Tài liệu MỘT SỐ KĨ NĂNG SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ

Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ I/ LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Hiện nay việc dạy và học môn Lịch sử cũng đã và đang có sự thay đổi về phương pháp. Việc cải tiến phương pháp giảng dạy đã được coi trọng hơn. Tuy nhiên việc cải tiến phương pháp làm sao có hiệu quả, có sự thay đổi môi trường học tập, đa dạng về hình thức tiếp thu và ghi nhớ kiến thức lịch sử cho học sinh thì dường như còn là vấn đề khó khăn... Thực tế cho thấy, dù người thầy có chuẩn bị nội dung phong phú và chu đáo đến đâu đi nữa mà sử dụng phương pháp không phù hợp sẽ không đạt được kết quả như ý muốn. Môn học Lịch sử lại là môn phụ, dài, học sinh thường nói đùa với nhau “khó nhai” ; Vậy làm thế nào để tạo sự yêu thích và hứng thú cho học sinh trong các tiết học Lịch sử và nạp được những sự kiện và thời gian vào đầu. Thật ra mà nói điều này là nỗi băn khoăn của nhiều giáo viên giảng dạy bộ môn lịch sử, do đó, tôi đã miệt mài suy nghĩ, tìm tòi với một hy vọng rằng; Mình sẽ tìm ra được biện pháp tối ưu để giúp học sinh, không cần phải học vẹt, học nhiều nhưng vẫn nhớ được nhiều và lâu những kiến thức trọng tâm của lịch sử dân tộc và thế giới. Những năm gần đây, sự xuất hiện của công nghệ thông tin và internet đã mở ra nhiều khả năng ứng dụng, sáng tạo và linh hoạt trong giảng dạy; tạo bước phát triển mới làm thay đổi môi trường giảng dạy của giáo viên và môi trường học tập của học sinh. Trong bối cảnh đó, trường THCS Tân Tiến cùng một số trường khác trong huyện Đồng Phú đã triển khai ứng dụng công nghệ thông tin và ứng dụng một số phần mềm như Bản đồ tư duy, kết hợp với Microsoft Office PowerPoint . isping suite… vào giảng dạy và học tập, điều này đã đạt được những thành công đáng kể, góp phần tích cực vào sự nghiệp đổi mới giáo dục. Nhưng trong quá trình thực hiện việc ứng dụng giảng dạy lịch sử bằng việc vẽ sơ đồ tư duy, tôi thấy bên cạnh những ưu điểm của việc dùng sơ đồ tư duy để lượng hóa kiến thức thì nó còn rất nhiều điểm hạn chế, vậy giáo viên cần tìm ra được những hướng giải quyết mới để vận dụng và khắc phục những hạn chế của việc sử dụng sơ đồ tư duy trong học tập, giảng dạy bộ môn Lịch sử ở trường THCS đạt được kết quả cao. Từ viê cê hình thành ý tưởng và biến ý tưởng đó thành hiê nê thực, tôi đã thực hiê ên thành công việc kết hợp một cách linh hoạt và phù hợp giữa việc ứng dụng cộng nghệ thông tin trong dạy học bằng sơ đồ tư duy và việc vẽ sơ đồ tư duy lượng hóa kiến thức lịch sử bằng vẽ thủ công. Để làm được, bản thân tôi đã trực tiếp hướng dẫn học sinh ghi chép, hệ thống kiến thức theo chương, bài bằng việc vẽ tay thủ công sơ đồ tư duy. Hôm nay tôi xin mạnh Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. dạn viết ra đây để bạn bè đồng nghiê êp cùng tham khảo khi dạy học và hướng dẫn học sinh học tập và vẽ sơ đồ tư duy với đề tài: “một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS” Hi vọng với sáng kiến này sẽ góp phần làm phong phú thêm phương pháp và kĩ nămg dạy học trong bộ môn lịch sử ở trường THCS nói chung và trường THCS Tân Tiến nói riêng. II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU, VẬN DỤNG. Đề tài này tôi áp dụng thực hiện trong thực tế giảng dạy của bản thân tại trường THCS Tân Tiến- Đồng Phú. Trong đó tập trung vào học sinh khối 8,9. Thời gian thực hiện và nghiên cứu ứng dụng giảng dạy từ năm học 2012 – 2013 đến HKI năm học 2014 – 2015. Đề tài của tôi tập trung đưa ra một số kĩ năng nhằm góp phần đáng kể vào hoạt động dạy và học trong môn lịch sử. Trong đó chú trọng vào việc hướng GV khắc phục những hạn chế của việc dạy học lịch sử bằng sơ đồ tư duy và trực tiếp dẫn học sinh làm vẽ bằng tay sơ đồ tư duy để hệ thống kiến thức bài học lịch sử thông dụng nhất, dễ nhớ nhất và khắc sâu kiến thức căn bản đạt hiệu quả cao hơn. Bản thân tôi luôn mong muốn rằng mình sẽ cố gắng thật nhiều và nhiều hơn nữa giúp các em học sinh dần dần yêu thích môn lịch sử. III. