Tài liệu Một số giải pháp quản lý duy trì sĩ số học sinh Trung học phổ thông huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH ––––––––––––– TỪ THỊ VÂN MỘT SỐ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ DUY TRÌ SĨ SỐ HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN QUẾ PHONG, TỈNH NGHỆ AN luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc gi¸o dôc Chuyªn ngµnh: Qu¶n lý gi¸o dôc M· sè: 60.14.01.14 Ngêi híng dÉn khoa häc: PGS. TS Hà Văn Hùng NGHỆ AN, 2014 LỜI CẢM ƠN Với lòng chân thành, tôi xin trân trọng xin được cảm ơn Trường Đại học Vinh, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Nghệ An, Huyện ủy, UBND huyện Quế Phong đã tạo điều kiện và cho phép tôi được tham gia lớp học thật sự bổ ích này. Xin được bày tỏ tấm lòng cảm ơn chân thành của tôi đến với quý thầy, cô Trường Đại học Vinh đã chân tình, truyền đạt những kiến thức vô cùng quý báu, giúp tôi tiếp thu và mở rộng kiến thức trong quá trình học tập. Những kiến thức qua học tập nghiên cứu sẽ là hành trang cho bản thân trong cuộc sống và gặt hái được nhiều kết quả khả hơn trong sự nghiệp. Đặc biệt, cho tôi gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Thầy PGS. TS Hà Văn Hùng, đã dành nhiều thời gian, giúp đỡ hướng dẫn tôi thực hiện luận văn tốt nghiệp này. Cá nhân xin gửi lời cám ơn bạn bè đồng nghiệp và quý thầy, cô cán bộ trường THPT huyện Quế Phong đã hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Tuy đã có nhiều cố gắng nghiên cứu, song luận văn vẫn còn có những thiếu sót. Tôi rất mong quý thầy, cô, bạn bè và đồng nghiệp giúp đỡ góp ý để cá nhân có thể hoàn thiện hơn luận văn này. Xin chân thành cảm ơn! Nghệ An,, ngày tháng Tác giả Từ Thị Vân năm 2014 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU............................................................................................................. 1. Lý do chọn đề tài............................................................................................. 2. Mục đích nghiên cứu....................................................................................... 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu................................................................. 4. Giả thuyết khoa học......................................................................................... 5. Nhiệm vụ nghiên cứu....................................................................................... 6. Các phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 7. Những đóng góp của luận văn......................................................................... 8. Cấu trúc của luận văn....................................................................................... Chương 1. Cơ sở lý luận của vấn đề quản lý duy trì sĩ số học sinh trung học phổ thông..................................................................................................... 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .......................................................................... 1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới về việc quản lý duy trì sĩ số học sinh THPT................................................................................................... 1.1.2. Các nghiên cứu về quản lý duy trì sĩ số học sinh trung học phổ thông ở Việt Nam............................................................................... 1.2. Các khái niệm cơ bản liên quan tới đề tài..................................................... 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường .................................. 1.2.2. Quản lý việc duy trì sĩ số học sinh....................................................11 1.2.3. Giải pháp, giải pháp quản lý duy trì sĩ số học sinh...........................12 1.3. Công tác duy trì sĩ số học sinh ở trường Trung học phổ thông..................13 1.3.1. Tầm quan trọng của công tác duy trì sĩ số học sinh ở trường Trung học phổ thông...................................................................................13 1.3.2. Những nguyên tắc cơ bản của công tác duy trì sĩ số học sinh ở trường Trung học phổ thông ............................................................14 1.4. Công tác quản lý sĩ số học sinh của Hiệu trưởng trường Trung học phổ thông .................................................................................................................15 1.4.1. Mục tiêu của quản lý sĩ số học