Tài liệu MỘT SỐ TÍN HIỆU THẨM MỸ TRONG THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ TIẾNG HÀN

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------- NGUYỄN THÙY DƯƠNG MỘT SỐ TÍN HIỆU THẨM MỸ TRONG THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ TIẾNG HÀN LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Châu Á học HÀ NỘI – 2013 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------- NGUYỄN THÙY DƯƠNG MỘT SỐ TÍN HIỆU THẨM MỸ TRONG THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ TIẾNG HÀN Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Châu Á học Mã số: 60.31.50 Người hướng dẫn khoa học: GS. Mai Ngọc Chừ HÀ NỘI - 2013 2 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU …………………………………………………….. 1 1. Lí do chọn đề tài …………………………………………………... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ………………………………………… 2 3. Mục đích nghiên cứu ……………………………………………… 6 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ………………………………… 7 5. Phương pháp nghiên cứu ………………………………………….. 7 6. Đóng góp của luận văn …………………………………………… 8 7. Cấu trúc của luận văn ……………………………………………... 8 PHẦN NỘI DUNG ………………………………………………….. 9 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 9 1.1. Tín hiệu thẩm mỹ ………………………………………………... 9 1.1.1. Tín hiệu …………………………………………………….. 9 1.1.2. Tín hiệu ngôn ngữ …………………………………………. 10 1.1.3. Tín hiệu thẩm mỹ ………………………………………….. 15 1.2. Thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn …………………………………... 17 1.2.1. Khái niệm thành ngữ, tục ngữ trong tiếng Hàn ……………. 17 1.2.1.1. Khái niệm tục ngữ …………………………………… 17 1.2.1.2. Khái niệm thành ngữ …………………………………. 18 1.2.2. Nguồn gốc và tầm quan trọng của thành ngữ, tục ngữ ……... 19 1.2.2.1. Nguồn gốc của thành ngữ, tục ngữ ……………………. 19 1.2.2.2. Tầm quan trọng của thành ngữ, tục ngữ ………………. 20 1.2.3. Phân loại thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn …………………….. 21 1.2.3.1. Phân loại tục ngữ ……………………………………… 21 1.2.3.1.1. Tục ngữ chứa đựng ý nghĩa giáo huấn ………….. 21 1.2.3.1.2. Tục ngữ chứa đựng ý nghĩa ẩn dụ ………………. 21 1.2.3.1.3. Tục ngữ chứa đựng ý nghĩa cấm kỵ ………………. 22 4 1.2.3.2. Phân loại thành ngữ ……………………………………... 23 1.2.3.2.1. Thành ngữ truyền thống (thành ngữ thuần Hàn) ….. 23 1.2.3.2.2. Thành ngữ vay mượn phương Tây ………………... 24 Tiểu kết ………………………………………………………………. 24 Chương 2: CHẤT LIỆU VÀ Ý NGHĨA CỦA CÁC TÍN HIỆU 26 THẨM MỸ TRONG THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ TIẾNG HÀN ……. 2.1. Nhóm chất liệu tự nhiên ……………………………………… 26 2.1.1 Hình ảnh “nước” ……………………………………………. 27 2.1.2. Hình ảnh “lửa” ……………………………………………... 30 2.1.3. Hình ảnh “đá” ……………………………………………… 31 2.1.4. Hình ảnh “núi” …………………………………………….. 32 2.1.5. Hình ảnh “gió” …………………………………………….. 32 2.2. Nhóm chất liệu thực vật ………………………………………. 34 2.2.1. Hình ảnh “đậu” …………………………………………….. 36 2.2.2 Hình ảnh “cây” (cành, lá, rễ) ………………………………. 39 2.2.3. Hình ảnh “hoa” ……………………………………………. 41 2.2.4. Hình ảnh “bầu, bí” …………………………………………. 43 2.2.5. Hình ảnh “gạo” (thóc, lúa, mạ) …………………………… 44 2.3. Nhóm chất liệu động vật ……………………………………… 45 2.3.1. Hình ảnh “bò” ………………………………………………. 47 2.3.2. Hình ảnh “ngựa” ……………………………………………. 48 2.3.3 Hình ảnh “hổ, báo” ………………………………………….. 50 2.3.4. Hình ảnh “gà” ………………………………………………. 51 2.3.5. Hình ảnh “chuột” …………………………………………… 53 2.4. Nhóm chất liệu vật thể nhân tạo …………………………….... 54 2.4.1. Hình ảnh “quần, áo, váy” …………………………………. 56 2.4.2. Hình ảnh “dao” ……………………………………………. 57 5 2.4.3. Hình ảnh “cửa, cổng” ……………………………………... 58 2.4.4. Hình ảnh “bát, đĩa” ………………………………………... 59 2.4.5. Hình ảnh “cái kim” ………………………………………... 60 2.5. Nhóm chất liệu bộ phận cơ thể người ………………………… 61 2.5.1. Bộ phận “mắt” ……………………………………………... 62 2.5.2. Bộ phận “chân” ……………………………………………. 65 2.5.3. Bộ phận “tay” ……………………………………………… 67 2.5.4. Bộ phận “miệng” …………………………………………... 69 2.5.5. Bộ phận “lòng, bụng, dạ” ………………………………….. 70 Tiểu kết ……………………………………………………………… 71 Chương 3: DẤU ẤN VĂN HÓA – DÂN TỘC THỂ HIỆN QUA 74 CHẤT LIỆU CỦA CÁC TÍN HIỆU THẨM MỸ TRONG THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ TIẾNG HÀN (CÓ LIÊN HỆ, SO SÁNH VỚI THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ TIẾNG VIỆT) .......................................... 3.1. Nhóm chất liệu tự nhiên ……………………………………… 75 3.2. Nhóm chất liệu thực vật ……………………………………… 80 3.3. Nhóm chất liệu động vật ……………………………………… 84 3.4. Nhóm chất liệu vật thể nhân tạo ……………………………… 92 3.5. Nhóm chất liệu bộ phận cơ thể người ………………………… 96 Tiểu kết ………………………………………………………………. 101 PHẦN KẾT LUẬN ………………………………………………….. 105 PHỤ LỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 6 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Bảng đối chiếu 5 hình ảnh xuất hiện với tần số nhiều nhất trong nhóm chất liệu tự nhiên của tục ngữ, thành ngữ tiếng Hàn và tục ngữ tiếng Việt Bảng 2.2: Bảng đối chiếu 5 hình ảnh xuất hiện với tần số nhiều nhất trong nhóm chất liệu thực vật của tục ngữ, thành ngữ tiếng Hàn và tục ngữ tiếng Việt Bảng 2.3: Bảng đối chiếu 5 hình ảnh xuất hiện với tần số nhiều nhất trong nhóm chất liệu động vật của tục ngữ, thành ngữ tiếng Hàn và tục ngữ tiếng Việt Bảng 2.4: Bảng đối chiếu 5 hình ảnh xuất hiện với tần số nhiều nhất trong nhóm chất liệu vật thể nhân tạo của tục ngữ, thành ngữ tiếng Hàn và tục ngữ tiếng Việt Bảng 2.5: Bảng đối chiếu 5 hình ảnh xuất hiện với tần số nhiều nhất trong nhóm chất liệu bộ phận cơ thể người của tục ngữ, thành ngữ tiếng Hàn và tục ngữ tiếng Việt Bảng 2.6: Bảng thống kê, đối chiếu 5 hình ảnh xuất hiện với tần số nhiều nhất trong 5 nhóm chất liệu của tục ngữ, thành ngữ tiếng Hàn và tục ngữ tiếng Việt Bảng 3.1: Bảng thống kê, đối chiếu các đối tượng so sánh trong tục ngữ, thành ngữ tiếng Hàn và tục ngữ tiếng Việt 7 PHẦN MỞ ĐẦU 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1.1. Thành ngữ, tục ngữ là biểu hiện đặc trưng trong ngôn ngữ của mỗi một đất nước, do đó người học ngoại ngữ muốn đạt đến năng lực ngôn ngữ gần như người bản ngữ thì hiểu và sử dụng thành ngữ là một yêu cầu không thể không được đặt ra. Thành ngữ, tục ngữ ra đời từ rất sớm. Nó là sản phẩm của tư duy, là công cụ diễn đạt những tri thức, kinh nghiệm quý báu, những triết lý nhân sinh vừa sâu sắc, thâm thúy, vừa không kém phần nghệ thuật, được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Do đó, hiểu về thành ngữ và tục ngữ chính là con đường ngắn nhất để những người học ngoại ngữ hiểu về văn hóa xã hội của một đất nước và dễ dàng tìm cách hòa nhập với xã hội đó. 1.2. Trong mấy năm gần đây, số lượng người Việt Nam học tiếng Hàn ngày càng tăng, do đó mối quan tâm về Hàn Quốc cũng ngày càng tăng mạnh. Mặt khác, Hàn Quốc cũng là một đối tác kinh tế chiến lược của Việt Nam, đồng thời là một quốc gia có số lượng những gia đình đa văn hóa đang ngày càng tăng lên. Dự kiến đến năm 2014, tiếng Việt sẽ được chọn là ngoại ngữ hai trong kỳ thi vào các trường đại học tại Hàn Quốc. Những điều đó cho thấy quan hệ hợp tác giữa hai nước ngày càng được mở rộng trên nhiều lĩnh vực dẫn đến mối quan tâm, tìm hiểu về ngôn ngữ và văn hóa giữa hai dân tộc cũng không ngừng tăng lên. Do đó, với những người học ngoại ngữ, việc tìm hiểu về mảng thành ngữ, tục ngữ trong ngôn ngữ đó là điều hết sức cần thiết. 1.3. Từ lâu, thành ngữ, tục ngữ đã được nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau và góc độ nào cũng đem đến những điều thú vị. Thế nhưng theo chúng tôi, việc tìm hiểu các loại hình ảnh, các chất liệu làm nên thành ngữ, tục ngữ, tìm hiểu về ý nghĩa biểu trưng, về tín hiệu thẩm mỹ trong thành ngữ, tục ngữ, đặc biệt là trong thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn đòi hỏi phải có những 8 công trình nghiên cứu sâu hơn, toàn diện hơn của những người học tập và nghiên cứu chuyên sâu về Hàn Quốc và Hàn Quốc học. 2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ 2.1. Lịch sử nghiên cứu về tín hiệu thẩm mỹ trong thành ngữ, tục ngữ tiếng Việt Thuật ngữ tín hiệu thẩm mỹ (hay ký hiệu thẩm mỹ) ra đời gắn với khuynh hướng cấu trúc trong nghiên cứu mỹ học và nghệ thuật những năm giữa thế kỷ XX, được đưa vào sử dụng ở nước ta từ những năm 70 của thế kỷ trước qua các bản dịch công trình của Iu. A. Philipiep [12], M.B. Khrapchenkô [4], các công trình, bài viết của Hoàng Tuệ [16], Hoàng Trinh [15], Đỗ Hữu Châu [1], Nguyễn Lai [6], Trần Đình Sử [13] ... Đáng chú ý nhất là bài viết Những luận điểm về cách tiếp cận ngôn ngữ học các sự kiện văn học của Đỗ Hữu Châu trên Ngôn ngữ số 2/1990 [1]. Có thể nói đó là công trình đầu tiên ở nước ta đề cập một cách khá đầy đủ và có hệ thống về khái niệm, những đặc trưng của tín hiệu thẩm mỹ (THTM) cùng cách tiếp cận ngôn ngữ - THTM trong tác phẩm văn học. THTM là một khái niệm có tính liên ngành, có thể khảo sát từ nhiều góc độ: lý thuyết thông tin - điều khiển học, mỹ học, lý luận văn học, thi pháp học, ngôn ngữ học... Ở nước ta, đã có nhiều công trình nghiên cứu về các hình thức thẩm mỹ cụ thể của văn học như: những "mẫu đề" (môtíp), những biểu tượng, biểu trưng, những ẩn dụ, hoán dụ... Nghiên cứu tín hiệu thẩm mỹ là một mảng nghiên cứu khá phổ biến trong thơ ca, văn chương. Cụ thể có thể kể đến như: “ Một số tín hiệu thẩm mỹ trong thơ Tố Hữu” của Trần Thị Thái; “Tín hiệu thẩm mỹ trong “Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa” của Nguyễn Thanh Tuấn; “ Một số tín hiệu thẩm mỹ trong thơ Dương Thuấn” của Trần Thị Thu Phương .v.v... 9 Tín hiệu thẩm mỹ trong thành ngữ, tục ngữ cũng đã được các nhà nghiên cứu ở Việt Nam bàn đến từ lâu. Ví dụ như trong phần tiểu luận quyển “ Tục ngữ Việt Nam” của nhóm tác giả Chu Xuân Diên, Lương Văn Đang, Phương Tri; “Tục ngữ Việt Nam – cấu trúc và thi pháp” của Nguyễn Thái Hòa, trong “Tìm hiểu thi pháp tục ngữ Việt Nam” của Nguyễn Thị Đào; “Khảo luận về tục ngữ người Việt” của Triều Nguyên; “Biểu trưng trong tục ngữ người Việt” của Nguyễn Văn Nở và ở khá nhiều bài viết của Nguyễn Đức Dân cùng các nhà nghiên cứu khác. 2.2. Lịch sử nghiên cứu thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn Ở Hàn Quốc, bản thân thuật ngữ “thành ngữ” đã được triển khai hết sức đa dạng bởi nhiều nhà nghiên cứu. Đầu tiên là các nhà nghiên cứu như: Kim Jong-thaek (1971), Kim Seung-ho (1981), Park Jin-su (1986), Heo Seok (1989) đã đưa ra thuật ngữ là “quán ngữ”. Thứ hai là Kim Min-su (1964) và Lee Thaek-hoe (1984) với thuật ngữ “quán dụng ngữ”; Kim Kyu-seon (1978) với thuật ngữ “quán dụng cú”. Thứ ba là Kim Mun-chang (1974), Sim Jae-gi (1986), An Kyong-hoa (1986) với thuật ngữ “thành ngữ”. Thứ tư là Hwang Hee-yong (1978) đưa ra cách gọi là “những lời nói quen thuộc”; Yang Thaesik (1984) và Yun So-hee (1986) với thuật ngữ “lời nói thường xuyên sử dụng”. Theo dòng chảy của thời gian, chúng ta có thể thấy trước những năm 70 của thế