Tài liệu Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng

Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng Dµn ý A. më ®Çu I. lÝ do chän ®Ò tµi II. giíi h¹n nghiªn cøu III. môc ®Ých nghiªn cøu B. néi dung nghiªn cøu I. c¬ së lÝ luËn II. c¬ së thùc tiÔn 1. Thùc tr¹ng häc m«n V¨n cña häc sinh. 2. Thùc tÕ gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn. 3. Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng. III. MỘT SỐ kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông 1. N¾m b¾t hÖ thèng v¨n b¶n nhËt dông trong SGK Ng÷ v¨n 2. X¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm néi dung vµ h×nh thøc cña VBND 3. X¸c ®Þnh môc tiªu ®Æc thï cña bµi häc v¨n b¶n nhËt dông 4. ChuÈn bÞ cho bµi d¹y 5. X¸c ®Þnh ph¬ng ph¸p d¹y häc 6. VËn dông linh ho¹t c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ®Æc trng cña ph©n m«n V¨n häc IV. Minh ho¹ qua mét bµi d¹y c. kÕt luËn I. kÕt luËn chung II. mét sè ®Ò xuÊt kiÕn nghÞ 1. §èi víi phô huynh 2. §èi víi phßng gi¸o dôc 3. §èi víi ®Þa ph¬ng III. Lêi kÕt D. TÀ I LIỆU THAM KHẢO A. PhÇn më ®Çu I. LÝ do chän ®Ò tµi N¨m häc 2008 - 2009 lµ n¨m thø s¸u d¹y häc sinh theo s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n míi trªn ph¹m vi c¶ níc. Trong bèi c¶nh toµn ngµnh Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ®ang nç lùc ®æi míi ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y theo híng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng cña häc sinh trong ho¹t ®éng häc tËp ®Ó ®µo t¹o ra nh÷ng con ngêi n¨ng ®éng, sím thÝch øng víi ®êi sèng x· héi ®Èy nhanh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Tríc t×nh h×nh ®ã ®ßi hái ®éi ngò gi¸o viªn chóng ta ph¶i kh«ng ngõng ®æi míi néi dung ph¬ng ph¸p ®Ó trong mçi tiÕt d¹y b×nh thêng ë trêng phæ th«ng trung häc, häc sinh chóng ta ®îc ho¹t ®éng nhiÒu h¬n, th¶o Hoµng ThÞ Th«ng Trang 1 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng luËn nhiÒu h¬n vµ quan träng lµ ®îc suy nghÜ nhiÒu h¬n trªn con ®êng chñ ®éng chiÕm lÜnh néi dung häc tËp. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®ã, lµ mét gi¸o viªn trùc tiÕp d¹y Ng÷ v¨n trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y tõ sù t×m tßi häc hái cña b¶n th©n vµ sù gióp ®ì cña ®ång nghiÖp, t«i nhËn thÊy khi tæ chøc híng dÉn cho häc sinh chiÕm lÜnh t¸c phÈm v¨n ch¬ng, gi¸o viªn cÇn chó ý ®Õn ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y míi nh ®¶m b¶o nguyªn t¾c tÝnh tÝch hîp, sö dông hÖ thèng c©u hái gîi më, ®a häc sinh vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò, t×nh huèng tù béc lé ... Vai trß cña ngêi thÇy trong ph¬ng ph¸p míi nµy sÏ lµ søc hót kú diÖu biÕn giê häc v¨n ®¬n ®iÖu tríc ®©y trë nªn thi vÞ høng thó, phong phó, s©u s¾c h¬n, lµm cho c¸c em yªu thÝch häc m«n V¨n h¬n. Trong m«n Ng÷ v¨n, phÇn v¨n b¶n lu«n chiÕm sè tiÕt nhiÒu h¬n c¶ (2 tiÕt mét tuÇn). PhÇn v¨n b¶n thêng lµ nh÷ng tiÕt häc ®Çu tiªn cña mçi tuÇn nªn thùc sù cã ý nghÜa. Nã kh«ng chØ lµ c¬ së cung cÊp ng«n ng÷ míi cho ph©n m«n TiÕng ViÖt, TËp lµm v¨n mµ cßn rÌn cho häc sinh n¨ng lùc tæng hîp: nghe, nãi, ®äc, viÕt. Tõ n¨m 2002 - 2003 ®Õn nay trong néi dung thay s¸ch ®· ®a vµo lo¹i v¨n b¶n míi cã ý nghÜa vµ vÞ trÝ quan träng trong viÖc gi¸o dôc häc sinh ®ã lµ V¨n b¶n nhËt dông. VËy cÇn cã ph¬ng ph¸p d¹y kiÓu v¨n b¶n míi nµy nh thÕ nµo ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao lµ vÊn ®Ò nhiÒu gi¸o viªn cßn b¨n kho¨n, tr¨n trë. Tõ thùc tÕ gi¶ng d¹y t«i chän ®Ò tµi " Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông” lµm vÊn ®Ò mong c¸c ®ång nghiÖp ®ãng gãp ý kiÕn. II.GIỚI HẠN NGHiªN CỨU: Tõ khi thùc hiÖn gi¶ng d¹y theo ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n míi, t«i ®· tham gia gi¶ng d¹y c¸c líp 6,7, 8. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y t«i vµ c¸c ®ång nghiÖp trong tæ nhãm ®· trao ®æi vµ bµn b¹c ®Ó ®a ra nh÷ng ph¬ng ph¸p phï hîp víi kiÓu v¨n b¶n nhËt dông. Chính vì thế trong sáng kiến kinh nghiệm này, tôi chỉ đề cập đến mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông ë c¸c líp 6,7,8 Do điều kiện và thời gian nên phạm vi nghiên cứu của sáng kiến kinh nghiệm chỉ ¸p dông ở đối tượng học sinh của trường THCS Cæ Loa- §«ng AnhHµ Néi III. Môc ®Ých nghiªn cøu Trong bµi viÕt nµy, t«i muèn ®a ra híng gi¶i quyÕt mét sè khóc m¾c vÒ kiÕn thøc vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc, tõ ®ã cã thªm kinh nghiÖm ®Ó d¹y tèt phÇn v¨n b¶n nhËt dông, ®¸p øng nhu cÇu ®æi míi ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THCS hiÖn nay. B. NỘI DUNG nghiªn cøu I. C¬ së lý luËn Hoµng ThÞ Th«ng Trang 2 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng M. Goãc- Ki ®· tõng nãi:“Văn học là nhân học”. Lµ mét m«n häc thuéc nhãm khoa häc x· héi, m«n V¨n cã vai trß rÊt quan träng trong ®êi sèng vµ trong sù ph¸t triÓn t duy cña con ngêi. H¬n bÊt cø ho¹t ®éng ý thøc tinh thÇn nµo, V¨n häc cã kh¶ n¨ng ®Æc biÖt trong viÖc ph¸t hiÖn vµ diÔn t¶ sù bÝ Èn, huyÒn diÖu vµ v« tËn cña ®êi sèng t©m linh, tÝnh c¸ch cña con ngêi. §ång thêi lµ m«n häc thuéc nhãm c«ng cô, m«n V¨n cßn thÓ hiÖn râ mèi quan hÖ víi c¸c m«n häc kh¸c. Häc tèt m«n V¨n sÏ t¸c ®éng tÝch cùc tíi c¸c m«n häc kh¸c vµ ngîc l¹i c¸c m«n häc kh¸c còng gãp phÇn häc tèt m«n V¨n. §iÒu ®ã ®Æt ra yªu cÇu trong d¹y häc lµ t¨ng cêng tÝnh thùc hµnh gi¶m lý thuyÕt, g¾n häc víi hµnh, g¾n kiÕn thøc víi thùc tiÔn hÕt søc phong phó, sinh ®éng cña cuéc sèng. Cµng ngµy §¶ng vµ nhµ níc ta cµng quan t©m tíi sù nghiÖp gi¸o dôc chung. NghÞ quyÕt sè 02/NQ-HNTW kho¸ VIII cña §¶ng ®· nªu bËt yªu cÇu: "§æi míi m¹nh mÏ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thµnh nÕp t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc". Định hướng chung về đổi mới PPDH đã được qui định trong “Luật giáo dục” và được cụ thể hoá trong những định hướng xây dựng chương trình và biên soạn sách giáo khoa THCS. Định hướng đó là: “phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Nh÷ng ®æi míi ®ång bé vÒ gi¸o dôc THCS vµ viÖc x©y dùng ch¬ng tr×nh biªn so¹n l¹i SGK c¸c m«n häc theo t tëng tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh ®· ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu cÊp thiÕt