Tài liệu Một số kinh nghiệm trong giảng dạy phần kiến thức các vận động của trái đất và hệ quả của môn ịa lí lớp 10 chương trình cơ bản

: 04 Tên đề tài: Một số kinh nghiệm trong giảng dạy phần kiến thức Các vận động của Trái đất và hệ quả của môn ịa lí lớp 10 chương trình cơ bản MỤC LỤC Ộ U G 1. ặt vấn đề 2. Giải quyết vấn đề 2.1. ơ sở lý luận của vấn đề 2.2. Thực trạng của vấn đề 2.3. ác biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề 2.4. iệu quả của SKK 3. Kết luận Tài liệu tham khảo Phụ lục Trang 2 4 9 11 25 30 31 32 1. Đặt vấn đề ể đáp ứng những yêu cầu của quá trình xây dựng và phát triển ở nước ta trong tình hình mới hiện nay, nhiệm vụ của nhà trường phổ thông là phải hình thành cho những thế hệ học sinh những cơ sở ban đầu rất quan trọng của con người Việt am mới mà ảng và hà nước đã nhấn mạnh “cần phải có ý thức và đạo đức xã hội chủ nghĩa, có trình độ văn hóa phổ thông, có hiểu biết kỹ thuật, có kỹ năng lao động cần thiết, có óc thẩm mỹ và kiến thức tốt...” để kế tục sự nghiệp cách mạng, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. hiệm vụ nêu trên được uật giáo dục nước ta cụ thể hóa bằng mục tiêu của giáo dục phổ thông là: “giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản nhằm hình thành nhân cách con người Việt am xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ tổ quốc”. Với nhiều biến đổi đang diễn ra nhanh chóng trên phạm vi toàn cầu, khu vực cũng như ở trong nước, một lần nữa mục tiêu của nền giáo dục nước ta lại được khẳng định trong ự thảo báo cáo chính trị tại ại hội lần thứ X của ảng ộng sản Việt am sẽ diễn ra vào đầu quý năm 2006 như sau: “Giáo dục phải nhằm đào tạo những con người Việt am có lý tưởng độc lập và chủ nghĩa xã hội, có phẩm chất tốt đẹp của dân tộc, có năng lực, bản lĩnh để thích ứng với những biến đổi của xã hội trong kinh tế thị trường, những yêu cầu mới của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Trong hệ thống các môn học ở trường phổ thông, do đặc điểm về nội dung môn học, môn ịa lí có nhiều khả năng bồi dưỡng cho học sinh một khối lượng tri thức phong phú cả về khoa học tự nhiên và khoa học xã hội và nhân văn, cả những kỹ năng kỹ xảo hết sức cần thiết trong cuộc sống, cũng như có khả năng to lớn trong việc bồi dưỡng cho học sinh thế giới quan khoa học và những quan điểm nhận thức đúng đắn. Với đặc thù trường chuyên biệt trong đào tạo học sinh giỏi, trong nhiều năm việc giảng dạy môn ịa lí ở trường T PT huyên Sơn a đã được thực hiện tương đối sát mục tiêu đào tạo. Các phần kiến thức ịa lí về tự nhiên, kinh tế xã hội được truyền tải đến học sinh đầy đủ bằng nhiều phương pháp khác nhau. Tuy nhiên, một số phần kiến thức khó truyền tải đến học sinh vẫn là một vấn đề trăn trở đối với các giáo viên giảng dạy ịa lí của trường trong đó có phần kiến thức về Trái đất. Là một giáo viên trực tiếp đứng lớp, tiếp cận nhiều với những kiến thức khó bản thân tôi cũng đúc rút được một số kinh nghiệm trong giảng dạy phần Trái đất. Tôi mạnh dạn viết lại, tên đầy đủ của