Tài liệu Một vài kinh nghiệm về cách tiếp cận một thi phẩm mới

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT VÀI KINH NGHIỆM VỀ CÁCH TIẾP CẬN MỘT THI PHẨM MỚI I. Lí do chọn đề tài: - Tiếp nhận và cảm thụ văn học là điều vô cùng quan trọng và cần thiết của người học văn, dạy văn. - Mỗi một tác phẩm văn học giống như một tòa tháp nhiều tầng, bậc còn ẩn chứa nhiều bí mật. Đến với các tác phẩm văn học, người đọc, người học và người dạy văn như một nhà thám hiểm khát khao chinh phục, kiếm tìm những báu vật còn khuất chìm bên trong thế giới ngôn từ. - Vì thế, tiếp nhận văn học nhìn chung không hề đơn giản, với thơ ca lại càng khó hơn.“Thơ là mở ra một cái gì mà trước câu thơ đó trước nhà thơ đó, vẫn như là còn bị phong kín”( Nguyễn Tuân). Ngôn ngữ thơ ca là ngôn ngữ hình tượng, gợi cho người đọc nhiều suy nghĩ, liên tưởng khác nhau. Điều quan trọng là người đọc phải gọi ra được những cảm xúc, suy nghĩ, ước mong của người viết được thể hiện một cách kín đáo, ý vị trong tác phẩm của mình. - Có thể nói, làm thế nào để tiếp nhận thơ ca một cách sâu sắc, đúng đắn mãi là nỗi day dứt, niềm trăn trở của những người yêu thơ. Và sáng kiến kinh nghiệm này cũng xuất phát chính từ điều đó. - Thanh Thảo là một nhà thơ trưởng thành từ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ. Ông đã nổi tiếng với các tập thơ viết về chiến tranh như Dấu chân qua trảng cỏ, Những người đi tới biển…. - Sau năm 1975, ông là một trong những nhà thơ có nhiều tìm tòi khám phá để đem đến cho thơ ca cách biểu hiện mới mẻ, độc đáo. Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca là một thi phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Thanh Thảo sau năm 1975. - Điều mới mẻ và bất ngờ trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn 12 lần này là bên cạnh những bài thơ đã trở thành kinh điển của những nhà thơ viết trong thời chống Pháp, chống Mĩ, đã vô cùng quen thuộc gần gũi với người dạy, người học văn bao thế hệ lại có những bài thơ viết sau 1975 với một lối viết , lối cảm rất mới mẻ và hiện đại. - Bên cạnh Việt Bắc của Tố Hữu, Tây Tiến của Quang Dũng, Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm là Đò Lèn của Nguyễn Duy và đặc biệt là Đàn ghi ta của Lor- ca của Thanh Thảo. - Bài thơ như một đoá hoa có vẻ đẹp và hương thơm rất lạ khiến không ít người học và người dạy văn có chút ngỡ ngàng, hoang mang. - Được tiếp xúc với nhiều đồng nghiệp giảng dạy bộ môn Ngữ văn ở nhiều trường trong tỉnh, tôi đã được nghe nhiều ý kiến băn khoăn, những câu hỏi thắc mắc xung quanh việc tiếp cận, tìm hiểu bài thơ này. Đã từng giảng dạy nhiều bài thơ quen thuộc, cách hiểu, cách cảm những thi phẩm ấy dường như đã trở thành một đường mòn, nay phải làm việc với một bài thơ mới đã thấy là khó thế mà bài thơ mới ấy lại không hề dễ cảm nhận thì những băn khoăn, thắc mắc thậm chí cả sự hoang mang là điều dễ hiểu. - Bản thân tôi cũng không tránh khỏi tâm trạng ấy khi mới tiếp cận bài thơ. Qua thực tế giảng dạy của bản thân, qua những ý kiến trao đổi của các đồng nghiệp gần xa, qua việc đọc những bài viết về tác giả tác phẩm và những bài viết, những lời tâm sự của chính Thanh Thảo, tôi thấy mình phần nào đã cảm nhận được bài thơ. - Viết sáng kiến này, tôi chỉ có mong muốn thật giản dị là chia sẻ với đồng nghiệp cách hiểu, cách cảm, cách tiếp cận tác phẩm này không ngoài mục đích nâng cao chất lượng việc dạy và học văn trong nhà trường THPT. II Tổ chức thực hiện đề tài: 1. Cơ sở lí luận: - Qua thực tế giảng dạy môn văn ở trường, tôi nhận thấy một thực trạng : học sinh thích học thơ hơn văn xuôi. Nhưng khi làm bài ( nếu được lựa chọn) các em đều chọn làm văn xuôi. Vì sao? - Vì văn xuôi dễ làm bài hơn, chỉ cần nhớ cốt truyện, nắm được những ý cơ bản các em có thể được điểm trung bình. Còn khi làm thơ, đòi hỏi các em phải có sự cảm nhận văn chương, thơ ca sâu sắc. Nếu không các em dễ sa vào cảm tính khi phân tích. Vì vậy,chọn đề về thơ thường là những em học sinh giỏi, yêu thích môn văn, và thơ ca. - Văn chương vốn mang tính đa nghĩa, thơ ca cũng vậy. Nói như người xưa “ Ý tại ngôn ngoại”.Ý nghĩa bài thơ không đơn thuần nằm trên câu chữ, mà ẩn chứa sau đó nhiều tầng nhiều lớp. - Thơ thuộc thể loại trữ tình, qua mỗi bài thơ người đọc cảm nhận được tâm trạng của chủ thể trữ tình. Cảm xúc con người thì rất phong phú, phức tạp. Do đó khi tiếp xúc một bài thơ để cảm nhận hết những gì mà nhà thơ chuyển tải không phải là điều dễ dàng. - Đối với những bài thơ thông thường, người đọc còn dễ dàng tiếp nhận. Nhưng đối với một số bài thơ đặc biệt : một nhà thơ viết về một nhà thơ, điều này quả là khó khăn trong vấn đề tiếp nhận. Bài thơ ‘ Đàn ghita của Lorca” là bài thơ như thế. Ban đầu khi tiếp nhận bài thơ và truyền thụ cho học sinh , tôi đã gặp không ít khó khăn. Tuy nhiên sau vài năm, tôi đã có một số tìm tòi, cải tiến trong tiết dạy. Vì thế, tiết học nhẹ nhàng, sinh động hơn. Học sinh phần nào hiểu được những gì giáo viên chuyển tải. Từ thực tiễn trên, tôi viết sáng kiến kinh nghiệm này 2. Nội dung: 2.1 Cơ sở tiếp nhận bài thơ a.Nghệ thuật thơ tượng trưng, siêu thực: *Trào lưu tượng trưng, siêu thực : Xuất hiện vào những năm 20 của thế kỷ XX, với những tên tuổi: A.Brơtông, P.Êluya, L.Aragông… - Về thi pháp: “lối viết tự động”, thoát li mọi liên hệ với thực tại… - Về cấu trúc , phong cách: thoát khỏi mọi qui cách, lề lối gò bó, câu thơ không vần, không dấu chấm câu. - Về cảm xúc: không giành cho cái “tôi” địa vị độc tôn, mà bội phân, thậm chí lũy thừa nó để trở thành cái “tôi đa ngã” và đẩy nó đi xa hơn trong sự khám phá một cái “tôi chưa biết”. - Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca được Thanh Thảo viết năm 1979 và nằm trong tập thơ Khối vuông ru bích xuất bản năm 1985. Nhan đề tập thơ phần nào đã hé mở cho người đọc về quan niệm của Thanh Thảo về thơ hiện đại. - Hẳn chúng ta đều đã ngắm nhìn và thích thú trước những khối vuông ru bích nhiều sắc màu. Mỗi lần đưa tay để xoay các mặt của khối vuông ru bích, ta lại có những mặt ru bích mới với những sắc màu mới. Thật là khó để đưa tất cả những ô vuông cùng màu về một mặt. Có nghĩa là cấu trúc ru bích là cấu trúc không cố định, nó biến đổi, linh hoạt sau mỗi lần xoay. - Mượn cấu trúc ru bích , Thanh Thảo muốn đưa ra một định nghĩa mới về cấu trúc của thơ. Đó là cấu trúc mở giúp người đọc giải phóng được trí tưởng tượng và cảm xúc. Mỗi người tiếp nhận sẽ là một người đồng sáng tạo đem đến cho bài thơ một diện mạo mới. - Muốn làm được điều đó, người viết phải sáng tạo được một thế giới hình ảnh thơ tượng trưng. Những hình ảnh này không hoàn toàn mô phỏng, miêu tả đối tượng được bàn đến giống hệt như trong hiện thực mà nó giống như những gợi ý để người đọc tưởng tượng về đối tượng theo cách cảm nhận của mình. Dù không thể tuỳ tiện hiểu thế nào cũng được nhưng chắc chắn là có nhiều cách hiểu từ một hình ảnh thơ. Soi ngắm ở mỗi góc độ khác nhau, hỉnh ảnh ấy lại toả sáng một vẻ đẹp. Sự kì diệu là ở đó và khó khăn cũng là ở đó. b. Người nghệ sĩ Tây Ban Nha- Lor-ca: - Muốn đến được với thi phẩm này, trước hết người