình độ về ngoại ngữ để giao tiếp và tăng khả năng hội nhập với nước ngoài, trình độ về tin học sẽ giúp cho việc khai thác thông tin, số hóa công việc trở nên nhanh chóng và chính xác. Qua đó, năng lực làm việc của mỗi CBVC trong trường sẽ được tăng dần lên. Thứ hai, Từ việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực sẽ có sự đồng bộ hơn về cơ sở vật chất. Vì có hội nhập với nước ngoài, nhà trường sẽ được đầu tư hơn về cơ sở vật chất, bản thân nhà trường cũng sẽ cố gắng đầu tư, nâng cao hơn về cơ sở vật chất nhằm phục vụ cho nhiệm vụ đào tạo và nghiên cứu khoa học, thu hút sinh viên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn