S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
A. phÇn më ®Çu
I. LÝ do chän ®Ò tµi
C¸c thÕ hÖ häa sÜ thÕ giíi vµ trong níc ®· ®Ó l¹i nh÷ng kinh nghiÖm quý
b¸u vÒ lµm tranh bè côc. NhiÒu kinh nghiÖm ®· ®îc truyÒn l¹i cho c¸c thÕ hÖ sau
theo kiÓu truyªnlf nghÒ hoÆc viÕt thµnh s¸ch. Ngµy nay nh÷ng kinh nghiÖm ®è ®·
trë thµnh nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ®Æt nÒn mãng cho nhËn thøc kh¸c l¹ vµ míi mÎ
h¬n mµ bÊt k× ngêi häc vÏ nµo còng kh«ng thÓ bá qua. Chóng ta biÕt con ngêi a
kho¸ng ®¹t, tù do, kho¸ng ®·ng. NÕu nh trong mét c¨n phßng chËt chéi, tÇm m¾t
híng ra ngoµi tù nhiªn bÞ ng¨n l¹i, con ngêi sÏ c¶m thÊy bùc béi , tøc tèi, khã
chÞu. NÕu nh trong mét bøc tranh ngêi ta còng ®Ó h×nh vÏ qu¸ chËt chéi trong
khu«n tranh, bÞ dån nÐn qu¸ nhiÒu vÒ tØ lÖ, bÞ c¾t xÐn hÇu hÕt c¸c h×nh vÏ th× ®iÒu
®ã còng g©y lªn sù bùc béi vµ khã chÞu nh thÕ. Vµ nh vËy v« h×nh chung bè côc
kh«ng g©y ®îc hng phÊn mµ cßn g©y khã chÞu cho thÞ gi¸c cña ngêi xem. Khi vÏ
chóng ta nªn chó ý tíi ®iÒu ®ã. Tr¸nh kh«ng ®Ó tØ lÖ c¸c h×nh vÏ bÞ dån nÐn, chËt
chéi, ph¸ vì sù hµi hßa víi khu«n khæ cña tranh. Ngîc l¹i nÕu h×nh vÏ qu¸ bÐ
nhá, h×nh vÏ trong tranh qu¸ trèng, bång bÒnh, buån tÎ sÏ t¹o c¶m gi¸c c« ®¬n
l¹nh lÏo.
Muèn t¹o ra ®îc mét bøc tranh ®Ñp, tríc hÕt chóng ta ph¶i quan t©m ®Õn sù
s¾p xÕp hîp lÝ c¸c yÕu tè trong mét bè côc. Nh vËy thÕ nµo lµ s¾p xÕp hîp lÝ? S¾p
xÕp hîp lÝ cã nghÜa lµ nh×n tæng thÓ mét bè côc víi nh÷ng yÕu tè cÇn nªu, cÇn ®Ò
cËp. Nh÷ng gi¸ trÞ cña h×nh thÓ vµ mµu s¾c n»m trong tÇm nh×n cña ta còng nh
trªn diÖn tÝch mµ ta nh×n thÊy kh«ng bÞ triÖt ph¸ nhau, kh«ng lµm gi¶m gi¸ trÞ cña
nhau mµ lµm cho gi¸ trÞ ®ã ®îc n©ng cao vµ mèi quan hÖ cña c¸c h×nh thÓ víi
nhau kh«ng thÓ t¸ch khái mèi quan hÖ t¬ng ph¶n chÝnh - phô. Ngay trong c¸c
m¶ng chÝnh phô, viÖc s¾p xÕp c¸c vÞ trÝ còng rÊt quan träng. Mèi quan hÖ cña
h×nh víi h×nh lµ mèi quan hÖ cña s¾p ®Æt c¸c vÞ trÝ, c¸c ®êng giao nhau, c¾t nhau,
lµ vÞ trÝ cña h×nh so víi ®êng khung cña mét bè côc. Nh÷ng nguyªn lÝ hµng lèi sÏ
t¹o sù nhµm ch¸n bëi c¸c h×nh thÓ ®îc s¾p xÕp theo thø tù ®Òu nhau víi kho¶ng
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
c¸ch ®êng khung b»ng nhau. Trong trêng hîp nµy ph¶i t¹o ra ®é nhÊn g©y sù t¬ng
ph¶n. S¾p xÕp hîp lÝ cßn cã nghÜa lµ ph¶i c©n b»ng thÞ gi¸c. Mét bè côc chØ lµm
cho ta tháa m·n khi c¸c lùc cña nã ®îc s¾p xÕp hîp lÝ. Bëi khi quan s¸t mét h×nh
thÓ bao giê chóng ta còng ph¶i x¸c ®Þnh cho h×nh ®ã mét t©m ®iÓm ®Ó tõ ®ã s¾p
xÕp bè côc víi kh«ng gian bao quanh. Mét h×nh cã diÖn tÝch lín nhng s¾c ®é mê
nh¹t so víi nÒn th× còng b»ng mét h×nh cã diÖn tÝch nhá cã s¾c ®é ®Ëm h¬n nã.
Trong viÖc vÏ tranh ngêi häa sÜ nãi chung, ngêi vÏ tranh nãi riªng cÇn quan t©m
nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò bè côc.
§èi víi t«i, lµ mét gi¸o viªn d¹y mÜ thuËt ë trêng tiÓu häc rÊt cÇn hiÓu biÕt
nh÷ng kiÕn thøc vÒ bè côc tranh. Trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu tµi liÖu, xem nh÷ng t¸c
phÈm cña c¸c häa sÜ ViÖt Nam vµ thÕ giíi ë nhiÒu kªnh th«ng tin kh¸c nhau t«i ®·
nhËn biÕt vµ hiÓu ®îc nhiÒu ®iÒu vÒ bè côc tranh tõ ®ã cã thÓ rót ra nh÷ng nh÷ng
kinh nghiÖm khi vÏ tranh. Trªn c¬ së ®ã t«i xin m¹nh d¹n t×m hiÓu vÒ vÊn ®Ò nµy.
II. Môc ®Ých nghiªn cøu vµ nhiÖm vô nghiªn cøu
1. Môc ®Ých nghiªn cøu
NghÖ thuËt kh«ng ngõng ph¸t triÓn vµ kh«ng cã ®Ých ®Ó dõng, bëi vËy mét
bøc tranh ®Ñp lu«n ®îc khai th¸c ë nhiÒu phong c¸ch ®a d¹ng víi nhiÒu lèi c¶m
thô kh¸c nhau. V× vËy c¸i ®Ñp trong mçi t¸c phÈm héi häa kh«ng chØ ®îc x©y
dùng b»ng nh÷ng ®êng nÐt h×nh thÓ mµ cßn ph¶i ®îc x©y dùng b»ng c¸c h×nh thøc
bè côc hîp lÝ ®Ó g©y hiÖu qu¶ thÈm mÜ. Mçi häa sÜ cã c¸ch x©y dùng bè côc theo
lèi riªng cña m×nh th«ng qua ý niÖm thÈm mÜ vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o nghÖ thuËt.
Th«ng qua qu¸ tr×nh häc tËp, lao ®éng liªn quan ®Õn bé m«n mÜ thuËt, qua t×m
hiÓu c¸c t¸c phÈm tranh cña c¸c häa sÜ ViÖt nam vµ thÕ giíi chóng ta còng ®·
phÇn nµo hiÓu ®îc vÒ ng«n ng÷ cña héi häa trong ®ã cã bè côc. Nhng nh÷ng hiÓu
biÕt ®ã cña chóng ta cßn cha s©u. V× vËy ®Ó hiÓu ®îc râ h¬n gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña
c¸c t¸c phÈm tranh vµ ®Ó cã thÓ hiÓu vÒ c¸c h×nh thøc s¾p xÕp bè côc, t«i quyÕt
®Þnh ®i t×m hiÓu “ Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
ViÖt Nam" t«i rÊt mong ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp c¸c
thÇy c« gi¸o ®Ó bµi viÕt cña t«i ®îc hoµn chØnh vµ ®Çy ®ñ h¬n.
2. NhiÖm vô nghiªn cøu
T×m hiÓu c¸c h×nh thøc bè côc trong c¸c t¸c phÈm tranh cña c¸c häa sÜ ViÖt
Nam
Rót ra ph¬ng ph¸p x©y dùng bè côc chung nhÊt cho b¶n th©n.
III. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
1. §èi tîng nghiªn cøu:
Bè côc trong tranh cña c¸c häa sÜ ViÖt Nam
2. Ph¹m vi nghiªn cøu:
C¸c t¸c phÈm mÜ thuËt trong tranh cña c¸c häa sÜ ViÖt Nam SGK líp 3,4,5
Tµi liÖu tham kh¶o: Gi¸o tr×nh bè côc - nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc s ph¹m
IV. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Sau khi quyÕt ®Þnh nghiªn cøu ®Ò tµi, t«i lËp kÕ ho¹ch chuÈn bÞ:
- §äc tµi liÖu
- Su tÇm tranh
Sau khi ®äc tµi liÖu nghiªn cøu, t«i ph©n tÝch vµ tæng hîp l¹i nh÷ng vÊn ®Ò
cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi thµnh mét hÖ thèng kiÕn thøc ®Ó n¾m b¾t ®îc néi dung c¬
b¶n, hiÓu s©u s¾c vÒ ®Ò néi dung ®Ò tµi vµ t«i ®· sö dông lång ghÐp c¸c ph¬ng
ph¸p sau ®©y:
- Ph¬ng ph¸p quan s¸t
- Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch
- ph¬ng ph¸p tæng kÕt kinh nghiÖm
- Ph¬ng ph¸p so s¸nh.
V. Dù kiÕn nh÷ng ®ãng gãp cña ®Ò tµi:
Sau khi nghiªn cøu ®Ò tµi nµy cã thÓ gióp ngêi ®äc hiÓu h¬n vÒ c¸c h×nh thøc bè
côc vµ cã thÓ vËn dông nh÷ng kiÕn thøc nµy vµo viÖc vÏ tranh.
VI. Bè côc cña ®Ò tµi.
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
Ngoµi phÇn më ®Çu, phÇn kÕt luËn cña ®Ò tµi th× bµi tiÓu luËn cña t«i gåm
nh÷ng phÇn nh sau:
- C¬ së khoa häc cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi
+ Kh¸i niÖm vÕ bè côc
+ Mét sè h×nh thøc bè côc
- Ph¬ng ph¸p x©y dùng bè côc
B. PhÇn néi dung
I. C¬ së khoa häc cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi.
1. Kh¸i niÖm chung vÒ bè côc trong héi häa
Bè côc trong héi häa lµ sù tæng hßa c¸c yÕu tè t¹o h×nh nh: ®êng nÐt, h×nh
khèi ®Ëm nh¹t, mµu s¾c...s¾p xÕp chóng trong mét khu«n khæ nhÊt ®Þnh cña mét
bøc tranh th«ng qua c¶m xóc cña ngêi häa sü ®Ó t¹o ra mét gi¶i ph¸p hîp lÝ , nªu
bËt ®îc néi dung chñ ®Ò cña mét bøc tranh.
Nãi mét c¸ch kh¸c, bè côc lµ ph¬ng ph¸p t×m tßi, x¸c ®Þnh c¸ch biÓu ®¹t thÝch
hîp nhÊt cho mét néi dung tranh cã trong ý ®å cña t¸c gi¶. C¸ch s¾p xÕp bè côc
cña mçi t¸c gi¶ cã thÓ kh¸c nhau tïy thuéc vµu chñ ®Ò cña tranh vµ sù cÇn thiÕt
ph¶i s¾p xÕp thÕ nµo cho hîp lÝ, c©n ®èi vµ ®Ñp m¾t.
VÝ dô: Cïng mét chñ ®Ò n«ng nghiÖp nhng mçi häa sÜ l¹i cã c¸ch s¾p xÕp
bè côc kh¸c nhau nhng suy tíi cïng lµ hiÖu qu¶ thÈm mÜ . §iÒu nµy phô thuéc
vµo tµi n¨ng vµ søc s¸ng t¹o cña mçi ngêi. Trong s¸ng t¹o nghÖ thuËt, kh©u s¾p
xÕp bè côc chung quyÕt ®Þnh ®Çu tiªn vµ c¬ b¶n sù thµnh c«ng cña t¸c phÈm nghÖ
thuËt ®ã.
Nãi c¸ch kh¸c bè côc lµ sù tæng hßa c¸c yÕu tè t¹o h×nh trªn bÒ mÆt khu«n
khæ bøc tranh th«ng qua sù diÔn t¶, phèi hîp ®iÒu hßa cña ngêi nghÖ sü t¹o ra sù
biÓu c¶m cña t¸c phÈm héi häa vµ truyÒn ®¹t trùc tiÕp tíi thÞ gi¸c ngêi xem.
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
Bè côc tranh cÇn cã yªu cÇu g×? Sau ®©y lµ mét sè yªu cÇu khi lµm bè côc
tranh:
- M¶ng chÝnh, m¶ng phô:
+ M¶ng chÝnh lµ m¶ng chñ ®¹o, lµ träng t©m cña bøc tranh vµ ®îc diÔn t¶
mét c¸ch s©u s¾c, râ nÐt.
+ M¶ng phô lµ nh÷ng m¶ng h×nh d¹ng kh¸c nhau cã t¸c dông lµm phô trî
c©n b»ng cho m¶ng chÝnh.
Khi vÏ mét bøc tranh ®«ng ngêi hay Ýt ngêi cÇn ph¶i cã sù s¾p xÕp m¶ng
chÝnh vµ m¶ng phô, nhãm chÝnh, nhãm phô sao cho c©n ®èi, hîp lÝ.
2. Mét sè h×nh thøc bè côc
a) Bè côc h×nh trßn:
Bè côc h×nh trßn lµ d¹ng bè côc c¬ b¶n, nãi ®Õn h×nh trßn chóng ta hiÓu
r»ng nã lµ bè côc träng t©m xoay trßn t¹o c¶m gi¸c tËp trung vµ h×nh tîng vµ nh©n
vËt ®iÓn h×nh. TÊt c¶ mäi chi tiÕt ®Òu ®îc tËp trung, quy tô t¹o cho bè côc mét
d¹ng ®ång nhÊt chÆt chÏ vµ trän vÑn. M¶ng chÝnh, m¶ng phô ph¶i ®ång nhÊt
nh»m nªu bËt chñ ®Ò chÝnh. Lo¹i bè côc d¹ng h×nh trßn t¹o c¶m gi¸c mÒm m¹i,
nhÞp nhµng, uyÓn chuyÓn gi÷a c¸c m¶ng h×nh vµ toµn bé bøc tranh. V× b¶n chÊt
cña h×nh trßn gîi lªn sù vËn ®éng, t¹o nªn sù nhÞp nhµng, nhÞp ®iÖu mang tÝnh
tuÇn hoµn, g¾n bã do ®êng cong mÒm m¹i t¹o nªn.