kỷ 20, nghiên cứu về thành ngữ, tục ngữ ở Hàn Quốc vẫn chưa được công nhận là một đề tài nghiên cứu khoa học. Nghiên cứu về thành ngữ trước những năm 70 đơn thuần xuất phát từ nhận thức về những cách biểu đạt của thành ngữ và dừng lại ở những nghiên cứu mang tính phổ quát nhưng đó có thể coi như là khởi nguồn của việc tiếp cận thành ngữ mang tính học thuật. Những học giả xuất hiện trong thời kỳ này có thể kể đến như: Noh Su-yeon 10 (1936), Choi Bong-su (1954), Lee Yang-ha (1958), Lee Gi-mun (1962), Kim Min-su (1964) .v.v... Bước vào những năm 70, nghiên cứu về thành ngữ tập trung vào phê phán nghiên cứu của Hockket và xu hướng chủ yếu thiên về phân loại thành ngữ. Kim Jong Thaek đã dịch những câu tương ứng trong thành ngữ tiếng Anh sang thành ngữ tiếng Hàn. Những học giả tiêu biểu cho thời kỳ này là Kim Jong-thaek, Kim Mun-chang, Kim Kyu-seon, Hwang Hee-yong .v.v... Tiếp đó đến những năm 1980, lý thuyết về thành ngữ dần được hoàn thiện. Một bộ phận các học giả giới thiệu lý thuyết nước ngoài vào trong nước và chủ trương nghiên cứu sâu thêm lý thuyết về thành ngữ. Vào thời kỳ này, những nghiên cứu tổng hợp về ý nghĩa của thành ngữ được tiến hành hết sức sôi nổi. Kim Min-su (1981) đã giới thiệu về nghiên cứu của Fraser (1970) trong nước. Nội dung chính của lý thuyết đó là có 7 giai đoạn theo từng mức độ hóa thạch của thành ngữ. Nếu trải qua thời gian càng dài thì mức độ hóa thạch càng lớn và càng khó để cho phép sáng tạo ra những cái mới xét trên phương diện cú pháp. Im Kyong-sun (1979) đã giới thiệu vào trong nước lý thuyết của Chafe (1970: 40-50). Chafe quan tâm đến sự khác nhau giữa cấu tạo về mặt ý nghĩa của thành ngữ và cấu tạo bề mặt. Ông chủ trương thông qua những cấu tạo hậu ý nghĩa giữa cấu tạo ý nghĩa và cấu tạo bề mặt để giải thích những vấn đề của thành ngữ. Những nghiên cứu đã được mở rộng xét trên cả phương diện ý nghĩa và ngữ dụng học của thành ngữ. Những học giả tiêu biểu của thời kỳ này là Kim Seung-ho, Park Yong-sun, Sim Jae-gi.v.v... Bước vào những năm 1990, chủ yếu xuất hiện những xu hướng nghiên cứu lý thuyết tổng hợp tất cả các kết quả nghiên cứu trước đây và mang tính hệ thống, tính đa diện. Những học giả tiêu biểu của thời kỳ này là Kang Uy- 11 kyu, Kim Hye-suk, Choe Kyong-bong, Kim Kwang-hae, Hwang Su-mi, Park Dong-keun, Mun Keum-hyon .v.v... Từ giữa những năm 1990 bắt đầu tiến hành những nghiên cứu về việc xác định lại về lý thuyết thành ngữ. Mun Keum-hyon (1996) trong nghiên cứu về cách biểu đạt quán dụng của tiếng quốc ngữ đã chỉ ra nếu xét về mặt từ vựng thì cần phải quan sát sự hình thành mang tính chất hệ thống của các từ vựng cấu thành; xét về mặt ý nghĩa cần phải xét đến đặc tính ngữ nghĩa cơ bản và đặc tính ngữ nghĩa thứ hai và mối tương quan giữa chúng. Về mặt ngữ dụng, ông đã xem xét phương thức biểu đạt được thực hiện trong giao tiếp và phương thức ý nghĩa, ông đã chỉ ra được phương thức thay đổi theo tình huống và sự khác nhau của người nói. Ông cũng đã khảo sát trên phương diện cú pháp và từ điển học để mở rộng phạm vi nghiên cứu. Trong thời kỳ này, từ điển quán ngữ của Park Yong-jun và Choi Kyong-bong đã được biên soạn cho thấy các thành quả nghiên cứu về thành ngữ của các học giả thời kỳ đó. Thành ngữ, tục ngữ là một mảnh đất màu mỡ, có nhiều khía cạnh để khai thác mà các nhà nghiên cứu Hàn Quốc đã dày công vun xới. Có thể kể đến những công trình nghiên cứu lớn về thành ngữ, tục ngữ ở Hàn Quốc như: “ Quan điểm về cuộc sống của người Hàn Quốc phản ánh qua tục ngữ”1 của Yu In-chang (1981); “ Nghiên cứu yếu tố ý nghĩa của tục ngữ tiếng Hàn”2 của