dạy cũng như người học phải có sự hiểu biết nhất định về Lor- ca. - Ông sinh năm 1899 và mất năm 1936. Nhắc đến Lor-ca là nhắc đến một người nghệ sĩ lớn cả về âm nhạc và thi ca đồng thời cũng nhắc đến một người chiến sĩ kiên cường trong đấu tranh chống lại chế độ phát xít Phrăng cô ở Tây Ban Nha đầu thế kỉ 20. - Ông từng được mệnh danh là “con sơn ca của xứ sở bò tót”, là người nghệ sĩ dân gian luôn đồng hành cùng cây đàn ghi ta- một nhạc cụ truyền thống của đất nước Tây Ban Nha. - Ông luôn có mặt trong những lễ hội văn hoá truyền thống để cất lên tiếng hát, tiếng đàn đầy khát vọng sống, khát vọng tự do và tình yêu đời thiết tha. Người nghệ sĩ lãng du ấy tồn tại trên đời như một cơn gió luôn khao khát bay xa. - Ông là một trong những người nghệ sĩ đi tiên phong trong việc đổi mới, cách tân nghệ thuật ở Tây Ban Nha. - Tuy nhiên, Lor-ca là cái gai nhọn, sắc trong mắt chính quyền phát xít. Ngày 19 tháng 8 năm 1936, ông bị chính quyền phát xít giết hại và vứt xác xuống giếng. Sự kiện ấy khiến cả đất nước Tây Ban Nha đau đớn, bàng hoàng và bừng tỉnh như sau một cơn chấn địa kinh hoàng. Giới nghệ sĩ chân chính mất đi một người bạn lớn, một khối sáng tạo tuyệt vời, người dân Tây Ban Nha và những trái tim yêu chuộng hoà bình trên thế giới mất đi một điểm tựa tinh thần trên con đường tranh đấu. Nhưng sự mất đi của Lor- ca chỉ giản đơn là sự mất mát về thể xác, ông vẫn luôn có một chỗ đứng, một sức sống bất diệt trong muôn triệu trái tim trên thế giới. Ông là một biểu tượng vĩnh hằng về người nghệ sĩ, chiến sĩ chiến đấu đến cùng cho cái đẹp, cho tự do. “ Tên tuổi của Lorca từ đó trở thành biểu tượng, là ngọn cờ tập hợp các nhà văn hóa Tây Ban Nha và thế giới chiến đấu chống chủ nghĩa phát xít, bảo vệ văn hóa dân tộc và văn minh nhân loại”( SGK văn học tập 1) c. Mạch nguồn cảm hứng của thi phẩm: - Người nghệ sĩ vốn đa sầu, đa cảm và dễ đồng bệnh tương lân. - Xưa Bạch Cư Dị đã từng thổn thức, lệ rơi “chan chứa hơn người” trước tiếng đàn và cuộc đời chìm nổi của người gảy đàn tì bà trên bến Tầm Dương. Nguyến Du đã từng “ Thổn thức bên song mảnh giấy tàn” khi đọc phần di cảo như thấm đầy máu và nước mắt của Tiểu Thanh - Ngày nay Thanh Thảo lại đồng cảm, xót xa và ngưỡng mộ trước số phận đau thương, trước tài năng và sức sống bất diệt của Lor- ca, một người nghệ sĩ cách biệt với Thanh Thảo về thời gian, không gian và thế hệ: người kia mất năm 1936 thì người này ra đời cũng vào năm ấy; người kia ở Tây Ban Nha thì người này ở Việt Nam; người này ở trần gian thì người kia đã đi về cõi vô cùng. - Niềm đồng cảm của Bạch Cư Dị hoá thành viên ngọc thơ mang tên Tì bà hành, niềm đau của Nguyễn Du hoá thành giọt châu vĩnh cửu có tên gọi Độc Tiểu Thanh kí . Và đây là khúc tưởng niệm trác tuyệt Đàn ghi ta của Lor-ca được vút lên từ trái tim đầy rung cảm, xót đau và ngưỡng vọng của Thanh Thảo. - Tất cả gặp nhau ở niềm đồng cảm của người nghệ sĩ với người nghệ sĩ. Họ thương cho người cũng như một cách để thương mình vậy. “Lor-ca là một nhà thơ mà tôi hết sức ngưỡng mộ. Cả về thi ca lẫn cuộc đời và cái chết đều gây cho tôi nhiều xúc cảm và ấn tượng. Chính những hình ảnh và nhạc điệu trong nhiều bài thơ, Lor-ca đã dẫn dắt tôi khi viết bài thơ mà tôi coi như một khúc tưởng niệm ông.”