- Mét sè ho¹ sÜ ViÖt Nam ®· rÊt thµnh c«ng trong viÖc c¶i thiÖn t¸c phÈm
cña m×nh b»ng h×nh thøc bè côc nµy nh bøc tranh "Hoµ b×nh" cña ho¹ sÜ NguyÔn
Khang, häa sÜ NguyÔn Phan Ch¸nh víi bøc "B÷a c¬m ngµy mïa" - chÊt liÖu lôa.
- Bøc tranh "Hoµ b×nh" cña ho¹ sÜ NguyÔn Khang diÔn t¶ bèn c« g¸i ®¹i
diÖn cho c¸c d©n téc, c¸c mµu da trªn tr¸i ®Êt ®îc bè côc uèn lîn chÆt chÏ thµnh
mét h×nh trßn kh¨ng khÝt víi nhau trong mét khu«n khæ h×nh vu«ng ch¾c ch¾n
nhng sinh ®éng vµ mÒm m¹i. Nh×n vµo bøc tranh ta thÊy ngay sù nhÞp nhµng,
uyÓn chuyÓn bëi nh÷ng ®êng nÐt mÒm m¹i, uèn cong cña c¸c c« g¸i vµ ho¹ tiÕt
trong tranh. Nh÷ng ®êng lîn nèi tiÕp nhau t¹o thµnh mét bè côc h×nh trßn thËt
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
sinh ®éng. TÊt c¶ nh giao hoµ víi nhau, kÕt nèi víi nhau kh«ng hÒ ®øt ®o¹n,
nh÷ng ho¹ tiÕt hoa l¸, chim mu«ng lµm nÒn cho bøc tranh t¹o nªn bè côc chÆt
chÏ, sinh ®éng.
- Bøc tranh "B÷a c¬m ngµy mïa th¾ng lîi" cña NguyÔn Phan Ch¸nh.
Bøc tranh miªu t¶ b÷a c¬m ®Çm Êm cña mét gia ®×nh. Ta thÊy ®ang vµo ngµy mïa
nªn b÷a c¬m cã vÎ ®«ng vui, tÊt c¶ c¸c nh©n vËt qu©y quÇn bªn m©m c¬m t¹o
thµnh bè côc h×nh trßn. ë ®©y ta thÊy t¸c gi¶ sö dông ®êng nÐt uèn lîn theo nhÞp
®iÖu nªn cã sù khÐp kÝn vµ còng t¹o cho h×nh trßn sù uyÓn chuyÓn, mÒm m¹i. C¸c
h×nh ¶nh phô t¹o cho bøc tranh thªm chÆt chÏ vµ còng lµm næi râ ý ®å cña t¸c gi¶:
vui mõng tríc sù th¾ng lîi cña nh©n d©n ta.
b) Bè côc h×nh th¸p
Bè côc h×nh th¸p cßn gäi lµ bè côc tam gi¸c. D¹ng bè côc nµy g©y ý niÖm
vÒ sù ch¾c ch¾n, v÷ng ch·i, tin tëng, khoÎ kho¾n. §©y lµ d¹ng bè côc ®îc ¸p dông
tõ thêi cæ ®Õn nay. Bè côc h×nh th¸p kh«ng chØ g©y c¶m gi¸c ch¾c khoÎ mµ cßn cã
hiÖu qu¶ cao ®Ó t¹o nªn ®îc mét bè côc chÆt chÏ, hµi hoµ. Trong t¸c phÈm cña c¸c
ho¹ sÜ ViÖt Nam, nhiÒu ho¹ sÜ ®· sö dông cã hiÖu qu¶ lo¹i h×nh bè côc nµy nh:
- T¸c phÈm "hai thiÕu n÷ vµ em bÐ" cña T« Ngäc V©n b»ng chÊt liÖu s¬n
dÇu, s¸ng t¸c n¨m 1944 cã bè côc h×nh th¸p víi s¾c vµng óa, g¬ng mÆt c« chÞ phÝa
trªn lµ ®Ønh th¸p lé vÎ man m¸c buån nh×n xuèng c« em vµ ®øa bÐ, tay ®ang cÇm
®o¸ phï dung víi triÕt lÝ "Sím në tèi tµn". C©y hoa phï dung vµ chiÕc mµnh che
löng còng cã tiÕng nãi riªng ®Ó phô ho¹ cho bè côc vµ néi dung tranh.
- Bøc tranh "NghØ ch©n bªn ®åi"- tranh s¬n mµi cña T« Ngäc V©n. Bøc
tranh vÏ c¶nh c¸c nh©n vËt lµ c¸c chiÕn sÜ, ngêi n«ng d©n, c« g¸i Th¸i ®ang ngåi
nghØ ch©n bªn ®åi. T¸c gi¶ ®Æt ba d¸ng ngêi ngåi tho¶i m¸i trong t thÕ nghØ ng¬i.
PhÝa xa mét con ngùa ®ang gÆm cá bªn nh÷ng c©y cä. Nh vËy, m¶ng chÝnh lµ
h×nh th¸p, m¶ng phô lµ mét h×nh ch÷ nhËt t¹o c¶m gi¸c b×nh yªn. Ngoµi ra víi sù
s¾p xÕp bè côc tµi t×nh, mét bªn lµ anh chiÕn sÜ, mét bªn lµ c« g¸i Th¸i vµ ngêi
n«ng d©n nhng nhê sù phèi mµu, m¶ng nÐt t¸c gi¶ ®· lµm c©n ®èi l¹i lµm cho bøc
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
tranh kh«ng bÞ lÖch, mÆt kh¸c mµu s¾c cña hai nh©n vËt (c« g¸i vµ anh chiÕn sÜ)
®Ëm h¬n ë díi gãc cña tam gi¸c cµng t¹o nªn cho bøc tranh vÎ v÷ng ch¾c, c©n
®èi, hµi hoµ.
c) Bè côc h×nh vu«ng, h×nh ch÷ nhËt
H×nh vu«ng vµ h×nh ch÷ nhËt cã chøa ®ùng c¸c yÕu tè ngang b»ng, xæ
th¼ng, bèn ph¬ng, t¸m híng trong mét ph¹m vi h÷u h¹n. Nã cã ý nghÜa c©n xøng,
tÜnh, nghiªm chØnh, lµ c¬ së cho tÝnh c¸ch ®êi ngêi h÷u h¹n, cã trªn díi, ngay
ng¾n, ph¶i tr¸i, vu«ng vøc, ®Òu ®Æn,... nhng tÜnh. Nã tr¸i ngîc víi h×nh trßn lµ
tuÇn hoµn, kh«ng ph©n biÖt r¹ch rßi trªn díi, tr¸i ph¶i, chØ lÊy t©m quay lµm träng
cho c¸i ®éng tuÇn hoµn. TÝnh chÊt cña h×nh vu«ng chØ ngÇm chøa trong h×nh trßn
qua tÝnh chÊt thêi ®iÓm cña thêi gian.
