CÁC DẠNG BÀI TẬP SƠ ĐỒ TƯ DUY LƯỢNG HÓA KIẾN THỨC LỊCH SỬ THCS
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ
I/ LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Hiện nay việc dạy và học môn Lịch sử cũng đã và đang có sự thay đổi về
phương pháp. Việc cải tiến phương pháp giảng dạy đã được coi trọng hơn. Tuy
nhiên việc cải tiến phương pháp làm sao có hiệu quả, có sự thay đổi môi
trường học tập, đa dạng về hình thức tiếp thu và ghi nhớ kiến thức lịch sử cho
học sinh thì dường như còn là vấn đề khó khăn...
Thực tế cho thấy, dù người thầy có chuẩn bị nội dung phong phú và chu
đáo đến đâu đi nữa mà sử dụng phương pháp không phù hợp sẽ không đạt
được kết quả như ý muốn. Môn học Lịch sử lại là môn phụ, dài, học sinh
thường nói đùa với nhau “khó nhai” ; Vậy làm thế nào để tạo sự yêu thích và
hứng thú cho học sinh trong các tiết học Lịch sử và nạp được những sự kiện
và thời gian vào đầu. Thật ra mà nói điều này là nỗi băn khoăn của nhiều giáo
viên giảng dạy bộ môn lịch sử, do đó, tôi đã miệt mài suy nghĩ, tìm tòi với một
hy vọng rằng; Mình sẽ tìm ra được biện pháp tối ưu để giúp học sinh, không
cần phải học vẹt, học nhiều nhưng vẫn nhớ được nhiều và lâu những kiến thức
trọng tâm của lịch sử dân tộc và thế giới.
Những năm gần đây, sự xuất hiện của công nghệ thông tin và internet đã
mở ra nhiều khả năng ứng dụng, sáng tạo và linh hoạt trong giảng dạy; tạo
bước phát triển mới làm thay đổi môi trường giảng dạy của giáo viên và môi
trường học tập của học sinh. Trong bối cảnh đó, trường THCS Tân Tiến cùng
một số trường khác trong huyện Đồng Phú đã triển khai ứng dụng công nghệ
thông tin và ứng dụng một số phần mềm như Bản đồ tư duy, kết hợp với
Microsoft Office PowerPoint . isping suite… vào giảng dạy và học tập, điều
này đã đạt được những thành công đáng kể, góp phần tích cực vào sự nghiệp
đổi mới giáo dục. Nhưng trong quá trình thực hiện việc ứng dụng giảng dạy
lịch sử bằng việc vẽ sơ đồ tư duy, tôi thấy bên cạnh những ưu điểm của việc
dùng sơ đồ tư duy để lượng hóa kiến thức thì nó còn rất nhiều điểm hạn chế,
vậy giáo viên cần tìm ra được những hướng giải quyết mới để vận dụng và
khắc phục những hạn chế của việc sử dụng sơ đồ tư duy trong học tập, giảng
dạy bộ môn Lịch sử ở trường THCS đạt được kết quả cao.
Từ viê cê hình thành ý tưởng và biến ý tưởng đó thành hiê nê thực, tôi đã
thực hiê ên thành công việc kết hợp một cách linh hoạt và phù hợp giữa việc
ứng dụng cộng nghệ thông tin trong dạy học bằng sơ đồ tư duy và việc vẽ sơ
đồ tư duy lượng hóa kiến thức lịch sử bằng vẽ thủ công. Để làm được, bản
thân tôi đã trực tiếp hướng dẫn học sinh ghi chép, hệ thống kiến thức theo
chương, bài bằng việc vẽ tay thủ công sơ đồ tư duy. Hôm nay tôi xin mạnh
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
dạn viết ra đây để bạn bè đồng nghiê êp cùng tham khảo khi dạy học và hướng
dẫn học sinh học tập và vẽ sơ đồ tư duy với đề tài: “một số kĩ năng sử dụng sơ
đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS”
Hi vọng với sáng kiến này sẽ góp phần làm phong phú thêm phương pháp
và kĩ nămg dạy học trong bộ môn lịch sử ở trường THCS nói chung và trường
THCS Tân Tiến nói riêng.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU, VẬN DỤNG.
Đề tài này tôi áp dụng thực hiện trong thực tế giảng dạy của bản thân tại
trường THCS Tân Tiến- Đồng Phú. Trong đó tập trung vào học sinh khối 8,9.
Thời gian thực hiện và nghiên cứu ứng dụng giảng dạy từ năm học 2012
– 2013 đến HKI năm học 2014 – 2015.
Đề tài của tôi tập trung đưa ra một số kĩ năng nhằm góp phần đáng kể vào
hoạt động dạy và học trong môn lịch sử. Trong đó chú trọng vào việc hướng
GV khắc phục những hạn chế của việc dạy học lịch sử bằng sơ đồ tư duy và
trực tiếp dẫn học sinh làm vẽ bằng tay sơ đồ tư duy để hệ thống kiến thức bài
học lịch sử thông dụng nhất, dễ nhớ nhất và khắc sâu kiến thức căn bản đạt
hiệu quả cao hơn. Bản thân tôi luôn mong muốn rằng mình sẽ cố gắng thật
nhiều và nhiều hơn nữa giúp các em học sinh dần dần yêu thích môn lịch sử.
III. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.
Giống như các bộ môn khác, môn lịch sử cũng có các dạng bài tập cơ bản
thường gặp để hệ thống kiến thức bài học, đặc biệt giá trị của các bài tập vẽ sơ
đồ tư duy nó giúp ích rất nhiều trong việc nhớ kiến thức, góp phần nâng cao
chất lượng trong các kì kiểm tra hay trong các kỳ thi học sinh giỏi. Vì vậy,
chuyên đề này tôi sẽ cung cấp cho đồng nghiệp những kĩ năng cần thiết khi sử
dụng sơ đồ tư duy trong dạy học và những kĩ năng hướng dẫn học sinh tự vẽ
bằng tay sơ đồ tư duy để hệ thống kiến thức bài học của mình sau mỗi bài,
chương và phần của kiến thức lịch sử đã học.
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
- Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài bản thân tôi đã sử dụng một
số phương pháp nghiên cứu sau:
+ Phương pháp thực nghiệm sư phạm, nghiên cứu tài liệu.
+ Dùng hệ thống câu hỏi, phiếu điều tra để trao đổi với GV và HS.
+ Trực tiếp giảng dạy và kiểm tra kết quả của học sinh.
+ Phương pháp làm việc nhóm ở lớp, ở nhà.
=======oOo=======
PHẦN II:NÔÔI DUNG
I/ THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ:
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
Hiện nay học tập bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông việc làm bài tập của
học sinh ở nhà có hay không, không quan trọng. Các hình thức kiểm tra, đánh
giá kiến thức bộ môn của học sinh chỉ là pháp vấn hoặc trình chiếu theo dạng
trắc nghiệp để thêm phần sinh động cho học sinh khỏi nhàm chán. Do đó việc
khắc sâu kiến thức lịch sử cho học sinh ngày càng trở nên mờ nhạt và thụ
động.
Tôi đã tiến hành khảo sát kết quả học tập bộ môn lịch sử đối với học sinh
khối 9 năm học 2011 – 2012; trong các bài kiểm tra với dạng bài tập truyền
thống như lập bảng niên biểu và khái quát sự kiện lịch sử… kết quả cụ thể như
sau:
TSHS
Điểm dưới 5 Điểm 5 - 6
Điểm 7-8
Điểm 8 - 10
128
73
36
13
6
Kết quả trên là phản ánh đúng sự thật, mà nguyên nhân căn bản nhất dẫn
đến kết quả này là việc nắm bắt kiến thức không có hệ thống, khả năng tư duy
lịch sử kém và đặc biệt là thói quen tự học của học sinh bị đánh mất.
Xuất phát từ nguyên nhân trên tôi đã tìm ra phương pháp để giúp cho học
sinh khắc phục các nhược điểm trên thông qua việc rèn luyện cho học sinh
thói quen sau mỗi một bài, hoặc một chương thì các em lượng hóa kiến thức
lịch sử và chắt lọc những sự kiện cơ bản và ghi nhớ một cách hệ thống kiến
thức thông qua việc vẽ sơ đồ tư duy. Bên cạnh đó để phát huy tốt kĩ năng cho
các em trong giờ học chính khóa, bản thân tôi thường xuyên trình bày nội
dung bài học trên bảng theo phương pháp định lượng kiến thức bằng sơ đồ tư
duy, việc này giúp các em hình dung về sơ đồ tư duy dễ hơn và sáng tạo ra
nhiều dạng sơ hồ vừa đẹp mắt, kích thích sự tò mò của người học. Từ đó kiến
thức lịch sử sẽ được nạp vào trong trí nhớ của các em một cách tự nhiên.
Với dạng bài tập trên đã từng bước cuốn hút học sinh vào guồng chung
của việc học tập và nắm bắt kiến thức lịch sử hiệu quả hơn.
II/ CƠ SỞ LÝ LUÂÔN CỦA ĐỀ TÀI:
Trong dạy học bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông nói chung và đặc biệt
là bộ môn lịch sử lớp 8,9 nói riêng; thì điều cần lưu ý là môn học này hoàn
toàn không giống như mô êt số môn học khác, đặc biệt là lịch sử lớp 9, ít có tiết
ôn tâ pê và làm bài tâ pê lịch sử. Do đó sau mỗi một tiết học giáo viên cần quan
tâm đến việc hướng dẫn học sinh phân loại kiến thức và hệ thống lại một cách
ngắn gọn nhất, điều này sẽ giúp cho các em giảm bớt được áp lực kiến thức
bài học, đồng thời nắm được mô êt số sự kiê ên và các nhân vâ êt lịch sử tiêu biểu,
từ đó học sinh rút ra được nô êi dung cơ bản của mô êt bài, một chương hoặc
mô êt giai đoạn, mô êt thời kỳ lịch sử…mà theo bản thân tôi thì việc vẽ sơ đồ
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
lượng hóa kiến thức đã đề cập ở trên sẽ giúp cho học sinh cách học và nhớ
kiến thức lịch sử một cách hệ thống và ngắn gọn nhất.
* Vậy việc học tập theo lượng hóa kiến thức bài học qua bài tập vẽ sơ đồ
tư duy là gì:
- Thực ra khái niệm này thì không có gì là mới bởi các môn học đều đã
triển khai nhưng thực tế giáo viên chưa biết áp dụng như thế nào, nếu áp dụng
ở chính khóa thì mất thời gian, do đó mà quên đi vai trò cũng như là tính năng
của nó. Trong đó sơ đồ tư duy được mệnh danh là "công cụ vạn năng cho bộ
não", là phương pháp ghi chú đầy sáng tạo, đã và đang đem lại những hiệu
quả thực sự đáng kinh ngạc, nhất là trong lĩnh vực giáo dục, lập sơ đồ tư duy
là một cách thức cực kỳ hiệu quả để ghi chú. Các sơ đồ tư duy không chỉ cho
thấy các thông tin mà còn cho thấy cấu trúc tổng thể của một chủ đề và mức
độ quan trọng của những phần riêng lẻ trong đó có quan hệ với nhau. Nó giúp
bạn liên kết các ý tưởng và tạo các kết nối với các ý khác…
=> Như vậy với việc áp dụng sơ đồ tư duy trong học tập bộ môn lịch sử là
một trong những dạng bài tập mà giáo viên và học sinh phải thường xuyên và
liên tục ứng dụng nó theo các bài học hoặc các chương và phần lịch sử thì
phần nào đã từng bước hình thành được cho các em cách học bộ môn lịch sử
vốn dĩ được coi là khô khan, khó nhớ, trở thành dễ học hơn, khoa học hơn và
cũng thích học hơn, nhớ lâu hơn.
III/ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC THỰC HIÊÔN:
1. Những yêu cầu chung:
Để thực hiện tốt việc sử dụng sơ đồ tư duy trong học tập lịch sử đòi hỏi
phải có sự chuẩn bị tốt về mọi mă êt cả về phía giáo viên và học sinh.
*Đối với Học sinh
+Trên cơ sở bài tập giáo viên ra cho học sinh, các em cần có thói quen xây
dựng nhóm tự học, tổ tự học để trao đổi xây dựng từ sản phẩm nhóm sau đó là
sản phẩm của cá nhân sau mỗi bài học, hoặc sau mỗi chương….
+ Trên cơ sở hướng dẫn cách vẽ sơ đồ rư duy của GV học sinh tự chọn cho
mình một hình thức vẽ sơ đồ theo ý thích của bản thân, kết hợp với màu sắc và
chọn lọc sự kiện để xây dựng sơ đồ lượng hóa kiến thức cho bài học. *Đối với
Giáo viên
+ Thiết kế các dạng bài tập theo đặc thù từng bài .
+ Thiết kế bài học theo dạng sơ đồ tư duy để hình thành kĩ năng vẽ sơ đồ
cho các em. Đồng thời thường xuyên áp dụng nó vào giảng dạy ở chính khóa,
để hình thành cho học sinh thói quen, kĩ năng, sự linh hoạt sáng tạo trong quá
trình thực hiện vẽ sơ đồ theo ý tưởng của riêng mình..
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
+ Kết hợp với kiểm tra đánh giá thường xuyên, xếp loại, cho điểm những
sản phẩm có hiệu quả cao, chất lượng tốt, sáng tạo.
Dụng ý của tôi ở đây là muốn giới thiê êu đến quý thầy cô kĩ năng hướng
dẫn và giúp học sinh làm các bài tâ êp lịch sử với viê êc sử dụng triê êt để các
phương pháp dạy học mới, tổ chức cho học sinh tham gia học tập, tìm tòi kiến
thức một cách độc lập, tư duy và sáng tạo, qua đó học sinh lĩnh hô êi các tri
thức mô êt cách chủ đô nê g, giáo viên là người hướng dẫn.
Mă êc dù tôi đã rất cố gắng, song trong quá trình thực hiện không thể tránh
được những thiếu sót. Rất mong sự trao đổi, đóng góp ý kiến của quý thầy cô
để sáng kiến đạt hiê êu quả cao.
2. Giải pháp cụ thể cho việc ứng dụng sơ đồ tư duy vào dạy học lịch sử
ở THCS:
Có thể nói, sơ đồ tư duy là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh
để mở rộng và đào sâu các ý tưởng; nó là một công cụ tổ chức tư duy nền
tảng, là sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường nét, màu sắc phù hợp với cấu
trúc, hoạt động và chức năng của bộ não, giúp con người khai thác tiềm năng
của bộ não.
Sơ đồ tư duy hoạt động như các mạng lưới liên tưởng (các nhánh) để hệ
thống kiến thức và từ đó người học hay người dạy hệ thống thống lại toàn bộ
kiến thức đã học một cách ngắn gọn, logic với nhau. Do đó Sơ đồ tư duy sẽ hỗ
trợ dạy học kiến thức mới, củng cố kiến thức sau mỗi tiết học, ôn tập hệ thống
hóa kiến thức sau mỗi chương,...
Sơ đồ tư duy hình thành cho học sinh phương pháp học, nâng cao hiệu
quả, tăng tính độc lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy.
Việc HS tự vẽ sơ đồ tư duy có ưu điểm là phát huy tối đa tính sáng tạo
của HS, phát triển năng khiếu hội họa, sở thích của HS, các em tự do chọn
màu sắc (xanh, đỏ, vàng, tím,…), đường nét (đậm, nhạt, thẳng, cong…), các
em tự “sáng tác” nên trên mỗi sản phẩm thể hiện rõ cách hiểu, cách trình bày
kiến thức của từng HS và sơ đồ tư duy, do các em tự thiết kế, nên các em yêu
quí, trân trọng “tác phẩm” của mình. Vì vậy, sử dụng sơ đồ tư duy sẽ giúp HS
dần dần hình thành cách ghi chép có hiệu quả.
Vậy để áp dụng tốt sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học của giáo viên và
học tập của học sinh thì ta cần phải thực hiện như thế nào sẽ mang lại hiệu quả
và chất lượng giáo dục cao?
Dưới đây là một số kĩ năng mà bản thân tôi giảng dạy đã trải nghiệm và
đúc kết được. Mỗi giáo viên cần thực hiện được những kĩ năng và các dạng
bài áp dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học sau:
2.1: Chuẩn bị.
+ Trong dạy học vai trò của người GV rất quan trọng, do đó, mỗi bài học,
phần, chương thì GV cần phải thiết kế được các dạng bài phù hợp theo đặc thù
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
từng bài . Đồng thời thường xuyên áp dụng nó vào giảng dạy ở chính khóa, để
hình thành cho học sinh thói quen, kĩ năng, sự linh hoạt sáng tạo trong quá
trình thực hiện vẽ sơ đồ theo ý tưởng của riêng mình..
+ Kết hợp với kiểm tra đánh giá thường xuyên, xếp loại, cho điểm những
sản phẩm có hiệu quả cao, chất lượng tốt, sáng tạo.
+ Chuẩn bị tốt các trang thiết bị cần thiết như bút lông màu, giấy A3, A0,
phấn màu .... để thực hiện vẽ sơ đồ tư duy trong khi dạy học.
+ Tránh tình trạng tốn thời gian GV không chuẩn bị chu đáo chỉ yêu cầu
chung chung và bắt học sinh phải tự nghĩ, tự vẽ, dẫn đến các em chán và đối
phó, không có hiệu quả.
2.2: Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy.
Bước 1: Xác định có mấy mảng nội dung cần thể hiện trong sơ đồ và lựa
chọn cấu trúc cho phù hợp với suy nghĩ của bản thân, xác định điểm đặt trung
tâm.
Bước 2: Khi xác định được điểm trung tâm thì tiến hành bước tiếp theo là
vẽ các nhánh cấp 1
Bước 3: Từ các nhành cấp 1 ta phát triển vẽ các nhánh cấp 2 theo từng
nhánh cấp 1, và nhánh cấp 3 theo từng nhánh cấp 2.
Bước 4: Chọn màu sắc để tô cho sơ đồ sinh động và khoa học như: màu
riêng cho phần trung tâm, nhánh cấp 1, nhánh cấp 2 và nhánh cấp 3.
=> Những lưu ý khi hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy.
+ Màu sắc: lưu ý học sinh không cần phải sử dụng quá nhiều màu sắc, chỉ
cần dùng một, hai hoặc ba màu chủ đạo để tiết kiệm thời gian.
+ Học sinh nên vẽ nhiều nhánh cong hơn là đường thẳng để tránh sự buồn
tẻ, tạo sự mềm mại, cuốn hút.
- Trên mỗi nhánh học sinh viết các từ khóa một cách ngắn gọn, chắt lọc.
Điều này sẽ giúp não của học sinh được kích thích làm việc để kết nối thông
tin, thúc đẩy năng lực gợi nhớ và dần dần nâng cao khả năng ghi nhớ của học
sinh.
- Giáo viên nên thường xuyên cho học sinh sử dụng sơ đồ tư duy khi làm
việc nhóm và hệ thống kiến thức đã học trong môn học lịch sử, đặc biệt là khi
ôn tập cho các kỳ thi. Sơ đồ tư duy cũng giúp các học sinh và các thầy cô tiết
kiệm thời gian làm việc ở nhà và trên lớp rất nhiều.
=> Ví dụ minh họa:
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
Nhánh cấp 3
Nhánh cấp 2
Nhánh cấp 1
Trung tâm
Sơ đồ tư duy khái quát Châu Mĩ cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX ở lịch sử 8
Nhánh cấp 3
Trung tâm
Nhánh cấp 2
Nhánh cấp 1
Sơ đồ tư duy: sự xác lập chủ nghĩa tư bản ở lịch sử 8
2.3: Sử dụng sơ đồ tư duy trong việc kiểm tra kiến thức cũ.
- Đây là dạng bài tập thích hợp và có thể áp dụng cho tất cả các bài học
trong chương trình lịch sử, nó sẽ giúp các em tự lượng hóa lại kiến thức và
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
xâu chuỗi các sự kiện lịch sử của bài học lại một cách khoa học và ngắn gọn
nhất.
Trong phần kiểm tra bài thời gian khoảng 5 - 7 phút, điều này dẫn đến giáo
viên thường yêu cầu học sinh tái hiện lại một phần nội dung bài học bằng cách
gọi học sinh lên bảng trả lời câu hỏi. Giáo viên sẽ chấm điểm tuỳ vào mức độ
thuộc bài của học sinh. Cách làm này thực ra vô tình để học sinh rơi vào tình
trạng học vẹt, đọc thuộc lòng mà không hiểu. Do đó, cần phải có sự thay đổi
trong việc kiểm tra, đánh giá nhận thức của học sinh, yêu cầu đặt ra không chỉ
kiểm tra “phần nhớ” mà cần chú trọng đến “phần hiểu”. Cách làm này vừa
tránh được việc học vẹt, vừa đánh giá chính xác học sinh, đồng thời nâng cao
chất lượng học tập. Sử dụng sơ đồ tư duy vừa giúp giáo viên kiểm tra được
phần nhớ lẫn phần hiểu của học sinh đối với bài học cũ. Các sơ đồ tư duy
được giáo viên đưa ra ở dạng thiếu thông tin, yêu cầu học sinh điền các thông
tin còn thiếu và rút ra nhận xét về mối quan hệ của các nhánh thông tin với từ
khoá trung tâm.
VD: Trong lịch sử lớp 6 bài 4: các quốc gia cổ đại phương đông GV đưa
ra sơ đồ tư duy theo dạng điền khuyết để giúp học sinh củng cố và hoàn thành
kiến thức:
Sơ đồ tư duy sau khi được hoàn thành.
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
2.4: Sử dụng sơ đồ tư duy trong việc dạy bài mới.
- Trong một tiết dạy bài mới GV giới thiệu bài mới và vẽ chủ đề chính của
bài học bằng một hình vẽ bất kì trên bảng của lớp, không ghi bài theo kiểu cũ
sau đó đặt vấn đề gợi mở để hoàn thành sơ đồ tư duy cho bài học
- GV đặt câu hỏi chủ đề của bài học có có mấy vấn đề chính để vẽ các
nhánh cấp 1 và gọi học sinh học sinh lên bảng vẽ nối tiếp với chủ đề trung
tâm.
- Sau khi học sinh vẽ xong các nhánh lớn cấp số 1, giáo viên và học sinh
bám theo kế hoạch giảng dạy bình thường để hoàn thành các nhánh cấp 2 phụ
thuộc từng nhánh cấp 1 để hoàn thành bài học. Trên cơ sở giáo viên và học
sinh hoàn thành sơ đồ trên bảng thì ở dưới học sinh hoàn thành sơ đồ bài học
mới ngay tại lớp, tự chỉnh sửa, bổ sung những phần còn thiếu vào sơ đồ tư duy
của từng cá nhân.
- Để minh họa cho sơ đồ tư duy giáo viên sẽ cho học sinh xem những hình
ảnh , đoạn phim ngắn minh họa cho rõ ý hơn cho từng nhánh cấp 1 hoặc 2.
- Khi cho học sinh xem hình ảnh và phim minh họa giáo viên phải giáo
dục tư tưởng tình cảm học sinh khi có liên quan đến phần tích hợp tư tưởng
đạo đức Hồ Chí Minh, tư liệu địa phương….
- VD khi dạy bài 8 lịch sử 8: Sự phát triển của kĩ thuật, Khoa học, văn học
và nghệ thuật thế kỉ XVIII – XIX.
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
Hoặc bài 5 lịch sử 9: Các nước Đông Nam Á.
Bài 18 sử 9: Đảng Cộng Sản Việt Nam ra đời
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
ĐẢNG CS
VN
RA ĐỜI
Hội
Hội nghị
nghị thành
thành
lập
lập ĐCS
ĐCS VN
VN
Luận
Luận cương
cương
chính
chính trị
trị
10/1930
10/1930
Ý
Ý nghĩa
nghĩa của
của
thành
thành lập
lập Đảng
Đảng
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
………..
…….....
…….....
……….
……….
……….
……….
……….
……….
………..
………..
………..
………..
………..
………..
Hình ảnh tiết dạy bài mới sử dụng sơ đồ tư duy
2.5: Sử dụng sơ đồ tư duy trong việc củng cố kiến thức.
- Một thực tế nữa, trong quá trình giảng dạy GV thường sử dụng sơ đồ
tư duy để củng cố kiến thức bài học. Việc này giúp GV hệ thống lại một cách
ngắn gọn nhất kiến thức bài hoc, giúp học sinh xóa được gánh nặng nội dung
dài của bài học bằng việc nắm bắt trọng tâm.
- Việc làm này giúp cả GV và học sinh đạt được mục đích củng cố kiến
thức sau bài học, một lần nữa khắc sâu kiến thức và lưu phát huy tính tư duy
tổng hợp, cũng như khả năng thu nạp kiến thức một cách sáng tạo, linh hoạt.
- VD khi dạy bài 23 sử 9: ÝTổng
khởi
nghĩa
và nghĩa tháng 8 năm 1945 và sự
nguyên
nhân
thành lập nước Việt Nam dân chủ Cộng Hòa. GV củng cố bài học cho học sinh
lợi của
Ý nghĩa
với nội dung về nguyên nhân thắngthắng
lợi và
ý nghĩa lịch sử
của cách mạng tháng
CMT8
LS
8/1945.
Nguyên
nhân thắng
lợi
Chủ
Chủ
quan
quan
Khách
Khách
quan
quan
Lật đổ
Lật đổ
lãnh
Hoàn
hộ
Sựự
lãnh
N g ư ờ i t hSự
c h i ệ n Hoàn
: P h ạ m Đ ủng
àủng
ohộ
L ư ợPháp,
c
cảnh
của
Pháp,
đạo của
cảnh
của
Truyền
Truyền
thống
thống
yêu
yêu
nước
nước
đạo của
Đảng
Đảng
quốc
quốc
tê
tê
CMTG
CMTG
Nhật,
Nhật,
PK
PK
Tron
Tron
gg
nướ
nướ
cc
Thế
Thế
giới
giới
Là
Là một
một
nước
nước
độc
độc lập
lập
Cổ
Cổ vũ
vũ
phong
phong trào
trào
CMTG
CMTG
Góp phần
phần
Trang 21Góp
ổn
ổn định,
định,
hòa
hòa bình
bình
TG
TG
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
2.6: Sử dụng sơ đồ tư duy để ra bài tập về nhà
Việc làm bài tập về nhà là một trong yếu tố quan trọng, góp phần hình
thành thói quen, ý thức học tập cho học sinh. Ở nhà học sinh sẽ có nhiều thời
gian và điều kiện để tìm kiếm tài liệu, do đó GV giao cho học sinh (hoặc
nhóm học sinh) . Yêu cầu đối với bài về nhà cũng cần khó hơn, phức tạp hơn
và cần sự đầu tư lớn hơn, qua đó còn thể hiện cả tính sáng tạo và sự tích cực
tìm kiếm tài liệu học tập của học sinh, nên thiên về tính mở.