( Thanh Thảo) d. Thế giới hình ảnh thơ trong thi phẩm: Nói đến thế giới hình ảnh thơ trong bài thơ này đương nhiên là nói đến những hình ảnh thơ siêu thực. Nó mới lạ, độc đáo và có sức hấp dẫn lạ lùng. Nói là mới lạ không có nghĩa là xa lạ như rơi xuống từ cõi hoang tưởng. Nếu ai đã từng đọc thơ của Lor-ca sẽ thấy nó gần gũi với Lor-ca, với xứ sở, với văn hoá Tây Ban Nha. Đó là đàn ghi ta, vầng trăng, yên ngựa, áo choàng đỏ, lá bùa, cô gái Di-gan….Thế giới hình ảnh này là điểm tựa chính để khám phá vẻ đẹp của bài thơ, đặc biệt là hình ảnh đàn ghi ta và vầng trăng. * Hình ảnh tiếng đàn ghi ta: - Không phải ngẫu nhiên mà đàn ghi ta còn có tên gọi là Tây Ban Cầm. Cây đàn này như một biểu tượng muôn đời cho văn hoá, cho đất nước Tây Ban Nha bởi đất nước này, xứ sở này là nơi ra đời của nó. - Những âm thanh của đàn ghi ta phát ra từ thùng gỗ có khả năng biến hoá linh hoạt rất phù hợp để diễn tả thế giới tâm hồn phong phú và khoáng đạt của con người Tây Ban Nha. Ai đã từng nghe nhạc phẩm Vũ khúc Tây Ban Nha qua diễn tấu của đàn ghi ta sẽ không khỏi rung động, xao xuyến. Có lúc, bản đàn khiến lòng ta lặng đi bởi giai điệu, tiết tấu, âm thanh chậm, buồn, trầm lắng, nhưng có khi lòng ta lại rộn ràng, náo nức bởi một thế giới âm thanh dồn dập, cuồng say. - Sinh thời, Lor- ca là một người nghệ sĩ lãng du, luôn gắn bó với cây đàn ghi ta như hình với bóng. Yêu đàn ghi ta tới mức, trong bài thơ “ Ghi nhớ”, ông đã từng viết: “Khi tôi chết, hãy chôn tôi với cây đàn”. - Vì lẽ thế, đàn ghi ta còn là biểu tượng cho tình yêu nghệ thuật, tình yêu đất nước, yêu văn hoá dân tộc của Lor-ca. Thanh Thảo đã chọn hình ảnh tuyệt vời này, lấy nó làm linh hồn để khắc hoạ hình tượng Lor-ca, một nghệ sĩ có số phận đau thương nhưng có vẻ đẹp tâm hồn và sức sống kì diệu. - Đàn ghi ta xuất hiện xuyên suốt từ đầu đến cuối tác phẩm như một sinh thể có dáng hình, màu sắc, có số phận, có cả máu và cái chết đẹp lấp lánh, huyền hoặc đến ám ảnh. - Ban đầu nó xuất hiện bằng âm thanh nhưng âm thanh lại là một hình khối biết phập phồng, tuy mong manh, mơ hồ như một hơi thở nhưng sống động và gợi cảm. Đó là những tiếng đàn bọt nước. Tiếng đàn ấy nghe sao mà miên man, sao mà da diết, mà buồn đến thế. Nó như những nỗi niềm tan vỡ, tiếp nối khôn nguôi. Nó giống như một dự cảm về một cuộc đời ngắn ngủi, mong manh. Đó là định mệnh nghiệt ngã của Lorca chăng? - Ở phần giữa của thi phẩm, tiếng đàn ghi ta như oà vỡ trong tâm tưởng của người nghệ sĩ khi Lor-ca đang bị điệu về bãi bắn, đang đến gần với cái chết. Tâm hồn Lor-ca trào dâng những xúc cảm mãnh liệt. Tất cả những cảm xúc ấy tìm đến với thế giới của tiếng đàn muôn sắc điệu để bộc lộ. + Đây là “tiếng ghi ta nâu” đánh thức một miền kí ức về người con gái đã đem lòng yêu một chàng nghệ sĩ lãng du giống như gửi lòng mình cho gió, cho mây. + Đây là “tiếng ghi ta lá xanh” tràn đầy nhựa sống, như tiếng gọi của cuộc đời đang tha thiết níu giữ một con người biết yêu cái đẹp. + Và đây là“tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan, tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy “trước sự vùi dập, đập nát, huỷ hoại phũ phàng của thế lực tàn bạo. Qua nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, tiếng đàn ghi ta đâu chỉ còn giản đơn là âm thanh mà nó đã hoá thành màu sắc: xanh, nâu; thành hình khối: tròn; thành chuyển động: ròng ròng, vỡ tan; thành thân thể và cái chết: máu chảy. Sức mạnh của nghệ thuật thơ siêu thực được dồn chứa trong hình ảnh và ngôn từ quả là kì diệu. Một tiếng đàn mà ôm trọn bao điều không dễ nói. ở tiếng đàn kia có một con người, một số phận đau thương và có thêm một trái tim đồng cảm đang dồn dập đập những nhịp đau. - Cách miêu tả tiếng đàn trong thơ Thanh Thảo có sự tương đồng với Nguyễn Du khi miêu tả tiếng đàn Thúy Kiều: “ Một cung gió thảm mưa