Bè côc theo h×nh vu«ng, h×nh ch÷ nhËt ®îc c¸c nghÖ sÜ sö dông, s¾p xÕp
h×nh thÓ ®ång d¹ng vµo tranh. Nã võa cã tÝnh chÊt nh¾c l¹i c¸i tÝnh kh¸i qu¸t cña
khu«n h×nh tranh võa mang ý nghÜa nhÊn ®Ëm cho tÝnh chÊt tæ chøc cña con ngêi.
Nã cã t«n ti trËt tù, cã trªn díi, tr¸i ph¶i, ngay th¼ng, c©n b»ng. Nã phï hîp víi
c¸c lo¹i ®Ò tµi ®Ò cao tÝnh tæ chøc x· héi con ngêi, tÝnh s¸ng t¹o riªng biÖt cña ngêi, tÝnh nh©n v¨n.
- C¸c ho¹ sÜ ViÖt Nam còng cã nhiÒu bøc tranh ®Ñp vµ thµnh c«ng víi bè
côc theo h×nh vu«ng vµ h×nh ch÷ nhËt nh tranh kh¾c gç "B×nh d©n häc vô" cña
TrÇn V¨n CÈn, "§¸nh bi" cña NguyÔn Phµm, "§iÖu móa cæ" cña NguyÔn T
Nghiªm,...
- T¸c phÈm "§iÖu móa cæ' - tranh s¬n mµi cña NguyÔn T Nghiªm. Trong
tranh t¸c gi¶ dïng nh÷ng ®êng th¼ng, ®êng cong, c¸c h×nh ch÷ nhËt, h×nh vu«ng
nhá, ho¹ sÜ ®· cho m¶ng khèi ®êng nÐt Êy "móa" trong tranh. Nh÷ng nÐt vÏ ®îc
«ng s¾p xÕp mét c¸ch trËt tù, duyªn d¸ng, sèng ®éng.
- Trong tranh d©n gian ViÖt Nam, ngêi nghÖ sÜ ®· khai th¸c triÖt ®Ó viÖc
pha trén hµi hoµ gi÷a c¸c h×nh thÓ trong bè côc h×nh vu«ng, h×nh ch÷ nhËt. Nh÷ng
khu«n h×nh nhá ®îc xÕp ®Æt mét c¸ch hµi hoµ víi nh÷ng ®êng cong mang tÝnh
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
kh¸i qu¸t t¹o nªn nh÷ng bè côc h×nh ch÷ nhËt ®Çy biÓu c¶m. VÝ dô: tranh "Chäi
tr©u", "§i s¨n", "Gµ ®µn", "Lîn ®µn", ...
d) Bè côc nhÞp ®iÖu
Bè côc theo nhÞp ®iÖu lµ c¸ch vÏ quen thuéc cña ngêi ho¹ sÜ mÉn c¶m víi
quy luËt tù nhiªn cña cuéc sèng. Sù tuÇn hoµn, quy luËt cña tù nhiªn cã trong
sãng biÓn, tuÇn tr¨ng, ngµy ®ªm, c¸ch ®ång lóa rËp rên tríc giã,...Nh÷ng nhÞp
®iÖu phong phó cña sù sèng tù nhiªn vµ con ngêi Êy ®· n»m s©u trong tiÒm thøc
lÉn thãi quen vËn ®éng tù nhiªn cña con ngêi.
Trong héi ho¹, kiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c, nhÞp ®iÖu ®îc c« ®äng trong yªn
lÆng nhng nã vÉn nhÞp nhµng trong tiÒm thøc, trong c¸i nh×n g¾n chÆt víi t×nh
c¶m hån nhiªn cña con ngêi.
- B¶n th©n nhÞp ®iÖu lµ néi dung cña cuéc sèng vµ nã ®· ®îc c¸c nghÖ sü
®a nã vµo trong c¸c t¸c phÈm héi ho¹ cña m×nh. Trong tranh kh¾c gç d©n gian
ViÖt nam, c¸c bøc tranh nh Bµ TriÖu cìi voi, tõ bè côc chung ®Õn viÖc thÓ hiÖn
c¸c uèn lîn nhÞp nhµng cña d¶i lôa,cña ®«i tay vµ c¶ d¸ng ®iÖu con voi còng t¹o
nªn sù uyÓn chuyÓn nh mét ®iÖu móa rÊt sèng ®éng.
- Trong bøc tø b×nh "Tè n÷" - tranh Hµng Trèng, ë bøc tranh nµy ngêi nghÖ
sü ®· thÓ hiÖn tranh víi nh÷ng nhÞp ®iÖu cña h×nh thÓ, cña thÕ tay, cña sù chuyÓn
nhÞp víi c¸c nh¹c cô kh¸c nhau. dï ë thÕ nµo th× ®Òu t¹o ®îc nhÞp ®iÖu duyªn
d¸ng, tao nh· b»ng bè côc ®êng nÐt vµ mµu s¾c.
- Trong tranh hiÖn ®¹i, c¸c ho¹ sü còng ®· thÓ hiÖn t¸c phÈm cña m×nh
b»ng nh÷ng nhÞp ®iÖu uyÓn chuyÓn. Bøc tranh s¬n dÇu "ThiÕu n÷ bªn hoa huÖ"
cña ho¹ sü T« Ngäc V©n, bøc tranh "H¹nh phóc"- t¸c phÈm phï ®iªu cña ho¹ sü
Ph¹m Gia Giang, t¸c phÈm "Géi ®Çu" cña TrÇn V¨n CÈn vµ nhiÒu bøc tranh cña
ho¹ sü ViÖt Nam kh¸c ®· ®îc t¹o nhÞp ®iÖu sinh ®éng b»ng bè côc cho d¸ng thÕ
®éng t¸c cña c¸c nh©n vËt trong tranh cïng ®êng nÐt mµu s¾c ®Ëm nh¹t t¹o nªn
nh÷ng ®êng lîn hÕt søc ®iªu luyÖn.
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
- Trong t¸c phÈm "ThiÕu n÷ bªn hoa huÖ" cña T« Ngäc V©n, ®êng lîn cña
hai c¸nh tay, mét vÐn tãc, mét n©ng b«ng hoa huÖ. ThiÕu n÷ nghiªng ®Çu nh×n
ng¾m trong t thÕ chuyÓn ®éng, tho¶ng qua. Víi ®íng nÐt, m¶ng khèi, ¸nh s¸ng vµ
mµu s¾c ®em l¹i cho bøc tranh mét bè côc tuyÖt vêi.