đề tài là: “ ột số kinh nghiệm trong giảng dạy phần kiến thức Các vận động của Trái đất và hệ quả của môn ịa lí lớp 10 chương trình cơ bản”. Trong khuôn khổ đề tài được trình bày mong rằng những kinh nghiệm bản thân sẽ giúp đồng nghiệp của mình thực hiện dễ dàng hơn việc giảng dạy không chỉ riêng ở trường chuyên biệt mà còn có thể áp dụng tại các trường đại trà. 2. Giải quyết vấn đề 2.1. Cơ sở lí luận Trái ất tham gia vào ba vận động chính: vận động trong Thiên hà, vận động xoay quanh trục của nó và vận động tịnh tiến quanh thứ nhất, Trái ất thực hiện cùng với ặt Trời. Ở vận động ặt Trời và các hành tinh khác của hệ Trời trên quỹ đạo xung quanh tâm của dải ặt gân hà. Vận động này không ảnh hưởng nhiều đến sự biến đổi của môi trường trên Trái ất và nó là mục tiêu nghiên cứu chính của các nhà thiên văn học hơn là các nhà địa lí học. ai vận động còn lại là điều lưu tâm lớn của các nhà địa lí tự nhiên. Kết quả của các vận động này là các hiện tượng ta thấy thường ngày trên Trái ất như ngày và đêm, độ dài thay đổi của chúng và sự luân chuyển của các mùa trong năm. Trong khuôn khổ đề tài xin phép được đề cập đến hai vận động này. 2.1.1 Vận động tự quay quanh trục của Trái đất và hệ quả Trái ất chuyển động với tốc độ không đổi xung quanh một trục tưởng tượng nối hai cực Bắc và am của nó và hoàn thành một vòng mất khoảng 24 giờ. Trái ất xoay từ Tây sang ông và ta thấy ặt Trời xuất hiện hàng ngày từ hướng ông và di chuyển dần về phía Tây trên bầu trời. Thực ra không phải chuyển động mà chính Trái ặt Trời ất xoay các múi kinh tuyến của mình về phía ặt Trời. ếu nhìn từ vũ trụ, trực diện trên cao của cực Bắc ta sẽ thấy Trái ất liên tục xoay theo hướng ngược chiều kim đồng hồ. của Trái ướng chuyển động sang phía ất xác định các khu vực được chiếu sáng trên bề mặt Trái ông ất cũng như các vòng luân chuyển của khí quyển và đại dương. ọi điểm trên hành tinh đều xoay trọn một vòng 3600 trong 24 giờ. iều có nghĩa là vận tốc góc đối với tất cả các khu vực trên hành tinh đều như nhau và bằng 150/h. Tuy nhiên, chuyển động xoay này lại khiến cho các điểm trên bề mặt Trái ất dịch chuyển qua các khoảng cách khác nhau trong những khoảng thời gian như nhau. Khoảng cách này lớn nhất đối với các điểm nằm trên đường xích đạo và giảm dần đối với các điểm gần về hai cực. Vận tốc dài của các điểm trên bề mặt Trái ất là khoảng cách chúng dịch chuyển được do vận động xoay chia cho thời gian vận động. Vận tốc dài của hai cực Trái ất bằng không vì hai điểm này xoay quanh chính chúng. àng ra xa hai cực, vận tốc dài tăng dần và đạt cực đại ở các điểm nằm trên đường xích đạo, nơi các điểm dịch chuyển với tốc độ 460m/s hay 1660km/h. Tại Xanh Pêtécbua, vĩ độ 600 B tốc độ này giảm xuống còn một nửa, thành phố này chỉ dịch chuyển với vận tốc 830km/h. Thông thường ta không cảm nhận thấy vận tốc góc vì ba lí do. Thứ nhất, nó đồng đều tại mọi nơi trên Trái ất; thứ hai, khí quyển cũng xoay theo Trái ất; và cuối cùng, quanh ta không có các vật thể đứng yên hoặc chuyển động với vận