sinh..................................................15 1.4.2. Những nhiệm vụ của quản lý sĩ số học sinh ở trường THPT ...........16 1.4.3. Một số biện pháp tổ chức thực hiện quản lý duy trì sĩ số học sinh ..........................................................................................................17 1.5. Vấn đề phòng chống tình trạng học sinh bỏ học trong quản lý duy trì sĩ số học sinh ở các trường Trung học phổ thông......................................................19 1.5.1. Ý nghĩa, vai trò của công tác phòng chống tình trạng học sinh bỏ học................................................................................................19 1.5.2. Một số tìm hiểu bước đầu về nguyên nhân của tình trạng học sinh bỏ học và tác động đến công tác quản lý duy trì sĩ số học sinh ở trường trung học phổ thông..............................................................21 1.5.3. Một số lý luận về nội dung, phương pháp duy trì sĩ số học sinh và phòng chống tình trạng học sinh ở các trường Trung học phổ thông bỏ học................................................................................................23 1.5.4. Một số yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý duy trì sĩ số học sinh và phòng chống tình trạng học sinh ở các trường Trung học phổ thông bỏ học....................................................................................23 1.5.5. Vai trò, vị trí, nhiệm vụ của trường Trung học phổ thông trong việc quản lý duy trì sĩ số học sinh............................................................25 Kết luận chương 1............................................................................................30 Chương 2. Thực trạng công tác quản lý duy trì sĩ số học sinh trung học phổ thông huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An..................................................32 2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội - văn hóa giáo dục ở huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An.............................................................32 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế-xã hội-văn hóa huyện Quế Phong...............32 2.1.2. Tình hình chung về giáo dục huyện Quế Phong...............................36 2.1.3. Tình hình giáo dục Trung học phổ thông..........................................37 2.2. Thực trạng duy trì sĩ số học sinh ở các trường Trung học phổ thông huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An.......................................................................44 2.2.1. Số lượng học sinh THPT huyện Quế Phong trong những năm gần đây (2010 – 2014).....................................................................44 2.2.2. Thực trạng bỏ học của học sinh THPT huyện Quế Phong ..............45 2.3. Thực trạng quản lý duy trì sĩ số ở trường Trung học phổ thông huyện Quế Phong..........................................................................................................45 2.4. Một số biện pháp đã và đang thực hiện để duy trì sỹ số học sinh của trường THPT huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An................................................51 2.5. Đánh giá chung về thực trạng ....................................................................53 2.5.1. Những kết quả đạt được....................................................................53 2.5.2. Những hạn chế tồn tại.......................................................................54 2.5.3. Nguyên nhân những hạn chế tồn tại..................................................55 Kết luận chương 2............................................................................................56 Chương 3. Một số giải pháp quản lý duy trì sĩ số học sinh trung học phổ thông huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An.........................................................58 3.1. Các nguyên tắc đề xuất giải pháp ..............................................................58 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ...................................................58 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn...................................................58 3.1.3. Đảm bảo tính hiệu quả......................................................................58 3.2. Một số giải pháp quản lý duy trì sĩ số học sinh THPT huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An......................................................................................................59 