Kim Chung-hyo (1983); “ Khảo sát về chức năng ý nghĩa của tục ngữ tiếng Hàn”3 của Kim Ji-man (1986); “ Nghiên cứu phân tích cấu tạo của tục ngữ „ 속담에 나타난 한국인의 생활관‟, 유인창, 1981. (“Quan điểm về cuộc sống của người Hàn Quốc phản ánh qua tục ngữ”, Yu In-chang, 1981) 1 „ 한국 속담의 의미소 연구‟, 김충효, 1983. (“Nghiên cứu yếu tố ngữ nghĩa của tục ngữ tiếng Hàn”, Kim Chung-hyo, 1983) 2 „ 한국 속담의 의미 기능에 관한 고찰‟, 김지만, 1986. (“Khảo sát về chức năng ý nghĩa của tục ngữ tiếng Hàn”, Kim Ji-man, 1986) 3 12 tiếng Hàn”4 của Jo Jae-yun (1986); “ Nghiên cứu so sánh tục ngữ có từ chỉ động vật của Hàn Quốc và Trung Quốc – trọng tâm là những tục ngữ liên quan đến “chó”5 của Choi Sang-jin (2010) .v.v... Tại Việt Nam, các bài nghiên cứu, khảo sát, luận văn liên quan đến đề tài thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn cũng hết sức phong phú. Trong đó có thể kể đến “Quan niệm đền bù về đạo đức của người Hàn Quốc thông qua ca dao tục ngữ và những thay đổi trong thời hiện đại” của PGS.TS Đỗ Thu Hà đăng trên Kỉ yếu Hội thảo “Những vấn đề văn hoá, xã hội và ngôn ngữ Hàn Quốc”. Nxb Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, 2002; “ Hình ảnh đôi mắt trong tục ngữ, thành ngữ Hàn Quốc” của Phan Hoàng My Thương; “ So sánh, đối chiếu các thành ngữ tiếng Hàn và tiếng Việt chứa từ chỉ bộ phận cơ thể” của Choi Hyo Ju, 2012 .v.v... Những năm qua, thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn vẫn tiếp tục là đề tài nghiên cứu của rất nhiều báo cáo khoa học, khóa luận tốt nghiệp và luận văn thạc sỹ. Những nghiên cứu này chủ yếu đi sâu vào chất liệu tạo nên thành ngữ, tục ngữ như: các thành ngữ chứa từ chỉ bộ phận cơ thể; thành ngữ, tục ngữ chỉ động vật; thành ngữ, tục ngữ chứa các từ thuộc trường nghĩa chất liệu tự nhiên .v.v... Tuy nhiên chưa hề có một đề tài riêng biệt nghiên cứu một cách có hệ thống về chất liệu của các tín hiệu thẩm mỹ trong thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn bao gồm: nhóm chất liệu là tự nhiên; nhóm chất liệu là thực vật; nhóm chất liệu là động vật; nhóm chất liệu là vật thể nhân tạo; nhóm chất liệu là bộ phận cơ thể người. Trên cơ sở những đề tài nghiên cứu có tính chất gợi mở của các nhà nghiên cứu, chúng tôi đi vào tìm hiểu một số tín hiệu thẩm mỹ trong thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn để tìm thấy một hướng nghiên cứu mới, có hệ thống „ 한국 속담의 구조 분석 연구‟, 조재윤, 1988. (“Nghiên cứu phân tích cấu tạo của tục ngữ tiếng Hàn”, Jo Jae-yun, 1986) 4 „ 한-중 동물 속담 비교 연구: „개‟에 관한 속담을 중심으로‟, 최상진, 2010. (“Nghiên cứu so sánh tục ngữ có từ chỉ động vật của Hàn Quốc và Trung Quốc – trọng tâm là những tục ngữ liên quan đến “chó”, Choi Sang-jin, 2010) 5 13 về các chất liệu biểu trưng trong thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn và ý nghĩa của một số tín hiệu thẩm mỹ đó. 3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Qua việc khảo sát, phân tích, tổng hợp các số liệu, mục tiêu của đề tài nhằm thống kê một cách có hệ thống, chính xác về các chất liệu của các tín hiệu thẩm mỹ trong thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn (bao gồm 05 nhóm chất liệu). Qua đó phân tích ý nghĩa của một số tín hiệu thẩm mỹ, có so sánh, đối chiếu với thành ngữ, tục ngữ tiếng Việt để thấy được sự giống và khác nhau trong lối tư duy cũng như đặc trưng văn hóa giữa hai quốc gia. Tiến thêm một bước nữa, chúng tôi mong rằng kết quả nghiên cứu này có thể được vận dụng trong giảng dạy ngôn ngữ và văn hóa sau này. Đặc biệt, chúng tôi tin là thành ngữ, tục ngữ có thể đóng vai trò quan trọng và phát huy tính tích cực trong lĩnh vực ngôn ngữ học ứng dụng. 4. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là chất liệu của các tín hiệu thẩm mỹ trong 4.577 câu thành ngữ và 9.603 câu tục ngữ Hàn Quốc được đăng tải trên trang chủ của Viện ngôn ngữ Quốc gia Hàn Quốc ( www.korean.go.kr). 4.2. Phạm vi nghiên cứu Các chất liệu cấu thành thành ngữ, tục ngữ có phạm vi rất đa dạng và phong phú. Chúng tôi sắp xếp chúng vào 5 nhóm chất liệu chính phân theo nguồn gốc cấu tạo cho tiện khảo sát: 1. Nhóm chất liệu là tự nhiên 2. Nhóm chất liệu là thực vật 3. Nhóm chất liệu là động vật 4. Nhóm chất liệu là vật thể nhân tạo 5. Nhóm chất liệu là bộ phận cơ thể người 14 Phạm vi nghiên cứu trong đề tài của chúng tôi xoay quanh 5 nhóm chất liệu này. 5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Trong luận văn này, chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau đây: - Phương pháp khảo sát, thống kê tần số xuất hiện của các chất liệu biểu trưng trên tổng số 9603 câu tục ngữ và 4577 câu thành ngữ tiếng Hàn, sau đó phân loại thành 05 nhóm chất liệu (tự nhiên, thực vật, động vật, vật thể nhân tạo, bộ phận cơ thể người). - Phương pháp phân tích ngữ nghĩa, ngữ cảnh để đưa ra nội dung chính xác của các câu thành ngữ, tục ngữ căn cứ theo ngữ cảnh. - Phương pháp so sánh, đối chiếu giữa thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn và thành ngữ, tục ngữ tiếng Việt để tìm ra những điểm tương đồng và dị biệt trong cách sử dụng các chất liệu biểu trưng, ý nghĩa của các tín hiệu thẩm mỹ. 6. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi có những đóng góp như sau: - Thống kê và phân loại một cách có hệ thống các tín hiệu thẩm mỹ trong thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn. - Phát hiện những ý nghĩa biểu trưng mới trong cách sử dụng tín hiệu thẩm mỹ của người Hàn Quốc, có nét gì khác so với quan niệm văn hóa của người Việt Nam. Từ đó cho thấy những nét tương đồng và dị biệt trong phong cách tư duy, lối sinh hoạt, trong đặc trưng văn hóa giữa hai nước Hàn Quốc và Việt Nam. 15 - Luận văn hoàn thành sẽ là một tài liệu tham khảo hữu ích cho những người quan tâm đến tiếng Hàn và văn hóa Hàn Quốc cũng như các sinh viên chuyên ngành tiếng Hàn Quốc. 7. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận văn được triển khai thành 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý thuyết liên quan đến đề tài Chương 2: Chất liệu và ý nghĩa của các tín hiệu thẩm mỹ trong thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn Chương 3: Dấu ấn văn hóa – dân tộc thể hiện qua chất liệu của các tín hiệu thẩm mỹ trong thành ngữ, tục ngữ tiếng Hàn (có liên hệ, so sánh với thành ngữ, tục ngữ tiếng Việt) 16 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Tín hiệu thẩm mỹ 1.1.1. Tín hiệu Trong đời sống của mình, loài người phát hiện, làm quen, xây dựng và sử dụng nhiều kiểu loại tín hiệu khác nhau. Việc nghiên cứu toàn diện các loại tín hiệu đó, là nhiệm vụ trung tâm của khoa tín hiệu học (semiology). Đã có nhiều quan niệm khác nhau và nhiều cách phân loại khác nhau đối với tín hiệu. Trong cuốn “Cơ sở ngôn ngữ học và tiếng Việt”, Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu và Hoàng Trọng Phiến đã đưa ra quan niệm về tín hiệu như sau: “Tín hiệu là một sự vật (hoặc một thuộc tính vật chất, một hiện tượng) kích thích vào giác quan của con người, làm cho con người ta tri giác được và lí giải, suy diễn tới một cái gì đó nằm ngoài sự vật ấy.”6 Ví dụ: Cái đèn đỏ trong bảng đèn tín hiệu giao thông đường bộ là một tín hiệu, bởi vì, khi nó hoạt động (sáng lên), người ta thấy nó và suy diễn tới sự cấm đoán, không