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU. Giống như các bộ môn khác, môn lịch sử cũng có các dạng bài tập cơ bản thường gặp để hệ thống kiến thức bài học, đặc biệt giá trị của các bài tập vẽ sơ đồ tư duy nó giúp ích rất nhiều trong việc nhớ kiến thức, góp phần nâng cao chất lượng trong các kì kiểm tra hay trong các kỳ thi học sinh giỏi. Vì vậy, chuyên đề này tôi sẽ cung cấp cho đồng nghiệp những kĩ năng cần thiết khi sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học và những kĩ năng hướng dẫn học sinh tự vẽ bằng tay sơ đồ tư duy để hệ thống kiến thức bài học của mình sau mỗi bài, chương và phần của kiến thức lịch sử đã học. IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: - Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài bản thân tôi đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau: + Phương pháp thực nghiệm sư phạm, nghiên cứu tài liệu. + Dùng hệ thống câu hỏi, phiếu điều tra để trao đổi với GV và HS. + Trực tiếp giảng dạy và kiểm tra kết quả của học sinh. + Phương pháp làm việc nhóm ở lớp, ở nhà. =======oOo======= PHẦN II:NÔÔI DUNG I/ THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ: Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. Hiện nay học tập bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông việc làm bài tập của học sinh ở nhà có hay không, không quan trọng. Các hình thức kiểm tra, đánh giá kiến thức bộ môn của học sinh chỉ là pháp vấn hoặc trình chiếu theo dạng trắc nghiệp để thêm phần sinh động cho học sinh khỏi nhàm chán. Do đó việc khắc sâu kiến thức lịch sử cho học sinh ngày càng trở nên mờ nhạt và thụ động. Tôi đã tiến hành khảo sát kết quả học tập bộ môn lịch sử đối với học sinh khối 9 năm học 2011 – 2012; trong các bài kiểm tra với dạng bài tập truyền thống như lập bảng niên biểu và khái quát sự kiện lịch sử… kết quả cụ thể như sau: TSHS Điểm dưới 5 Điểm 5 - 6 Điểm 7-8 Điểm 8 - 10 128 73 36 13 6 Kết quả trên là phản ánh đúng sự thật, mà nguyên nhân căn bản nhất dẫn đến kết quả này là việc nắm bắt kiến thức không có hệ thống, khả năng tư duy lịch sử kém và đặc biệt là thói quen tự học của học sinh bị đánh mất. Xuất phát từ nguyên nhân trên tôi đã tìm ra phương pháp để giúp cho học sinh khắc phục các nhược điểm trên thông qua việc rèn luyện cho học sinh thói quen sau mỗi một bài, hoặc một chương thì các em lượng hóa kiến thức lịch sử và chắt lọc những sự kiện cơ bản và ghi nhớ một cách hệ thống kiến thức thông qua việc vẽ sơ đồ tư duy. Bên cạnh đó để phát huy tốt kĩ năng cho các em trong giờ học chính khóa, bản thân tôi thường xuyên trình bày nội dung bài học trên bảng theo phương pháp định lượng kiến thức bằng sơ đồ tư duy, việc này giúp các em hình dung về sơ đồ tư duy dễ hơn và sáng tạo ra nhiều dạng sơ hồ vừa đẹp mắt, kích thích sự tò mò của người học. Từ đó kiến thức lịch sử sẽ được nạp vào trong trí nhớ của các em một cách tự nhiên. Với dạng bài tập trên đã từng bước cuốn hút học sinh vào guồng chung của việc học tập và nắm bắt kiến thức lịch sử hiệu quả hơn. II/ CƠ SỞ LÝ LUÂÔN CỦA ĐỀ TÀI: Trong dạy học bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông nói chung và đặc biệt là bộ môn lịch sử lớp 8,9 nói riêng; thì điều cần lưu ý là môn học này hoàn toàn không giống như mô êt số môn học khác, đặc biệt là lịch sử lớp 9, ít có tiết ôn tâ pê và làm bài tâ pê lịch sử. Do đó sau mỗi một tiết học giáo viên cần quan tâm đến việc hướng dẫn học sinh phân loại kiến thức và hệ thống lại một cách ngắn gọn nhất, điều này sẽ giúp cho các em giảm bớt được áp lực kiến thức bài học, đồng thời nắm được mô êt số sự kiê ên và các nhân vâ êt lịch sử tiêu biểu, từ đó học sinh rút ra được nô êi dung cơ bản của mô êt bài, một chương hoặc mô êt giai đoạn, mô êt thời kỳ lịch sử…mà theo bản thân tôi thì việc vẽ sơ đồ Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. lượng hóa kiến thức đã đề cập ở trên sẽ giúp cho học sinh cách học và nhớ kiến thức lịch sử một cách hệ thống và ngắn gọn nhất. * Vậy việc học tập theo lượng hóa kiến thức bài học qua bài tập vẽ sơ đồ tư duy là gì: - Thực ra khái niệm này thì không có gì là mới bởi các môn học đều đã triển khai nhưng thực tế giáo viên chưa biết áp dụng như thế nào, nếu áp dụng ở chính khóa thì mất thời gian, do đó mà quên đi vai trò cũng như là tính năng của nó. Trong đó sơ đồ tư duy được mệnh danh là "công cụ vạn năng cho bộ não", là phương pháp ghi chú đầy sáng tạo, đã và đang đem lại những hiệu quả thực sự đáng kinh ngạc, nhất là trong lĩnh vực giáo dục, lập sơ đồ tư duy là một cách thức cực kỳ hiệu quả để ghi chú. Các sơ đồ tư duy không chỉ cho thấy các thông tin mà còn cho thấy cấu trúc tổng thể của một chủ đề và mức độ quan trọng của những phần riêng lẻ trong đó có quan hệ với nhau. Nó giúp bạn liên kết các ý tưởng và tạo các kết nối với các ý khác… => Như vậy với việc áp dụng sơ đồ tư duy trong học tập bộ môn lịch sử là một trong những dạng bài tập mà giáo viên và học sinh phải thường xuyên và liên tục ứng dụng nó theo các bài học hoặc các chương và phần lịch sử thì phần nào đã từng bước hình thành được cho các em cách học bộ môn lịch sử vốn dĩ được coi là khô khan, khó nhớ, trở thành dễ học hơn, khoa học hơn và cũng thích học hơn, nhớ lâu hơn. III/ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC THỰC HIÊÔN: 1. Những yêu cầu chung: Để thực hiện tốt việc sử dụng sơ đồ tư duy trong học tập lịch sử đòi hỏi phải có sự chuẩn bị tốt về mọi mă êt cả về phía giáo viên và học sinh. *Đối với Học sinh +Trên cơ sở bài tập giáo viên ra cho học sinh, các em cần có thói quen xây dựng nhóm tự học, tổ tự học để trao đổi xây dựng từ sản phẩm nhóm sau đó là sản phẩm của cá nhân sau mỗi bài học, hoặc sau mỗi chương…. + Trên cơ sở hướng dẫn cách vẽ sơ đồ rư duy của GV học sinh tự chọn cho mình một hình thức vẽ sơ đồ theo ý thích của bản thân, kết hợp với màu sắc và chọn lọc sự kiện để xây dựng sơ đồ lượng hóa kiến thức cho bài học. *Đối với Giáo viên + Thiết kế các dạng bài tập theo đặc thù từng bài . + Thiết kế bài học theo dạng sơ đồ tư duy để hình thành kĩ năng vẽ sơ đồ cho các em. Đồng thời thường xuyên áp dụng nó vào giảng dạy ở chính khóa, để hình thành cho học sinh thói quen, kĩ năng, sự linh hoạt sáng tạo trong quá trình thực hiện vẽ sơ đồ theo ý tưởng của riêng mình.. Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. + Kết hợp với kiểm tra đánh giá thường xuyên, xếp loại, cho điểm những sản phẩm có hiệu quả cao, chất lượng tốt, sáng tạo. Dụng ý của tôi ở đây là muốn giới thiê êu đến quý thầy cô kĩ năng hướng dẫn và giúp học sinh làm các bài tâ êp lịch sử với viê êc sử dụng triê êt để các phương pháp dạy học mới, tổ chức cho học sinh tham gia học tập, tìm tòi kiến thức một cách độc lập, tư duy và sáng tạo, qua đó học sinh lĩnh hô êi các tri thức mô êt cách chủ đô nê g, giáo viên là người hướng dẫn. Mă êc dù tôi đã rất cố gắng, song trong quá trình thực hiện không thể tránh được những thiếu sót. Rất mong sự trao đổi, đóng góp ý kiến của quý thầy cô để sáng kiến đạt hiê êu quả cao. 2. Giải pháp cụ thể cho việc ứng dụng sơ đồ tư duy vào dạy học lịch sử ở THCS: Có thể nói, sơ đồ tư duy là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng; nó là một công cụ tổ chức tư duy nền tảng, là sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường nét, màu sắc phù hợp với cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não, giúp con người khai thác tiềm năng của bộ não. Sơ đồ tư duy hoạt động như các mạng lưới liên tưởng (các nhánh) để hệ thống kiến thức và từ đó người học hay người dạy hệ thống thống lại toàn bộ kiến thức đã học một cách ngắn gọn, logic với nhau. Do đó Sơ đồ tư duy sẽ hỗ trợ dạy học kiến thức mới, củng cố kiến thức sau mỗi tiết học, ôn tập hệ thống hóa kiến thức sau mỗi chương,... Sơ đồ tư duy hình thành cho học sinh phương pháp học, nâng cao hiệu quả, tăng tính độc lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy. Việc HS tự vẽ sơ đồ tư duy có ưu điểm là phát huy tối đa tính sáng tạo của HS, phát triển năng khiếu hội họa, sở thích