- Trong t¸c phÈm "Géi ®Çu", - tranh kh¾c gç cña TrÇn V¨n CÈn, t¸c gØa
diÔn t¶ th©n h×nh mÒm m¹i cña c« g¸i víi nhÞp ®iÖu ®êng nÐt cña m¸i tãc, cña nÕp
quÇn ¸o, cña chiÕc th¾t lng bao hµi hoµ víi nhÞp ®iÖu cña hai c¸nh tay trÇn tuyÖt
mÜ. ®©y lµ bøc tranh cã nhÞp ®iÖu cña vÎ thuÇn thiÕt.
e) Bè côc ®èi lËp
Theo nh c¸c nhµ triÕt häc cña ph¬ng ®«ng th× ®èi lËp nã võa lµ sù ®èi lËp,
võa lµ lµ sù chuyÓn ho¸ sang nhau ®Ó råi l¹i hoµn nguyªn. Nh vËy c¸c cÆp ®èi lËp
vèn lµ mét mµ thµnh hai, nhng cã lóc l¹i hµi hoµ, lóc l¹i chèng ph¸ nhau vµ cã lóc
l¹i trë vÒ céi nguån lµ mét gèc. §©y lµ bè côc mµ c¸c ho¹ sü, nhµ ®iªu kh¾c...hay
sö dông. §ã lµ c¸c cÆp ®èi lËp nh ngang - däc, cao - thÊp, to - nhá, dµi - ng¾n, ®en
- tr¾ng, xanh - ®á, th« - mÞn, cong lªn - óp xuèng, m¹nh - yÕu, trong - ®ôc...lµm
mÆt tréi cho bè côc.
- Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu ho¹ sü sö dông h×nh thøc bè côc nµy nh PiCat
X«, Xªdan..Trong héi ho¹, ®iªu kh¾c ë ViÖt Nam, c¸c ho¹ sü còng ®· sö dông
h×nh thøc bè côc nµy rÊt thµnh c«ng nh Lª TiÕn, Vò Ngäc Thµnh, T« Liªn...
- Bøc tranh lôa "ThiÕu n÷" cña T« Liªn ®· sö dông ®èi lËp bÒ nghiªng cña
®Çu vµ ch©n, tãc vµ quÇn lµm khuynh híng cho bè côc tranh. ë ®©y yÕu tè ®èi lËp
®îc ®îc t¹o trong nhÞp ®iÖu tuÇn hoµn, nhÞp ®iÖu chu kú. Nã võa lµ ®èi lËp, võa lµ
nhÞp ®iÖu nªn ngêi ta c¶m nhËn thÊy c¸i quy luËt cña sù sèng võa ®îc t¸i hiÖn ë
h×nh thÓ con ngêi võa ®îc thÓ hiÖn b»ng tÝnh kh¸i qu¸t.
- Khuynh híng ®èi lËp ®îc c¸c nghÖ sü sö dông phong phó vµ ®a d¹ng c¶ ë
s¾c mµu, ®é trong ®ôc, c¸i v¬n lªn, c¸i suy tµn. Trong t¸c phÈm ®iªu kh¾c "XiÕc
"cña Lª TiÕn , h×nh tîng hai em bÐ lµ mét bè côc cã kh¶ n¨ng biÓu t¶ vµ chän
h×nh thÓ lµ c¸i cô thÓ vµ c¶ c¸i kh¸i qu¸t. ý nghÜa cña nã lµ sù n©ng ®ì, niÒm vui.
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
g) Bè côc theo phèi c¶nh
Bè côc theo phèi c¶nh lµ d¹ng bè côc phæ th«ng nhÊt mµ mäi ngêi thêng
quen sö dông tõ tríc ®Õn nay. Bè côc ®îc ¸p dông theo luËt xa gÇn, tøc lµ nh÷ng
nh©n vËt phÝa tríc thÓ hiÖn to vµ râ c¶ vÒ h×nh khèi vµ mµu s¾c. cµng ë xa cµng
nhá dÇn vµ mê h¬n. ®©y còng lµ c¸ch thÓ hiÖn tranh cña trêng ph¸i cæ ®iÓn vµ
hiÖn thùc.
Tranh bè côc theo phèi c¶nh, mäi nh©n vËt, h×nh thÓ ®Òu chÞu sù chi phèi
cña ®êng tÇm m¾t, luËt xa gÇn vµ t¸c ®éng cña mét chiÒu ¸nh s¸ng. Trong khi sö
dông h×nh thøc bè côc nµy ta cã thÓ kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn, linh ho¹t nhiÒu lo¹i
h×nh bè côc kh¸c nh h×nh trßn, h×nh vu«ng...trong mét bøc tranh. Nhng dï vÏ theo
h×nh thøc nµo th× môc ®Ých cuèi cïng lµ ®¹t ®îc hiÖu qu¶ thÈm mÜ vÒ néi dung vµ
h×nh thøc.
Bè côc theo phèi c¶nh thêng ®îc dµn dùng vµ s¾p xÕp trªn khung c¶nh nhÊt
®Þnh. Cã thÓ ngêi lµ chÝnh, c¶nh lµ phô nhng ngêi vµ c¶nh ®Òu ph¶i hµi hoµ trong
kh«ng gian.
Nãi mét c¸ch ®¬n gi¶n, nghÖ thuËt phèi c¶nh lµ thÓ hiÖn h×nh khèi cña mäi
vËt vµ kh«ng gian ba chiÒu theo sù nh×n thÊy cña chóng ta. Chóng ta nh×n thÊy thÕ
giíi theo luËt phèi c¶nh c¸c vËt thÓ cã vÎ nhá h¬n khi chóng ta ®øng lïi ra xa.
- VÝ dô: Mét hµng cét ®iÖn, mét con ®êng, mét ®êng ray xe löa...khi ë vÞ trÝ
ch©n ta th× réng vµ cao, to. Cµng xa dÇn ta thÊy nã mê, nhá h¬n vµ nh héi tô thµnh
mét ®iÓm ë phÝa xa. TÊt nhiªn ta chØ thÊy thÕ khi nh×n theo phèi c¶nh kh«ng gian.
- Tranh cña c¸c ho¹ sü ViÖt Nam qua nhiÒu thÕ hÖ vÉn thÓ hiÖn theo h×nh
thøc bè côc phèi c¶nh vµ cã thÓ kÕt hîp víi nh÷ng h×nh thøc bè côc kh¸c nh:
"ThuyÒn trªn s«ng H¬ng" cña T« Ngäc V©n, "T¸t níc ®ång chiªm" cña TrÇn V¨n
CÈn, "Du kÝch tËp b¾n" cña NguyÔn §ç Cung, "C¶nh n«ng th«n" cña NguyÔn
TiÕn Chung, "Phè Cæ" cña Bïi Xu©n Ph¸i...
- T¸c phÈm: "ThuyÒn trªn s«ng H¬ng" - tranh s¬n dÇu cña T« Ngäc V©n, ë
bøc tranh nµy t¸c gi¶ ®· diÔn t¶ nh÷ng con thuyÒn: C¸i xa, c¸i gÇn t¹o nªn mét
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
phèi c¶nh lµm cho kh«ng gian trªn s«ng H¬ng xa tÝt t¾p. Mét con thuyÒn ®¬n lÎ
gi÷a dßng s«ng ®ang b¬n tr¶i víi cuéc sèng s«ng níc, tëng nh mét m¶ng phô nhng l¹i lµ néi dung chÝnh cña bøc tranh.
- T¸c phÈm: "T¸t níc ®ång chiªm"- tranh s¬n dÇu cña TrÇn V¨n CÈn. Trong
bøc tranh nµy, c¸c nh©n vËt ®îc bè côc theo d¹ng h×nh th¸p, nhng c¸ch diÔn t¶ c¸c
d¸ng ngêi t¸t níc theo phèi c¶nh kh«ng gian (bè côc phæ th«ng) xa gÇn, t¹o thµnh
mét ®êng lîn mÒm m¹i g©y sù uyÓn chuyÓn trong bøc tranh. NhÞp ®iÖu vµ kh«ng
gian trong tranh nh ®iÖu móa, nh nh÷ng bµi h¸t d©n ca quen thuéc gÇn gòi víi
cuéc sèng ®ång quª.