tốc góc khác để làm mốc mà mọi chuyển động đều khó hoặc không thể nhận thấy được nếu không có các vật làm mốc. Hình 1. Trục nghiêng và hướng xoay của Trái ất Vận động xoay của Trái ất tạo ra sự luân hồi ngày đêm kế tiếp nhau trên Trái ất. iều này có thể minh họa một cách trực quan khi ta chiếu sáng một quả cầu đang xoay từ Tây sang ông. Ta sẽ thấy rằng quả cầu chỉ luôn được chiếu sáng một nửa còn nửa kia luôn bị che khuất. Ta cũng thấy rằng phần được chiếu sáng trườn dần qua ranh giới với nửa bị che tối, một vòng cung 180 0, với vận tốc góc 150/h. Trong khi đó, ở ranh giới tối sáng bên kia, phần bị che tối cũng từ từ lấn sang nửa được chiếu sáng với tốc độ tương tự. iều này tương tự như chuyển động xoay của Trái ất và sự rọi sáng của ặt Trời lên bề mặt Trái ất. Trong khi một nửa của Trái ất được chiếu sáng và nhận được năng lượng bức xạ từ ặt Trời, thì nửa còn lại của nó bị chìm trong bóng tối. àm ranh giới hai nửa cầu đó là một đường tròn lớn được gọi là vòng tròn chiếu sáng. b. Vận động tịnh tiến quanh Mặt trời và hệ quả Trong khi xoay quanh trục của mình, Trái ất còn chuyển động theo quỹ đạo hình elíp gần tròn với bán kính, xấp xỉ 150.000.000km xung quanh ngày 3 tháng giêng, Trái ất ở gần ặt Trời. Vào ặt Trời nhất, tại vị trí cận nhật, cách ặt Trời 147.500.000km. Vào khoảng ngày 4 tháng bảy, nó nằm ở điểm viễn nhật, khoảng cách xa nhất tới ặt Trời trên quỹ đạo của mình, cách ặt Trời 152.500.000km. Khoảng cách chênh lệch 5.000.000 km giữa vị trí cận nhật và viễn nhật là một khoảng cách không đáng kể trong vũ trụ. tới nguồn nhiệt Trái ất nhận được từ ó tạo ra sự xê dịch vô cùng nhỏ (3,5%) ặt Trời và hầu như không có liên quan gì đến các hiện tượng mùa. Trái ất chuyển động xung quanh phẳng nhất định gọi là Hoàng đạo. ặt Trời trên quỹ đạo nằm trong một mặt ặt phẳng oàng đạo đi qua tâm Trái ất và giao với mặt cầu theo một vòng tròn lớn. So với đường vuông góc với mặt phẳng này, trục của Trái ất lệch đi một góc không đổi 230 27’ và nghiêng 660 33’ so với mặt phẳng oàng đạo. Trong khi chuyển động trên quỹ đạo, trục của Trái ất luôn song song với các vị trí trước đó của nó. Đặc tính này gọi là tính song song. Vì khoảng cách Trái ất - ặt Trời là không đáng kể so với khoảng cách từ Trái ất đến các ngôi sao khác trong vũ trụ nên với chuyển động tịnh tiến nói trên, trục Trái ất có thể coi là luôn chĩa vào hai điểm cố định trên bầu trời mặc dù trục của Trái ất không cố định so với ặt Trời. ực Bắc của Trái ất luôn hướng tới gần một ngôi sao gọi là sao Bắc đẩu. o trục trái đất chuyển động có tính song song nên có khi cực này của Trái ất hướng về phía ặt Trời, có khi là cực kia và cũng có lúc không cực nào hướng về ặt Trời cả. Sự biến đổi có hệ thống của vị trí tương đối của trục Trái ặt Trời tạo ra cường độ nguồn năng lượng bức xạ ất so với ặt Trời tới bề mặt Trái ất luôn không đồng đều theo thời gian và địa điểm. hận thức được đặc tính này của mối quan hệ ặt Trời - Trái ất giúp ta nghiên cứu sự thay đổi các mùa trên Trái ất và cắt nghĩa cơ chế