sầu Bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay” - Hình ảnh tiếng đàn còn được thể hiện qua chuỗi âm thanh li-la li-la li-la ở đầu và cuối tác phẩm khiến cho bài thơ có kết cấu của bản giao hưởng. Nếu chuỗi âm thanh li-la li-la li-la ở phần đầu như những nốt dạo đầu nhẹ nhàng có tác dụng tái hiện hình ảnh một người nghệ sĩ lãng du, nếu điệp từ tiếng ghi ta dồn dập ở phần giữa giống như đoạn cao trào diễn tả giây phút bi phẫn nhất trong cuộc đời của Lor-ca thì chuỗi âm thanh li-la li-la li-la ở phần cuối tác phẩm là những nốt nhạc cuối cùng ngân vang viên miễn như sức sống bất diệt của Lor-ca. -Và đây nữa là hình ảnh chiếc ghi ta màu bạc khi lor-ca đi về cõi siêu sinh. Màu nâu muôn thủơ của thùng gỗ ghi ta bỗng hoá thành con thuyền thơ lấp lánh, toả sáng, cùng người nghệ sĩ yêu đàn đi vào bất tử. Đàn còn chỉ là đàn nữa không hay đã đã hoá thành linh hồn, thành số phận? * Hình ảnh vầng trăng: - Vầng trăng cũng là một hình ảnh thơ quen thuộc trong thế giới nghệ thuật của Lorca. Trong bài thơ này, Thanh Thảo cũng biến trăng thành một hình ảnh đầy ám ảnh. - Ban đầu, trăng xuất hiện qua cái nhìn của người nghệ sĩ khi đang ngồi trên yên ngựa, phiêu du về miền đơn độc. Nghệ sĩ và trăng! Cặp tri kỉ ấy như thể được sinh ra để thuộc về nhau, để tìm đến nhau mà tôn lên giá trị cho nhau vậy. - Ta đã từng bắt gặp cặp tri kỉ ấy trong nhiều thi phẩm. Trong bài thơ Ngắm trăng của Hồ Chí Minh, ta đã được chứng kiến một cuộc hạnh ngộ rất lạ, rất nghịch cảnh nhưng cũng rất thơ: Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ Trăng nhòm khe của ngắm nhà thơ -Trong bài thơ này, trăng xuất hiện hai lần và mỗi lần mỗi vẻ. + Lần đầu trăng xuất hiện là một vầng trăng chếnh choáng. Hai tiếng chếnh choáng khiến vầng trăng có một trạng huống thật đặc biệt. Trăng như chao đảo, chênh chao, như ngất ngây, say đắm bởi tiếng đàn bọt nước miên man của người nghệ sĩ hay trăng được ngắm nhìn qua tâm trạng say đắm, ngất ngây của một tâm hồn nghệ sĩ yêu vẻ đẹp rạng ngời, lung linh, lấp lánh của thiên nhiên và của thơ ca? Cả hai ý nghĩa ấy chăng? + Khi Lor-ca đã đi về cõi chết, vầng trăng một lần nữa lại xuất hiện nhưng buồn hơn, đẹp hơn và cũng ám ảnh, lay động lòng người hơn: Giọt nước mắt vầng trăng long lanh trong đáy giếng Nếu trong thơ của Hồ Chí Minh, vầng trăng như thấu hiểu một tâm hồn yêu cái đẹp sau song sắt nhà tù để tìm đến chia sẻ và tìm tiếng nói tri âm thì ở đây trăng như khóc thương cho người nghệ sĩ, cho cái đẹp bị vùi dập, bị huỷ hoại một cách phũ phàng nơi đáy giếng. Bóng trăng in xuống đáy nước mà ngỡ giọt châu của vũ trụ, của thiên nhiên nhỏ xuống muôn năm để xót đau, thương tiếc một số phận oan khuất. Còn lời tôn vinh, ngợi ca nào hơn thế đối với một người nghệ sĩ? - Không những thế, tác giả mượn hình ảnh vầng trăng- biểu tượng cho qui luật vĩnh hằng của tự nhiên- phải chăng muốn khẳng định sự bất tử của Lorca? Vầng trăng trên bầu trời rộng lớn kia đêm đêm soi mình xuống đáy giếng- như lời thơtiếng đàn của Lorca sống mãi trong lòng nhân dân Tây Ban Nha- nhân dân thế giới! - Bên cạnh hình ảnh đàn ghi ta và vầng trăng còn nhiều hình ảnh thơ tượng trưng trong bài thơ này gợi nhiều xúc cảm cho người đọc về hình tượng Lor-ca. Nhưng nói bao giờ cho hết những lớp ý nghĩa của những hình ảnh thơ tượng trưng kì diệu trong thi phẩm này. Hãy để lại những hình ảnh ấy để mỗi chúng ta tự cảm nhận bằng xúc cảm và tưởng tượng của riêng mình. Theo tôi thì nên như thế. 2.2Thiết kế giáo án: Trên cơ sở tiếp nhận bài thơ như thế, tôi mạo muội giới