3.2.1. Tăng cường tham mưu cho cấp ủy Đảng, chính quyền về công tác duy trì sĩ số học sinh ........................................................................59 3.2.2. Phối hợp nhà trường, gia đình và xã hội vận động học sinh bỏ học tiếp tục đến trường và giúp đỡ học sinh nghèo được đến lớp...........64 3.2.3. Phát huy vai trò giáo viên chủ nhiệm trong công tác duy trì sỹ số học sinh.............................................................................................69 3.2.4. Tuyên truyền động viên học sinh vượt khó, say mê học tập.............76 3.2.5. Đẩy mạnh phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” để thu hút học sinh đến lớp...............................................78 3.3. Thăm dò tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất..............84 3.3.1. Sự cần thiết của các giải pháp...........................................................85 3.3.2. Tính khả thi của các giải pháp..........................................................86 Kết luận chương 3............................................................................................87 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................................88 1. Kết luận..........................................................................................................88 2. Kiến nghị........................................................................................................88 2.1. Đối các trường Trung học phổ thông .........................................................88 2.2. Đối với Phòng giáo dục và đào tạo ............................................................89 2.3. Đối với các cơ quan ban ngành liên quan...................................................89 2.4. Đối với UBND huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An......................................89 TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................91 DANH MỤC KÝ HIỆU NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT BCĐ : Ban chỉ đạo CBCNV : Cán bộ công nhân viên CMHS : Cha mẹ học sinh CSVC : Cơ sở vật chất CNH - HĐH : Công nghiệp hóa - hiện đại hóa DTSSHS : Duy trì sĩ số học sinh ĐTN : Đào tạo nghề GD : Giáo dục GDNGLL : Giáo dục ngoài giờ lên lớp GD&ĐT : Giáo dục & đào tạo GV : Giáo viên GVBM : Giáo viên bộ môn GVCN : Giáo viên chủ nhiệm HCKK : Hoàn cảnh khó khăn HS : Học sinh HĐGD : Hoạt động giáo dục QL : Quản lý KT - XH : Kinh tế - xã hội PCBH : Phòng chống bỏ học PHHS : Phụ huynh học sinh PPDH : Phương pháp dạy học THPT : Trung học phổ thông TNXH : Tệ nạn xã hội UBND : Ủy ban nhân dân UNESCO : Tổ chức Giáo dục, khoa học và văn hóa của Liên hiệp quốc XHHGD : Xã hội hóa giáo dục MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài - Về mặt lý luận: Trong bối cảnh quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra một cách nhanh chóng, Việt Nam đứng trước những cơ hội và thách thức lớn, đặc biệt đối với nền kinh tế, trong tất cả các ngành nghề, các lĩnh vực. Hơn lúc nào hết, sự nghiệp giáo dục có ý nghĩa quan trọng lớn lao đối với sự phát triển của đất nước và đang là vấn đề được xã hội quan tâm. Vì lẽ đó, có thể coi giáo dục đồng nghĩa với sự phát triển và có thể khẳng định rằng không có giáo dục thì không có bất cứ sự phát triển nào đối với con người, “Giáo dục và Đào tạo là chìa khóa để mở cửa tiến vào tương lai”. Giáo dục là nền tảng văn hóa,một trong những nhân tố sinh thành truyền thống văn hóa. Chính nhờ có giáo dục, dạy học mà hiểu biết của nhân loại được bảo tồn, chọn lọc và phát triển. Thông qua giáo dục mà tri thức được tái tạo, sáng tạo, phát triển. Để chuẩn bị nguồn nhân lực cho Việt Nam trong thời kỳ mới, thời kỳ hội nhập và cạnh tranh quốc tế, nền giáo dục Việt Nam cần có những cố gắng vượt bậc. Hiến pháp 1992, Luật Giáo dục 2005 cũng đã xác định rõ các quan điểm chỉ đạo phát triển Giáo dục (GD): GD là quốc sách hàng đầu; phát triển GD nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài; phát triển GD là nền tảng cho nguồn nhân lực chất lượng cao, một trong những động lực thúc đẩy sự nghiệp CNH-HĐH, là yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững. [28]. Nghị quyết Đại hội X khẳng định: “…củng cố và nâng cao thành quả phổ cập giáo dục tiểu học, thực hiện phổ cập đúng độ tuổi và bảo đảm chất lượng GD toàn diện. Hoàn thành phổ cập giáo dục THCS trong cả nước vào năm 2010, chuyển sang phổ cập THPT ở những nơi có điều kiện”[17]. Đại hội Đảng lần thứ XI tiếp tục khẳng định: “Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hoá và con người Việt Nam. Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư phát triển. Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo theo nhu cầu phát triển của xã hội; nâng cao chất lượng theo yêu cầu chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá, dân chủ hoá và hội nhập quốc tế, phục vụ đắc lực sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đẩy mạnh xây dựng xã hội học tập, tạo cơ hội và điều kiện cho mọi công dân được học tập suốt đời”. [18] Chiến lược phát triển giáo dục 2011 - 2020 vừa được Thủ tướng Chính phủ ban hành theo Quyết định số 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 đề ra mục tiêu tổng quát đối với bậc giáo dục phổ thông: “Chất lượng giáo dục toàn diện được nâng cao, đặc biệt chất lượng giáo dục văn hóa, đạo đức, kỹ năng sống, pháp luật, ngoại ngữ, tin học; đến năm 2020, tỷ lệ đi học đúng độ tuổi ở tiểu học là 99%, trung học cơ sở là 95% và 80% thanh niên trong độ tuổi đạt trình độ học vấn trung học phổ thông và tương đương; có 70% trẻ em khuyết tật được đi học”. Và, đưa ra 8 giải pháp phát triển giáo dục trong đó có giải pháp “Tăng cường hỗ trợ phát triển giáo dục đối với các vùng khó khăn, dân tộc thiểu số và đối tượng chính sách xã hội” với việc “Xây dựng và thực hiện các chính sách nhằm đảm bảo bình đẳng về cơ hội học tập, hỗ trợ và ưu tiên phát triển giáo dục và đào tạo nhân lực cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng khó khăn, các đối tượng chính sách xã hội, người nghèo.” - Về mặt thực tiễn: Những năm vừa qua, ngành Giáo dục và Đào tạo tiếp tục đạt được những thành tích đáng khích lệ, việc giảng dạy và học tập đã đi vào thực chất, chất lượng giáo dục được nâng cao, các nguồn lực từ ngân sách Nhà nước, từ hợp tác quốc tế và từ xã hội đã được kết hợp để đẩy mạnh việc kiên cố hóa trường học, tất cả đều nhằm mục đích tạo mọi điều kiện cho học sinh trong độ tuổi đều được đến trường, tạo công bằng trong giáo dục, tiến tới nâng cao trình độ dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng và sử dụng nhân tài đáp ứng tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tuy nhiên, trong thực tế ở nhiều vùng miền, địa phương trong cả nước vẫn còn tồn tại tình trạng học sinh bỏ học ở tất cả các bậc học phổ thông, tình trạng này tỷ lệ thuận với cấp học, nghĩa là cấp học càng cao tỷ lệ học sinh bỏ học càng nhiều, đồng nghĩa với việc cấp học cao nhất của bậc giáo dục phổ thông là cấp Trung học phổ thông (THPT) có tỷ lệ học sinh bỏ học cao nhất. Qua tìm hiểu và thống kê thì đối tượng học sinh bỏ học chủ yếu là ở các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng khó khăn, gia đình nghèo,... Tình trạng này đã gây ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng cũng như mục tiêu phát triển giáo dục cũng như sự phát triển chung của đất nước. Theo thống kê của Bộ GD&ĐT năm 2010, về tỉ lệ bỏ học của học sinh các cấp 3 năm gần đây cho thấy: Tỉ lệ bỏ học cao nhất ở nhóm hoc sinh THPT, sau đó đến nhóm THCS, tỉ lệ bỏ học thấp nhất thuộc về nhóm học sinh tiểu học. Tuy nhiên, tỷ lệ bỏ học có sự khác biệt giữa các vùng miền trong cả nước. Những năm qua, ngành giáo dục ở Nghệ An đã có nhiều cố gắng trong công tác phổ cập giáo dục cũng như việc huy động học sinh đến trường và đã thu được những kết quả đáng ghi nhận. Tuy nhiên, vấn đề duy trì sĩ số chưa đạt hiệu quả đồng đều giữa các vùng miền, giữa các đơn vị trường học trên cùng một địa bàn. Tình trạng học sinh bỏ học vẫn đang tiếp diễn ở tất cả các cấp học phổ thông, các trường học trong tỉnh nói chung và đặc biệt gia tăng ở các trường THPT thuộc các huyện miền núi của tỉnh nói riêng khiến những ai có tâm huyết với giáo dục không khỏi băn khoăn, trăn trở. Vấn đề này nếu không được quan tâm đúng mức sẽ đưa đến những hậu quả xấu cho bản thân HS bỏ học, gia đình của các em và ảnh hưởng không nhỏ đến xã hội. Trường THPT Quế Phong là trường THPT duy nhất của một trong những huyện miền núi cao- biên giới tỉnh Nghệ An, làm nhiệm vụ đào tạo bậc THPT cho con em các dân tộc trên địa bàn huyện. Mặc dù còn có nhiều khó khăn chung và riêng trong công tác giáo dục của một huyện nghêo miền núi, song trong những năm qua đã có nhiều tiến bộ trong công tác dạy và học, đã được ghi nhận về thành tích xuất sắc trong lĩnh vực “Công tác GD Dân tộc Miền núi”. Nhưng, nhìn chung