tạo ra sự biến đổi năng lượng bức xạ ặt Trời trong năm. hiều người lầm tưởng rằng sự nóng lạnh khác nhau của các mùa là do khoảng cách xa gần của Trái ất tới ặt Trời khi nó dịch chuyển trên quỹ đạo elíp. Thực ra, sự khác biệt về nhiệt lượng nhận được do độ chênh lệch khoảng cách này rất nhỏ, trong khi đó cư dân sống ở bán cầu Bắc thấy vị trí cận, viễn nhật của Trái ất không tương ứng với các diễn biến mùa ở đây (Trái trong tháng sáu và cận nhật vào tháng giêng). ùa của Trái ất thực chất được tạo ra do đặc tính chuyển động song song của trục Trái với mặt phẳng Bắc của Trái oàng đạo của trục Trái ất hướng về phía ất nằm ở vị trí viễn nhật ất và góc nghiêng 66,5 độ so ất. Vào khoảng ngày 22 tháng sáu, cực ặt Trời hay bán cầu Bắc đang ở điểm Hạ chí (solstile) trên quỹ đạo. Vào ngày này Bắc bán cầu và am bán cầu nhận được lượng ánh sáng hoàn toàn khác nhau: Phần lớn của nửa cầu sáng nằm tại bán cầu Bắc, ngược lại bán cầu am chiếm phần lớn nửa cầu bị che tối. Vì vậy, cư dân sống ở vịnh Repulse ở miền Bắc anada, trên vòng cực Bắc được hưởng ngày có ặt Trời chiếu sáng cả 24 giờ và có thể đi săn vào lúc 1 giờ sáng. Tại thành phố iu Oóc ( oa Kì), thời gian được chiếu sáng dài hơn nhiều so với khoảng bị tối, trong khi đó dân cư thành phố Buênôs ires ( chentina) thấy ngày chỉ kéo dài chừng 8 tiếng, trong 16 tiếng còn lại, thành phố của họ bị màn đêm bao phủ. ối với bán cầu am, 22 tháng 6 là ngày Đông chí. Ta hãy cùng hình dung chuyển động của Trái ất từ vị trí hạ chí của bán cầu Bắc cho tới hết 1/4 năm tiếp sau đó, vào tháng 9. Khi Trái ất chuyển động tới vị trí mới, một số đổi thay đã xảy ra ở ba thành phố nhắc tới ở mục trên. Tại Vịnh Repulse, đêm dài dần ra và ở iu Oóc, ặt Trời cũng lặn ngày một sớm hơn. Trong khi đó, tại Buênôs ires tình trạng diễn ra ngược lại. Trái ất đang đi tới vị trí tháng 9, thời gian chiếu sáng ở đây tăng lên, đêm ngắn dần lại. ến ngày 23 tháng 9, Trái ất tới được vị trí được gọi là ngày Thu phân. Trong ngày này, tại bán cầu Bắc, ngày và đêm sẽ có chiều dài bằng nhau tại mọi vị trí trên bề mặt Trái ất. ói cách khác, vào các ngày thu phân, tình trạng được chiếu sáng là hoàn toàn giống nhau trên cả hai bán cầu. Khi đó cả hai đầu của trục Trái ất đều không quay về phía ặt Trời. Trục quay của nó nằm trên vòng tròn phân định ngày đêm. Ta cùng hình dung hai vận động căn bản của Trái ất trong thời gian nó chuyển động từ vị trí ngày 23 tháng 9 tới điểm cách đó 1/4 vòng quỹ đạo sau đó. Tại vị trí này, ở vịnh Repulse, đêm vẫn tiếp tục dài thêm cho tới ngày ông chí của bán cầu Bắc, ngày 22 tháng 12. Vào ngày này khu vực cực Bắc sẽ chìm trong bóng tối suốt 24 tiếng trong ngày. Các tia sáng Mặt Trời chiếu trên khu vực vịnh sẽ có hướng song song với đường chân trời. Tại thành phố iu Oóc, ngày cũng ngắn dần, Mặt Trời lặn rất sớm, vào khoảng 5h30 chiều. Quay trở về với Buênôs Aires, tình thế lại đảo ngược so với hai thành phố nói trên. Ngày 22 tháng 12 là ngày Hạ chí ở đây, tình trạng giống như iu Oóc trong tháng 6. ư dân tại đây nô