thiệu một bài soạn của tôi, rất mong nhận được sự đồng cảm và chia sẻ. A. Mức độ cần đạt: - Hiểu được vẻ đẹp của hình tượng Lor – ca qua cách cảm nhận và tái hiện độc đáo của Thanh Thảo. - Nắm bắt được những nét đặc sắc trong kiểu tư duy thơ mới mẻ, hiện đại của tác giả. B. Trọng tâm kiến thức kĩ năng: 1. Kiến thức: - Hình tượng đẹp đẽ, cao cả của nhà thơ – chiến sĩ Lor – ca. - Hình thức biểu đạt mang phong cách thơ hiện đại của Thanh Thảo. 2. Kĩ năng: - Đọc hiểu một tác phẩm thơ trữ tình, bồi dưỡng năng lực cảm thụ thơ. - Làm quen với cách biểu đạt mang đậm dấu ấn của trường phái siêu thực HOẠT ĐỘNG GIÁO VIÊN- HỌC SINH Tìm hiểu vài nét về tác giả. Gv cho hs đọc phần tiểu dẫn trong sgk: + Nêu những nét chính về nhà thơ Thanh Thảo. Kể tên một số tập thơ tiêu biểu của ông? + Nêu những đặc điểm thơ Thanh Thảo? Tìm hiểu vài nét về tác phẩm “ Đàn ghi ta của Lor-ca”: + Thể thơ? Xuất xứ? ( Gv cung cấp cho hs những kiến thức cơ bản về chủ nghĩa tượng trưng, siêu thực và ảnh hưởng của nó. ) Gọi học sinh đọc phần chú thích về đàn ghi ta, và người nghệ sĩ Lorca trong SGK Gọi học sinh nêu ý nghĩa lời đề từ? “bao giờ tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn trong cát bao giờ tôi chết giữa những hàng cam và đám bạc hà bao giờ tôi chết xin hãy chôn tôi trong chiếc chong chóng gió NỘI DUNG CẦN ĐẠT I. Giới thiệu chung: 1. Tác giả: - Thanh Thảo tên thật là Hồ Thành Công. - Quê quán: Quảng Ngãi - Là một nhà thơ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mĩ. - Là người nỗ lực trong việc đổi mới thơ ca, luôn tìm tòi cách biểu dật mới, đi sâu vào cái tôi nội cảm - Năm 2001 được tặng giải thưởng nhà nước về văn học nghệ thuật. - Các tác phẩm tiêu biểu: SGK 2. Tác phẩm: a. Xuất xứ: Nằm trong tập thơ Khối vuông ru bích – NXB Tác phẩm mới năm 1985. b. Nhan đề và lời đề từ: * Nhan đề: - Đàn ghi ta: Là một nhạc cụ truyền thống tạo nên nét đặc sắc văn hoá của đất nước Tây Ban Nha. - Lor-ca: + Một nghệ sĩ Tây Ban Nha có khát vọng cách tân nghệ thuật + Một chiến sĩ kiên cường chống lại chính quyền phát xít Phrăngcô. + Một số phận bi thảm * Lời đề từ: “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn” + Giống như một lời di chúc sớm thể hiện tình yêu nghệ thuật, tình yêu xứ sở của Lor-ca + Giống như một lời nhắn nhủ các thế hệ nghệ sĩ sau hãy biết vượt lên nghệ thuật của ông để đưa thơ ca tới một tầm cao mới. * Cảm hứng sáng tác: “Lor-ca là một nhà thơ mà tôi hết sức ngưỡng mộ. Cả về thi ca lẫn cuộc đời và bao giờ tôi chết “ Ghi nhớ ( P.G.Lorca - Tìm hiểu hình tượng Lor-ca. - Cho hs đọc 6 câu đầu - Tìm những hình ảnh tượng trưng và ý nghĩa của nó: - Những hình ảnh nào gợi đến Lor-ca và đất nước TBN, quê hương ông? - Nghệ thuật? + Hình ảnh : “ Áo choàng đỏ gắt” gợi cho em điều gì? + Vầng trăng yên ngựa, hát nghêu ngao,... gợi cho em suy nghĩ gì về Lor-ca? → Hình ảnh Lor-ca hiện lên như thế nào? - Tìm hiểu hình ảnh Lor-ca bị sát hại ở 12 câu tiếp theo. - Gv tổ chức cho hs thảo luận: ( trình chiếu nd câu hỏi ) + Chế độ độc tài hoảng sợ sức mạnh phản kháng của Lor-ca, vội giết chết người chiến sĩ của tự do. Hình ảnh nào nói lên điều đó? + Màu “ áo choàng đỏ gắt” và “ áo choàng bê bết đỏ” nói lên được điều gì? + Hình ảnh Lor-ca “bị điệu về bãi bắn” lại đi liền với tiếng đàn. Vậy tiếng đàn được miêu tả như thế nào? Nó biểu hiện cái chết đều gây cho tôi nhiều xúc cảm và ấn tượng. Chính những hình ảnh và nhạc điệu trong nhiều bài thơ, Lor-ca đã dẫn dắt tôi khi viết bài thơ mà tôi coi như một khúc tưởng niệm ông.” II. Đọc hiểu văn