được đi qua chỗ nào đó. Vậy, một sự vật sẽ là một tín hiệu nếu nó thoả mãn các yêu cầu sau đây: 1. Phải là một sự vật hoặc thuộc tính vật chất được cảm nhận qua giác quan của con người, chẳng hạn: âm thanh, màu sắc, ánh sáng, hình vẽ, vật 6 “ Cơ sở ngôn ngữ học và tiếng Việt”, Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến, Nxb Giáo dục, 1997, trang 20-21 17 thể,... Nói cách khác, tín hiệu phải là vật chất, kích thích đến giác quan của con người và con người cảm nhận được. 2. Phải đại diện cho một cái gì đó, gợi ra cái gì đó không phải là chính nó. Tức là cái mà nó đại diện cho, không trùng với chính nó. Ví dụ: Tín hiệu đèn đỏ báo hiệu nội dung cấm đi. Nội dung này và bản thể vật chất của cái đèn đỏ không hề trùng nhau. Mặt khác, nó cũng sẽ chỉ là tín hiệu khi mối liên hệ giữa nó với "cái mà nó chỉ ra" được người ta nhận thức, tức là người ta phải biết liên hội nó với cái gì. 3. Sự vật đó phải nằm trong một hệ thống tín hiệu nhất định để được xác định tư cách tín hiệu của mình cùng với các tín hiệu khác. Chẳng hạn, cái đèn đỏ vừa nói bên trên là một tín hiệu, thế nhưng, nếu tách nó ra, đưa vào chùm đèn trang trí thì nó lại không phải là tín hiệu nữa. Sở dĩ như thế là vì chỉ có nằm trong hệ thống tín hiệu đèn giao thông, nó mới có tư cách tín hiệu, được xác định cùng với đèn xanh, đèn vàng nhờ vào sự đối lập quy ước giữa chúng với nhau. Còn trong cuốn “ Cơ sở ngữ nghĩa học từ vựng”, Đỗ Hữu Châu đã nêu ra định nghĩa về tín hiệu của Piar Guiraud : “ Một tín hiệu là một kích thích mà tác động của nó đến cơ thể gợi ra hình ảnh kí ức của một kích thích khác”.7 Và Đỗ Hữu Châu cũng đã chỉ ra những điều kiện cần cho một sự vật (hay thuộc tính vật chất, hiện tượng) trở thành tín hiệu: 1. Nó phải được cảm nhận bằng các giác quan (phải có một hình thức cảm tính – cái biểu hiện). 2. Đại diện cho cái gì đó khác với chính nó ( phải có một “ý nghĩa” – cái được biểu hiện). 3. Nó phải được thừa nhận, lĩnh hội bởi một chủ thể. 7 “ Cơ sở ngữ nghĩa học từ vựng”, Đỗ Hữu Châu, Nxb Đại học và Trung học chuyên nghiệp, 1987 18 4. Nó phải nằm trong một hệ thống nhất định. 1.1.2. Tín hiệu ngôn ngữ Theo Ferdinand de Saussure “ Tín hiệu ngôn ngữ kết liền thành một không phải một sự vật với một tên gọi mà là một khái niệm với một hình ảnh và âm thanh”.8 Nó là một thực thể tâm lý có hai mặt: cái biểu hiện và cái được biểu hiện. Trong đó khái niệm được gọi là cái được biểu hiện, còn hình ảnh âm thanh được gọi là cái biểu hiện. Hai mặt đó gắn bó mật thiết trong một ý niệm, không thể có mặt này mà không có mặt kia. Trong cuốn “ Dẫn luận ngôn ngữ học”, Nguyễn Thiện Giáp đã chỉ ra rằng: Ngôn ngữ là một hệ thống tín hiệu, nó khác với những hệ thống vật chất khác không phải là tín hiệu, chẳng hạn, kết cấu của một cái cây, một vật thể nước, đá, kết cấu của một cơ thể sống v.v… Bản chất tín hiệu của ngôn ngữ thể hiện ở những điểm sau: 1. Các yếu tố của những hệ thống vật chất không phải là tín hiệu có giá trị đối với hệ thống vì có những thuộc tính vật thể tự nhiên của chúng. Hệ thống tín hiệu cũng là hệ thống vật chất nhưng các yếu tố của nó có giá trị đối với hệ thống không phải do những thuộc tính vật thể tự nhiên của chúng mà do những thuộc tính được người ta trao cho để chỉ ra những khái niệm hay tư tưởng nào đó. 2. Tính hai mặt của tín hiệu. Mỗi tín hiệu là cái tổng thể do sự kết hợp giữa cái biểu hiện và cái được biểu hiện mà thành. Cái biểu hiện trong ngôn 8 “ Học thuyết của Ferdinand de Saussure”, Đái Xuân Ninh, Nxb KHXH, 1984. 