- Ngoµi c¸c h×nh thøc bè côc chÝnh trªn ta cßn gÆp c¸c h×nh thøc bè côc
cña tranh d©n gian ViÖt Nam. c¸c nghÖ nh©n khi lµm tranh víi c¸c b¶n kh¾c hä ®·
chó ý rÊt nhiÒu ®Õn c¸ch s¾p xÕp bè côc. Nhng c¸ch bè côc trong tranh d©n gian
cã kh¸c víi c¸ch bè côc nªu trªn kh«ng? Trªn thùc tÕ, trong trang d©n gian cã
nhiÒu c¸ch bè côc kh¸c nhau. Cã nh÷ng bøc tranh ¸p dông bè côc nh : Bè côc tam
gi¸c nh "Bµ TriÖu"- tranh §«ng Hå; bè côc h×nh trßn nh: "Høng dõa" , "§¸nh
Ghen"- tranh §«ng Hå; bè côc h×nh vu«ng, h×nh ch÷ nhËt nh : "Gµ ®µn", "L¬n
®µn"- tranh §«ng Hå; bè côc nhÞp ®iÖu nh: "C¸ chÐp tr«ng tr¨ng" - tranh Hµng
Trèng...ngoµi ra tranh d©n gian cßn cã h×nh thøc bè côc kh¸c nh trong bøc tranh:
"§¸m cíi chuét". Trong bøc tranh nµy t¸c gi¶ bè côc tranh theo lèi íc lÖ ®ång
hiÖn. Bøc tranh ®îc t¸c gi¶ chia ra lµm hai phÇn diÔn t¶ hai ho¹t ®éng kh¸c nhau
nhng cã liªn quan ®Õn nhau. PhÇn trªn diÔn t¶ hä nhµ chuét mang lÔ vËt cèng cho
MÌo, phÇn díi diÔn t¶ ®¸m ríc linh ®×nh, vui vÎ. T¸c gi¶ bè côc theo lèi dµn ®Òu
trªn mÆt tranh nhng víi viÖc sö dông nh÷ng ®êng lîn linh ho¹t t¹o nhÞp ®iÖu nªn
bøc tranh kh«ng nhµm ch¸n mµ sinh ®éng, vui nhén. Sù bµi trÝ bè côc tµi t×nh h¬n
n÷a ë chç t¸c gi¶ diÔn t¶ bè côc chËt. Con chuét cuèi cïng bÞ c¾t mét phÇn ý nãi
®»ng sau nã vÇn cßn tiÕp tôc n÷a.
* Díi ®©y lµ mét sè t¸c phÈm tranh, ®iªu kh¾c cña c¸c häa sü ViÖt Nam vµ tranh
d©n gian ViÖt Nam minh häa cho c¸c h×nh thøc bè côc nªu trªn.
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
Tranh "Hßa b×nh" - chÊt liÖu S¬n dÇu cña häa sü NguyÔn Khang
Tranh "B÷a c¬m mïa th¾ng lîi" - chÊt liÖu Lôa cña häa sü nguyÔn Phan Ch¸nh
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
Tranh "Hai thiÕu n÷ vµ em bÐ" - chÊt liÖu s¬n dÇu cña häa sü T« Ngäc V©n.
Tranh "NghØ ch©n bªn ®åi" - chÊt liÖu s¬n dÇu cña häa sü T« Ngäc V©n
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
Tranh "§iÖu móa cæ" - s¬n mµi cña häa sü NguyÔn T Nghiªm.
Tranh "Tè n÷" - tranh d©n gian Hµng Trèng
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
Tranh "Géi ®Çu " - tranh kh¾c gç cña häa sü TrÇn V¨n CÈn
Tranh "ThuyÒn trªn s«ng H¬ng"- chÊt liÖu s¬n dÇu cña häa sü T« Ngäc V©n
II. Ph¬ng ph¸p x©y dùng bè côc
HiÓu ®îc c¸c h×nh thøc x©y dùng bè côc trªn, ta thÊy c¸c ho¹ sü ViÖt Nam
rÊt tµi t×nh trong viÖc x©y dùng cho t¸c phÈm cña m×nh mét h×nh thøc bè côc
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
riªng, Trong ®ã cã sù kÕt hîp cña c¸c h×nh thøc bè côc c¬ b¶n céng víi sù s¸ng
t¹o cña m×nh, hä ®· cho ra ®êi rÊt nhiÒu t¸c phÈm næi tiÕng.
§Ó x©y dùng ®îc mét bè côc, chóng ta kh«ng chØ hiÓu vÒ c¸c h×nh thøc ®ã
mµ chóng ta cÇn kÕt hîp linh ho¹t c¸c h×nh thøc bè côc kh¸c nhau céng víi tµi
n¨ng s¸ng t¹o cña chÝnh b¶n th©n m×nh ®Ó cã ®îc mét bøc tranh ®Ñp. §Ó tæng hîp
c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra cho viÖc nghiªn cøu x©y dùng bè côc tranh chóng ta cÇn cã
nh÷ng yªu cÇu sau:
- Kh«ng vi ph¹m (trõ trêng hîp cè t×nh) nh÷ng lçi vÒ hµi hoµ tû lÖ víi
khung tranh. Mäi h×nh thÓ ®a vµo trong tranh ph¶i ®îc c©n nh¾c vÒ sè lîng, tØ lÖ
theo néi dung cÇn thiÕt nhÊt m×nh ®Þnh nãi, kh«ng nªn thiÕu vµ kh«ng thõa.
- H×nh tîng ®a vµo trong tranh ph¶i ®îc c©n nh¾c tÝnh to¸n ®Ó nã nãi hÕt ý
cña t¸c gi¶. §iÒu nµy cßn phô thuéc vµo c¸ nh©n t¸c gi¶. Cã ngêi nãi Ýt mµ dÔ
hiÓu, cã ngêi l¹i nãi b»ng thÓ ch©m biÕng hoÆc dÝ dám. Nhng dï c¸ch nµo còng
ph¶i ë d¹ng võa ®ñ theo chñ ®Ò cña m×nh. Cã ngêi vÏ rÊt nhiÒu h×nh thÓ mµ kh«ng
ph¶i lµ thõa, cã ngêi vÏ Ýt nhng còng kh«ng thiÕu. Trong s¾p xÕp bè côc cÇn c©n
nh¾c sao cho bè côc ®ã cã sù v÷ng ch·i.
§Ó cã mét bè côc ®Ñp ta cÇn thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c bíc sau ®©y:
1. Chon néi dung chñ ®Ò.
Néi dung tøc lµ vÏ c¸i g×? ph¶n ¸nh vÊn ®Ò g×? Nghiªn cøu lùa chän néi
dung chñ ®Ò trø¬c khi vÏ mét ®Ò tµi nµo ®ã, tríc hÕt ta cÇn cã c¶m xóc, nh÷ng
rung ®éng nhÊt ®Þnh vÒ ®Ò tµi ®ã, t×m ®îc trong néi dung ®ã nh÷ng c¸i ®Ñp b¶n
chÊt. ®Ò tµi cña tranh thêng rÊt nhiÒu vµ réng. Dï trong mét lÜnh vùc lín hay nhá
mäi khÝa c¹nh cña ®Ò tµi ®Òu cã thÓ khai th¸c ®îc nhiÒu chi tiÕt ®Ó thÓ hiÖn. Chñ
®Ò mét bøc tranh tøc lµ diÔn ®¹t mét vÊn ®Ò cô thÓ nµo ®ã. VÝ dô: ®Ò tµi lao ®éng
th× l¹i cã rÊt nhiÒu chñ ®Ò nhá: GÆt lóa, cuèc ®Êt, lµm cÇu, x©y dùng...sau khi
chän ®îc néi dung chñ ®Ò cô thÓ ngêi ho¹ sü b¾t tay vµo x©y dùng bè côc.