bản: A. Nội dung: 1. Hình ảnh Lorca: - Không gian mở đầu bài thơ là những h/ả biểu tượng đặc trưng của văn hóa xứ sở TBN- với những trận đấu bò tót phóng khoáng, cuồng nhiệt, mãnh liệt (6c) - Nổi bật trên không gian ấy là hình ảnh L- người ca sĩ dân gian đơn độc lang thang hát nghêu ngao+ tiếng đàn+ bọt nước+ vầng trăng trên yên ngựa mỏi mòn - “ áo choàng đỏ gắt: + Không gian văn hóa + Không gian chính trị + Đấu trường chú bò tót- đấu sĩ + Khát vọng tự do- chế độ độc tài + Khát vọng cách tân nghệ thuật- Nền nghệ thuật già nua lạc hậu - L đơn độc lẻ loi / đấu tranh thể hiện khát vọng.. Dù thế nào tiếng đàn ghi ta vẫn ngân vang không dứt để ca ngợi đất nước TBN xinh đẹp, những con người đấu tranh cho tự do, khát vọng đổi mới nghệ thuật 2.Cái chết bi phẫn: - TBN thời L còn là đất nước sục sôi của những cuộc đấu tranh chính trị. Ghita của L cất lên lời ca tranh đấu: “ ghi ta bần bật khóc không thể nào dập tắt” - T/g đã dựng lên bầu không gian kinh hoàng khi diễn tả giây phút L bị bọn phát xít sát hại-cái chết bất ngời dù luôn bị ám ảnh - Cái chết L được tác giá dùng nhiều biện điều gì? pháp nghệ thuật để diễn tả: + Nghệ thuật miêu tả tiếng đàn của tác giả có gì mới mẽ, hiện đại? + Khát vọng tự do c/s- thế lực tàn bạo bọn phát xít +Tiếng hát vô tư yêu đời người nghệ sĩhiện thực phũ phàng đến kinh hoàng + Tình yêu cuộc sống, cái đẹp- Hành động dã man tàn bạo phát xít + Tiếng hát-L; áo choàng bê..-chết + Sự kiện thảm khốc tạo nên cú sốc dây chuyền được diễn tả theo lối tượng trưng lien tục chuyển đổi cảm giác- Nó được thể hiện qua hệ thống ât vỡ ra thành màu sắc, hình khối, dòng máu chảy.. * Nhận xét: Cái chết L đọng lại nhiều suy nghĩ: Bọn px không thể sống được trong bầu kk tự do nên đã giết chết L- dập tắt khát vọng tự do của nd TBN. Cái chết L gây sự căm phẫn, niềm thương cảm của ndtg. L trở thành ngọn cờ tập hợp các nhà văn hóa Tây Ban Nha và thế giới chiến đấu chống chủ nghĩa phát xít, bảo vệ văn hóa dân tộc và văn minh nhân loại”… + Nghệ thuật tương phản: + Dùng ẩn dụ: + So sánh chuyển đổi cảm giác - Những câu thơ diễn tả tột cùng cảm giác đau đớn uất nghẹn/ sự tàn bạo - Điệp khúc dồn dập- lột tả được sự bàng hoàng căm phẫn trong bản ghita bi tráng - Màu nâu đất, xanh lá>< gay gắt màu đỏ ròng ròng máu - Cảm giác vỡ òa đau đớn uất nghẹn trong “ tiếng ..vỡ tan” 3. Sư xót thương và suy tư: Tình cảm mà Thanh Thảo dành cho Lor- * Khổ thơ: “ Không ai..” ca qua di chúc của ông? -Thể hiện sự xót thương của tác giả trước - Cho hs tìm hiểu tại sao Thanh Thảo lại chết L viết:“ Không ai chôn cất tiếng đàn - tiếng - Niềm tiếc nuối khát vọng cách tân nghệ đàn như cỏ mọc hoang”? thuật còn dang dỡ L ( L chết nt thiếu vắng người dẫn đường - Nỗi buồn t/g: dường như không ai hiểu trở thành thứ cỏ mọc hoang) được di chúc L” Khi tôi chết..” ( L biết rằng một lúc nào đó nt của ông + Tình yêu L/đất nước TBN/ mãnh sẽ ngăn cản sự sang tạo của người đi sau liệt/nghệ thuật nên dặn lại cần phải chon nt của ông. Rất + Chôn nghệ thuật L để đi tới tiếc vì quá ngưỡng mộ L người ta đã k - So sánh “ tiếng đàn- cỏ mọc hoang”- sự biết vượt qua ông) lan tỏa- sức sống mãnh liệt của tiếng đàn- sự bất tử L - Những câu thơ tiếp theo gợi sự suy tư đa chiều- đó là những h/a đẹp, buồn + L chết nhưng tiếng đàn, thơ của ông như vầng trăng/ bầu trời rộng lớn/ đêm đêm soi mình xuống đáy giếng + T/g mượn qui luật vĩnh hằng thiên nhiên khẳng định sự bất tử của L 4. Suy tư về sự giải thoát: Suy tư về cách giải thoát và giã từ của - Những câu thơ tiếp theo tái hiện sự sống