19 ngữ là hình thức ngữ âm, còn cái được biểu hiện là khái niệm hay đối tượng biểu thị. 3. Tính võ đoán của tín hiệu. Mối quan hệ giữa cái biểu hiện và cái được biểu hiện là có tính võ đoán, tức là giữa hình thức âm và khái niệm không có mối tương quan bên trong nào. Vì thế, khái niệm "người đàn ông cùng mẹ sinh ra và sinh ra trước mình" trong tiếng Việt được biểu thị bằng âm [anh], nhưng trong tiếng Nga, lại được biểu thị bằng âm [brat], trong tiếng Hàn được biểu thị bằng âm [opa] hay [hyong]. Khái niệm ấy được biểu thị bằng [anh], [brat], [opa] hay [hyong] hoàn toàn là do sự quy ước, hay do thói quen của tập thể quy định chứ không thể giải thích lí do. 4. Giá trị khu biệt của tín hiệu. Trong một hệ thống tín hiệu, cái quan trọng là sự khu biệt. Thuộc tính vật chất của mỗi tín hiệu ngôn ngữ thể hiện ở những đặc trưng có khả năng phân biệt của nó. So sánh một vết mực trên giấy và một chữ cái chúng ta sẽ thấy rõ điều đó. Cả vết mực lẫn chữ cái đều có bản chất vật chất như nhau, đều có thể tác động vào thị giác như nhau. Nhưng muốn nêu đặc trưng của vết mực phải dùng tất cả các thuộc tính vật chất của nó: độ lớn, hình thức, màu sắc, độ đậm nhạt v.v…, tất cả đều quan trọng như nhau. Trong khi đó, cái quan trọng đối với một chữ cái chỉ là cái làm cho nó khác với chữ cái khác: Chữ A có thể lớn hơn hay nhỏ hơn, đậm nét hơn hay thanh nét hơn, có thể có màu sắc khác nhau, nhưng đó vẫn chỉ là chữ A mà thôi. Sở dĩ như vậy là vì chữ A nằm trong hệ thống tín hiệu, còn vết mực không phải là tín hiệu. Những đặc điểm của ngôn ngữ với tư cách là hệ thống tín hiệu vừa trình bày ở trên có thể tìm thấy ở cả những hệ thống tín hiệu khác như hệ thống tín hiệu đèn giao thông, trống hoặc kẻng báo hiệu, biển chỉ đường, v.v… Trong hệ thống đèn giao thông có ba yếu tố: màu đỏ chỉ sự cấm đi, màu vàng – 20 chuẩn bị, màu xanh – có thể đi. Thực ra, màu đỏ, màu vàng, màu xanh tự nó không có nghĩa gì cả. Sở dĩ mỗi màu mang một nội dung như vậy hoàn toàn là do sự quy ước. Nói cách khác, mối quan hệ giữa cái biểu hiện (màu sắc) và cái được biểu hiện ở đây cũng có tính võ đoán. Và tất nhiên, chỉ đặt trong hệ thống đèn giao thông các màu mới có những ý nghĩa như thế. Người ta có thể dùng các sắc độ khác nhau của màu đỏ để chỉ "sự cấm đi", các sắc độ khác nhau của màu vàng để chỉ "sự chuẩn bị", các sắc độ khác nhau của màu xanh để chỉ "có thể đi", miễn sao ba màu đó phải giữ được sự phân biệt lẫn nhau. Như vậy, ở đây nét khu biệt của các thuộc tính vật lí của các màu cũng là quan trọng. Ngôn ngữ là một hệ thống tín hiệu đặc biệt cùng là hệ thống tín hiệu, ngôn ngữ khác với các hệ thống tín hiệu khác ở những đặc điểm sau: 1. Ngôn ngữ là một hệ thống tín hiệu phức tạp bao gồm các yếu tố đồng loại và không đồng loại, với số lượng không xác định. Những hệ thống tín hiệu nhân tạo như hệ thống đèn giao thông, biển chỉ đường, quân hiệu, quân hàm v.v… chỉ bao gồm một số tương đối hạn chế các yếu tố đồng loại. Chẳng hạn, hệ thống đèn giao thông chỉ gồm ba yếu tố là đèn đỏ, đèn xanh và đèn vàng và tính chất của chúng là hoàn toàn như nhau. Ngôn ngữ có nhiều loại đơn vị khác nhau: âm vị khác với hình vị, hình vị khác với từ, từ khác với câu. Số lượng từ và câu trong một ngôn ngữ là vô số. Không ai có thể biết tất cả các từ của ngay tiếng mẹ đẻ của mình, bởi vì nó quá nhiều, lại thường xuyên được phát triển, bổ sung thêm. 2. Vì ngôn ngữ bao gồm các yếu tố không đồng loại cho nên nó tạo ra nhiều hệ thống và hệ thống con khác nhau. Mỗi hệ thống con như vậy bao gồm những yếu tố tương đối đồng loại. Chẳng hạn, hệ thống âm vị bao gồm tất cả các âm vị, hệ thống từ vựng bao gồm tất cả các từ và đơn vị tương 21