vÒ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. §Æc biÖt trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THCS mới hiện nay ®îc x©y dùng theo tinh thÇn tÝch hîp. C¸c v¨n b¶n ®îc lùa chän theo tiªu chÝ kiÓu v¨n b¶n vµ t¬ng øng víi kiÓu v¨n b¶n lµ thÓ lo¹i t¸c phÈm chø kh«ng ph¶i lµ sù lùa chän theo lÞch sö v¨n häc vÒ néi dung. Ngoµi yªu cÇu vÒ tÝnh t tëng, phï hîp víi t©m lý løa tuæi THCS cßn cã néi dung lµ tÝnh cËp nhËt, g¾n kÕt víi ®êi sèng, ®a häc sinh trë l¹i nh÷ng vÊn ®Ò quen thuéc, gÇn gòi hµng ngµy, võa cã tÝnh l©u dµi mµ mäi ngêi ®Òu qu©n t©m ®Õn. V¨n b¶n NhËt dông trong ch¬ng tr×nh ng÷ v¨n THCS mang néi dung “gÇn gòi, bøc thiÕt ®èi víi cuéc sèng tríc m¾t cña con ngêi vµ céng ®ång trong x· héi hiÖn ®¹i”, híng ngêi häc tíi nh÷ng vÊn ®Ò thêi sù h»ng ngµy mµ mçi c¸ nh©n, céng ®ång ®Òu quan t©m nh m«i trêng, d©n sè, søc khoÎ céng ®ång quyÒn trÎ em... Do ®ã, nh÷ng v¨n b¶n nµy gióp cho ngêi d¹y dÔ dµng ®¹t ®îc môc tiªu: t¨ng tÝnh thùc hµnh, gi¶m lý thuyÕt, g¾n bµi häc víi thùc tiÔn. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®ã t«i muèn t×m hiÓu, nghiªn cøu s©u h¬n ®Ó trang bÞ cho m×nh PPDH cã hiÖu qu¶ nh÷ng v¨n b¶n nhËt dông. II. C¬ së thùc tiÔn 1. Thùc tr¹ng häc tËp m«n Ng÷ v¨n cña häc sinh. Hoµng ThÞ Th«ng Trang 3 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng HiÖn nay häc sinh cßn xem nhÑ nh÷ng m«n x· héi nãi chung, m«n Ng÷ v¨n nãi riªng. Còng chÝnh v× thÕ mµ chÊt lîng häc v¨n cha cao. Häc sinh kh«ng say mª, yªu thÝch m«n häc mµ say mª vµo nh÷ng m«n mang xu híng thêi cuéc nh tiÕng Anh, Tin häc…VÉn cßn rÊt nhiÒu häc sinh ch a cã ý thøc tù gi¸c trong häc tËp, m¶i ch¬i, bÞ l«i cuèn vµo c¸c trß ch¬i ®iÖn tö lµm ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng häc tËp cña c¸c em. C¸c em häc sinh vÉn cßn thãi quen thô ®éng, ghi nhí m¸y mãc nh÷ng g× gi¸o viªn nãi, cha cã thãi quen chñ ®éng t×m hiÓu kh¸m ph¸ bµi häc. §a sè häc sinh cha chñ ®éng vËn dông kiÕn thøc kü n¨ng cña v¨n häc vµo thùc tÕ cuéc sèng, Ýt biÕt liªn hÖ gi÷a thùc tÕ cuéc sèng víi v¨n häc. Tõ ®ã dÉn ®Õn viÖc häc sinh Ýt n¾m b¾t, quan t©m hoÆc thê ¬ víi nh÷ng vÊn ®Ò nãng hæi bøc thiÕt cña ®êi sèng x· héi trong vµ ngoµi níc.... ChÝnh v× thÕ l¹i cµng ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ®Æc biÖt lµ gi¸o viªn Ng÷ v¨n ph¶i t¹o ®îc giê häc thu hót häc sinh, lµm cho häc sinh mong chê ®Õn giê häc. §iÒu nµy ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ph¶i cã t©m huyÕt víi nghÒ nghiÖp, t×m ra ®îc nh÷ng thuËn lîi - khã kh¨n trong giê häc ®Ó kÞp thêi uèn n¾n, rót kinh nghiÖm cho m×nh. 2. Thùc tÕ gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn Ch¬ng tr×nh SGK THCS ®a vµo häc mét sè v¨n b¶n míi, ®ã lµ v¨n b¶n nhËt dông. V¨n b¶n nµy chiÕm sè luîng kh«ng nhiÒu (chØ chiÕm 10% trong ch¬ng tr×nh SGK THCS), nhng tríc ®ã lÝ luËn d¹y häc cha tõng ®Æt vÊn ®Ò PPDH v¨n b¶n nhËt dông. Cho nªn giê gi¶ng d¹y vµ häc tËp v¨n b¶n nhËt dông gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. NhiÒu ý kiÕn cho r»ng: “chÊt v¨n” trong v¨n b¶n nhËt dông kh«ng nhiÒu, nÕu kh«ng chó ý dÔ biÕn giê Ng÷ v¨n thµnh bµi thuyÕt minh vÒ mét vÊn ®Ò LÞch sö, Sinh häc hay Ph¸p luËt, dÉn ®Õn hiÖu qu¶ c¸c tiÕt d¹y häc c¸c lo¹i v¨n b¶n nµy cha cao. B¶n th©n t«i ®· trùc tiÕp gi¶ng d¹y ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n thay s¸ch 5 n¨m, t«i nhËn thÊy m×nh vµ c¸c ®ång nghiÖp cßn béc lé mét sè h¹n chÕ c¶ vÒ ph¬ng ph¸p vµ kiÕn thøc, nhÊt lµ ph¬ng ph¸p d¹y c¸c v¨n b¶n nhËt dông. Cô thÓ lµ: + Cßn mét sè gi¸o viªn coi c¸c v¨n b¶n nµy lµ mét thÓ lo¹i cô thÓ gièng nh truyÖn, kÝ ... + Gi¸o viªn thuêng chó ý khai th¸c vµ b×nh gi¸ trªn nhiÒu ph¬ng diÖn cña s¸ng t¹o nghÖ thuËt nh: cèt truyÖn, nh©n vËt, c¸ch kÓ mµ cha chó träng ®Õn vÊn ®Ò x· héi ®Æt ra trong v¨n b¶n gÇn gòi víi häc sinh. + Qu¸ nhÊn m¹nh yªu cÇu g¾n kÕt tri thøc trong v¨n b¶n víi ®êi sèng mµ gi¸o viªn chó ý nhiÒu tíi liªn hÖ thùc tÕ, dÉn ®Õn viÖc khai th¸c kiÕn thøc c¬ b¶n cha ®Çy ®ñ. + Vèn kiÕn thøc cña mét sè gi¸o viªn cßn h¹n chÕ, thiÕu sù më réng . + Gi¸o viªn cha vËn dông linh ho¹t c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc còng nh c¸c biÖn ph¸p tæ chøc d¹y häc nh»m g©y høng thó cho HS. + VÒ ph¬ng tiÖn d¹y häc míi chØ dõng l¹i ë viÖc dïng b¶ng phô, tranh ¶nh minh ho¹ trong khi ®ã cã mét sè v¨n b¶n nÕu häc sinh ®îc xem nh÷ng ®o¹n b¨ng ghi h×nh sÏ sinh ®éng h¬n rÊt nhiÒu. VÝ dô nh v¨n b¶n “§éng Phong Nha”, “Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng”... nhng cßn mét sè gi¸o viªn cha chó ý ®Õn vÊn ®Ò nµy. Hoµng ThÞ Th«ng Trang 4 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng + Mét sè gi¸o viªn cßn cã t©m lý ph©n v©n kh«ng biÕt cã nªn sö dông ph¬ng ph¸p gi¶ng b×nh khi d¹y nh÷ng v¨n b¶n nµy kh«ng vµ nÕu cã th× nªn sö dông ë møc ®é nh thÕ nµo? + Giê d¹y cßn ®¬n ®iÖu, cha thùc sù thu hót sù chó ý cña häc sinh. 3. Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng trªn lµ: - V¨n b¶n nhËt dông míi ®îc ®a vµo gi¶ng d¹y, sè lîng v¨n b¶n kh«ng nhiÒu nªn gi¸o viªn cßn thÊy míi mÎ, Ýt cã kinh nghiÖm, lóng tóng vÒ ph¬ng ph¸p. - Mét sè gi¸o viªn cha cã kÜ n¨ng sö dông bµi gi¶ng ®iÖn tö nªn viÖc më réng kiÕn thøc cho c¸c em b»ng ©m thanh, h×nh ¶nh cßn h¹n chÕ. Cha x¸c ®Þnh ®óng môc tiªu ®Æc thï cña bµi häc v¨n b¶n nhËt dông. - Cha cã ý thøc su tÇm t liÖu cã liªn quan ®Õn v¨n b¶n nh tranh ¶nh, v¨n th¬ , nh¹c ®Ó bæ sung cho bµi häc thªm phong phó - Häc sinh cßn thô ®éng trong viÖc tiÕp thu kiÕn thøc mµ cha cã ý thøc chuÈn bÞ bµi ë nhµ, cha chñ ®éng su tÇm tµi liÖu cã liªn quan tíi bµi häc… XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn, t«i ®· m¹nh d¹n nghiªn cøu ®Ò tµi: “ Mét sè kinh nghiÖm trong gi¶ng d¹y v¨n b¶n nhËt dông ë trêng THCS” ®Ó gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ giê d¹y v¨n b¶n nhËt dông vµ ®Ó häc sinh yªu thÝch giê häc V¨n h¬n. III Mét sè kinh nghiÖm d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông 1. N¾m b¾t hÖ thèng v¨n b¶n nhËt dông trong SGK Ng÷ v¨n THCS §Ó cã thÓ d¹y tèt c¸c v¨n b¶n nhËt dông, ngêi gi¸o viªn tríc tiªn cÇn ph¶i n¾m ch¾c c¸c v¨n b¶n nhËt dông sÏ d¹y ë c¸c khèi líp.VÝ dô nh b¶ng thèng kª díi ®©y: Hoµng ThÞ Th«ng Trang 5 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng §Ò tµi nhËt dông