Lor-ca. L- con người hóa thân vào ât tiếng đàn, Cái chết do kẻ thù gây ra k thể ngăn cản tan chảy vào dòng sông bất tận tư tưởng, tâm hồn L hòa với sức sống bất - Diễn tả sự đối mặt của người nghệ sĩ/ diệt của nd TBN định mệnh/thái độ bình thản/ số phận - Lá bùa- định mệnh, trái tim lăng yên để làm nên sức sống trường tồn vượt qua và vút lên:lila… B. Nghệ thuật: - Sử dụng thành công những thủ pháp tiêu biểu của thơ siêu thực, đặc biệt là chuỗi hình ảnh ẩn dụ, biểu tượng. Ngôn ngữ thơ Củng cố, dặn dò: 1. Hướng dẫn tự học : hàm súc, giàu sức gợi. - Nêu những nhận xét về những sáng tạo C. Ý nghĩa văn bản: nghệ thuật của Thanh Thảo trong bài thơ ? Ngợi ca vẻ đẹp nhân cách, tâm hồn và tài - Tìm và phân tích những hình ảnh biểu năng của Lor-ca – nhà thơ, nhà cách tân vĩ tượng giàu sức gợi trong bài thơ. đại của văn học Tây Ban Nha và thế giới 2-. Dặn dò : Chuẩn bị cho các bài đọc thế kỉ XX. thêm tiếp theo. * Hình thức giảng dạy tác phẩm: Sử dụng máy chiếu, chú ý tìm những hình ảnh về đất nước Tây Ban Nha và Lor- ca. 3. Phương pháp: - Dựa vào cách khai thác, tìm hiểu một bài thơ trữ tình. - Dựa vào đặc trưng của thơ tượng trưng, siêu thực. - Vận dụng các thao tác: so sánh, phân tích, bình, đọc hiểu.. III. Kết quả thực hiện đề tài: Tôi đã áp dụng sáng kiến này trong năm học 20110-2011 và đạt được những kết quả khá khả quan. Tuy rằng đây là một bài thơ mới đưa vào chương trình và tương đối khó cảm nhận nhưng hầu hết học sinh đều hào hứng, tích cực, chủ động trong giờ học và nắm được bài, cảm nhận được tương đối tốt vẻ đẹp về nội dung và nghệ thuật bài thơ. Đặc biệt khi tôi giảng dạy bằng CNTT, tôi đã tìm một số hình ảnh liên quan đến đất nước Tây Ban Nha, con người Lorca thì tác động trực quan đến học sinh rất lớn. Sau khi kết thúc tiết học tôi cho các em thưởng thức bài hát về Lorca cùng với một số hình ảnh về đất nước , con người tây Ban Nha do chính tay tôi thiết kế thì các em rất hào hứng, sôi nổi. Khi kiểm tra 15 phút đạt hơn 80% học sinh làm bài tốt (so với năm trước là 56%) ( phim ảnh minh họa, giáo án PP) IV. Kết luận và đề xuât: Có thể nói Đàn ghi ta của Lor- ca là một bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ của nhà thơ Thanh Thảo giai đoạn sau năm 1975. Tác phẩm có những tìm tòi, sáng tạo, đổi mới theo hướng hiện đại hoá thơ ca nước nhà với lối thơ tượng trưng, siêu thực. Đến với bài thơ này, người dạy và người học có cơ hội để phát huy sự cảm thụ riêng của mỗi cá nhân với trí tưởng tượng và cảm xúc được giải phong tới mức cao độ. Tuy nhiên, dù cảm nhận theo hướng nào cũng đừng đi ra ngoài phạm trù cảm thụ một bài thơ trữ tình, đừng hiểu lệch đi một hình tượng đẹp đẽ về người nghệ sĩ Tây Ban Nha, đừng hiểu không đúng về tấm lòng, tình cảm mang đậm chất nhân văn của nhà thơ Thanh Thảo. Hãy để bài thơ góp một tiếng nói làm giàu thêm tâm hồn và làm đẹp thêm năng lực cảm thụ thơ ca của những người yêu thơ. Tôi biết rằng, Đàn ghi ta của Lor-ca vẫn còn là một lâu đài thơ nhiều bí ẩn. Biết đâu đấy, những gì tôi hiểu về bài thơ này lại là những gợi ý để đồng nghiệp khai phá thêm những nẻo đường còn khuất lấp để dẫn tới mật đạo cuối cùng của bài thơ. Rất mong nhận được sự sẻ chia, đồng cảm và những ý kiến đóng góp của đồng nghiệp gần xa. V. Tài liệu tham khảo: - Sách giáo khoa, sách giáo viên Ngữ văn 12. - Sách tham khảo - Các bài giảng, các ý kiến của các giảng viên Đại học PHỤ LỤC I. Lí do chọn đề tài II. Tổ chức thực hiện đề tài 1. Cơ sở lí luận 2. Nội dung 3. Phương pháp III. Hiệu quả đề tài IV. Kết luận và đề xuất