VD: Sau khi dạy xong bài bài 8 lịch sử 8: Sự phát triển của kĩ thuật, Khoa
học, văn học và nghệ thuật thế kỉ XVIII – XIX. GV phân công cho nhóm học
sinh vẽ sơ đồ tư duy hệ thống lại kiến thức bài học cụ thể như:
2.7: Sử dụng sơ đồ tư duy cho tiết ôn tập
Giờ học ôn tập là một giờ học khó bởi lượng kiến thức nhiều, làm sao để
ôn lại một cách có hệ thống, ngắn gọn và dễ hiểu là một điều không đơn giản.
Thực ra giáo viên cũng rất ngại với những giờ học ôn tập vì thường giáo viên
phải làm việc rất nhiều và nếu thiết kế không khéo những bài ôn tập thường
rất nặng nề, điều này dễ gây nên sự ‘‘học cho qua’’ như vậy chất lượng của
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
giờ học là không cao. Do đó GV cần thiết kế bài tập để học sinh hệ thống lại
kiến thức cũ bằng sơ đồ tư duy theo nhóm, để các em cùng nhau củng cố lại,
việc này sẽ giúp giảm đi sự căng thẳng và buồn tẻ, tiết ôn tập sẽ linh hoạt và
sôi động hơn.
VD: khi ôn tập lịch sử thế giới hiện đại từ 1945 – nay ở sử 9:
Nhóm 1 lớp 9a1
THCS Tân Tiến
Cùng 1 bài tập nhưng mỗi nhóm có một sự thể hiện khác nhau:
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
Nhóm 2 lớp 9a1
THCS Tân Tiến
=> Những chú ý khi sử dụng sơ đồ tư duy:
+ Tùy vào nội dung của từng bài, từng tiết học và đặc biệt là đặc điểm của
lớp học mà giáo viên thiết kế bài giảng bằng sơ đồ tư duy.
+ Khi sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học cần phải chuẩn bị câu hỏi với
nhiều cấp độ khác nhau. Cần tạo không khí vui vẻ, thoải mái trong tiết học
giúp học sinh ít bị nhàm chán và có thể tự tin hơn phát triển tư duy của mình,
hướng dẫn học sinh cách đọc sơ đồ. Tổ chức vẽ theo nhóm trong đó có học
sinh giỏi, khá, trung bình, yếu.
+ Chấm điểm tốt, động viên khuyến khích, các bản đồ có chất lượng tốt,
gợi ý điều chỉnh các bản đồ chưa đạt yêu cầu.
+ Luôn tìm tòi, sáng tạo và đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh
giá. Tìm kiếm và thiết kế các tiết dạy cùng với tranh ảnh, tư liệu minh họa
chính xác phù hợp với nội dung bài. Phải thật sự quan tâm, động viên, yêu
thương giúp đỡ các em, giúp các em có niềm tin về bản thân trong học tập.
2.8: Một số dạng bài tập vẽ sơ đồ tư duy để hệ thống kiến thức :
Ví dụ 1: sau khi học xong bài 1: Liên Xô và các nước Đông Âu từ 1945
đến giữa những năm 70 của thế kỉ XX. Giáo viên ra bài tập về nhà cho học
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
sinh: Về nhà các em vẽ sơ đồ lượng hóa kiến thức bài học này.Dưới đây là
một dạng sơ đồ lượng hóa kiến thức, nhưng hệ thống khái quát kiến thức.
* Dạng sơ đồ tư duy mang cá
Khôi phục sau chiến tranh
Kết quả đạt được trong công nghiệp (1953 đạt 73%)
Thời kì
1945 - 1950
Nông nghiệp vượt mức trước chiến tranh
Kết quả đạt được trong KH – KT (1949
chế tạo được bom nguyên tử)
Liên Xô từ 1945
- giữa những
năm 70 của TK
XX
Phương hướng chính : pt cnghiệp nặng,
đẩy mạnh KH-KT, sức mạnh quốc phòng.
Về KT là cường quốc cnghiệp đứng thứ 2 thế giới
Thời kì 1950
đến giữa 1970
TK XX
Về KH-KT: 1957 phóng vệ tinh nhân tạo, 1961
phóng con tàu phương đông
Ví dụ 2: Sau khi học xong phần lịch sử
thếngoại:
giớihòa
ở học
kì Ihộcủa
lịch
Về đối
bình, ủng
phong
tràosử
cáchlớp
mạng
thế giới.