của HS, các em tự do chọn màu sắc (xanh, đỏ, vàng, tím,…), đường nét (đậm, nhạt, thẳng, cong…), các em tự “sáng tác” nên trên mỗi sản phẩm thể hiện rõ cách hiểu, cách trình bày kiến thức của từng HS và sơ đồ tư duy, do các em tự thiết kế, nên các em yêu quí, trân trọng “tác phẩm” của mình. Vì vậy, sử dụng sơ đồ tư duy sẽ giúp HS dần dần hình thành cách ghi chép có hiệu quả. Vậy để áp dụng tốt sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học của giáo viên và học tập của học sinh thì ta cần phải thực hiện như thế nào sẽ mang lại hiệu quả và chất lượng giáo dục cao? Dưới đây là một số kĩ năng mà bản thân tôi giảng dạy đã trải nghiệm và đúc kết được. Mỗi giáo viên cần thực hiện được những kĩ năng và các dạng bài áp dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học sau: 2.1: Chuẩn bị. + Trong dạy học vai trò của người GV rất quan trọng, do đó, mỗi bài học, phần, chương thì GV cần phải thiết kế được các dạng bài phù hợp theo đặc thù Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. từng bài . Đồng thời thường xuyên áp dụng nó vào giảng dạy ở chính khóa, để hình thành cho học sinh thói quen, kĩ năng, sự linh hoạt sáng tạo trong quá trình thực hiện vẽ sơ đồ theo ý tưởng của riêng mình.. + Kết hợp với kiểm tra đánh giá thường xuyên, xếp loại, cho điểm những sản phẩm có hiệu quả cao, chất lượng tốt, sáng tạo. + Chuẩn bị tốt các trang thiết bị cần thiết như bút lông màu, giấy A3, A0, phấn màu .... để thực hiện vẽ sơ đồ tư duy trong khi dạy học. + Tránh tình trạng tốn thời gian GV không chuẩn bị chu đáo chỉ yêu cầu chung chung và bắt học sinh phải tự nghĩ, tự vẽ, dẫn đến các em chán và đối phó, không có hiệu quả. 2.2: Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy. Bước 1: Xác định có mấy mảng nội dung cần thể hiện trong sơ đồ và lựa chọn cấu trúc cho phù hợp với suy nghĩ của bản thân, xác định điểm đặt trung tâm. Bước 2: Khi xác định được điểm trung tâm thì tiến hành bước tiếp theo là vẽ các nhánh cấp 1 Bước 3: Từ các nhành cấp 1 ta phát triển vẽ các nhánh cấp 2 theo từng nhánh cấp 1, và nhánh cấp 3 theo từng nhánh cấp 2. Bước 4: Chọn màu sắc để tô cho sơ đồ sinh động và khoa học như: màu riêng cho phần trung tâm, nhánh cấp 1, nhánh cấp 2 và nhánh cấp 3. => Những lưu ý khi hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy. + Màu sắc: lưu ý học sinh không cần phải sử dụng quá nhiều màu sắc, chỉ cần dùng một, hai hoặc ba màu chủ đạo để tiết kiệm thời gian. + Học sinh nên vẽ nhiều nhánh cong hơn là đường thẳng để tránh sự buồn tẻ, tạo sự mềm mại, cuốn hút. - Trên mỗi nhánh học sinh viết các từ khóa một cách ngắn gọn, chắt lọc. Điều này sẽ giúp não của học sinh được kích thích làm việc để kết nối thông tin, thúc đẩy năng lực gợi nhớ và dần dần nâng cao khả năng ghi nhớ của học sinh. - Giáo viên nên thường xuyên cho học sinh sử dụng sơ đồ tư duy khi làm việc nhóm và hệ thống kiến thức đã học trong môn học lịch sử, đặc biệt là khi ôn tập cho các kỳ thi. Sơ đồ tư duy cũng giúp các học sinh và các thầy cô tiết kiệm thời gian làm việc ở nhà và trên lớp rất nhiều. => Ví dụ minh họa: Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. Nhánh cấp 3 Nhánh cấp 2 Nhánh cấp 1 Trung tâm Sơ đồ tư duy khái quát Châu Mĩ cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX ở lịch sử 8 Nhánh cấp 3 Trung tâm Nhánh cấp 2 Nhánh cấp 1 Sơ đồ tư duy: sự xác lập chủ nghĩa tư bản ở lịch sử 8 2.3: Sử dụng sơ đồ tư duy trong việc kiểm tra kiến thức cũ. - Đây là dạng bài tập thích hợp và có thể áp dụng cho tất cả các bài học trong chương trình lịch sử, nó sẽ giúp các em tự lượng hóa lại kiến thức và Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. xâu chuỗi các sự kiện lịch sử của bài học lại một cách khoa học và ngắn gọn nhất. Trong phần kiểm tra bài thời gian khoảng 5 - 7 phút, điều này dẫn đến giáo viên thường yêu cầu học sinh tái hiện lại một phần nội dung bài học bằng cách gọi học sinh lên bảng trả lời câu hỏi. Giáo viên sẽ chấm điểm tuỳ vào mức độ thuộc bài của học sinh. Cách làm này thực