nức kéo nhau ra bãi biển mừng ngày Thiên Chúa Giáng sinh. Từ 22 tháng 12 đến khi Trái ất đi hết 1/4 quỹ đạo quay xung quanh Mặt Trời của mình, tức là đến khoảng cuối tháng 3, tại vịnh Repulse và Niu Oóc ngày dài dần, còn ở Buênôs Aires thì trái lại đêm bắt đầu dài ra (nhưng chưa dài bằng ngày). Sau ngày 21 tháng 3, Trái ất lại ở vị trí Thu phân như hồi tháng 9. gày đêm lại dài bằng nhau ở cả hai bán cầu, thời gian từ bình minh đến hoàng hôn sẽ là 12 tiếng. 1/4 vòng quỹ đạo cuối cùng của Trái ất sẽ từ 21 tháng 3 đến 22 tháng 6 đến ngày Hạ chí của bán cầu Bắc, ngày 22 tháng 6, vị trí chúng ta bắt đầu cho phần mô tả này. Vịnh Repulse và Niu Oóc lại có ngày dài hơn đêm. Trong khi đó ặt Trời lặn ngày càng sớm ở Buênôs ires và đến ngày 22 tháng 6 tức là ngày hạ chí ở bán cầu Bắc, khu vực Nam Cực sẽ bị đêm bao trùm suốt 24 tiếng trong ngày ngoài những tia sáng le lói là là đường chân trời, tình trạng tương tự như vịnh Repulse trong ngày 22 tháng 12. 2.2. Thực trạng 2.2.1. Thuận lợi: - Môn ịa lý được chú trọng trong chương trình giáo dục phổ thông, giảng dạy đầy đủ cho tất cả các khối lớp với số tiết phân phối chương trình từ 1- 1,5 tiết/ tuần/ lớp. - Thường xuyên mở các lớp tập huấn về chuyên môn: bồi dưỡng thường xuyên, thay sách, chuẩn kiến thức kỹ năng... - ược quan tâm trong các kỳ thi cấp cơ sở hay quốc gia: Trại hè Hùng Vương, học sinh giỏi cấp tỉnh, cấp quốc gia, thi tốt nghiệp, thi đẳng... ại học - Cao - Giáo viên nhiệt tình trong giảng dạy, có đầu tư đổi mới phương pháp giảng dạy, ứng dụng công nghệ thông tin khá tốt. - Học sinh cố gắng trong học tập, còn nhiều em yêu thích bộ môn. 2.2.2. Khó khăn: - Theo quan niệm của của xã hội, của cha mẹ học sinh và một số bộ môn khác thì đây là môn học phụ. Cho nên có sự thiên lệch trong nhận thức về tầm quan trọng của môn học, không khuyến khích học sinh học tốt môn địa lý. - Học sinh nhiều em học lệch, không quan tâm nhiều đến môn học (học đối phó). - Thực tế của môn ịa lý chưa đáp ứng nhu cầu thực tế về việc lựa chọn ngành nghề trong tương lai hoặc lựa chọn được rất ít ngành nghề. - Tâm lý giáo viên giảng dạy bị hụt hẫng, dạy không nhiệt tình. 2.2.3. Nguyên nhân: - Bản chất phần kiến thức khó, khô khan, trìu tượng. - hương trình nặng, mang tính hàn lâm, thiếu thực tiễn. - Học sinh ngại học bài. - Hình thức kiểm tra đánh giá nhiều chỗ còn chưa thực sự phù hợp. 2.3. Các biện pháp tiến hành giải quyết vấn đề 2.3.1. Phải trang bị cho mình một lượng kiến thức cơ bản để đáp ứng nhu cầu học của học sinh. Bởi vì, học sinh có tin tưởng thì mới yêu quý thầy cô và thích môn học. 2.3.2. Cần thay đổi phương pháp dạy học cho phù hợp với các đối tượng học sinh, nên cập nhật hóa kiến thức thường xuyên, dạy phải chú ý lý thuyết đi đôi với thực hành, xác định đúng trọng tâm, tránh dàn trải.. thì mới gây hứng thú cho học sinh. 2.3.3. Biết ứng dụng công nghệ thông tin cho từng tiết dạy một cách phù hợp, khai thác hết các kiến thức cơ bản, phát huy tính tư duy của các em. Không nên lạm dụng việc chiếu chép thay