9, giáo viên cho học sinh vẽ sơ đồ tư duy hệ
thống
lại toàn bộ phần lịch sử thế
giới hiện đại từ 1945 đến nay. Dạng sơ đồ tư duy logic hiện đại
Sau 1945 h/thành hệ
thống trên thế giới
Nửa sau TK XX có lực
lượng hùng mạnh
Vào những năm 1989 –
1991 bị tan rã
Hệ thống thuộc địa
của CNĐQ sụp đổ
Hơn 100 quốc gia ra
đời
Kinh tế các nước TB
phát triển mạnh
Mĩ trở thành nước TB
giàu mạnh nhất
Hệ thống XHCN
được hình thành
Quan hệ quốc tế
sau 1945-nay
Trật tự thế giới hai
cực h/thành
Từ 1989 chấm dứt
chiến tranh lạnh
Phong trào giải
phòng DT diễn ra
mạnh mẽ
Lịch sử thế
giới
từ 1945 - nay
Hệ thống các
nước TBCN
Cuộc cách mạng
KH-KT
Đạt được nhiều
thành tựu trên
nhiều lĩnh vực
Tăng trưởng kinh
tế, nâng cao chất
lượng cuộc sống
Liên kết khu vực Tây
Âu h/thành và mở
rộng
Ví dụ 3: Cụ thể, với nội dung “Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời” của
chương trình lịch sử lớp 9, HS phải nắm theo sơ đồ tư duy theo mạch kiến
thức:
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
Nguyễn
Nguyễn Ái
Ái Quốc
Quốc thay
thay mặt
mặt Quốc
Quốc tế
tế Cộng
Cộng sản
sản chủ
chủ trì
trì hội
hội nghị
nghị
HỘI
HỘI NGHỊ
NGHỊ THÀNH
THÀNH LẬP
LẬP ĐCS
ĐCS VIỆT
VIỆT NAM
NAM
Hội
Hội nghị
nghị thống
thống nhất
nhất các
các tổ
tổ chức
chức Cộng
Cộng sản
sản để
để thành
thành lập
lập một
một đảng
đảng
duy
duy nhất
nhất Đảng
Đảng Cộng
Cộng Sản
Sản Việt
Việt Nam.
Nam.
ĐCS
ĐCS Việt
Việt Nam
Nam thành
thành lập
lập với
với “chính
“chính cương
cương vắn
vắn tắt,
tắt, sách
sách lược
lược vắn
vắn tắt,
tắt,
điều
điều lệ
lệ tóm
tóm tắt
tắt của
của Đảng
Đảng ->
-> Hội
Hội nghị
nghị thống
thống nhất
nhất lấy
lấy tên
tên gọi
gọi “Cương
“Cương lĩnh
lĩnh
chính
chính trị”đầu
trị”đầu tiên
tiên của
của Đảng.
Đảng.
LUẬN
LUẬN CƯƠNG
CƯƠNG CHÍNH
CHÍNH TRỊ
TRỊ 10/1930
10/1930
Luận
Luận cương
cương chính
chính trị
trị do
do Trần
Trần Phú
Phú khởi
khởi thảo
thảo
Luận
Luận cương
cương khẳng
khẳng định
định tính
tính chất
chất của
của cách
cách mạng
mạng Đông
Đông Dương
Dương
lúc
lúc đầu
đầu là
là cuộc
cuộc cách
cách mạng
mạng tư
tư sản
sản dân
dân quyền.
quyền. Sau
Sau đó
đó tiến
tiến thẳng
thẳng
lên
lên CNXH
CNXH
Là
Là sản
sản phẩm
phẩm của
của sự
sự kết
kết hợp
hợp giữa
giữa CN
CN Mác
Mác –– Lênin
Lênin và
và phong
phong
trào
công
nhân
yêu
nước
trào công nhân yêu nước
Ý
Ý NGHĨA
NGHĨA THÀNH
THÀNH LẬP
LẬP ĐCS
ĐCS VIỆT
VIỆT NAM
NAM
Là
Là bước
bước ngoặc
ngoặc vĩ
vĩ đại
đại trong
trong lịch
lịch sử
sử của
của giai
giai cấp
cấp công
công nhân
nhân và
và
cách
mạng
Việt
Nam.
cách mạng Việt Nam.
Cách
Cách mạng
mạng Việt
Việt Nam
Nam đã
đã thuộc
thuộc quyền
quyền lãnh
lãnh đạo
đạo tuyệt
tuyệt đối
đối của
của giai
giai cấp
cấp
công
công nhân
nhân Việt
Việt Nam
Nam
Cách
Cách mạng
mạng VN
VN trở
trở thành
thành một
một bộ
bộ phận
phận khăng
khăng khít
khít của
của CM
CM thế
thế giới.
giới.
Như vậy qua sơ đồ tư duy, các em dễ nhớ đến sự kiện và nhân vật lịch sử
gắn liền với sự kiện ấy và cứ thế, tiếp nối đến các trận đánh của những năm
1945, 1954 hay 1975… Các em có được kĩ năng thiết lập sơ đồ tư duy sẽ nhớ
về lịch sử nước nhà một cách tường tận và không lẫn lộn giữa nhân vật lịch sử
này với nhân vật lịch sử khác. Sơ đồ tư duy không chỉ thể hiện tính sáng tạo
mà còn là những mắt xích để các em nắm rõ và chắc hơn.
=> Qua một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy tôi đề cập ở trên trong thực tế
nó đã từng bước rèn luyện được cho học sinh kĩ năng học tập và khai thác lịch
sử, phần nào hạn chế được việc học tập lịch sử một cách thụ động.
Tuy nhiên trong quá trình dạy học tùy vào từng dạng bài cụ thể mà giáo
viên có thể thiết kế một trong các kĩ năng trên để giúp học sinh khai thác kiến
thức, chứ không nhất thiết bài nào cũng phải áp dụng. Việc lựa chọn các dạng
sơ đồ phù hợp với dạng bài, đối tượng học sinh là chìa khóa dẫn đến sự thành
công trong dạy và học tập lịch sử.