ra vô tình để học sinh rơi vào tình trạng học vẹt, đọc thuộc lòng mà không hiểu. Do đó, cần phải có sự thay đổi trong việc kiểm tra, đánh giá nhận thức của học sinh, yêu cầu đặt ra không chỉ kiểm tra “phần nhớ” mà cần chú trọng đến “phần hiểu”. Cách làm này vừa tránh được việc học vẹt, vừa đánh giá chính xác học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng học tập. Sử dụng sơ đồ tư duy vừa giúp giáo viên kiểm tra được phần nhớ lẫn phần hiểu của học sinh đối với bài học cũ. Các sơ đồ tư duy được giáo viên đưa ra ở dạng thiếu thông tin, yêu cầu học sinh điền các thông tin còn thiếu và rút ra nhận xét về mối quan hệ của các nhánh thông tin với từ khoá trung tâm. VD: Trong lịch sử lớp 6 bài 4: các quốc gia cổ đại phương đông GV đưa ra sơ đồ tư duy theo dạng điền khuyết để giúp học sinh củng cố và hoàn thành kiến thức: Sơ đồ tư duy sau khi được hoàn thành. Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. 2.4: Sử dụng sơ đồ tư duy trong việc dạy bài mới. - Trong một tiết dạy bài mới GV giới thiệu bài mới và vẽ chủ đề chính của bài học bằng một hình vẽ bất kì trên bảng của lớp, không ghi bài theo kiểu cũ sau đó đặt vấn đề gợi mở để hoàn thành sơ đồ tư duy cho bài học - GV đặt câu hỏi chủ đề của bài học có có mấy vấn đề chính để vẽ các nhánh cấp 1 và gọi học sinh học sinh lên bảng vẽ nối tiếp với chủ đề trung tâm. - Sau khi học sinh vẽ xong các nhánh lớn cấp số 1, giáo viên và học sinh bám theo kế hoạch giảng dạy bình thường để hoàn thành các nhánh cấp 2 phụ thuộc từng nhánh cấp 1 để hoàn thành bài học. Trên cơ sở giáo viên và học sinh hoàn thành sơ đồ trên bảng thì ở dưới học sinh hoàn thành sơ đồ bài học mới ngay tại lớp, tự chỉnh sửa, bổ sung những phần còn thiếu vào sơ đồ tư duy của từng cá nhân. - Để minh họa cho sơ đồ tư duy giáo viên sẽ cho học sinh xem những hình ảnh , đoạn phim ngắn minh họa cho rõ ý hơn cho từng nhánh cấp 1 hoặc 2. - Khi cho học sinh xem hình ảnh và phim minh họa giáo viên phải giáo dục tư tưởng tình cảm học sinh khi có liên quan đến phần tích hợp tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, tư liệu địa phương…. - VD khi dạy bài 8 lịch sử 8: Sự phát triển của kĩ thuật, Khoa học, văn học và nghệ thuật thế kỉ XVIII – XIX. Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. Hoặc bài 5 lịch sử 9: Các nước Đông Nam Á. Bài 18 sử 9: Đảng Cộng Sản Việt Nam ra đời Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. ĐẢNG CS VN RA ĐỜI Hội Hội nghị nghị thành thành lập lập ĐCS ĐCS VN VN Luận Luận cương cương chính chính trị trị 10/1930 10/1930 Ý Ý nghĩa nghĩa của của thành thành lập lập Đảng Đảng ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……..... ……..... ………. ………. ………. ………. ………. ………. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. Hình ảnh tiết dạy bài mới sử dụng sơ đồ tư duy 2.5: Sử dụng sơ đồ tư duy trong việc củng cố kiến thức. - Một thực tế nữa, trong quá trình giảng dạy GV thường sử dụng sơ đồ tư duy để củng cố kiến thức bài học. Việc này giúp GV hệ thống lại một cách ngắn gọn nhất kiến thức bài hoc, giúp học sinh xóa được gánh nặng nội dung dài của bài học bằng việc nắm bắt trọng tâm. - Việc làm này giúp cả GV và học sinh đạt được mục đích củng cố kiến thức sau bài học, một lần nữa khắc sâu kiến thức và lưu phát huy tính tư duy tổng hợp, cũng như khả năng thu nạp kiến thức một cách sáng tạo, linh hoạt. - VD khi dạy bài 23 sử 9: ÝTổng khởi nghĩa và nghĩa tháng 8 năm 1945 và sự nguyên nhân thành lập nước Việt Nam dân chủ Cộng Hòa. GV củng cố bài học cho học sinh lợi của Ý nghĩa với nội dung về nguyên nhân thắngthắng lợi và ý nghĩa lịch sử của cách mạng tháng CMT8 LS 8/1945. Nguyên nhân thắng lợi Chủ Chủ quan quan Khách Khách quan quan Lật đổ Lật đổ lãnh Hoàn hộ Sựự lãnh N g ư ờ i t hSự c h i ệ n Hoàn : P h ạ m Đ ủng àủng ohộ L ư ợPháp, c cảnh của Pháp, đạo của cảnh của Truyền Truyền thống thống yêu yêu nước nước đạo của Đảng Đảng quốc quốc tê tê CMTG CMTG Nhật, Nhật, PK PK Tron Tron gg nướ nướ cc Thế Thế giới giới Là Là một một nước nước độc độc lập lập Cổ Cổ vũ vũ phong phong trào trào CMTG CMTG Góp phần phần Trang 21Góp ổn ổn định, định, hòa hòa bình bình TG TG Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. 