cña v¨n b¶n - CÇu Long Biªn-chøng nh©n lÞch - Di tÝch lÞch sö sö - Bøc th cña thñ lÜnh da ®á - Quan hÖ gi÷a thiªn Ng÷ v¨n 6 nhiªn vµ con ngêi - §éng Phong Nha - Danh lam th¾ng c¶nh Líp Tªn v¨n b¶n - Cæng trêng më ra - MÑ t«i Ng÷ v¨n 7 - Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª - Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng - Th«ng tin vÒ ngµy tr¸i ®Êt n¨m 2000 Ng÷ v¨n 8 - ¤n dÞch, thuèc l¸ - Nhµ trêng - Ngêi mÑ - QuyÒn trÎ em - V¨n ho¸ d©n téc - M«i trêng -TÖ n¹n x· héi - Bµi to¸n d©n sè - §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh - Phong c¸ch Hå ChÝ Minh - D©n sè - B¶o vÖ hoµ b×nh, chèng chiÕn tranh - Héi nhËp víi thÕ giíi vµ b¶o vÖ b¶n s¾c v¨n Ng÷ v¨n 9 - Tuyªn bè thÕ gÝíi vÒ sù sèng ho¸ d©n téc cßn, quyÒn ®îc b¶o vÖ vµ ph¸t - QuyÒn sèng cña con triÓn cña trÎ em. ngêi B¶ng thèng kª trªn cho thÊy c¸c v¨n b¶n nhËt dông ®îc ph©n phèi d¹y häc ®Òu kh¾p ë c¸c khèi líp, b×nh qu©n mçi khèi líp ®îc häc ®äc – hiÓu 3 v¨n b¶n. ý nghÜa néi dung c¸c v¨n b¶n nµy ®Òu lµ nh÷ng vÊn ®Ò gÇn gòi, quen thuéc, bøc thiÕt ®èi víi con ngêi vµ céng ®ång x· héi hiÖn ®¹i. Cïng víi sù ph¸t triÓn vÒ t©m lý vµ nhËn thøc cña häc sinh, c¸c vÊn ®Ò ®ù¬c ®Ò cËp trong c¸c v¨n b¶n nhËt dông ngµy mét phøc t¹p h¬n. Bëi vËy viÖc n¾m b¾t nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña c¸c v¨n b¶n nhËt dông trªn sÏ gióp ngêi gi¸o viªn cã ®Þnh híng phï hîp khi d¹y kiÓu v¨n b¶n nµy ë c¸c khèi líp. 2. X¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm néi dung vµ h×nh thøc cña v¨n b¶n nhËt dông * §Æc ®iÓm chung V¨n b¶n nhËt dông lµ g×? V¨n b¶n nhËt dông kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chØ thÓ lo¹i hay kiÓu v¨n b¶n. Nãi ®Õn v¨n b¶n nhËt dông tríc hÕt lµ nãi ®Õn tÝnh chÊt néi dung cña v¨n b¶n. §ã lµ nh÷ng bµi viÕt cã néi dung gÇn gòi, bøc thiÕt ®èi víi cuéc sèng tríc m¾t cña con ngêi vµ céng ®ång x· héi hiÖn ®¹i nh: thiªn nhiªn, m«i trêng, n¨ng lîng, d©n sè, quyÒn trÎ em, ma tuý... V¨n b¶n nhËt dông cã thÓ dïng tÊt c¶ c¸c thÓ lo¹i còng nh c¸c kiÓu v¨n b¶n. Hoµng ThÞ Th«ng Trang 6 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng HÖ thèng v¨n b¶n nhËt dông trong SGK ng÷ v¨n THCS tån t¹i díi nhiÒu kiÓu v¨n b¶n kh¸c nhau. §ã cã thÓ lµ v¨n b¶n thuyÕt minh “CÇu Long Biªn - chøng nh©n lÞch sö”, “Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng”, “§éng Phong Nha”, v¨n b¶n biÓu c¶m “Bøc th cña thñ lÜnh da ®á”, “MÑ t«i”, “Cæng trêng më ra”, v¨n b¶n nghÞ luËn “§Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh”, “Tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn, quyÒn ®îc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cña trÎ em”. §ã cã thÓ lµ mét bµi b¸o thuyÕt minh khoa häc “Th«ng tin vÒ ngµy tr¸i ®Êt n¨m 2000”, “ ¤n dÞch, thuèc l¸”, nhng còng cã thÓ lµ mét v¨n b¶n V¨n häc thuéc lo¹i tù sù “Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª”... Tõ c¸c h×nh thøc ®ã, nh÷ng vÊn ®Ò thêi sù cËp nhËt cña c¸ nh©n vµ céng ®ång hiÖn ®¹i ®îc kh¬i dËy, sÏ ®¸nh thøc vµ lµm giµu t×nh c¶m vµ ý thøc c«ng d©n, céng ®ång trong mçi ngêi häc gióp c¸c em dÔ hoµ nhËp h¬n víi cuéc sèng x· héi mµ chóng ta ®ang sèng. * §Æc ®iÓm riªng cña tõng v¨n b¶n C¸c v¨n b¶n nhËt dông trong SGK Ng÷ v¨n 6. “CÇu Long Biªn – chøng nh©n lÞch sö ” lµ v¨n b¶n më ®Çu cho côm bµi v¨n b¶n nhËt dông ®îc d¹y häc ë líp 6. §©y lµ bµi viÕt giíi thiÖu c©y cÇu Long Biªn, mét di tÝch lÞch sö næi tiÕng vµ quen thuéc ë thñ ®« Hµ Néi víi vai trß lµ nh©n chøng ®au th¬ng cña viÖc thùc d©n Ph¸p x©y dùng c©y cÇu s¾t víi quy m« lín, nh»m phôc vô cho cuéc khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø nhÊt cña chóng, nhÊt lµ nh©n chøng lÞch sö gian lao vµ hµo hïng cña d©n téc ta trong suèt hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng MÜ. B»ng c¸c sù kiÖn, c¸c t liÖu chÝnh x¸c vÒ c©y cÇu, lång trong c¸c h×nh ¶nh nhuÇn thÊm c¶m xóc suy t cña t¸c gi¶, cÇu Long Biªn ®· hiÖn lªn nh mét h×nh tîng sèng ®éng vµ ch©n thùc, võa gÇn gòi võa thiªng liªng trong c¶m nhËn cña mçi ngêi ®äc ViÖt Nam thuéc nhiÒu thÕ hÖ, nhÊt lµ thÕ hÖ trÎ, båi ®¾p thªm kh«ng chØ t×nh yªu ®èi víi cÇu Long Biªn mµ cßn kh¬i dËy ë hä lßng tù hµo cïng ý thøc gi÷ g×n vµ qu¶ng b¸ ®èi víi c¸c di tÝch lÞch sö trªn ®Êt níc yªu quý cña chóng ta. Néi dung Êy to¸t lªn tõ lèi v¨n thuyÕt minh ®an cµi t liÖu víi h×nh ¶nh vµ c¶m xóc cña ngêi viÕt, mµ nÕu nh×n tõ gãc ®é ph¬ng thøc biÓu ®¹t th× ®ã sÏ lµ kiÓu thuyÕt minh cã kÕt hîp miªu t¶ vµ biÓu c¶m, nÕu quan niÖm vÒ thÓ lo¹i v¨n häc th× ®©y lµ bµi bót kÝ. “Bøc th cña thñ lÜnh da ®á” lµ bøc th cña thñ lÜnh Xi–at-t¬n tr¶ lêi tæng thèng thø 14 cña níc MÜ, ®îc xem lµ mét trong nh÷ng v¨n b¶n hay nhÊt vÒ thiªn nhiªn vµ m«i trêng. Nh×n díi gãc ®é ph¬ng thøc biÓu ®¹t th× ®©y lµ v¨n b¶n biÓu c¶m kÕt hîp víi miªu t¶ vµ tù sù. V¨n b¶n ®· to¸t lªn mét ý nghÜa s©u s¾c: Con ngêi ph¶i sèng hoµ hîp víi thiªn nhiªn, ph¶i ch¨m lo b¶o vÖ m«i trêng vµ thiªn nhiªn nh b¶o vÖ chÝnh m¹ng sèng cña m×nh. “§éng Phong Nha” lµ bµi giíi thiÖu vÒ “§Ö nhÊt k× quan” cña tØnh Qu¶ng B×nh víi b¶y c¸i nhÊt : hang ®éng dµi nhÊt, cöa hang cao vµ réng nhÊt, b·i c¸t b·i ®¸ réng vµ ®Ñp nhÊt, cã nh÷ng hå ngÇm ®Ñp nhÊt, hang kh« réng vµ ®Ñp nhÊt, th¹ch nhò tr¸ng lÖ vµ ®Ñp nhÊt, s«ng ngÇm dµi nhÊt. Ph¬ng thøc biÓu ®¹t thuyÕt minh kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m kh«ng chØ cung cÊp cho b¹n ®äc nh÷ng hiÓu biÕt tØ mØ vÒ danh th¾ng Phong Nha mµ cßn gîi tëng tîng vµ ham muèn Hoµng ThÞ Th«ng Trang 7 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng kh¸m ph¸ mét kh«ng gian thiªn t¹o k× thó ®ang thu hót sù quan t©m cña c¸c nhµ khoa häc, nhµ th¸m hiÓm, kh¸ch du lÞch trong vµ ngoµi níc. C¸c v¨n b¶n nhËt dông trong SGK Ng÷ v¨n 7. “Cæng trêng më ra”lµ bµi v¨n ghi l¹i t©m tr¹ng håi hép cña mét ngêi mÑ trong ®ªm chuÈn bÞ cho con khai trêng ®Ó vµo líp Mét. Ph¬ng thøc biÓu ®¹t chÝnh cña v¨n b¶n nµy lµ biÓu c¶m. VËy ý nghÜa nhËt dông cña bµi v¨n lµ g×? Ngêi mÑ ®· håi hép trong c¸i ®ªm tríc ngµy con vµo líp Mét ®©u chØ v× lo l¾ng cho con mµ cßn cã niÒm vui vÒ ng«i trêng th©n yªu ®· lu gi÷ bao kØ niÖm th©n th¬ng cña ®êi mÑ, niÒm hi väng vµo con, m¸i trêng th©n yªu sÏ më ra ¸nh s¸ng vµ t¬ng lai cho mçi con ngêi. §ã lµ ý nghÜa cËp nhËt cña