2. T×m t liÖu ®Ó x©y dùng bè côc tranh
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
Trªn c¬ së ®· x¸c ®Þnh, ta ®i t×m t liÖu ®Ó x©y dùng bè côc, chñ yÕu lµ ho¹t
®éng cña con ngêi, con vËt vµ c¶nh vËt thiªn nhiªn. V× v©y khi khi ®i t×m t liÖu ta
®i thùc tÕ ®Ó ký ho¹ trùc tiÕp c¶nh thùc, ngêi thùc, cã thÓ qua phim ¶nh, s¸ch
b¸o..Khi ký ho¹ ta chó ý tíi tõng ho¹t ®éng cña con ngêi víi c¸c t thÕ, hµnh ®éng,
cö chØ, th¸i ®é cña ®èi tîng vµ còng cÇn chó ý tíi c¸c yÕu tè phôc vô ho¹t ®éng ®ã
nh dông cô lµm viÖc, c¶nh vËt xung quanh, thêi gian, ®Þa ®iÓm...Trªn c¬ së ®ã ta
chän läc nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp sau ®ã x©y dùng thµnh bè côc. Cã thÓ ngoµi thùc tÕ
c¸c nh©n vËt ®øng lén x«n nhng ta còng cã thÓ s¾p xÕp thµnh nh÷ng nhãm ngêi,
t¹o ra sù hµi hoµ c©n ®èi, thuËn m¾t mµ kh«ng láng lÎo, kh« cøng...
- VÝ dô: Trong t¸c phÈm "T¸t níc ®ång chiªm" TrÇn v¨n CÈn ®· x©y dùng
ho¹t ®éng con ngêi rÊt sinh ®éng, mçi ngêi mét t thÕ ®éng t¸c, d¸ng vÎ kh¸c nhau
t¹o nªn sù ®«ng vui nhén nhÞp, khÝ thÕ trong t¸c phÈm. TÊt c¶ c¸c d¸ng vÎ ®ã ®Òu
®îc t¸c gi¶ ghi chÐp tõ thùc tÕ sau ®ã s¾p xÐp thµnh bè côc tranh.
3. X©y dùng h×nh tîng nh©n vËt.
Tuú vµo ®èi tîng vµ néi dung ®Ò tµi ®Þnh diÔn t¶ ®Ó x©y dùng h×nh tîng
nh©n vËt trong bè côc tranh. Trong x©y dùng h×nh tîng c¸c nh©n vËt cÇn cã ®Æc
®iÓm, tÝnh c¸ch riªng nh: thÓ hiÖn ngêi n«ng d©n ph¶i chÊt ph¸t, v¹m vì, ch¾c
khoÎ chø kh«ng thÓ gÇy gß èm yÕu. Ngîc l¹i còng kh«ng thÓ diÔn t¶ ngêi thiÕu
n÷ víi th©n h×nh côc mÞch, th« kÖch.
- VÝ dô: Trong bøc tranh "Líp häc ban ®ªm" cña ho¹ sü NguyÔn S¸ng, t¸c
gi¶ kh¾c ho¹ nh÷ng ngêi c«ng nh©n cÇn cï chÊt ph¸t ®ang cè g¾ng rÊt lín trong
viÖc häc ch÷ vµo ban ®ªm. Víi c¸ch diÔn t¶ v÷ng ch¾c biÓu hiÖn nh÷ng c¬ thÓ
khoÎ m¹nh vµ nh÷ng c¸nh tay g©n guèc, nh÷ng nÐt mÆy c¨ng th¼ng ®ang ch¨m
chó vµo nh÷ng trang s¸ch cña m×nh.
4. Lùa chän h×nh thøc bè côc.
Cã nhiÒu h×nh thøc bè côc vµ m¶ng h×nh kh¸c nhau. Sau khi ®· cã chñ ®Ò
cô thÓ theo mét ®Ò tµi nµo ®ã, cã ®Çy ®ñ t liÖu, cã h×nh tîng néi dung ®Ó x©y dùng
bè côc tranh ta cÇn x¸c ®Þnh h×nh thøc bè côc. C¸ch s¾p xÕp nh©n vËt träng t©m
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
®Æt ë vÞ trÝ nµo? Gåm mÊy nh©n vËt? C¸c nh©n vËt ph¶i ®îc s¾p xÕp theo m¶ng
chÝnh, m¶ng phô lµm sao ®Ó t¹o nªn mét thÓ thèng nhÊt hîp lÝ. Khi bè trÝ c¸c h×nh
m¶ng ph¶i phèi hîp sao cho t¹o ®îc bè côc ®éc ®¸o, kh«ng dÔ d·i, nhµm ch¸n mµ
ph¶i cã c¸i riªng cña m×nh, c¸i riªng cña chñ ®Ò. Tuy nhiªn viÖc chän lùa theo
h×nh thøc nµo lµ tuú thuéc vµo h×nh tîng vµ chñ ®Ò néi dung, tuú thuéc vµo sù t×m
tßi s¸ng t¹o cña ngêi vÏ. Ta cã thÓ chän mét h×nh thøc nµo ®ã hoÆc phèi hîp
nhiÒu h×nh thøc víi nhau ®Ó t¹o ra mét bè côc tèi u.
- VÝ dô: Bøc tranh "T¸t níc ®ång chiªm" cña ho¹ sü TrÇn V¨n CÈn, trªn c¬
së t liÖu vµ c¶m nhËn tríc vÎ ®Ñp thiªn nhiªn cña c¸nh ®ång quª h¬ng, ho¹ sü
muèn diÔn t¶ mét kh«ng khÝ s«i ®éng , rén rµng, mªnh m«ng, b¸t ng¸t nªn ®·
chän h×nh thøc theo phèi c¶nh phæ th«ng cã xa, cã gÇn. Nh©n vËt chÝnh lµ mét
nhãm ngêi ®îc t¸c gi¶ s¾p xÕp bè côc theo d¹ng h×nh th¸p kh«ng cøng nh¾c mµ
uyÓn chuyÓn mét c¸ch tµi t×nh ®· t¹o nªn sù hµi hoµ gi÷a c¸c m¶ng mµu, gi÷a
c¶nh trÝ vµ con ngêi trong tranh.
