BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH
DÖÔNG BÍCH THUÛY
MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP PHAÙT TRIEÅN HÔÏP TAÙC XAÕ NOÂNG NGHIEÄP
ÔÛ CAÙC TÆNH PHÍA NAM
Chuyeân ngaønh: QUAÛN TRÒ KINH DOANH
Maõ soá: 5.02.05
LUAÄN AÙN THAÏC SÓ KHOA HOÏC KINH TEÁ
Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: TS. PHAN THÒ MINH CHAÂU
TP. HOÀ CHÍ MINH - Naêm 2001
1
MUÏC LUÏC
trang
Môû ñaàu
Chöông 1 : Söï caàn thieát loaïi hình HTX NN
1
3
1.1 Khaùi nieäm HTX NN kieåu môùi
3
1.1.1 Moät soá khaùi nieäm cô baûn
3
1.1.2 Baûn chaát kinh teá-xaõ hoäi cuûa loaïi hình HTX NN kieåu môùi
5
1.1.2.1 Chöùc naêng cuûa HTX NN
5
1.1.2.2 Nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa moâ hình HTX kieåu môùi
5
1.1.2.3 Phaân bieät HTX NN kieåu môùi vaø HTX NN kieåu cuõ
6
1.2 HTX NN kieåu môùi laø nhu caàu taát yeáu khaùch quan cuûa söï phaùt trieån löïc löôïng
saûn xuaát trong noâng nghieäp hieän nay
1.3 Quan ñieåm cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc
7
9
1.3.1 Nhöõng vaán ñeà thöïc tieãn ñaët ra ñoøi hoûi ñoåi môùi tö duy lyù luaän veà HTX
9
1.3.2 Quaù trình ñoåi môùi tö duy vaø nhaän thöùc (töø Ñaïi hoäi Ñaûng VI ñeán nay)
10
1.4 Kinh nghieäm phaùt trieån HTX NN moät soá nöôùc treân theá giôùi
12
1.4.1 Nhaät baûn
12
1.4.2 Indonesia
13
1.4.3 Trung quoác
13
1.4.4 Thaùi lan
14
1.4.5 Lieân xoâ (cuõ)
15
1.4.6 Haø lan
15
1.4.7 Myõ
16
1.5 Moät soá nhaän xeùt veà kinh teá hôïp taùc vaø HTX NN
2
16
Chöông 2: Phaân tích thöïc traïng, ñaùnh giaù hieäu quaû hoaït ñoäng moät soá
HTX NN chuyeån ñoåi, thaønh laäp môùi ôû caùc tænh phía nam
2.1 Tình hình chuyeån ñoåi vaø thaønh laäp môùi HTX NN
18
2.2 Tình hình toå chöùc quaûn lyù ñieàu haønh
20
2.3 Hieän traïng caùc yeáu toá saûn xuaát
23
18
2.3.1 Ñaát ñai
23
2.3.2 Voán
25
2.3.3 Tình hình cô sôû vaät chaát kyõ thuaät
26
2.3.4 Con ngöôøi
27
2.3.4.1 Ñoäi nguõ caùn boä quaûn lyù
27
2.3.4.2 Lao ñoäng
27
2.4 Noäi dung hoaït ñoäng cuûa caùc HTX NN
28
2.4.1 Dòch vuï thuûy noâng
28
2.4.2 Dòch vuï baûo veä thöïc vaät
29
2.4.3 Dòch vuï chaên nuoâi, thuù y
29
2.4.4 Dòch vuï gioáng
29
2.4.5 Dòch vuï khuyeán noâng
30
2.4.6 Dòch vuï cung öùng vaät tö
30
2.4.7 Dòch vuï laøm ñaát
30
2.4.8 Dòch vuï tín duïng
31
2.4.9 Dòch vuï ñieän
31
2.4.10 Dòch vuï cheá bieán vaø tieâu thuï saûn phaåm
32
2.4.11 Kinh doanh caùc ngaønh ngheà khaùc
32
2.5 Hieäu quaû hoaït ñoäng
33
2.5.1 Caùc maët ñaït ñöôïc
33
3
2.5.2 Caùc toàn taïi yeáu keùm
35
2.5.3 Nguyeân nhaân