v¨n b¶n nhËt dông nµy. “MÑ t«i”®îc tr×nh bµy díi d¹ng mét bøc th. Tõ viÖc ph¹m lçi cña ®øa con ®èi víi mÑ mµ ngêi cha béc lé c¶m xóc vµ suy t vÒ t×nh s©u nghÜa nÆng cña ngêi mÑ. XÐt vÒ thÓ lo¹i th× ®©y lµ bµi tuú bót, cßn xÐt vÒ ph¬ng thøc biÓu ®¹t th× ®©y lµ v¨n b¶n biÓu c¶m. Tõ nh÷ng lêi t©m t×nh, khuyªn nhñ cña ngêi cha ®· hiÖn lªn h×nh ¶nh mét ngêi mÑ cao c¶ vµ lín lao. Ngêi mÑ Êy ®· thøc suèt ®ªm khi con bÞ èm vµ ®au ®ín qu»n qu¹i v× lo sî mÊt con. Ngêi mÑ Êy cã thÓ lµm tÊt c¶, cã thÓ chÞu mäi ®au khæ bÊt h¹nh ®Ó cho con ®ì ®au ®ín, ®Ó cho con sèng h¹nh phóc... V× thÕ “ ngµy buån th¶m nhÊt tÊt sÏ lµ ngµy mµ con mÊt mÑ, vµ t×nh c¶m thiªng liªng cao quý h¬n c¶ lµ t×nh c¶m yªu th¬ng kÝnh träng ®èi víi cha mÑ”. §ã còng lµ néi dung cËp nhËt cña v¨n b¶n nµy. “Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª” lµ truyÖn ng¾n. Thµnh c«ng cña v¨n b¶n nµy lµ sù kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn cña ph¬ng thøc biÓu ®¹t tù sù víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m. TruyÖn viÕt vÒ nçi ®au tinh thÇn tuæi th¬ sèng thiÕu t×nh c¶m cña cha mÑ. Nhng chÝnh tõ bi kÞch Êy, nh÷ng ®øa trÎ vÉn gi÷ ®îc t©m hån trong s¸ng vÞ tha, t×nh c¶m anh em cµng thªm g¾n bã. §»ng sau c©u chuyÖn vÒ t×nh anh em g¾n bã trong sù tan vì cña gia ®×nh, truyÖn “Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª” to¸t lªn vÊn ®Ò quyÒn sèng cña trÎ em ®ang bÞ ®e do¹ trong mét x· héi hiÖn ®¹i ®ang cÇn ®Õn sù quan t©m cña mäi ngêi. “Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng” lµ v¨n b¶n thuyÕt minh giíi thiÖu mét nÐt ®Ñp trong v¨n ho¸ cæ truyÒn xø HuÕ, ®ã lµ d©n ca HuÕ. §Æc s¾c cña d©n ca HuÕ kh«ng chØ lµ sù phong phó cña c¸c ®iÖu hß, ®iÖu lÝ , kh«ng chØ lµ sù hoµ nhËp cña hai dßng nh¹c d©n gian vµ nh¹c cung ®×nh mµ cßn lµ c¸ch sinh ho¹t ®éc ®¸o cña nã: thêi gian ban ®ªm, kh«ng gian trªn s«ng H¬ng, ngêi ®µn, ngêi h¸t vµ nghe cïng ngåi trªn thuyÒn. §äc bµi v¨n nµy, häc sinh hiÓu thªm r»ng cè ®« HuÕ kh«ng chØ cã c¸c danh lam th¾ng c¶nh vµ di tÝch lÞch sö næi tiÕng mµ cßn næi tiÕng bëi c¸c lµn ®iÖu d©n ca vµ ©m nh¹c cung ®×nh. Ca HuÕ lµ mét s¶n phÈm tinh thÇn ®¸ng tr©n träng cÇn ®îc b¶o tån vµ ph¸t triÓn. Tõ ®ã häc sinh cã nhu cÇu më réng hiÓu biÕt d©n ca c¸c vïng miÒn ®Êt níc vµ cñng cè thªm t×nh yªu ®èi víi truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc. C¸c v¨n b¶n nhËt dông trong SGK Ng÷ v¨n 8. Hoµng ThÞ Th«ng Trang 8 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng “Th«ng tin vÒ ngµy tr¸i ®Êt n¨m 2000” lµ v¨n b¶n thuyÕt minh tr×nh bµy vÒ t¸c h¹i cña bao b× ni l«ng ®èi víi m«i trêng vµ søc khoÎ con ngêi. §· ®Õn lóc chóng ta ph¶i nh×n nhËn l¹i thãi quen dïng bao b× ni l«ng ®Ó cã hµnh ®éng thiÕt thùc b¶o vÖ m«i trêng sèng cña chóng ta b»ng c¸ch hëng øng lêi kªu gäi: “Mét ngµy kh«ng dïng bao b× ni l«ng”. Th«ng ®iÖp nµy chÝnh lµ néi dung nhËt dông cña v¨n b¶n “Th«ng tin vÒ ngµy tr¸i ®Êt n¨m 2000”. “¤n dÞch ,thuèc l¸” lµ mét bµi thuyÕt minh cung cÊp cho b¹n ®äc nh÷ng tri thøc kh¸ch quan vÒ t¸c h¹i cña thuèc l¸ ®èi víi søc khoÎ vµ cã thÓ lµm suy tho¸i ®¹o ®øc con ngêi. Kh«ng dõng ë ®ã v¨n b¶n nµy cßn thÓ hiÖn tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña ngêi viÕt ®èi víi søc khoÎ céng ®ång khi «ng trùc tiÕp bµy tá th¸i ®é ®èi víi thuèc l¸ mµ «ng gäi lµ mét thø “«n dÞch”, vµ kiÕn nghÞ “§· ®Õn lóc mäi ngêi ph¶i ®øng lªn chèng l¹i, ng¨n ngõa n¹n «n dÞch nµy”. T¸c gi¶ ®· sö dông thñ ph¸p thuyÕt minh quen thuéc nh: liÖt kª, so s¸nh, lêi v¨n vÉn sö dông c¸c thuËt ng÷ khoa häc nhng dÔ hiÓu do ®îc gi¶i thÝch cô thÓ, kÕt hîp trong ®ã lµ lêi b×nh luËn mang s¾c th¸i biÓu c¶m râ rÖt. TÊt c¶ ®îc viÕt b»ng tri thøc vµ t©m huyÕt cña cña mét nhµ y häc næi tiÕng, vµ ®iÒu ®ã lµm nªn søc thuyÕt phôc cña bµi v¨n nµy. ý nghÜa nhËt dông cña v¨n b¶n nµy kh«ng chØ lµ c¶nh b¸o cho mçi ngêi vÒ mét n¹n dÞch cã søc tµn ph¸ søc khoÎ céng ®ång, g©y thµnh tÖ n¹n x· héi mµ cßn gãp phÇn cæ ®éng cho chiÕn dÞch truyÒn th«ng chèng hót thuèc l¸ ®ang diÔn ra réng kh¾p hiÖn nay. “Bµi to¸n d©n sè” tõ c©u chuyÖn vui vÒ mét bµi to¸n cæ liªn hÖ sang chuyÖn kh«ng vui vÒ viÖc gia t¨ng d©n sè trªn tr¸i ®Êt b»ng mét tÝnh to¸n l« gic sau: Mét bµn cê cã 64 «, nÕu sè thãc trong mçi « t¨ng theo cÊp sè nh©n c«ng béi lµ 2 th× tæng sè thãc nhiÒu tíi møc cã thÓ phñ kÝn bÒ mÆt tr¸i ®Êt. T¬ng ®¬ng víi bµi to¸n trªn cã nghÜa lµ tr¸i ®Êt lóc ®Çu chØ cã 2 ngêi, nÕu loµi ngêi còng t¨ng theo cÊp sè nh©n Êy th× tæng d©n sè sÏ ®¹t « thø 30 (n¨m1995) vµ « thø 31 (n¨m 2015), nÕu cø ®Ó d©n sè t¨ng nh thÕ th× ®Õn mét ngµy 64 « cña bµn cê sÏ bÞ lÊp kÝn vµ khi ®ã mçi ngêi chØ cßn mét chç ë víi diÖn tÝch nh mét h¹t thãc trªn tr¸i ®Êt. Môc ®Ých cña sù tÝnh to¸n nµy lµ b¸o ®éng vÒ nguy c¬ bïng næ vµ gia t¨ng d©n sè cña thÕ giíi. V× thÕ “Bµi to¸n d©n sè” ®îc xem lµ mét v¨n b¶n nhËt dông phôc vô cho chñ ®Ò “d©n sè vµ t¬ng lai cña nh©n lo¹i”. Bµi to¸n nµy cµng cã ý nghÜa thêi sù ®èi víi c¸c níc chËm ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam. VÒ h×nh thøc, “Bµi to¸n d©n sè” lµ mét v¨n b¶n nghÞ luËn sö dông ph¬ng thøc lËp luËn b»ng h×nh thøc luËn cø. Nhng bµi nghÞ luËn x· héi nµy dÔ hiÓu bëi sù ®an cµi rÊt tù nhiªn cña ph¬ng thøc tù sù. Khi ngêi gi¸o viªn x¸c ®Þnh ®îc ®Æc ®iÓm néi dung vµ h×nh thøc cña tõng v¨n b¶n nhËt dông th× cã nghÜa lµ ®· n¾m b¾t ®îc vÊn ®Ò cèt yÕu cña v¨n b¶n. §iÒu nµy cã vai trß quan träng trong viÖc ®Þnh híng cho c¸c bíc tiÕp theo. 3. X¸c ®Þnh môc tiªu ®Æc thï cña bµi häc v¨n b¶n nhËt dông Còng gièng nh nh÷ng m«n häc kh¸c, m«n Ng÷ v¨n gi¸o dôc kiÕn thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é cho häc sinh. Ngoµi ra m«n Ng÷ v¨n cßn béc lé râ nÐt h¬n, phong phó h¬n ®ã lµ ph¶i hßa hîp 3 ph©n m«n trong mét chØnh thÓ bµi häc víi c¸c môc Hoµng ThÞ Th«ng Trang 9 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng tiªu tÝch hîp cña nã nhng l¹i võa t¸ch t¬ng ®èi mçi ph©n m«n thµnh tõng bµi häc ®¶m b¶o c¸c môc tiªu cô thÓ do dÆc trng mçi ph©n m«n ®ßi hái; h¬n n÷a, yªu cÇu ®äc - hiÓu theo kiÓu v¨n b¶n, theo c¸c lo¹i h×nh néi dung v¨n b¶n cßn ®ßi hái tÝnh ®Þnh híng râ rÖt h¬n trong viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu bµi häc. V¨n b¶n nhËt dông kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chØ thÓ läai hoÆc chØ kiÓu v¨n b¶n, nhng kh«ng cã nghÜa chóng lµ c¸c h×nh thøc v« thÓ lo¹i. Tuy nhiªn sù nh×n nhËn mét sè v¨n b¶n theo lo¹i h×nh néi dung ®¸p øng nhu cÇu cËp nhËt vÒ ®Ò tµi, gîi quan t©m chó ý cña ngêi häc vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thêi sù x· héi cã ý nghÜa bøc thiÕt ®èi víi mçi c¸ nh©n vµ céng ®ång ®· khiÕn sù cã mÆt cña v¨n b¶n nhËt dông trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THCS cã thÓ cha cÇn lµ sù hiÖn diÖn cña c¸c hiÖn tîng thÈm mÜ tiªu biÓu, mµ cÇn h¬n lµ trong t c¸ch cña c¸c th«ng ®iÖp t tëng ®îc tr×nh bµy díi d¹ng v¨n b¶n ng«n tõ. Tõ nhËn thøc nµy, ta thiÕt kÕ ho¹t ®éng d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông mµ tríc hÕt lµ viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu cña bµi häc. VËy ®©u lµ môc tiªu ®Æc thï cña bµi häc v¨n b¶n nhËt dông? Môc tiªu ®Æc thï cña bµi häc v¨n b¶n nhËt dông nhÊn m¹nh vµo hai khÝa c¹nh chÝnh: Trang bÞ kiÕn thøc vµ trau dåi t tëng , t×nh c¶m th¸i ®é cho häc sinh. NghÜa lµ qua v¨n b¶n, ngêi d¹y cung cÊp vµ më réng hiÓu biÕt cho häc sinh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò gÇn gòi, bøc thiÕt ®ang diÔn ra trong ®êi sèng x· héi hiÖn ®¹i, tõ ®ã t¨ng cêng ý thøc c«ng d©n ®èi víi céng ®ång. Víi kiÕn thøc, bµi häc v¨n b¶n nhËt dông gióp häc sinh hiÓu ®óng ý nghÜa x· héi mµ chñ yÕu lµ ý nghÜa thêi sù cËp nhËt gÇn gòi qua viÖc n¾m b¾t vÊn ®Ò ®îc ®Ò cËp tíi trong v¨n b¶n. §èi víi t¸c phÈm v¨n ch¬ng, ho¹t ®éng ®äc - hiÓu lµ viÖc ®äc nghiÒn ngÉm, ph©n tÝch, c¶m thô nh÷ng vÎ ®Ñp cña nghÖ thuËt ng«n tõ, ®Ó tõ ®ã hiÓu ®îc nh÷ng kh¸i qu¸t vÒ ®êi sèng t¸c gi¶. NghÜa lµ ngêi ®äc tù m×nh kh¸m ph¸ vµ rung ®éng lÊy ý nghÜa ®êi sèng vµ thÈm mÜ cña t¸c phÈm. §ã chÝnh lµ môc tiªu kiÕn thøc cña bµi häc v¨n b¶n nghÖ thuËt; cßn ®èi víi v¨n b¶n nhËt dông th× môc tiªu kiÕn thøc cña bµi häc sÏ nhÊn vµo néi dung t tëng cña v¨n b¶n, tøc lµ n¾m b¾t vÊn ®Ò x· héi gÇn gòi, bøc thiÕt, mang tÝnh thêi sù h¬n lµ ®i s©u vµo kh¸m ph¸ gi¸ trÞ h×nh thøc cña v¨n b¶n. Nh vËy, viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu kiÕn thøc cña bµi häc v¨n b¶n nhËt dông ph¶i b¾t ®Çu tõ sù râ rµng trong ph©n lo¹i v¨n b¶n. Ch¼ng h¹n, cïng mét v¨n b¶n nh " Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª ", nÕu quan niÖm ®©y lµ mét t¸c phÈm v¨n ch¬ng h cÊu th× yªu cÇu ®äc - hiÓu sÏ bao gåm ph¸t hiÖn, b×nh gi¸ trªn nhiÒu ph¬ng diÖn cña s¸ng t¹o nghÖ thuËt nh : cèt truyÖn, nh©n vËt, c¸ch kÓ vµ cuèi cïng lµ sù c¶m nhËn vÒ kh¸i qu¸t x· héi cña t¸c gi¶, biÓu hiÖn ë c¸c líp nghÜa cña t¸c phÈm nh : vÊn ®Ò c¸i gi¸ cña bi kÞch gia ®×nh trong c¸c vô li h«n ; m¸i nhµ yªn Êm, cÇn thiÕt nh thÕ nµo ®èi víi con trÎ ; vÎ ®Ñp t×nh huynh ®Ö, hoÆc vÊn ®Ò quyÒn trÎ em... Nhng nh×n nhËn v¨n b¶n nµy lµ mét v¨n b¶n nhËt dông th× ph¹m vi ®äc - hiÓu cho dï kh«ng thÓ bá qua c¸c dÊu hiÖu h×nh thøc næi bËt cña v¨n b¶n, nhng chñ yÕu lµ ph¸t hiÖn néi dung, mµ chñ yÕu lµ khai th¸c vÊn ®Ò x· héi ®Æt ra trong v¨n b¶n gÇn gòi víi häc sinh, thøc dËy kh«ng chØ t×nh chia sÎ bÊt h¹nh víi b¹n bÌ ®ång c¶nh ngé mµ cßn lµ ý thøc vÒ quyÒn ®îc hëng niÒm vui vµ h¹nh phóc. §ã chÝnh lµ ý nghÜa cËp nhËt cña bµi häc nµy vµ còng chÝnh lµ môc tiªu kiÕn thøc chñ yÕu cña v¨n b¶n nhËt dông " Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª ". Nh÷ng biÕn chuyÓn cña x· héi kh«ng chØ lµm thay ®æi tÝch cùc thêi ®¹i, n©ng cao cuéc sèng con ngêi mµ cßn t¹o ra v« sè nh÷ng tiªu cùc vµ hiÓm häa mµ chÝnh ta cÇn nhËn thøc vµ øng phã kh«ng ph¶i trªn ph¹m vi mét d©n téc, mét quèc gia mµ c¶ toµn cÇu, v× sù tèt ®Ñp, bÒn v÷ng cña cuéc sèng trªn tr¸i ®Êt, ch¼ng h¹n vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng, tÖ n¹n x· héi vµ søc kháe céng ®ång, vÊn ®Ò d©n sè, quyÒn sèng cña trÎ em, vÊn ®Ò chèng chiÕn tranh h¹t nh©n b¶o vÖ thÕ giíi hßa b×nh...Nh÷ng vÊn ®Ò x· héi bøc thiÕt ®ã cÇn ®îc c¶nh b¸o trªn c¸c ph- Hoµng ThÞ Th«ng Trang 10 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng ¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, trong ®ã cã h×nh thøc tuyªn truyÒn b»ng b¸o chÝ nghÞ luËn nhËt dông. Nh vËy néi dung cña v¨n b¶n nhËt dông lµ nh÷ng vÊn ®Ò gÇn gòi, bøc thiÕt ®èi víi cuéc sèng con ngêi vµ céng ®ång trong x· héi hiÖn ®¹i, nªn môc tiªu bµi häc v¨n b¶n nhËt dông cßn lµ sù më réng nhËn thøc cña häc sinh tíi ®êi sèng x· héi vµ b¶n th©n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®îc ®Æt ra tõ v¨n b¶n. C¬ héi ®Ó lÜnh héi c¸c tri thøc cËp nhËt vÒ nhiÒu vÊn ®Ò thiÕt thùc võa cã ý nghÜa thêi sù, võa cã ý nghÜa l©u dµi lµ thÕ m¹nh cña bµi häc v¨n b¶n nhËt dông . Nhng c¸c bµi häc v¨n b¶n nhËt dông kh«ng khu«n l¹i ë viÖc cung cÊp tri thøc trong néi bé v¨n b¶n mµ cßn më réng hiÓu biÕt cña ngêi häc theo vÊn ®Ò ®îc ®Ò cËp trong v¨n b¶n. Ch¼ng h¹n ý nghÜa chøng nh©n lÞch sö cña cÇu Long Biªn trong v¨n b¶n " CÇu Long Biªn - Chøng nh©n lÞch sö " cã thÓ gîi häc sinh liªn tëng tíi nhiÒu c©y cÇu chøng nh©n lÞch sö kh¸c trªn ®Êt níc, quª h¬ng trong c¶ thêi chiÕn tranh ®¸nh giÆc ( nh cÇu NËm Rèm, cÇu Hµm Rång... ) vµ hßa b×nh x©y dùng ( nh cÇu Th¨ng Long, cÇu MÜ ThuËn ... ) . V¨n b¶n " Bøc th cña thñ lÜnh da ®á " vµ " Th«ng tin vÒ ngµy Tr¸i §Êt n¨m 2000 " sÏ gîi cho häc sinh liªn hÖ tíi thùc tr¹ng b¸o ®éng vÒ m«i trêng sèng vµ søc kháe con ngêi ë mçi lµng quª, thµnh phè, ®Êt níc ®ang bÞ chÝnh con ngêi hñy ho¹i ( n¹n chÆt c©y, g©y ch¸y rõng, lò lôt, ma tóy, c¸c lo¹i r¸c th¶i cha ®îc xö lÝ g©y « nhiÔm, hÖ thèng tho¸t níc ). VÒ ®Ých giao tiÕp, c¸c v¨n b¶n nhËt dông chñ yÕu tháa m·n môc ®Ých truyÒn th«ng x· héi h¬n lµ sù tháa m·n giao tiÕp thÈm mÜ. Cho dï v¨n b¶n kh«ng nhiÒu v¨n ch¬ng ®Æc s¾c thÈm mÜ, ch¼ng h¹n trong v¨n b¶n " CÇu Long Biªn, chøng nh©n lÞch sö " hay lµ " Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng " , nhng c¸c kiÕn thøc x· héi, lÞch sö vµ v¨n hãa ®Êt níc diÔn ra trªn c©y cÇu chøng nh©n vµ dßng s«ng th¬ méng trong hai bµi v¨n nµy cã thÓ ®em l¹i cho ngêi ®äc nhá tuæi kh«ng chØ hiÓu biÕt vÒ thñ ®« Hµ Néi vµ xø HuÕ th¬ méng qua mét c©y cÇu, mét dßng s«ng ©m nh¹c næi tiÕng mµ cã thÓ kh¬i dËy ë hä t×nh yªu, niÒm tù hµo vµ ý thøc gi÷ g×n, b¶o vÖ nh÷ng di tÝch lÞch sö, v¨n hãa cña ®Êt níc m×nh. Nhng vÒ h×nh thøc thÓ hiÖn, c¸c v¨n b¶n nhËt dông