2.6: Sử dụng sơ đồ tư duy để ra bài tập về nhà Việc làm bài tập về nhà là một trong yếu tố quan trọng, góp phần hình thành thói quen, ý thức học tập cho học sinh. Ở nhà học sinh sẽ có nhiều thời gian và điều kiện để tìm kiếm tài liệu, do đó GV giao cho học sinh (hoặc nhóm học sinh) . Yêu cầu đối với bài về nhà cũng cần khó hơn, phức tạp hơn và cần sự đầu tư lớn hơn, qua đó còn thể hiện cả tính sáng tạo và sự tích cực tìm kiếm tài liệu học tập của học sinh, nên thiên về tính mở. VD: Sau khi dạy xong bài bài 8 lịch sử 8: Sự phát triển của kĩ thuật, Khoa học, văn học và nghệ thuật thế kỉ XVIII – XIX. GV phân công cho nhóm học sinh vẽ sơ đồ tư duy hệ thống lại kiến thức bài học cụ thể như: 2.7: Sử dụng sơ đồ tư duy cho tiết ôn tập Giờ học ôn tập là một giờ học khó bởi lượng kiến thức nhiều, làm sao để ôn lại một cách có hệ thống, ngắn gọn và dễ hiểu là một điều không đơn giản. Thực ra giáo viên cũng rất ngại với những giờ học ôn tập vì thường giáo viên phải làm việc rất nhiều và nếu thiết kế không khéo những bài ôn tập thường rất nặng nề, điều này dễ gây nên sự ‘‘học cho qua’’ như vậy chất lượng của Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. giờ học là không cao. Do đó GV cần thiết kế bài tập để học sinh hệ thống lại kiến thức cũ bằng sơ đồ tư duy theo nhóm, để các em cùng nhau củng cố lại, việc này sẽ giúp giảm đi sự căng thẳng và buồn tẻ, tiết ôn tập sẽ linh hoạt và sôi động hơn. VD: khi ôn tập lịch sử thế giới hiện đại từ 1945 – nay ở sử 9: Nhóm 1 lớp 9a1 THCS Tân Tiến Cùng 1 bài tập nhưng mỗi nhóm có một sự thể hiện khác nhau: Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. Nhóm 2 lớp 9a1 THCS Tân Tiến => Những chú ý khi sử dụng sơ đồ tư duy: + Tùy vào nội dung của từng bài, từng tiết học và đặc biệt là đặc điểm của lớp học mà giáo viên thiết kế bài giảng bằng sơ đồ tư duy. + Khi sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học cần phải chuẩn bị câu hỏi với nhiều cấp độ khác nhau. Cần tạo không khí vui vẻ, thoải mái trong tiết học giúp học sinh ít bị nhàm chán và có thể tự tin hơn phát triển tư duy của mình, hướng dẫn học sinh cách đọc sơ đồ. Tổ chức vẽ theo nhóm trong đó có học sinh giỏi, khá, trung bình, yếu. + Chấm điểm tốt, động viên khuyến khích, các bản đồ có chất lượng tốt, gợi ý điều chỉnh các bản đồ chưa đạt yêu cầu. + Luôn tìm tòi, sáng tạo và đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá. Tìm kiếm và thiết kế các tiết dạy cùng với tranh ảnh, tư liệu minh họa chính xác phù hợp với nội dung bài. Phải thật sự quan tâm, động viên, yêu thương giúp đỡ các em, giúp các em có niềm tin về bản thân trong học tập. 2.8: Một số dạng bài tập vẽ sơ đồ tư duy để hệ thống kiến thức : Ví dụ 1: sau khi học xong bài 1: Liên Xô và các nước Đông Âu từ 1945 đến giữa những năm 70 của thế kỉ XX. Giáo viên ra bài tập về nhà cho học Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. sinh: Về nhà các em vẽ sơ đồ lượng hóa kiến thức bài học này.Dưới đây là một dạng sơ đồ lượng hóa kiến thức, nhưng hệ thống khái quát kiến thức. * Dạng sơ đồ tư duy mang cá Khôi phục sau chiến tranh Kết quả đạt được trong công nghiệp (1953 đạt 73%) Thời kì 1945 - 1950 Nông nghiệp vượt mức trước chiến tranh Kết quả đạt được trong KH – KT (1949 chế tạo được bom nguyên tử) Liên Xô từ 1945 - giữa những năm 70 của TK XX Phương hướng chính : pt cnghiệp nặng, đẩy mạnh KH-KT, sức mạnh quốc phòng. Về KT là cường quốc cnghiệp đứng thứ 2 thế giới Thời kì 1950 đến giữa 1970 TK XX Về KH-KT: 1957 phóng vệ tinh nhân tạo, 1961 phóng con tàu phương đông Ví dụ 2: Sau khi học xong phần lịch sử thếngoại: giớihòa ở học kì Ihộcủa lịch Về đối bình, ủng phong tràosử cáchlớp mạng thế giới. 9, giáo viên cho học sinh vẽ sơ đồ tư duy hệ thống lại toàn bộ phần lịch sử thế giới hiện đại từ 1945 đến nay. Dạng sơ đồ tư duy logic hiện đại