37
2.5.3.1 Nguyeân nhaân khaùch quan
37
2.5.3.2 Nguyeân nhaân chuû quan
37
Chöông 3: Nhöõng giaûi phaùp phaùt trieån HTX NN trong thôøi gian tôùi
39
3.1 Quan ñieåm ñònh höôùng phaùt trieån HTX NN
39
3.2 Muïc tieâu phaùt trieån HTX NN
41
3.3 Caùc giaûi phaùp phaùt trieån HTX NN
42
Giaûi phaùp 1: Naâng cao nhaän thöùc veà HTX NN kieåu môùi, giaûi quyeát caùc toàn ñoïng
töø caùc HTX cuõ
Giaûi phaùp 2: Xaây döïng vaø phaùt trieån moâ hình HTX trong thôøi gian tôùi
42
Giaûi phaùp 3: Ñaåy maïnh quaù trình chuyeån ñoåi cô caáu saûn xuaát, hình thaønh caùc
vuøng saûn xuaát haøng hoùa taäp trung gaéùn vôùi coâng nghieäp cheá bieán
theo yeâu caàu cuûa thò tröôøng, thuùc ñaåy phaùt trieån kinh teá hôïp taùc
Giaûi phaùp 4: Phaùt trieån heä thoáng cô sôû haï taàng
45
Giaûi phaùp 5: Taêng cöôøng caùc hình thöùc lieân doanh lieân keát
48
Giaûi phaùp 6: Löïa choïn noäi dung hoaït ñoäng thích hôïp, ngoaøi caùc dòch vuï phuïc vuï
kinh teá hoä chuù troïng phaùt trieån caùc ngaønh ngheà phi noâng nghieäp
Giaûi phaùp 7: Taêng cöôøng chuyeån giao kyõ thuaät, coâng ngheä
49
3.4 Kieán nghò
52
43
47
50
3.4.1 Chính saùch ñaát ñai
52
3.4.2 Chính saùch taøi chính tín duïng
52
3.4.3 Chính saùch ñaøo taïo, boài döôõng nhaân löïc quaûn lyù kinh teá HTX NN
53
3.4.4 Khung phaùp lyù, quaûn lyù nhaø nöôùc
53
Keát luaän
56
4
MÔÛ ÑAÀU
1.
Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi:
Ñeå thöïc hieän ñöôøng loái ñoåi môùi cuûa Ñaûng, phaùt trieån neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn,
vaän ñoäng theo cô cheá thò tröôøng, coù söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû
nghóa (XHCN), söï phaùt trieån kinh teá hôïp taùc vaø ñoåi môùi hôïp taùc xaõ (HTX) ñaõ trôû thaønh
ñoøi hoûi böùc xuùc vaø laø quaù trình phaùt trieån taát yeáu khaùch quan. Trong nhöõng naêm qua, coâng
cuoäc ñoåi môùi ñaõ thöïc söï taùc ñoäng maïnh meõ vaø saâu saéc ñeán kinh teá hôïp taùc vaø phong traøo
hôïp taùc hoùa. Caùc HTX kieåu cuõ ñaõ boäc loä tính khoâng phuø hôïp vôùi yeâu caàu ñoåi môùi, moät boä
phaän khoâng nhoû caùc HTX ñaõ tan raõ hoaëc toàn taïi treân danh nghóa vaø trôû thaønh löïc caûn ñoái
vôùi söï phaùt trieån cuûa HTX, moät soá HTX coøn gaëp nhieàu khoù khaên luùng tuùng trong vieäc
chuyeån ñoåi sang HTX kieåu môùi. Trong khi ñoù, moät soá toå chöùc kinh teá hôïp taùc cuûa noâng
daân ñaõ hình thaønh vaø ñang phaùt trieån toát, laïi muoán phaùt trieån thaønh Hôïp taùc xaõ noâng
nghieäp (HTX NN) kieåu môùi.