kh«ng n»m ngoµi c¸ch thøc cña ph¬ng thøc biÓu ®¹t nµo ®Êy. Cã thÓ nhËn ra ph¬ng thøc thuyÕt minh næi tréi trong c¸c v¨n b¶n " ¤n dÞch, thuèc l¸ ", " Th«ng tin vÒ ngµy tr¸i ®Êt n¨m 2000 " nhng ë nh÷ng v¨n b¶n kh¸c nh " CÇu Long Biªn, chøng nh©n lÞch sö " hay lµ " Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng " kh«ng thuÇn tóy lµ thuyÕt minh mµ cßn cã yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m ®an xen. Trong khi ph¬ng thøc biÓu ®¹t biÓu c¶m l¹i lµ næi bËt trong v¨n b¶n " Cæng trêng më ra ", " MÑ t«i ", " Bøc th cña thñ lÜnh da ®á " th× tÝnh nghÞ luËn l¹i lµ c¸ch biÓu ®¹t lµm thµnh søc truyÒn c¶m cña c¸c v¨n b¶n kh¸c nh " Phong c¸ch Hå ChÝ Minh ", " §Êu tranh cho mét thÕ giíi hßa b×nh ». Cã thÓ nãi lµ d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông vÉn theo nguyªn t¾c dùa vµo c¸c dÊu hiÖu h×nh thøc ®Ó kh¸m ph¸ néi dung biÓu ®¹t nhng kh«ng ph¶i lµ môc tiªu chÝnh cña bµi häc v¨n b¶n nhËt dông. Nh vËy, cung cÊp vµ më réng hiÓu biÕt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò gÇn gòi, bøc thiÕt ®ang diÔn ra trong ®êi sèng x· héi hiÖn ®¹i, tõ ®ã t¨ng cêng ý thøc c«ng d©n ®èi víi céng ®ång trong mçi häc sinh, ®ã sÏ lµ ®Þnh híng môc tiªu chung cña c¸c bµi häc v¨n b¶n nhËt dông cÇn ®îc qu¸n triÖt trong d¹y häc phÇn v¨n b¶n nhËt dông ë ch¬ng tr×nh THCS. 4. ChuÈn bÞ cho bµi d¹y * VÒ kiÕn thøc: Tríc khi d¹y, gi¸o viªn kh«ng chØ x¸c dÞnh ®óng môc tiªu kiÕn thøc cña v¨n b¶n mµ cßn ph¶i trang bÞ thªm cho m×nh nh÷ng kiÕn thøc më réng, hç trî cho bµi gi¶ng nh thu thËp c¸c t liÖu cã liªn quan ®Õn bµi gi¶ng trªn c¸c nguån th«ng tin ®¹i chóng (ph¸t thanh, truyÒn h×nh, m¹ng Internet, b¸o chÝ, s¸ch vë, tranh ¶nh, ©m nh¹c...) Hoµng ThÞ Th«ng Trang 11 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng VD: Khi d¹y bµi “Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng”, gi¸o viªn cÇn ph¶i t¹o thªm nguån t liÖu bæ sung cho bµi häc trªn c¸c kªnh ©m nh¹c d©n gian c¸c vïng miÒn, c¸c bµi h¸t vÒ HuÕ, c¸c bµi b¸o vµ tranh ¶nh vÒ HuÕ. §ång thêi giao cho häc sinh su tÇm t liÖu cã liªn quan ®Õn néi dung v¨n b¶n . * VÒ ph¬ng tiÖn d¹y häc: C¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc truyÒn thèng nh: SGK, b¶ng ®en, phÊn tr¾ng cha thÓ ®¸p øng ®ù¬c hÕt yªu cÇu d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông. Gi¸o viªn cã thÓ chuÈn bÞ thªm c¸c t liÖu kh¸c nh: ®Üa nh¹c CD, phim ¶nh vµ nÕu ®îc thu thËp, thiÕt kÕ vµ tr×nh chiÕu trªn c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc ®iÖn tö th× giê häc sÏ ®¹t hiÖu qu¶ h¬n, c¸c em sÏ hµo høng h¬n trong giê häc. VD: Khi thiÕt kÕ bµi häc “§éng Phong Nha”, bµi gi¶ng ®îc cµi ®Æt thªm c¸c h×nh ¶nh hoÆc c¸c ®o¹n phim ghi h×nh nh÷ng ®Æc s¾c cña hang ®éng nµy trªn nÒn nh¹c ªm ¶, më réng tíi h×nh ¶nh hang ®éng næi tiÕng cña Qu¶ng Ninh (nh ®éng Thiªn Cung - H¹ Long) th× sÏ thu hót sù chó ý cña häc sinh. - Khi thiÕt kÕ bµi “Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng” gi¸o viªn cÇn chuÈn bÞ ®Üa nh¹c CD vÒ tiÕng h¸t cña c¸c lµn ®iÖu d©n ca HuÕ vµ c¸c lµn ®iÖu d©n ca ®Æc s¾c trªn c¸c miÒn ®Êt níc( nh chÌo, d©n ca Nam Bé, d©n ca quan hä). Cã thÓ nãi khi d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông, gi¸o viªn cã nhiÒu c¬ héi h¬n cho ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo híng hiÖn ®¹i, nhê ®ã mµ c¸c bµi häc v¨n b¶n nhËt dông sÏ kh¾c phôc ®îc tÝnh th«ng tin tÎ nh¹t ®¬n ®iÖu. Tõ ®ã, hiÖu qu¶ d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông sÏ t¨ng lªn. 5. X¸c ®Þnh ph¬ng ph¸p d¹y häc a. D¹y häc v¨n b¶n nhËt dông phï hîp víi ph¬ng thøc biÓu ®¹t cña mçi v¨n b¶n Trong d¹y häc v¨n b¶n, ngêi d¹y kh«ng thÓ hiÓu néi dung t tëng v¨n b¶n nÕu kh«ng ®äc tõ c¸c dÊu hiÖu h×nh thøc cña chóng. Nªn d¹y häc v¨n b¶n nhËt dông còng ph¶i theo nguyªn t¾c ®i tõ dÊu hiÖu h×nh thøc tíi kh¸m ph¸ môc ®Ých giao tiÕp trong h×nh thøc Êy. - VD: V¨n b¶n “Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª” ®îc t¹o theo ph¬ng thøc biÓu ®¹t tù sù th× ho¹t ®éng d¹y häc sÏ ®îc tiÕn hµnh theo c¸c yÕu tè tù sù ®Æc trng nh: sù viÖc, nh©n vËt, lêi v¨n, ng«i kÓ; tõ ®ã hiÓu chñ ®Ò nhËt dông ®Æt ra trong v¨n b¶n nµy lµ vÊn ®Ò quyÒn trÎ em trong cuéc sèng cña gia ®×nh thêi hiÖn ®¹i . - Cßn khi v¨n b¶n ®îc t¹o lËp b»ng ph¬ng thøc thuyÕt minh nh “¤n dÞch, thuèc l¸” th× ho¹t ®éng d¹y häc t¬ng øng sÏ lµ tæ chøc cho häc sinh t×m hiÓu néi dung v¨n b¶n tõ c¸c dÊu hiÖu h×nh thøc cña bµi thuyÕt minh khoa häc nh: tiªu ®Ò bµi v¨n (Em hiÓu nh thÕ nµo vÒ ®Çu ®Ò “¤n dÞch, thuèc l¸”? Cã thÓ söa nhan ®Ò nµy thµnh “¤n dÞch thuèc l¸” hoÆc “Thuèc l¸ lµ mét lo¹i «n dÞch” ® îc kh«ng? V× sao?); vai trß cña t¸c gi¶ trong v¨n b¶n thuýªt minh( Theo em, t¸c gi¶ cã vai trß g× trong v¨n b¶n nµy); ®Æc ®iÓm cña lêi v¨n thuyÕt minh (§o¹n v¨n nµo nãi vÒ t¸c h¹i cña thuèc l¸ ®Õn søc khoÎ con ngêi? T¸c h¹i nµy ®îc ph©n tÝch trªn nh÷ng chøng cí nµo?C¸c chøng cí ®îc nªu cã ®Æc ®iÓm g×? Tõ ®ã cho thÊy møc ®é t¸c h¹i nh thÕ nµo cña thuèc l¸ ®Õn søc khoÎ con ngêi? ë ®©y tri thøc nµo vÒ t¸c h¹i cña thuèc l¸ hoµn toµn míi l¹ ®èi víi em?)... Hoµng ThÞ Th«ng Trang 12 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng b. D¹y häc v¨n b¶n nhËt dông xem xÐt trong mèi quan hÖ víi ph¬ng thøc biÓu ®¹t kh¸c - MÆc dï c¸c ph¬ng thøc biÓu ®¹t chñ yÕu cña v¨n b¶n nhËt dông lµ thuyÕt minh vµ nghÞ luËn nhng c¸c v¨n b¶n nµy thêng ®an xen c¸c yÕu tè cña ph¬ng thøc kh¸c nh: tù sù, biÓu c¶m. Khi ®ã gi¸o viªn còng cÇn chó ý ®Õn yÕu tè nµy. - VÝ dô: V¨n b¶n thuyÕt minh “CÇu Long Biªn – chøng nh©n lÞch sö ” cã lêi v¨n giµu c¶m xóc vµ h×nh ¶nh th× ngêi d¹y sÏ nhÊn vµo c¸c chi tiÕt miªu t¶ vµ biÓu c¶m cô thÓ nh: + Nh÷ng cuéc chiÕn tranh nµo ®· ®i qua trªn cÇu Long Biªn? + ViÖc nh¾c l¹i nh÷ng c©u th¬ cña ChÝnh H÷u g¾n liÒn víi nh÷ng ngµy ®Çu n¨m 1947- Ngµy trung ®oµn Thñ ®« vît cÇu Long Biªn ®i kh¸ng chiÕn- ®· x¸c nhËn ý nghÜa chøng nh©n nµo cña cÇu Long Biªn? + Sè phËn cña cÇu Long Biªn trong nh÷ng n¨m chèng MÜ ®îc ghi l¹i nh thÕ nµo? + Lêi v¨n miªu t¶ trong ®o¹n nµy cã g× ®Æc biÖt? + Tõ ®ã cÇu Long Biªn ®ãng vai trß chøng nh©n chiÕn tranh nh thÕ nµo? + T¸c gi¶ ®· chia sÎ t×nh c¶m nh thÕ nµo ®èi víi c©y cÇu chøng nh©n nµy? c. D¹y häc v¨n b¶n nhËt dông ®¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp Ngay tõ kh©u viÕt s¸ch c¸c nhµ biªn so¹n ®· cã sù tÝch hîp, ®ã lµ viÖc thiÕt kÕ bµi vµ hÖ thèng tiÕt d¹y theo híng ®ång quy. ë líp 6 néi dung chÝnh cña c¸c v¨n b¶n nhËt dông viÕt vÒ c¸c di tÝch lÞch sö, c¸c danh lam th¾ng c¶nh vµ thiªn nhiªn m«i trêng. ë líp 7 néi dung chÝnh lµ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ quyÒn trÎ em, nhµ trêng, phô n÷, v¨n ho¸, gi¸o dôc. ë líp 8 tËp trung vµo c¸c néi dung c¬ b¶n nh vÊn ®Ò d©n sè, m«i truêng tÖ n¹n x· héi. Nguyªn t¾c tÝch hîp thÓ hiÖn cô thÓ ë néi dung tõng bµi. VÝ dô: ë v¨n b¶n "Th«ng tin Ngµy Tr¸i §Êt n¨m 2000" thùc chÊt lµ mét v¨n b¶n thuyÕt minh vÒ mét vÊn ®Ò khoa häc, ®Ó hiÓu ®îc nã mét c¸ch cÆn kÏ kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n. Muèn d¹y bµi nµy ®¹t kÕt qu¶ th× gi¸o viªn cÇn tÝch hîp víi nh÷ng kiÕn thøc ®ang vµ sÏ häc vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh ë phÇn TËp lµm v¨n, tÝch hîp víi mét sè kiÕn thøc khoa häc tù nhiªn ®ang vµ sÏ häc nh: Ho¸ häc, Sinh häc, §Þa lý, Gi¸o dôc c«ng d©n. VÝ dô: Em h·y nªu nhËn xÐt vÒ c¸ch tr×nh bµy bè côc cña v¨n b¶n "Th«ng tin Ngµy Tr¸i §Êt n¨m 2000" ? (Bè côc theo 3 phÇn: nªu vÊn ®Ò, ph©n tÝch tr×nh bµy cho vÊn ®Ò s¸ng tá, kªu gäi mäi ngêi hµnh ®éng theo vÊn ®Ò ®· nªu. C¸ch tr×nh bµy râ rµng chÆt chÏ hîp lý, khoa häc) . C©u hái nµy nh»m tÝch hîp víi bè côc ®Æc ®iÓm cña kiÓu v¨n b¶n thuyÕt minh. Hay c©u hái: Em hiÓu g× vÒ ®Æc ®iÓm tÝnh chÊt cña plastic ? (lµ chÊt dÎo nhùa, vËt liÖu gåm ph©n tö p«lime, kh«ng tù ph©n huû ®îc). C¸c chÊt NH2, CH4 (mªtan), H2S (sunphur¬) lµ nh÷ng chÊt nh thÕ nµo? C¸c c©u hái nµy nh»m tÝch hîp víi m«n Ho¸ häc Hoµng ThÞ Th«ng Trang 13 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng Trong v¨n b¶n "¤n dÞch, thuèc l¸", khi d¹y gi¸o viªn cã thÓ tÝch hîp víi m«n LÞch sö, §Þa lý, Gi¸o dôc c«ng d©n, hoÆc lµ ph¬ng ph¸p c¸ch lµm cña v¨n b¶n nghÞ luËn thuyÕt minh , cã thÓ tÝch hîp víi ph©n m«n tiÕng ViÖt ë c¸c yÕu tè nghÖ thuËt… Trªn ®©y lµ mét sè vÝ dô nhá vÒ nguyªn t¾c tÝch hîp gi÷a c¸c phÇn trong m«n Ng÷ v¨n (V¨n - TiÕng ViÖt - TËp lµm v¨n), trong mèi quan hÖ víi c¸c m«n häc kh¸c. Khi t×m hiÓu v¨n b¶n ph¶i b¸m s¸t vµo c¸c yÕu tè h×nh thøc mµ tríc hÕt lµ thÓ lo¹i vµ ng«n tõ nghÖ thuËt ®Ó lµm s¸ng tá néi dung v¨n b¶n, më réng kh¾c s©u kiÕn thøc TiÕng ViÖt, TËp lµm v¨n. Khi ¸p dông nguyªn t¾c tÝch hîp vµo trong gi¶ng d¹y mét v¨n b¶n cô thÓ, gi¸o viªn cÇn cã nghÖ thuËt trong viÖc t¹o t×nh huèng ®Ó hái häc sinh. C¸ch thøc tÝch hîp phô thuéc vµo néi dung, møc ®é thêi ®iÓm vµ n¨ng lùc s ph¹m cña mçi gi¸o viªn, cÇn tÝch hîp mét c¸ch kÝn ®¸o nhuÇn nhuyÔn vµ ®¹t hiÖu qu¶, tr¸nh gß bã khiªn cìng. Cã thÓ tÝch hîp th«ng qua c¸c c©u hái chøa ®ùng nh÷ng néi dung tÝch hîp, th«ng qua lêi gi¶ng b×nh cña gi¸o viªn, qua phÇn néi dung tiÓu kÕt tõng phÇn hay tæng kÕt c¶ giê häc… 6. VËn dông linh ho¹t c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ®Æc trng cña ph©n m«n V¨n häc Khi gi¶ng d¹y phÇn v¨n b¶n, ngêi gi¸o viªn cã thÓ sö dông c¸c ph¬ng ph¸p ®¨c trng nh: Ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i, ®äc diÔn c¶m, gi¶ng b×nh. Trong ®ã chó träng nhÊt ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i b»ng hÖ thèng c©u hái dÉn d¾t theo møc ®é tõ dÔ ®Õn khã råi liªn hÖ víi ®êi sèng. VD: Trong bµi “Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng” cã thÓ ®Æt c¸c c©u hái: C¸ch biÓu diÔn thëng thøc ca HuÕ cã g× gièng vµ kh¸c so víi d©n ca quan hä miÒn B¾c? Tõ t¸c ®éng cña ca HuÕ, em nghÜ g× vÒ søc m¹nh cña d©n ca nãi chung ®èi víi t©m hån con ngêi? Khi d¹y v¨n b¶n nhËt dông, gi¸o viªn kh«ng nªn qu¸ coi träng ph¬ng ph¸p gi¶ng b×nh. Bëi b×nh v¨n lµ tá lêi hay ý ®Ñp vÒ nh÷ng ®iÓm s¸ng thÈm mÜ trong v¨n ch¬ng, ®èi tîng b×nh ph¶i lµ nh÷ng t¸c phÈm mang vÎ ®Ñp v¨n ch¬ng. Theo t«i, mét sè v¨n b¶n giµu chÊt v¨n ch¬ng nh: MÑ t«i, Cæng trêng më ra, Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng, Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª, gi¸o viªn cã thÓ sö dông lêi b×nh gi¶ng nhng kh«ng nªn ®i qu¸ s©u. Cßn ®èi víi nh÷ng v¨n b¶n nhËt dông kh«ng nh»m c¶m thô v¨n ch¬ng thÈm mÜ nh Bµi to¸n d©n sè, Th«ng tin vÒ ngµy tr¸i ®Êt n¨m 2000; ¤n dÞch, thuèc l¸) th× gi¸o viªn kh«ng nªn b×nh phÈm vÒ vÎ ®Ñp h×nh thøc còng nh nh÷ng néi dung s©u kÝn trong ®ã. Do vËy, khi d¹y gi¸o viªn cÇn chó ý ®iÒu nµy ®Ó tr¸nh sa vµo t×nh tr¹ng khai th¸c kÜ lìng v¨n b¶n mµ gi¶m ®i tÝnh chÊt thùc tiÔn, gÇn gòi vµ cËp nhËt cña v¨n b¶n nhËt dông. Môc ®Ých cña viÖc d¹y v¨n b¶n nhËt dông lµ gióp häc sinh hoµ nhËp h¬n n÷a víi ®êi sèng x· héi nªn gi¸o viªn cÇn t¹o ra kh«ng khÝ giê häc d©n chñ, s«i næi, kÝch thÝch sù hµo høng cña häc sinh. VD :khi d¹y bµi Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng gi¸o viªn cã thÓ cho häc sinh nghe mét lµn ®iÖu d©n ca HuÕ, cuèi giê cã thÓ tæ chøc cho häc sinh thi h¸t c¸c lµn ®iÖu d©n ca ba miÒn. Thi su tÇm vÎ ®Ñp cña v¨n ho¸ HuÕ ... KÕt luËn : Nh vËy ®Ó giê d¹y v¨n b¶n nhËt dông ®¹t kÕt qu¶ cao, ®¸p øng môc tiªu bµi häc, ngêi gi¸o viªn cÇn ph¶i ®a d¹ng ho¸ c¸c biÖn ph¸p d¹y häc, c¸c c¸ch tæ chøc d¹y häc, c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc theo híng hiÖn ®¹i ho¸: thu thËp, Hoµng ThÞ Th«ng Trang 14 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng su tÇm c¸c nguån t liÖu ®Ó minh ho¹ vµ më réng kiÕn thøc. Coi träng ®µm tho¹i c¸ nh©n vµ nhãm, chó ý tíi c©u hái liªn hÖ ý nghÜa v¨n b¶n víi ho¹t ®éng thùc tiÔn cña c¸ nh©n vµ céng ®ång x· héi hiÖn nay. S¸ng t¹o trß ch¬i d¹y häc ®¬n gi¶n, nhanh gän ®Ó minh ho¹ cho chñ ®Ò cña v¨n b¶n. T¨ng cêng ph¬ng tiÖn d¹y häc ®iÖn tö nh m¸y chiÕu ®Ó gia t¨ng lîng th«ng tin trong bµi häc, t¹o kh«ng khÝ d©n chñ, hµo høng trong giê häc. IV. Minh ho¹ qua mét bµi d¹y Tõ nh÷ng kinh nghiÖm trªn t«i ®· vËn dông vµo gi¶ng d¹y nh÷ng v¨n b¶n nhËt dông vµ ®· thu ®îc kÕt qu¶ kh¶ quan. Sau ®©y lµ mét bµi so¹n t«i ®· vËn dông. Bµi 31: TiÕt 129: V ¨n b¶n: §éng Phong Nha TrÇn Hoµng A. Môc tiªu bµi häc: * Gióp häc sinh: - HiÓu, n¾m v÷ng v¨n b¶n nhËt dông. - C¶m nhËn ®îc vÎ ®Ñp léng lÉy, k× ¶o cña §éng Phong Nha. - Cã th¸i ®é yªu quÝ, tù hµo, b¶o vÖ m«i trêng vµ danh lam th¾ng c¶nh. - RÌn luyÖn kÜ n¨ng ph©n tÝch tõ ng÷, h×nh ¶nh ®Æc s¾c.TÝch hîp víi phÇn tËp lµm v¨n ë tr×nh tù miªu t¶, víi