đọc chép. Khi sử dụng hình ảnh, video clip...phải phù hợp với nội dung đang dạy. Hình ảnh, video clip phải rõ nét, đẹp và số lượng vừa đủ. Cần tạo điều kiện cho các em nắm bắt kiến thức cơ bản qua giờ dạy chứ không phải cho các em cưỡi ngựa xem hoa bằng việc trình diễn kỹ thuật với các hiệu ứng rườm rà, lóa mắt. Không phải tiết nào dạy giáo án điện tử hoặc trình chiếu điều mang lại kết qua tốt. Ở biện pháp 2.2.2. và 2.2.3. này tác giả đã tiến hành soạn giảng phần kiến thức trên cơ sở giáo án theo chương trình cơ bản như sau: Ngµy so¹n: Ngµy gi¶ng: D¹y líp: Ch-¬ng II. Vò trô, c¸c chuyÓn ®éng chÝnh cña Tr¸i §Êt vµ c¸c hÖ qu¶ cña chóng TiÕt 4 - Bµi 4 Vò trô, hÖ mÆt trêi vµ tr¸i ®Êt. HÖ qu¶ chuyÓn ®éng tù quay quanh trôc cña tr¸i ®Êt I. Mục tiêu 1. KiÕn thøc - X¸c ®Þnh ®-îc:  C¸c hµnh tinh trong HÖ MÆt Trêi vµ hưíng chuyÓn ®éng cña chóng xung quanh MÆt Trêi  VÞ trÝ cña Tr¸i §Êt trong HÖ MÆt Trêi vµ c¸c chuyÓn ®éng cña nã. - Gi¶i thÝch ®-îc c¸c hÖ qu¶ chuyÓn ®éng tù quay quanh trôc cña Tr¸i §Êt, ®ã lµ sù lu©n phiªn ngµy ®ªm, chuyÓn ®éng lÖch h-íng cña c¸c vËt thÓ vµ giê trªn Tr¸i §Êt 2. KÜ n¨ng - BiÕt nhËn xÐt c¸c kªnh h×nh vµ b¶ng sè liÖu trong s¸ch gi¸o khoa ®Ó rót ra kÕt luËn vÒ: + H-íng chuyÓn ®éng cña c¸c hµnh tinh trong HÖ MÆt Trêi, c¸c ®Æc ®iÓm cña hai nhãm hµnh tinh: nhãm Tr¸i §Êt vµ nhãm Méc tinh + VÞ trÝ cña Tr¸i §Êt trong HÖ MÆt Trêi 3. Năng lực: ăng lực chính: Giải quyết vấn đề ăng lực chuyên biệt: Bản đồ, tư duy tổng hợp lãnh thổ II. ChuÈn bÞ cña gi¸o viªn vµ häc sinh 1. PhÇn thÇy Gi¸o ¸n. s¸ch gi¸o khoa, tµi liÖu tham kh¶o, ®å dïng gi¶ng d¹y ( Phim về vận động Trái đất) 2. PhÇn trß Vë ghi, tµi liÖu tham kh¶o III. Tiến trình bài dạy 1. KiÓm tra bµi cò: Không kiểm tra 2. Bµi míi Khëi ®éng Tr¸i §Êt lµ mét hµnh tinh trong HÖ MÆt Trêi. VËy HÖ MÆt Trêi cña chóng ta cã ph¶i lµ duy nhÊt trong kho¶ng kh«ng gian v« tËn? ë bµi nay chóng ta sÏ t×m hiÓu xem kho¶ng kh«ng gian v« tËn ®ã chøa nh÷ng g× , chóng ®ùoc h×nh thµnh ra sao, HÖ MÆt Trêi lµ g×, chóng cã vÞ trÝ nh- thÕ nµo trong HÖ MÆt Trêi vµ Tr¸i §Êt cã nh÷ng chuyÓn ®éng chñ yÕu nµo . Ho¹t ®éng cña GV vµ HS T Néi dung Lập dàn ý có sẵn các câu hỏi tìm 7 hiểu về nội dung bài bám sát với mục tiêu bài học. Cho học sinh xem phim về: - Vũ trụ - Hệ Mặt trời - Chuyển động tự quay quanh trục và các hệ quả H§ 1: Tìm hiểu về Vũ trụ Cã nhiÒu häc thuyÕt vÒ sù h×nh thµnh I. Kh¸i qu¸t vÒ vò trô, hÖ MÆt 4 Trêi, Tr¸i §Êt trong hÖ MÆt vò trô trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn häc thuyÕt Trêi. Bic Bang( vô næ lín) 1. Vò trô: Dùa vµo h×nh 5.1, kªnh ch÷ trong Kho¶ng kh«ng gian v« tËn chøa SGK, vèn hiÓu biÕt, cho biÕt: Vò trô lµ hµng tr¨m tØ thiªn hµ g× ? Tr¶ lêi Bæ sung: Ph©n biÖt râ cho häc sinh thÊy sù kh¸c biÖt gi÷a Thiªn Hµ vµ Ng©n Hµ * Thiªn Hµ: lµ tËp hîp cña rÊt nhiÒu thiªn thÓ, khÝ, bôi, bøc x¹ ®iÖn tõ * D¶i Ng©n Hµ: lµ Thiªn Hµ cã chøa HÖ MÆt Trêi cña chóng ta ChuyÓn ý: HÖ MÆt Trêi cña chóng ta cã ®Æc ®iÓm g× 2. HÖ MÆt Trêi trong vò trô H§ 2: Tìm hiểu về Hệ Mặt trời trong vũ trụ 6 HÖ MÆt Trêi ®-îc h×nh Dùa vµo h×nh 5.2, kªnh ch÷ trong s¸ch thµnh c¸ch ®©y 4,5 tØ ®Õn 5 tØ gi¸o khoa, c¸c tµi liÖu vµ vèn hiÓu biÕt n¨m. b¶n th©n cho biÕt:  HÖ MÆt Trêi gåm cã MÆt HÖ MÆt Trêi ®-îc h×nh thµnh tõ khi Trêi ë gi÷a, c¸c thiªn thÓ quay nµo? H·y m« t¶ vÒ MÆt Trêi xung quanh vµ c¸c ®¸m m©y bôi KÓ tªn c¸c hµnh tinh trong hÖ MÆt khÝ Trêi theo thø tù xa dÇn MÆt Trêi  Cã 8 hµnh tinh lín lµ: Gîi ý: Chó ý ®Õn quü ®¹o cña c¸c vµ Thuû tinh, Kim tinh, Tr¸i §Êt, h-íng chuyÓn ®éng cña c¸c hµnh tinh Ho¶ tinh, Méc tinh,Thæ tinh, Tr¶ lêi: Thiªn V-¬ng tinh, H¶i V-¬ng Bæ sung :C¸c thiªn thÓ gåm: c¸c hµnh tinh. tinh, vÖ tinh, sao chæi, thiªn th¹ch.  C¸c hµnh tinh võa chuyÓn C¸c hµnh tinh trong hÖ MÆt Trêi cã ®éng quanh MÆt Trêi võa tù quay chuyÓn ®éng trªn quü ®¹o h×nh e lÝp quanh trôc. vµ n»m trªn mét mÆt ph¼ng gäi lµ mÆt ph¼ng hoµng ®¹o. H-íng chuyÓn ®éng cña c¸c hµnh tinh ®Òu theo chiÒu kim ®ång hå ChuyÓn ý: Tr¸i §Êt ë vÞ trÝ thø mÊy trong hÖ MÆt Trêi vµ chóng cã nh÷ng chuyÓn ®éng chÝnh nµo? H§ : Tìm hiểu về Trái đất trong Hệ Mặt trời Dùa vµo h×nh 5.2 cho biÕt Tr¸i §Êt lµ 5 hµnh tinh thø mÊy trong hÖ MÆt Trêi 3. Tr¸i §Êt trong HÖ MÆt Trêi tÝnh tõ MÆt Trêi? VÞ trÝ ®ã cã ý nghÜa * VÞ trÝ: Thø 3 theo thø tù xa dÇn như thÕ nµo? MÆt Trêi ChuyÓn ®éng ChuyÓn quay quanh trôc ®éng xung quanh MÆt Trêi + Hưíng: ngưîc + Quü ®¹o: h×nh * C¸c chuyÓn ®éng chÝnh: chiÒu kim ®ång e lip - ChuyÓn ®éng quay quanh trôc hå ( tõ T©y sang + §«ng) Hưíng ngưîc : chiÒu kim ®ång hå ( tõ T©y sang §«ng) + Thêi gian: 24 + Thêi gian: 356 giê/ vßng quay ngµy 6 giê + VËn tèc trung b×nh: 29,8 km/s + Trôc nghiªng + 2 ®iÓm kh«ng víi mÆt ph¼ng thay ®æi vÞ trÝ lµ quü ®¹o 66 33 vµ cùc B¾c vµ cùc kh«ng Nam ®æi phư¬ng ChuyÓn ý: VËy c¸c chuyÓn ®éng cña Tr¸i §Êt trong hÖ MÆt Trêi cã hÖ qu¶ ra sao, chóng ta sÏ nghiªn cøu H§: Phân tích hÖ qu¶ chuyÓn ®éng - ChuyÓn ®éng xung quanh MÆt Trêi tù quay cña Tr¸i §Êt xung quanh trôc cña Tr¸i §Êt Nhãm 1: Trªn c¬ së c¸c kiÕn thøc ®· II. HÖ qu¶ chuyÓn ®éng tù häc h·y gi¶i thÝch v× sao l¹i cã hiÖn quay cña Tr¸i §Êt xung quanh t-îng ngµy ®ªm? trôc cña Tr¸i §Êt Tr¶ lêi 7 1. Sù lu©n phiªn ngµy ®ªm: Bæ sung: Dïng qu¶ ®Þa cÇu, nÕn ®Ó Do Tr¸i §Êt cã h×nh cÇu vµ tù chøng minh: dïng tay ®Èy qu¶ ®Þa cÇu quay quanh trôc nªn cã cã hiÖn quay tõ tr¸i sang ph¶i cho häc sinh t-îng lu©n phiªn ngµy ®ªm nh×n ®èi chiÕu víi ¸nh s¸ng tõ ngän nÕn chiÕu vµo vµo qu¶ cÇu Nhãm 2: Dùa vµo kiÕn thøc SGK vµ h×nh 5.3 cho biÕt: - Ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a giê ®Þa ph¬ng vµ giê quèc tÕ 2. Giê trªn Tr¸i §Êt vµ ®-êng - Trªn Tr¸i §Êt cã bao nhiªu mói giê? 8 chuyÓn ngµy quèc tÕ C¸ch ®¸nh sè mói giê? ViÖt Nam n»m - Giê ®Þa ph-¬ng( giê MÆt Trêi): ë mói giê sè mÊy C¸c ®Þa ®iÓm thuéc c¸c kinh - V× sao ranh giíi c¸c mói giê kh«ng tuyÕn kh¸c nhau sÏ cã giê kh¸c hoµn toµn th¼ng theo ®-êng kinh nhau. tuyÕn - Giê quèc tÕ: Giê ë mói giê sè 0 Tr¶ lêi Bæ sung: Treo b¶n ®å c¸c mói giê trªn thÕ giíi vµ gi¶i thÝch râ c¸c ý nh-: - V× Tr¸i §Êt cã d¹ng khèi cÇu vµ tù