chất lượng giáo dục của trường vẫn còn nhiều hạn chế so với mặt bằng chung trong Tỉnh và yêu cầu chung của XH, những hạn chế đó do nhiều nguyên nhân cả về chủ quan lẫn khách quan, trong đó có vấn đề tồn tại dai dẳng khó khắc phục đó là hạn chế về công tác tuyển sinh và duy trì sĩ số học sinh của nhà trường. Là một cán bộ quản lý của trường THPT huyện Quế Phong, tôi thấy mình phải có trách nhiệm tìm hiểu thực trạng, nguyên nhân bỏ học của học sinh (HS) hiện nay để từ đó đề ra những giải pháp nhằm duy trì sĩ số học sinh với mong muốn góp phần vào việc nâng cao chất lượng GD cho HS của trường nói riêng và của tỉnh Nghệ An nói chung. Vì vậy, tôi chọn đề tài “Một số giải pháp quản lý duy trì sĩ số học sinh Trung học phổ thông huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An” để nghiên cứu, mong tìm được những giải pháp có hiệu quả với hy vọng góp một phần nhỏ vào việc giải quyết một trong những vấn đề bức xúc đang tồn tại lâu nay. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất một số giải pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả công tác duy trì sĩ số (DTSS) học sinh THPT, từ đó góp phần vào việc nâng cao chất lượng GD&ĐT thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ phát triển KT-XH của tỉnh và hội nhập quốc tế. 3. Khách thể và đối tượng, phạm vi nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Vấn đề quản lý duy trì sĩ số học sinh THPT trên địa bàn huyện Quế Phong. - Đối tượng nghiên cứu: Một số giải pháp quản lý duy trì sĩ số học sinh THPT trên địa bàn huyện Quế Phong. 4. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất các giải pháp quản lý có cơ sở khoa học, phù hợp với thực tiễn, có tính khả thi thì sẽ góp phần khắc phục hiện tượng học sinh bỏ học và duy trì tốt sĩ số học sinh THPT ở huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của vấn đề quản lý duy trì sĩ số học sinh Trung học phổ thông. 5.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của vấn đề quản lý duy trì sĩ số học sinh Trung học phổ thông huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An. 5.3. Đề xuất các giải pháp quản lý duy trì sĩ số học sinh Trung học phổ thông trên địa bàn huyện Quế Phong. 6. Các phương pháp nghiên cứu 6.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu liên quan đến vấn đề HS và HS bỏ học nhằm xác lập cơ sở lý luận của đề tài. 6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Gồm các phương pháp nghiên cứu như điều tra, phỏng vấn, thống kê, lấy ý kiến chuyên gia….nhằm xác lập cơ sở thực tiễn của đề tài. 6.3. Phương pháp thống kê toán học: Phân tích, xử lý số liệu thu được. 7. Đóng góp của luận văn - Về mặt lý luận: Hệ thống một cách logic các cơ sở lý luận về công tác quản lý duy trì sĩ số học sinh THPT làm cơ sở cho việc nghiên cứu thực tiễn. - Về mặt thực tiễn: + Đánh giá thực trạng công tác quản lý duy trì sĩ số học sinh THPT trên địa bàn huyện Quế Phong tỉnh Nghệ An. + Đề xuất quan điểm và một số giải pháp có tính khả thi để quản lý duy trì sĩ số học sinh THPT trên địa bàn huyện Quế Phong tỉnh Nghệ An. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, luận văn được chia thành 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận của vấn đề quản lý duy trì sĩ số học sinh trung học phổ thông. Chương 2. Thực trạng công tác quản lý duy trì sĩ số học sinh trung học phổ thông huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An. Chương 3. Một số giải pháp quản lý duy trì sĩ số học sinh trung học phổ thông huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ QUẢN LÝ DUY TRÌ SĨ SỐ HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới về việc quản lý duy trì sĩ số học sinh trung học phổ thông Việc quản lý duy trì sĩ số học sinh, trước hết phải dựa vào kết quả phòng chống học sinh bỏ học. Bất cứ một quốc gia nào trên thế giới, dù giàu hay nghèo cũng đều xãy ra tình trạng học sinh bỏ học, đây cũng là nỗi bức xúc của mỗi quốc gia trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia đó. Các nghiên cứu xã hội học trên thế giới đều cho ta thấy rõ các quốc gia có nền kinh tế phát triển thấp thì tình trạng học sinh bỏ học càng nhiều, và do đó công tác quản lý duy trì sĩ số học sinh gặp nhiều khó khăn. Theo dữ liệu từ viện số liệu UNESCO, trên thế giới có tới 67 triệu trẻ em bỏ học hằng năm, từ năm 2009 đến nay tình trạng này đang giảm dần. Ví dụ một số nước có tỉ lệ học sinh bỏ học cao như: Guinea (46%), Côte d’Ivoire (43%), Burkina (36%) cộng hòa Trung phi (31%)... Một khảo sát gần đây đã được tiến hành trên 513 học sinh ở Mỹ cũng đã bất ngờ về việc nghỉ học sớm của học sinh: 23% do thiếu ủng hộ của cha mẹ, 21% do học sinh trở thành bố mẹ, 17% do nghỉ quá nhiều, 15% ở lại lớp, 15% cảm thấy chán ngán việc học, 15% do căn bệnh về tinh thần, 14% do bị bắt nạt và theo ước tính hằng năm có khoảng 1,3 triệu học sinh bỏ học [35]. Tuy nhiên, việc nghiên cứu làm thế nào để duy trì sĩ số học sinh, đặc biệt là học sinh THPT và khả năng vận dụng vào thực tiễn giáo dục châu Á nói chung, Việt Nam nói riêng thì còn rất ít tài liệu đề cập đến. 1.1.2. Các nghiên cứu về quản lý duy trì sĩ số học sinh trung học phổ thông ở Việt Nam Buổi họp báo định kỳ tháng 3 năm 2008 của Bộ GD&ĐT tổ chức ở Hà Nội ngày 12/3/2008, do Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Thiện Nhân chủ trì, đã dành phần lớn thời gian để nói về vấn đề bỏ học và giải pháp để khắc phục nhằm duy trì sĩ số học sinh. Ngày 14 tháng 3 năm 2008, Bộ GD&ĐT có công văn số 2092/BGD&ĐT-VP gửi đến lãnh đạo các tỉnh, thành phố trên cả nước giải trình về tình trạng học sinh bỏ học trong học kỳ I năm học 2007-2008. Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Vinh Hiển, Trần Xuân Nhĩ và một số cá nhân quan tâm (Thạc sĩ Nguyễn Kim Nương - Đại học An Giang, ông Lê Văn Lâm, quận 1) cũng đã có những ý kiến đóng góp trong việc chỉ ra nguyên nhân và kiến nghị một số biện pháp nhằm ngăn ngừa, khắc phục tình trạng bỏ học của học sinh trung học. Liên quan đến vấn đề duy trì sĩ số học sinh, đã có một số nghiên cứu nhỏ được tiến hành như: Đề tài “Khảo sát tình hình lưu ban, bỏ học của học sinh hai trường vùng ven thành phố Hồ Chí Minh” (TP HCM) của tác giả Đặng Văn Minh, Viện Nghiên cứu giáo dục, năm 1992. Nghiên cứu được tiến hành tại hai trường: Trường THPT Đặng Trần Côn và Trường Cấp II, III Võ Văn Tần (năm học 1990-1991). Từ việc phân tích nguyên nhân, tác giả đã đề xuất những giải pháp hữu hiệu ngăn chặn tình trạng bỏ học, nó thật sự có ý nghĩa đối với ngành giáo dục tại thời điểm đó. Tác giả Thái Duy Tuyên trong “Hiện tượng lưu ban, bỏ học: Thực trạng, nguyên nhân vấn đề và biện pháp”, Nghiên cứu giáo dục - 1992 - Số 242 [31] đã phản ánh thực trạng, nguyên nhân của hiện tượng lưu ban, bỏ học và đưa ra những biện pháp cần thiết để ngăn chặn và khắc phục tình trạng trên nhằm duy trì sĩ số học sinh. Trong bài “Về nguyên nhân và biện pháp chống bỏ học” của Phạm Thanh Bình, Nghiên cứu giáo dục - 1992 - Số 242 [3], tác giả đã chỉ ra những nguyên nhân cơ bản nhất khiến học sinh phải bỏ học. Bên cạnh việc nêu ra những nguyên nhân, tác giả đã nêu lên được những biện pháp để ngăn chặn và giải quyết vấn đề đang được quan tâm là duy trì sĩ số học sinh. Nguồn tư liệu thu thập chủ yếu từ một số bài trích của các đề tài nghiên cứu cách đây khá lâu. Còn lại một số thông tin liên quan đến vấn đề quản lý duy trì sĩ số học sinh THPT hiện nay được đăng tải trên các bài báo, dữ liệu ở internet. Qua đó, cũng có thể nhận định rằng, tình hình nghiên cứu vấn đề duy trì sĩ số của học sinh nói chung và học sinh THPT nói riêng còn rất hạn chế. Các nghiên cứu của các tác giả Phạm Minh Hùng [22], Trần Kiểm [12], Nguyễn Sinh Huy [23] vv... Các tác giả đã đề cập đến bản chất của hiện tượng lưu ban, bỏ học; mối tương quan giữa lưu ban và bỏ học và các nhân tố khác tác động đến việc duy trì sĩ số của học sinh đã đề xuất các giải pháp phòng chống trên cơ sở nguyên nhân từ quá trình dạy và học, Quy trình quản lý giáo dục, và giảng dạy là sự tác động của chủ thể đến khách thể người học, việc vận dụng phương pháp, giải pháp phải hợp lý đến từng đối tượng, tạo hiệu quả tốt nhất, qua đó duy trì được sĩ số học sinh. Các nghiên cứu của Nguyễn thị Kim Quý [26], Võ Minh Chí [16] đã khảo sát và nghiên cứu về tâm lý đối với những học sinh yếu kém có nguy cơ bỏ học và đề ra giải pháp phòng chống thích hợp với các đối tượng này để duy trì tốt sĩ số học sinh. * Các kết quả khảo sát của ngành giáo dục và đào tạo về thực trạng duy trì sĩ số học sinh ở các tỉnh thành trong cả nước Đa số các tỉnh thành và các thành phố lớn trong cả nước ta cũng có các nghiên cứu như: Nghiên cứu của Phòng giáo dục và đào tạo Vạn Ninh tỉnh Khánh Hòa về quản lý duy trì sĩ số học sinh đã đề cập đến nguyên nhân học sinh bỏ học là do các nguyên nhân sau: nhà trường chưa quan tâm sâu sát, chương trình quá tải; gia đình thiếu quan tâm; chính quyền và các đoàn thể chưa thật sự quan tâm và có chế độ chính sách hỗ trợ kịp