c¸c v¨n b¶n kh¸c cïng viÕt vÒ ®éng Phong Nha . B. ChuÈn bÞ 1. VÒ trang thiÕt bÞ/ §å dïng d¹y häc a)Trang thiÕt bÞ/ §å dïng d¹y häc liªn quan ®Õn c«ng nghÖ th«ng tin: * PhÇn cøng: - M¸y vi tÝnh, m¸y projector. * PhÇn mÒm - §o¹n phim t liÖu. - PhÇn mÒm power point. b)Trang thiÕt bÞ , ®å dïng d¹y häc kh¸c: - B¶n ®å ViÖt Nam, s¸ch tham kh¶o… - PhiÕu häc tËp. Hoµng ThÞ Th«ng Trang 15 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng 2. ChuÈn bÞ cho bµi gi¶ng: a. ChuÈn bÞ cña gi¸o viªn: - Su tÇm tranh ¶nh c¶nh Phong Nha – KÎ Bµng - §o¹n phim t liÖu giíi thiÖu chung Phong Nha – KÎ Bµng - M¸y vi tÝnh, m¸y projector, ph«ng chiÕu. - Que chØ, phiÕu häc tËp, que chỉ, phÊn mÇu. b. ChuÈn bÞ cña häc sinh: - So¹n bµi tiÕt 129 theo híng dÉn. - T×m hiÓu vÒ Phong Nha – KÎ Bµng, su tÇm tranh ¶nh vµ b¨ng ®Üa vÒ Phong Nha – KÎ Bµng - PhiÕu häc tËp C. Néi dung vµ tiÕn tr×nh bµi gi¶ng. 1. æn ®Þnh tæ chøc: ( 1 phót) * KiÓm tra sÜ sè. * KiÓm tra viÖc chuÈn bÞ bµi cña häc sinh. 2. Bµi míi: ( 35 phót) Ho¹t ®éng 1: Giíi thiÖu bµi míi. (1phót) GV ®Æt c©u hái ®Ó dÉn vµo bµi: §Õn nay ViÖt Nam cã rÊt nhiÒu di s¶n v¨n hãa, danh lam th¾ng c¶nh ®îc UNESCO c«ng nhËn lµ di s¶n v¨n hãa thÕ giíi. Em nµo cã thÓ giíi thiÖu cho c¶ líp biÕt c¸c di s¶n ®ã kh«ng? HS. Tr¶ lêi, bæ sung ý kiÕn, Sau khi häc sinh tr¶ lêi gi¸o viªn chèt dÉn vµo bµi míi: C¸c di s¶n v¨n hãa thÕ giíi cña ViÖt Nam gåm: VÞnh H¹ Long, Cè ®« HuÕ, Th¸nh ®Þa MÜ S¬n, Phè Cæ Héi An, Nh· nh¹c Cung §×nh HuÕ, Cång Chiªng T©y Nguyªn vµ c¶ quÇn thÓ rõng quèc gia Phong Nha – KÎ Bµng. Nãi ®Õn di s¶n Phong Nha – KÎ Bµng kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn ®éng Phong Nha. §Ó biÕt t¹i sao ®éng Phong Nha l¹i ®îc c«ng nhËn lµ di s¶n v¨n ho¸ thÕ giíi, c« trß chóng ta sÏ cïng t×m hiÓu trong tiÕt häc nµy qua v¨n b¶n " §éng Phong Nha” cña t¸c gi¶ TrÇn Hoµng. Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß Néi dung cÇn ®¹t Ho¹t ®éng 2: Híng dÉn t×m hiÓu I .§äc – t×m hiÓu chung 1. §äc: chung v¨n b¶n ( 5 phót) GV: Híng dÉn häc sinh c¸ch ®äc v¨n b¶n :V¨n b¶n “ §éng Phong Nha” lµ mét v¨n b¶n nhËt dông. Trong v¨n b¶n cã sö dông kÕt hîp c¸c ph¬ng thøc biÓu ®¹t nh tù sù, miªu t¶, thuyÕt minh…V× vËy, chóng ta nªn ®äc v¨n b¶n theo giäng kÓ, kÕt hîp víi miªu t¶, ®Æc biÖt nhÊn m¹nh c¸c chi tiÕt miªu t¶ vÎ ®Ñp léng lÉy, k× ¶o cña §éng Phong Nha. HS: - Nghe, nhí ®Ó ®äc cho ®óng. GV: §äc mÉu mét ®o¹n, sau ®ã gäi 3 Hoµng ThÞ Th«ng Trang 16 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng häc sinh ®äc tiÕp ®Õn hÕt. HS: 3 häc sinh ®äc diÔn c¶m, to, râ. C¶ líp nghe GV: ChiÕu mét sè h×nh ¶nh vÒ ®éng Phong Nha HS: quan s¸t tranh , cè g¾ng tëng tîng, c¶m nhËn vÎ ®Ñp léng lÉy, k× ¶o cña ®éng Phong Nha GV: NhËn xÐt c¸ch ®äc cña häc sinh. M¸y chiÕu mét sè h×nh ¶nh vÒ §éng Phong Nha Toµn c¶nh §éng Phong Nha Cöa hang §éng Phong Nha §éng Phong Nha §éng Phong Nha Hoµng ThÞ Th«ng Trang 17 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng GV: Trong v¨n b¶n cã nhiÒu tõ, 2. T×m hiÓu chó thÝch: côm tõ lµ thuËt ng÷ chuyªn m«n cña - “§Ö nhÊt k× quan Phong Nha” mét sè ngµnh. ë ®©y, c« lu ý c¸c em - “V©n nhò” c¸c tõ “§Ö nhÊt k× quan Phong Nha”, - “Nguyªn sinh” “V©n nhò”, “Nguyªn sinh”, “K× - “K× ¶o” ¶o”( Gi¸o viªn chiÕu c¸c tõ trªn lªn ph«ng) HS: Mét häc sinh ®äc to râ phÇn gi¶i nghÜa tõ ®Ó c¶ líp nghe, nhí. C¸c häc sinh kh¸c nghe, theo dâi SGK/ 147 GV: Gi¶i thÝch thªm vÒ tõ “ Phong Nha”.(“Phong”: nhän; lîc. “Nha”: r¨ng. => §éng Phong Nha lµ ®éng r¨ng nhän hay cßn gäi lµ ®éng r¨ng l- îc  VÝ víi h×nh d¸ng c¸c th¹ch nhò trong ®éng. 3. Bè côc: 3 phÇn ? Theo em, v¨n b¶n cã thÓ chia lµm a. PhÇn 1: Tõ ®Çu…. “ n»m r¶i r¸c”. mÊy phÇn, néi dung mçi phÇn lµ g×? Giíi thiÖu vÞ trÝ ®Þa lý vµ ®êng vµo HS: Tr¶ lêi c¸ nh©n, nhËn xÐt, bæ sung ®éng Phong Nha. vµ ghi nhanh kÕt qu¶ vÒ bè côc. b. PhÇn 2: TiÕp theo “ n¬i c¶nh chïa ®Êt Bôt”. GV: Sö dông m¸y chiÕu kiÕn thøc C¶nh tîng §éng Phong Nha. lªn ®Ó häc sinh kh¾c s©u phÇn bè côc. c. PhÇn 3: §o¹n cßn l¹i. GV: §Ó hiÓu râ h¬n vµ c¶m nhËn ®Gi¸ trÞ cña ®éng Phong Nha. îc vÎ ®Ñp cña ®éng Phong Nha, c« trß chóng ta cïng t×m hiÓu chi tiÕt v¨n b¶n theo bè côc trªn. Ho¹t ®éng 3: Híng dÉn häc sinh t×m II. T×m hiÓu chi tiÕt v¨n b¶n: 1. Giíi thiÖu vÒ ®éng Phong Nha: hiÓu chi tiÕt v¨n b¶n . (25 phót) a. VÞ trÝ: §éng Phong Nha thuéc ? Em h·y cho biÕt §éng Phong Nha n»m ë ®©u? khèi nói ®¸ v«i KÎ Bµng ë T©y Qu¶ng HS: C¸ nh©n tr¶ lêi, bæ sung ý kiÕn. B×nh. §îc gäi lµ ®Ö nhÊt kú quan. Ghi nhanh kÕt qu¶ vµo vë. GV:dïng b¶n ®å trªn m¸y chiÕu giíi thiÖu vÒ vÞ trÝ cña Phong Nha- KÎ Bµng trªn b¶n ®å ViÖt Nam vµ giíi thiÖu thªm c¸ch ®i tõ Hµ Néi ®Õn ®éng Phong Nha. HS quan s¸t b¶n ®å GV: Chèt liªn hÖ víi c¸c hang ®éng kh¸c ( §éng Thiªn Cung ë VÞnh H¹ Long, ®éng H¬ng TÝch ë chïa H¬ng) Hoµng ThÞ Th«ng Trang 18 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng ®Ó häc sinh hiÓu t¹i sao ®éng Phong Nha ®îc coi lµ " §Ö nhÊt k× quan". ?§Ó vµo chiªm ngìng vÎ ®Ñp cña ®éng chóng ta cã thÓ ®Ðn b»ng nh÷ng c¸ch nµo? HS: Nªu ý kiÕn dùa vµo SGK M¸y chiÕu ®o¹n b¨ng giíi thiÖu ®êng ®Õn ®éng Phong Nha. HS: Quan s¸t, c¶m nhËn vÎ ®Ñp cña ®éng. Liªn hÖ ®Õn néi dung bµi häc Nghe, ghi ý chÝnh GV: (Chèt chuyÓn ý) Hai con ®êng dÉn du kh¸ch vµo th¨m ®éng Phong Nha lµ hai con ®êng cã phong c¶nh hÕt søc t¬i ®Ñp. Cã thÓ nãi bøc tranh phong c¶nh h÷u t×nh trªn ®êng ®Õn víi rõng quèc gia Phong Nha – KÎ Bµng ®· g©y sù chó ý n¬i du kh¸ch. §Ó thÊy ®îc vÎ ®Ñp cña ®éng Phong Nha, c« trß chóng ta cïng t×m hiÓu phÇn tiÕp theo. Híng dÉn häc sinh t×m hiÓu vÎ ®Ñp cña §éng Phong Nha: GV: Nh vËy, chóng ta ®· biÕt §éng Phong Nha thuéc tØnh Qu¶ng B×nh ë MiÒn Trung níc ta. VËy b©y giê c« mêi c¸c em cïng ®Õn tham quan ®éng. (GV chiÕu ®o¹n phim lªn cho häc sinh xem ®Ó c¸c em thÊy ®îc vÎ ®Ñp cña §éng Phong Nha.) HS: Quan s¸t ®o¹n phim b. §êng vµo ®éng: Cã hai con ®êng: + §êng thñy: Ngîc dßng s«ng Gianh råi ®i vµo s«ng Son lµ ®Õn n¬i. + §êng bé : Theo ®êng sè 2 ®Õn bÕn s«ng Son råi ®i thuyÒn kho¶ng ba m¬i phót lµ ®Õn n¬i. c. Toµn c¶nh ®éng Phong Nha: * C¶nh bªn trong ®éng Phong Nha Hoµng ThÞ Th«ng Trang 19 Trêng THCS Cæ Loa Một số kinh nghiệm dạy học văn bản nhật dụng §éng kh« §éng níc §éng kh« Hoµng ThÞ Th«ng Trang 20 Trêng THCS Cæ Loa