Sau 1945 h/thành hệ thống trên thế giới Nửa sau TK XX có lực lượng hùng mạnh Vào những năm 1989 – 1991 bị tan rã Hệ thống thuộc địa của CNĐQ sụp đổ Hơn 100 quốc gia ra đời Kinh tế các nước TB phát triển mạnh Mĩ trở thành nước TB giàu mạnh nhất Hệ thống XHCN được hình thành Quan hệ quốc tế sau 1945-nay Trật tự thế giới hai cực h/thành Từ 1989 chấm dứt chiến tranh lạnh Phong trào giải phòng DT diễn ra mạnh mẽ Lịch sử thế giới từ 1945 - nay Hệ thống các nước TBCN Cuộc cách mạng KH-KT Đạt được nhiều thành tựu trên nhiều lĩnh vực Tăng trưởng kinh tế, nâng cao chất lượng cuộc sống Liên kết khu vực Tây Âu h/thành và mở rộng Ví dụ 3: Cụ thể, với nội dung “Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời” của chương trình lịch sử lớp 9, HS phải nắm theo sơ đồ tư duy theo mạch kiến thức: Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. Nguyễn Nguyễn Ái Ái Quốc Quốc thay thay mặt mặt Quốc Quốc tế tế Cộng Cộng sản sản chủ chủ trì trì hội hội nghị nghị HỘI HỘI NGHỊ NGHỊ THÀNH THÀNH LẬP LẬP ĐCS ĐCS VIỆT VIỆT NAM NAM Hội Hội nghị nghị thống thống nhất nhất các các tổ tổ chức chức Cộng Cộng sản sản để để thành thành lập lập một một đảng đảng duy duy nhất nhất Đảng Đảng Cộng Cộng Sản Sản Việt Việt Nam. Nam. ĐCS ĐCS Việt Việt Nam Nam thành thành lập lập với với “chính “chính cương cương vắn vắn tắt, tắt, sách sách lược lược vắn vắn tắt, tắt, điều điều lệ lệ tóm tóm tắt tắt của của Đảng Đảng -> -> Hội Hội nghị nghị thống thống nhất nhất lấy lấy tên tên gọi gọi “Cương “Cương lĩnh lĩnh chính chính trị”đầu trị”đầu tiên tiên của của Đảng. Đảng. LUẬN LUẬN CƯƠNG CƯƠNG CHÍNH CHÍNH TRỊ TRỊ 10/1930 10/1930 Luận Luận cương cương chính chính trị trị do do Trần Trần Phú Phú khởi khởi thảo thảo Luận Luận cương cương khẳng khẳng định định tính tính chất chất của của cách cách mạng mạng Đông Đông Dương Dương lúc lúc đầu đầu là là cuộc cuộc cách cách mạng mạng tư tư sản sản dân dân quyền. quyền. Sau Sau đó đó tiến tiến thẳng thẳng lên lên CNXH CNXH Là Là sản sản phẩm phẩm của của sự sự kết kết hợp hợp giữa giữa CN CN Mác Mác –– Lênin Lênin và và phong phong trào công nhân yêu nước trào công nhân yêu nước Ý Ý NGHĨA NGHĨA THÀNH THÀNH LẬP LẬP ĐCS ĐCS VIỆT VIỆT NAM NAM Là Là bước bước ngoặc ngoặc vĩ vĩ đại đại trong trong lịch lịch sử sử của của giai giai cấp cấp công công nhân nhân và và cách mạng Việt Nam. cách mạng Việt Nam. Cách Cách mạng mạng Việt Việt Nam Nam đã đã thuộc thuộc quyền quyền lãnh lãnh đạo đạo tuyệt tuyệt đối đối của của giai giai cấp cấp công công nhân nhân Việt Việt Nam Nam Cách Cách mạng mạng VN VN trở trở thành thành một một bộ bộ phận phận khăng khăng khít khít của của CM CM thế thế giới. giới. Như vậy qua sơ đồ tư duy, các em dễ nhớ đến sự kiện và nhân vật lịch sử gắn liền với sự kiện ấy và cứ thế, tiếp nối đến các trận đánh của những năm 1945, 1954 hay 1975… Các em có được kĩ năng thiết lập sơ đồ tư duy sẽ nhớ về lịch sử nước nhà một cách tường tận và không lẫn lộn giữa nhân vật lịch sử này với nhân vật lịch sử khác. Sơ đồ tư duy không chỉ thể hiện tính sáng tạo mà còn là những mắt xích để các em nắm rõ và chắc hơn. => Qua một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy tôi đề cập ở trên trong thực tế nó đã từng bước rèn luyện được cho học sinh kĩ năng học tập và khai thác lịch sử, phần nào hạn chế được việc học tập lịch sử một cách thụ động. Tuy nhiên trong quá trình dạy học tùy vào từng dạng bài cụ thể mà giáo viên có thể thiết kế một trong các kĩ năng trên để giúp học sinh khai thác kiến thức, chứ không nhất thiết bài nào cũng phải áp dụng. Việc lựa chọn các dạng sơ đồ phù hợp với dạng bài, đối tượng học sinh là chìa khóa dẫn đến sự thành công trong dạy và học tập lịch sử. IV/ Kết quả: Sau quá trình giảng dạy được áp dụng phương pháp trên đã phần nào cải thiện được cách thức học tập lịch sử của học sinh và kết quả học tập của học sinh được nâng cao rõ rệt, đặc biệt là kết quả thi HKI năm học 2014 - 2015. Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. Sau khi tổng hợp kết quả làm bài kiểm tra HK do phòng GD&ĐT ra đề chung cho cả huyện thì càng chứng minh rõ hơn chiều hướng tôi đang chọn để giảng dạy và rèn luyện cho học sinh là phù hợp và có hiệu quả: THỐNG KÊ ĐIỂM KIỂM TRA HỌC KÌ THEO BỘ MÔNKHỐI 9 Môn: Lịch sử Năm học 0-<2 TS HS 2-> < 3,5 3,5 -> <5 5 -> < 6,5 6,5 -> < 8 8 -> 10 SL % SL % SL % SL % SL % SL % 2012 - 2013 125 3 2.4 25 20 18 14.4 72 57.6 5 4 2 1.6 2013 - 2014 145 2 1.4 23 15.8 14 9.6 75 51.8 27 18.6 4 2.7 2014 - 2015 157 0 0.00 2 1.2 6 3.8 85 54.4 47 30 17 10.6 Ghi chú HKI Như vậy với kết quả trên nó đã góp phần cải thiện được suy nghĩ và cách nhìn nhận của học sinh trong việc học tập môn lịch sử, tiếp nhận kiến thức một cách chủ động, linh hoạt, cô đọng hơn. PHẦN 3: KẾT LUẬN 1. Những bài học kinh nghiệm. - Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy sẽ giúp học sinh học tốt môn lịch sử, đây là phương pháp dạy học tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo, năng lực diễn đạt của học. Tuy nhiên, đây là những kĩ năng khó, để vận dụng thành công, GV cần nắm vững kiến thức, có quy trình soạn giảng khoa học cùng với Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. nghệ thuật sư phạm khéo léo, linh hoạt. Bên cạnh đó, cần phải có điều kiện cơ sở vật chất thuận lợi và việc kết hợp nhuần nhuyễn các phương pháp dạy học khác. - Giáo viên khi áp dụng, đòi hỏi phải có sự đầu tư về chuyên môn, chuẩn bị kỹ càng các phương tiện hỗ trợ cho việc dạy học. - Giáo viên cần phải có biện pháp kiểm tra và đánh giá kịp thời quá trình chuẩn bị ở nhà của học sinh một cách thường xuyên, tránh không để cho các em sao chép bài của nhau. - Khi chọn các dạng sơ đồ tư duy cần đưa ra được những nội dung cơ bản, trọng tâm, đồng thời hấp dẫn, buộc học sinh phải động não. 2. Ý nghĩa của sáng kiến kinh nghiệm. - Giáo viên chuẩn bị soạn giảng một cách chu đáo, logic được nội dung kiến thức giữa các bài học với hệ thống câu hỏi và bài tập tối ưu, lượng hóa và tổng hợp được kiến thức theo chương, bài. Hình thành được tiết học một cách chủ động, phù hợp với nội dung của kiểu bài lên lớp theo phương pháp dạy sử dụng sơ đồ tư duy. - Tiết kiệm được thời gian trong một tiết giảng 45 phút giáo viên không phải làm việc nhiều chủ yếu hướng dẫn học sinh chủ động bàn bạc thảo luận phát huy tính tự lập, khai thác và hoàn thànhcác sơ đồ hệ thống kiến thức bài học. - Làm cho học sinh luôn tự chủ động lĩnh hội và khám phá, củng cố kiến thức, tập cho các em biết đánh giá, rút ra bài học của lịch sử từ những cuộc chiến tranh, từ những hình thái kinh tế trong xã hội từ trước tới nay, từ đó rút ra bài học cho bản thân. - Làm cho các em hứng thú hơn khi học bộ môn Lịch sử nói chung và thói quen làm bài tập lịch sử ở nhà nói riêng, làm giảm bớt đi sự phân biệt giữa môn chính và môn phụ trong thời kỳ hiện nay. 3. Những kiến nghị, đề xuất. - Các cấp lãnh đạo có thẩm quyền của nghành giáo dục cần điều chỉnh lại tiết phân phối chương trình tăng số lượng tiết làm bài tập lịch sử, tiết ôn tập ở lớp 9, chương trình dài, nặng kiến thức. - Trong quá trình thực hiện đề tài bản thân sẽ không tránh khỏi những thiếu sót mong quý thầy, cô tham khảo đóng góp ý kiến xây dựng để đề tài ngày càng hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. Tân Tiến, ngày 10 tháng 01 năm 2015 Người viết: Phạm Đào Lược NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC TRƯỜNG THCS TÂN TIẾN ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 21 Một số kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy lịch sử ở THCS. ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC PHÒNG GD&ĐT ĐỒNG PHÚ ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... MỤC LỤC Nội dung Số trang PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ I. Lý do chọn đề tài. II. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu, vận dụng. III. Mục đích nghiên cứu. IV. Phương pháp nghiên cứu. Trang 1 Trang 2 Trang 2 Trang 2 PHẦN II. NỘI DUNG I. Thực trạng của vấn đề. Người thực hiện: Phạm Đào Lược Trang 3 Trang 21