quay quanh trôc nªn cïng mét thêi ®iÓm c¸c n¬i trªn Tr¸i §Êt cã giê kh¸c ®-îc lÊy lµm giê quèc tÕ hay giê GMT nhau - Chia Tr¸i §Êt ra lµm 24 mói giê kh¸c nhau lÊy khu vùc cã kinh tuyÕn gèc ®i qua lµ mói giê gèc .... Nhãm 3: Dùa vµo h×nh 5.4 SGK vµ vèn hiÓu biÕt cña m×nh cho biÕt: Nöa cÇu B¾c c¸c vËt thÓ bÞ lÖch vÒ h-íng 3. Sù lÖch h-íng chuyÓn ®éng nµo, nöa cÇu Nam c¸c vËt thÓ bÞ lÖch vÒ híng nµo so víi h-íng ban ®Çu 5 cña c¸c vËt thÓ Tr¶ lêi - Lùc lµm lÖch h-íng lµ lùc Bæ sung: Cã sù lÖch h-íng ®ã lµ do sù C«ri«lÝt tù quay quanh trôc cña Tr¸i §Êt  BiÓu hiÖn: + Nöa cÇu B¾c: lÖch vÒ bªn ph¶i + Nöa cÇu Nam lÖch vÒ bªn tr¸i  Nguyªn nh©n: Tr¸i §Êt tù quay theo h-íng ng-îc chiÒu kim ®ång hå víi vËn tèc dµi kh¸c nhau ë c¸c vÜ ®é  Lùc C«ri«lÝt t¸c ®éng ®Õn sù chuyÓn ®éng cña khèi khÝ, dßng biÓn, dßng s«ng, ®-êng ®¹n bay trªn bÒ mÆt Tr¸i §Êt ... 3. Cñng cè, ®¸nh gi¸: 2 phót * Khoanh tròn 1 ý em cho là đúng: Vò trô lµ kho¶ng kh«ng v« tËn chøa c¸c: A. Hµnh tinh B. Thiªn Hµ C. HÖ MÆt Trêi D. Thiªn thÓ * Dïng qu¶ ®Þa cÇu ®Ó biÓu diÔn hiÖn t-îng tù quay quanh trôc cña Tr¸i §Êt 4. H-íng dÉn häc sinh tù häc bµi ë nhµ : 1 phót  Häc bµi cò theo h-íng dÉn c©u hái.  Lµm bµi tËp: Mét bøc ®iÖn ®-îc ®¸nh tõ thµnh phè Hå ChÝ Minh( mói giê sè 7) ®Õn Pari (mói giê sè 0) håi 2 giê s¸ng ngµy 01- 01- 2001. Hai giê sau trao cho ng-êi nhËn. Hái lóc ®ã lµ mÊy giê ë Pari.  Xem tr-íc bµi míi: HÖ qu¶ chuyÓn ®éng xung quanh MÆt Trêi cña Tr¸i §Êt IV. Rút kinh nghiệm giờ dạy 1. Thời gian 2. Nội dung 3. Phương pháp Ngµy so¹n: Ngµy gi¶ng: D¹y líp: hÖ qu¶ chuyÓn ®éng xung quanh TiÕt 5 - Bµi 5 mÆt trêi cña tr¸i ®Êt I. Mục tiêu 1. KiÕn thøc Gi¶i thÝch ®-îc c¸c hÖ qu¶ chuyÓn ®éng cña Tr¸i §Êt xung quanh MÆt Trêi, ®ã lµ chuyÓn ®éng biÓu kiÕn h»ng n¨m cña MÆt Trêi, hiÖn t-îng mïa vµ ngµy ®ªm dµi ng¾n theo mïa 2. KÜ n¨ng X¸c ®Þnh gãc chiÕu s¸ng cña tia s¸ng MÆt Trêi vµo c¸c ngµy 21/3, 23/9, 22/6 vµ 22/12 ë c¸c h×nh vÏ råi rót ra kÕt luËn: Trôc Tr¸i §Êt nghiªng kh«ng ®æi ph-¬ng trong khi chuyÓn ®éng xung quanh MÆt Trêi dÉn ®Õn sù thay ®æi c¸c gãc chiÕu s¸ng ë bèn vÞ trÝ ®Æc biÖt, hiÖn t-îng mïa, ngµy ®ªm dµi ng¾n theo mïa. 3. Năng lực ăng lực chính: Giải quyết vấn đề ăng lực chuyên biệt: Bản đồ, tư duy tổng hợp lãnh thổ II. ChuÈn bÞ cña gi¸o viªn vµ häc sinh 1. PhÇn thÇy Gi¸o ¸n. s¸ch gi¸o khoa, tµi liÖu tham kh¶o, ®å dïng gi¶ng d¹y (Phim về vận động Trái đất… ) 2. PhÇn trß Vë ghi, SGK, tµi liÖu tham kh¶o III. Tiến trình bài dạy 1. KiÓm tra bµi cò: 5 phót CH: Tr×nh bµy nh÷ng hÖ qu¶ cña vËn ®éng tù quay cña Tr¸i §Êt xung quanh trôc? §A:  Sù lu©n phiªn ngµy ®ªm:Do Tr¸i §Êt cã h×nh cÇu vµ tù quay quanh trôc nªn cã cã hiÖn t-îng lu©n phiªn ngµy ®ªm  Giê trªn Tr¸i §Êt vµ ®-êng chuyÓn ngµy quèc tÕ - Giê ®Þa ph-¬ng( giê MÆt Trêi ): C¸c ®Þa ®iÓm thuéc c¸c kinh tuyÕn kh¸c nhau sÏ cã giê kh¸c nhau. - Giê quèc tÕ: Giê ë mói giê sè 0 ®-îc lÊy lµm giê quèc tÕ hay giê GMT  Sù lÖch h-íng chuyÓn ®éng cña c¸c vËt thÓ - Lùc lµm lÖch h-íng lµ lùc C«ri«lÝt - BiÓu hiÖn: + Nöa cÇu B¾c: lÖch vÒ bªn ph¶i