5. T×m ph¸c th¶o bè côc.
Khi ®· cã ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó x©y dùng, s¸ng t¸c mét bè côc
tranh theo chñ ®Ò néi dung ®· ®îc x¸c ®Þnh, ta cÇn dµnh nhiÒu thêi gian, t×nh c¶m
vµ trÝ tuÖ ®Ó suy nghÜ, s¾p xÕp bè côc h×nh m¶ng con ngêi vµ c¶nh vËt sao cho
®Ñp, hîp lÝ vµ râ ý. Nªu bËt ®îc néi dung chñ ®Ò mét c¸ch s©u s¾c nhÊt. §ã lµ t×m
ph¸c th¶o bè côc. Trong qu¸ tr×nh t×m ph¸c th¶o bè côc (thêng ë khæ giÊy nhá)
lu«n ph¶i t×m ph¸c th¶o theo nhiÒu d¹ng, nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. Ph¶i vÏ nhiÒu
ph¸c th¶o bè côc víi sù s¾p xÕp ®¬n gi¶n tríc. Tøc lµ thö ®Æt h×nh m¶ng ngêi,
c¶nh vËt b»ng c¸c m¶ng ®Ëm nh¹t, to nhá, h×nh vÏ ®¬n gi¶n cha cã chi tiÕt vÒ h×nh
d¸ng vµ ®Æc ®iÓm cña c¸c nh©n vËt ®Ó tËp trung cho viÖc suy nghÜ t×m ra nhiÒu ph¬ng ¸n bè côc kh¸c nhau. Qua ®ã chän läc nh÷ng c¸i hay, c¸i ®Ñp ë c¸c bè côc
kh¸c nhau ®Ó lµm thµnh ph¸c th¶o hoµn chØnh h¬n tõ ®ã ph¸t triÓn thµnh t¸c phÈm
tranh hoµn chØnh.
6. ThÓ hiÖn tranh
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
Sau khi ®· t×m ®îc ph¸c th¶o nhá ng ý, bíc tiÕp theo quan träng nhÊt lµ thÓ
hiÖn bè côc hoµn chØnh.
a. Phãng h×nh
§Ó vÏ ®îc mét t¸c phÈm lín theo nh ph¸c th¶o th× ®Çu tiªn ta ph¶i phãng
h×nh. Ph¬ng ph¸p phãng h×nh cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p kÎ « vu«ng hoÆc kÎ theo ®êng chÐo, cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p hç trî cña m¸y tÝnh...Tuú theo mçi ho¹ sü cã
thÓ thùc hiÖn theo ph¬ng ph¸p nµo còng ®îc nhng trong qu¸ tr×nh phãng tranh
còng cã thÓ ®iÒu chØnh lµm ®Ñp h¬n cho bè côc vµ t¸c phÈm.
b. ThÓ hiÖn tranh.
Khi vÏ mµu, dï sao còng ph¶i trung thµnh víi tinh thÇn cña c¸c m¶ng s¸ng
tèi, ®Ëm nh¹t, s¾c mµu cña ph¸c th¶o song còng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i pha thËt
®óng vµ chÝnh x¸c víi mµu cña ph¸c th¶o. V× khi pha mµu ®Ó lµm theo bµi ph¸c
th¶o sù chuÈn x¸c lµ rÊt khã, vµ khi ®· vÏ lªn nh÷ng m¶ng mµu lín, mµu còng sÏ
kh¸c ®i so víi m¶ng mµu nhá cña ph¸c th¶o. §iÒu cÇn chó ý khi vÏ mµu trong
tranh lµ ph¶i so s¸nh mµu trong tèi vµ ngoµi s¸ng cña nh©n vËt vµ bèi c¶nh diÔn t¶
trong tranh, nh÷ng mµu s¾c t¸ch biÖt ®èi chäi nhau nh»m ®Ó lµm râ, lµm t«n h×nh
tîng chñ ®Ò ®Þnh nhÊn m¹nh nhng tÊt c¶ vÉn ph¶i hµi hoµ trong kh«ng gian
chung. Th«ng thêng ta dïng mµu nãng ®Ó vÏ phÇn ¸nh s¸ng, mµu l¹nh ®Ó vÏ phÇn
bãng tèi. Nhng nghÖ thuËt xö lÝ mµu s¾c lµm sao cho võa, cho ®Ñp ®ã lµ c¶ mét
qu¶ tr×nh häc tËp vµ rÌn luyÖn v× cã rÊt nhiÒu c¸ch thÓ hiÖn mµu s¾c kh¸c nhau, cã
khi bÊt chÊp c¶ quy luËt tù nhiªn nhng vÉn ®Ñp.
Quy tr×nh vÏ mµu cÇn ph¸c toµn bé bøc tranh tríc, vÏ nhanh vµ kÝn hÕt mÆt
tranh chø kh«ng nªn vÏ kü vµ xong tõng chç mét. sau ®ã ®iÒu chØnh tõng bíc,
tõng chç. Trong qu¸ tr×nh vÏ lu«n lu«n so s¸nh, quan s¸t theo ph¸c th¶o, cÇn x¸c
®Þnh bøc tranh m×nh vÏ n»m trong gam mµu chñ ®¹o nµo. Khi vÏ cÇn vÏ tõ tæng
thÓ ®Õn chi tiÕt. Khi vÏ lu«n ph¶i qu¸n xuyÕn vµo toµn bé bøc tranh, tr¸nh sa ®µ
vµo diÔn t¶ c¶m xóc mang tÝnh chi tiÕt côc bé, kh«ng cã träng t©m, khiÕn tranh
kh«ng cã mét tæng thÓ ®Ñp, kh«ng thÓ hiÖn ®îc ý ®å néi dung, kh«ng cã sù hµi
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
……………………………………………………………………………………………………....................................................................
hoµ cña bè côc vµ mµu s¾c. Khi vÏ tranh còng nªn chó ý tíi bót ph¸p. Mçi ho¹ sÜ
thËm chÝ mçi d©n téc ®Òu cã nh÷ng bót ph¸p riªng, ®éc d¸o cña m×nh. Ngêi th×
m¹nh mÏ, khoÎ kho¾n, tho¶i m¸i, ngêi th× mÒm m¹i, uyÓn chuyÓn nhÑ nhµng...
B1
B2
B3
B4
C¸ch s¾p xÕp bè côc
C. KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ
I. KÕt luËn
Qua nghiªn cøu ®Ò tµi t«i ®· nhËn thøc râ h¬n mét ®iÒu lµ c¸i ®Ñp ®îc b¾t
nguån tõ quy luËt hµi hoµ vµ sù hµi hoµ Êy b¾t nguån tõ sù s¾p xÕp h×nh m¶ng, ®êng nÐt, mµu s¾c t¹o thµnh mét bè côc chung c©n ®èi thuËn m¾t. VËy thÕ nµo lµ
bøc tranh ®Ñp? Mét bøc tranh ®Ñp lµ mét bøc tranh cã bè côc ®Ñp, c©n ®èi, hµi
hoµ, thuËn m¾t vµ chøa ®ùng t©m t t×nh c¶m cña t¸c gi¶.
Mçi t¸c phÈm l¹i cã vÎ ®Ñp riªng bëi mçi t¸c gi¶ mét ý ®å , mét c¸ch x©y
dùng bè côc riªng vµ göi g¾m t×nh c¶m cña m×nh vµo t¸c phÈm ®ã. TÊt c¶ c¸c yÕu
tè ®ã hßa quÖn trong mét bøc tranh mang ®Õn cho ngêi xem mét c¸i nh×n tæng
thÓ. Qua bíc ®Çu t×m hiÓu, nghiªn cøu t«i cµng hiÓu râ h¬n vai trß vµ t¸c dông cña
.......................................................................................................................................
Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam
- Xem thêm -
.PDF 
21 
345 
84 