thời. Nhóm nghiên cứu Trần Hữu Linh – Tô Thu Hà – Phạm Thị Thu ở TP Hồ Chí Minh cũng nghiên cứu thực trạng này đồng thời đưa ra các nguyên nhân khó duy trì sĩ số học sinh: do học sinh bỏ học vì kinh tế gia đình khó khăn; Gia đình chuyển nơi làm ăn làm cho các em vắng không theo kịp chương trình, mất kiến thức cơ sở bỏ học; chính quyền chưa thật sự quan tâm đến sự nghiệp giáo dục; Cơ sở vật chất trường còn nhiều khó khăn; bản thân học sinh không ý thức đến việc học và chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc học đối với cuộc sống tương lai của mình. 1.2. Các khái niệm cơ bản liên quan tới đề tài 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường 1.2.1.1. Quản lý Trong xã hội loài người đã xuất hiện một loạt các quan hệ: quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên, giữa con người với xã hội và cả quan hệ giữa con người với chính bản thân mình xuất hiện theo. Điều này làm nảy sinh nhu cầu về quản lý. Trải qua tiến trình lịch sử phát triển từ xã hội lạc hậu đến xã hội văn minh, trình độ sản xuất, tổ chức, điều hành xã hội cũng phát triển theo. Đó là sự phát triển khách quan của lịch sử. Có thể khẳng định rằng quản lý trở thành một nhân tố của sự phát triển xã hội. Quản lý trở thành một hoạt động phổ biến, diễn ra trong mọi lĩnh vực, ở mọi cấp độ và liên quan đến mọi người. Khái niệm “quản lý” là khái niệm rất chung, tổng quát. Nó dùng cho cho cả quá trình quản lý xã hội (xí nghiệp, trường học, đoàn thể,...), cũng như quản lý giới sinh vật (vật nuôi, cây trồng, …). Riêng về quản lý xã hội, người ta lại chia ra ba lĩnh vực quản lý cơ bản tương ứng với ba loại hình hoạt động chủ yếu của con người: Quản lý sản xuất, quản lý kinh tế. Quản lý xã hội-chính trị. Quản lý đời sống tinh thần: trong đó có dạng quản lý giáo dục. Có nhiều quan niệm khác nhau về khái niệm quản lý: Nguyễn Dục Quang (2003), trong tác phẩm của mình định nghĩa: “QL là những tác động có định hướng, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng bị quản lý trong tổ chức để vận hành tổ chức, nhằm đạt mục đích nhất định” [25]. Quản lý là một khoa học vì nó nghiên cứu, phân tích về công việc quản lý trong các tổ chức, các quan hệ xã hội. Nó tổng quát hóa các kinh nghiệm tốt thành các nguyên tắc và lý thuyết áp dụng cho mọi hình thức quản lý tương tự. Nó cung cấp khái niệm cơ bản làm nền tảng cho việc nghiên cứu các môn học về quản lý. Các khái niệm trên đây, tuy khác nhau, song chúng có chung những dấu hiệu chủ yếu sau đây: + Hoạt động quản lý được tiến hành trong một tổ chức hay một nhóm xã hội. + Hoạt động quản lý là những tác động có tính hướng đích. + Hoạt động quản lý là những tác động phối hợp nỗ lực của các cá nhân nhằm thực hiện mục tiêu của tổ chức. Có thể xem sự thực hành quản lý là một nghệ thuật. Bởi vì, để quản lý có hiệu quả, nhà quản lý phải linh hoạt vận dụng các lý thuyết vào những tình huống cụ thể. Nó đòi hỏi sự khôn khéo và tinh tế cao để đạt tới mục tiêu. Nghệ thuật này chủ yếu phải được học ngay trong thực tiễn về quản lý. Theo Trần Hữu Cát và Đoàn Minh Duệ trong cuốn “Đại cương khoa học quản lý” thì: “Quản lý là hoạt động thiết yếu nảy sinh khi con người hoạt động tập thể, là sự tác động của chủ thể vào khách thể, trong đó quan trọng nhất là khách thể con người nhằm thực hiện các mục tiêu chung của tổ chức” [14]. 1.2.1.2. Quản lý giáo dục Hoạt động quản lý là một quá trình chủ thể quản lý tiến hành tổ hợp các chức năng quản lý nhằm đưa hệ khách thể quản lý tiến đến mục tiêu. Như vậy, QLGD là một loại lao động điều khiển lao động, là tác động điều có mục đích, có định hướng, có tổ chức và liên tục cụ thể: - QLGD là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý QLGD đến khách thể QLGD nhằm thực hiện được những mục tiêu dự kiến. - QLGD (nói riêng là quản lý trường học) là quản lý tập thể giáo viên (GV) và học sinh để chính họ lại quản lý (đối với giáo viên) và tự quản lý (đối với học sinh) trong quá trình dạy học - giáo dục nhằm đào tạo ra sản phẩm là nhân cách người lao động mới. - QLGD là việc bảo đảm sự hoạt động của tổ chức trong điều kiện có sự biến đổi liên tục của hệ thống giáo dục và môi trường, là chuyển hệ thống đến trạng thái mới thích ứng với hoàn cảnh mới. - QLGD là thiết kế và duy trì một môi trường mà trong đó các cá nhân làm việc với nhau trong các nhóm có thể hoàn thành các nhiệm vụ và các mục tiêu giáo dục đã định. - QLGD là tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể QLGD đến khách thể quản lý trong một tổ chức, làm cho tổ chức đó vận hành và đạt được mục đích của tổ chức. - QLGD là sự tác động liên tục có tổ chức, có định hướng, của chủ thể quản lý (người quản lý hay tổ chức quản lý) lên đối tượng giáo dục và khách thể QLGD về các mặt chính trị, văn hóa, xã hội, kinh tế... bằng một hệ thống các luật lệ, các chính sách, các nguyên tắc, các phương pháp, các biện pháp cụ thể nhằm tạo ra môi trường và điều kiện cho sự phát triển của đối tượng. - QLGD là quá trình đạt đến mục tiêu giáo dục của hệ thống giáo dục bằng cách vận dụng các hoạt động (chức năng) kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra. - QLGD phải được định hướng tới những mục đích, mục tiêu nhất định. Người quản lý phải trả lời được những câu hỏi: quản lý để làm gì? Đạt đến cái đích nào? Đích phải đến của từng chặng đường là mục tiêu; Đích ở xa hoặc cuối cùng gọi là mục đích. Mục đích tổng quát của sự nghiệp giáo dục chính là mục đích tổng quát nhất của QLGD. 1.2.2. Quản lý việc duy trì sĩ số học sinh Quản lý việc duy trì sỹ số học sinh là “Việc nắm vững sĩ số học sinh diễn ra trong quá trình đào tạo ở trường”, cụ thể là: - Hiểu rõ thực trạng diễn biến về sự biến động sĩ số học sinh trong quá trình đào tạo theo thời gian của từng tháng, từng quý, học kỳ, năm học và khóa học. - Nghiên cứu và phát triển những nguyên nhân nào tác động đến sự biến động sĩ số học sinh. - Đưa vào kết quả đánh giá thực trạng và đề xuất những giải pháp khắc phục để ngăn ngừa và hạn chế tình trạng giảm sút sĩ số học sinh trong quá trình đào tạo của trường, nhằm giữ cho hoạt động của trường được ổn định, giảm thiểu những khó khăn do sự biến động sĩ số gây ra. 1.2.3. Giải pháp, giải pháp quản lý duy trì sĩ số học sinh 1.2.3.1. Giải pháp Nghĩa chung nhất của giải pháp là “Cách làm, cách thực hiện một công việc nào đó nhằm đạt được mục đích đề ra”. Theo từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học thì: “Giải pháp là cách thức giải quyết một vấn đề cụ thể”[34]. 1.2.3.2. Giải pháp quản lý duy trì sĩ số học sinh Ngoài việc học sinh chuyển trường vì những lý do khác nhau thì hiện tượng học sinh bỏ học là nguyên nhân chính ảnh hưởng đến việc duy trì sĩ số học sinh. Như vậy, muốn duy trì sỹ số học sinh thì phải có những giải pháp nhằm hạn chế hiện tượng học sinh bỏ học. Điều này đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong công tác quản lý nhằm hạn chế hiện tượng học sinh bỏ học như tinh thần của nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI đã khẳng định quan điểm đổi mới toàn diện GD&ĐT: “Xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, kết hợp chặt chẽ giữa nhà trường với gia đình và xã hội”[18]. Có thể hiểu rằng: Giải pháp quản lý duy trì sỹ số học sinh là “Cách thức quản lý của Hiệu trưởng nhằm giữ vững sĩ số học sinh đã có trong suốt một năm học, suốt một cấp học”. 1.3. Công tác duy trì sĩ số học sinh ở trường Trung học phổ thông 1.3.1. Tầm quan trọng của công tác duy trì sĩ số học sinh ở trường Trung học phổ thông Thời gian gần đây Bộ GD&ĐT đang ban hành các văn bản chỉ đạo về cuộc vận động Hai không với 4 nội dung. Các đơn vị chủ quản: Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT cũng có nhiều công văn hướng dẫn; nhà trường và các cơ sở giáo dục theo đó thực hiện. Việc đánh giá thực chất chất lượng không khó nhưng cái khó là làm thế nào để duy trì được sĩ số, để học sinh có sức học yếu kém có cơ hội vươn lên và không bỏ học. Điều đó không đơn giản. Các trường học, các thầy cô giáo đã phải chịu nhiều áp lực: - Trước hết áp lực từ phía lãnh đạo: dù không giao chỉ tiêu cụ thể nhưng số học sinh yếu, kém nhiều dẫn đến tình trạng học sinh sẽ bỏ học, việc huy động lại rất khó khăn. - Trong khi đó áp lực từ phía phụ huynh học sinh hiện nay là rất lớn. Thực tiễn phụ huynh học sinh (PHHS) rất ít tôn trọng đội ngũ thầy cô giáo; việc khiếu nại thường xuyên xảy ra trong mối quan hệ giữa giáo viên và phụ huynh học sinh, phụ huynh học sinh có suy nghĩ nếu con họ bỏ học là trách nhiệm của thầy cô nên khi cần sự phối hợp thì họ thường đặt điều kiện buộc nhà trường phải thỏa mãn nếu muốn con họ tiếp tục trở lại trường. - Tác động từ học sinh: không ít học sinh chán học, khả năng tiếp thu yếu, lười học vì gia đình không quan tâm tới việc học của con cái mà chủ yếu dành thời gian cho việc mưu sinh. Dù có sự quan tâm của thầy cô giáo và các lực lượng trong nhà trường thì các em vẫn khó có chuyển biến. Việc ở lại lớp, bỏ học là tất nhiên.