IV/ Kết quả:
Sau quá trình giảng dạy được áp dụng phương pháp trên đã phần nào cải
thiện được cách thức học tập lịch sử của học sinh và kết quả học tập của học
sinh được nâng cao rõ rệt, đặc biệt là kết quả thi HKI năm học 2014 - 2015.
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
Sau khi tổng hợp kết quả làm bài kiểm tra HK do phòng GD&ĐT ra đề chung
cho cả huyện thì càng chứng minh rõ hơn chiều hướng tôi đang chọn để giảng
dạy và rèn luyện cho học sinh là phù hợp và có hiệu quả:
THỐNG KÊ ĐIỂM KIỂM TRA HỌC KÌ THEO BỘ MÔNKHỐI 9
Môn: Lịch sử
Năm học
0-<2
TS
HS
2-> < 3,5
3,5 -> <5
5 -> < 6,5
6,5 -> < 8
8 -> 10
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
2012 - 2013
125
3
2.4
25
20
18
14.4
72
57.6
5
4
2
1.6
2013 - 2014
145
2
1.4
23
15.8
14
9.6
75
51.8
27
18.6
4
2.7
2014 - 2015
157
0
0.00
2
1.2
6
3.8
85
54.4
47
30
17
10.6
Ghi
chú
HKI
Như vậy với kết quả trên nó đã góp phần cải thiện được suy nghĩ và cách
nhìn nhận của học sinh trong việc học tập môn lịch sử, tiếp nhận kiến thức
một cách chủ động, linh hoạt, cô đọng hơn.
PHẦN 3: KẾT LUẬN
1. Những bài học kinh nghiệm.
- Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy sẽ giúp học sinh học tốt môn lịch sử,
đây là phương pháp dạy học tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo, năng
lực diễn đạt của học. Tuy nhiên, đây là những kĩ năng khó, để vận dụng thành
công, GV cần nắm vững kiến thức, có quy trình soạn giảng khoa học cùng với
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
nghệ thuật sư phạm khéo léo, linh hoạt. Bên cạnh đó, cần phải có điều kiện cơ
sở vật chất thuận lợi và việc kết hợp nhuần nhuyễn các phương pháp dạy học
khác.
- Giáo viên khi áp dụng, đòi hỏi phải có sự đầu tư về chuyên môn, chuẩn
bị kỹ càng các phương tiện hỗ trợ cho việc dạy học.
- Giáo viên cần phải có biện pháp kiểm tra và đánh giá kịp thời quá trình
chuẩn bị ở nhà của học sinh một cách thường xuyên, tránh không để cho các
em sao chép bài của nhau.
- Khi chọn các dạng sơ đồ tư duy cần đưa ra được những nội dung cơ bản,
trọng tâm, đồng thời hấp dẫn, buộc học sinh phải động não.
2. Ý nghĩa của sáng kiến kinh nghiệm.
- Giáo viên chuẩn bị soạn giảng một cách chu đáo, logic được nội dung
kiến thức giữa các bài học với hệ thống câu hỏi và bài tập tối ưu, lượng hóa và
tổng hợp được kiến thức theo chương, bài. Hình thành được tiết học một cách
chủ động, phù hợp với nội dung của kiểu bài lên lớp theo phương pháp dạy sử
dụng sơ đồ tư duy.
- Tiết kiệm được thời gian trong một tiết giảng 45 phút giáo viên không
phải làm việc nhiều chủ yếu hướng dẫn học sinh chủ động bàn bạc thảo luận
phát huy tính tự lập, khai thác và hoàn thànhcác sơ đồ hệ thống kiến thức bài
học.
- Làm cho học sinh luôn tự chủ động lĩnh hội và khám phá, củng cố kiến
thức, tập cho các em biết đánh giá, rút ra bài học của lịch sử từ những cuộc
chiến tranh, từ những hình thái kinh tế trong xã hội từ trước tới nay, từ đó rút
ra bài học cho bản thân.
- Làm cho các em hứng thú hơn khi học bộ môn Lịch sử nói chung và thói
quen làm bài tập lịch sử ở nhà nói riêng, làm giảm bớt đi sự phân biệt giữa
môn chính và môn phụ trong thời kỳ hiện nay.
3. Những kiến nghị, đề xuất.
- Các cấp lãnh đạo có thẩm quyền của nghành giáo dục cần điều chỉnh lại
tiết phân phối chương trình tăng số lượng tiết làm bài tập lịch sử, tiết ôn tập ở
lớp 9, chương trình dài, nặng kiến thức.
- Trong quá trình thực hiện đề tài bản thân sẽ không tránh khỏi những
thiếu sót mong quý thầy, cô tham khảo đóng góp ý kiến xây dựng để đề tài
ngày càng hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cảm ơn!
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
Tân Tiến, ngày 10 tháng 01 năm 2015
Người viết:
Phạm Đào Lược
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC
TRƯỜNG THCS TÂN TIẾN
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 21
Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS.
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC
PHÒNG GD&ĐT ĐỒNG PHÚ
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
MỤC LỤC
Nội dung
Số trang
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lý do chọn đề tài.
II. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu, vận dụng.
III. Mục đích nghiên cứu.
IV. Phương pháp nghiên cứu.
Trang 1
Trang 2
Trang 2
Trang 2
PHẦN II. NỘI DUNG
I. Thực trạng của vấn đề.
Người thực hiện: Phạm Đào Lược
Trang 3
Trang 21
- Xem thêm -