Thaùng 3/1996 Quoác hoäi ñaõ thoâng qua Luaät HTX ñeå taïo khuoân khoå phaùp lyù cho caùc
HTX ñoåi môùi hoaït ñoäng. Sau khi Luaät HTX coù hieäu löïc (1/1997) phong traøo HTX NN caû
nöôùc cuõng nhö ôû caùc tænh phía nam ñaõ coù nhöõng chuyeån bieán tích cöïc, goùp phaàn ñaåy maïnh
kinh teá noâng nghieäp vaø oån ñònh tình hình chính trò-xaõ hoäi noâng thoân. Tuy nhieân vaãn coøn
nhieàu HTX NN chuyeån ñoåi hình thöùc, hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa HTX sau chuyeån ñoåi chöa
cao, coøn moät soá HTX NN chöa chuyeån ñoåi ñöôïc vaø nhieàu thoân xaõ sau nhieàu naêm giaûi theå
HTX NN cuõ ñang luùng tuùng, chöa bieát toå chöùc laïi HTX NN theo Luaät.
ÔÛ caùc tænh phía nam caùc HTX NN kieåu môùi (chuyeån ñoåi hay thaønh laäp môùi) ñang
töøng böôùc thöïc hieän moät soá dòch vuï giuùp cho kinh teá hoä trôû thaønh ñôn vò saûn xuaát haøng hoùa
töï chuû coù khaû naêng caïnh tranh ñaït hieäu quaû cao trong neàn kinh teá thò tröôøng. Ñeå loaïi hình
HTX NN trôû thaønh moät löïc löôïng kinh teá neàn taûng giuùp cho noâng nghieäp vaø noâng thoân phaùt
trieån beàn vöõng, oån ñònh vaø ñaït hieäu quaû cao theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa caàn phaûi ñeà
ra caùc giaûi phaùp phaùt trieån HTX NN trong thôøi gian tôùi. Tröôùc yeâu caàu thöïc tieãn treân, ñeà
taøi nghieân cöùu: “Moät soá giaûi phaùp phaùt trieån loaïi hình HTX NN ôû caùc tænh phía nam“ ñaõ
ñöôïc löïa choïn.
2.
Muïc tieâu cuûa luaän aùn:
•
Nhaän thöùc ñuùng ñaén veà HTX NN kieåu môùi, quan ñieåm cuûa Nhaø nöôùc ta trong vieäc
phaùt trieån loaïi hình naøy.
5
•
Nghieân cöùu kinh nghieäm moät soá nöôùc treân theá giôùi trong vieäc phaùt trieån HTX NN
nhaèm ruùt ra kinh nghieäm trong vieäc phaùt trieån HTX NN trong ñieàu kieän kinh teá thò
tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc theo ñònh höôùng XHCN.
Ñaùnh giaù thöïc traïng vaø hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa moät soá HTX NN, caùc keát quaû ñaït
ñöôïc, caùc toàn taïi yeáu keùm vaø tìm hieåu caùc nguyeân nhaân.
Ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp phaùt trieån HTX NN trong thôøi gian tôùi.
3.
Phaïm vi nghieân cöùu:
•
•
Ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc HTX NN thuoäc caùc tænh phía
nam töø khi Luaät HTX coù hieäu löïc (1997) ñeán nay, töø ñoù tìm ra caùc giaûi phaùp phaùt trieån loaïi
hình HTX NN trong thôøi gian tôùi.
4.
Phöông phaùp nghieân cöùu:
Phöông phaùp nghieân cöùu chung cuûa luaän aùn laø phöông phaùp duy vaät bieän chöùng vaø
lòch söû. Luaän aùn vaän duïng caùc quan ñieåm, chuû tröông, ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng vaø
Nhaø nöôùc veà phaùt trieån noâng nghieäp vaø noâng thoân noùi chung, cuõng nhö veà phaùt trieån loaïi
hình HTX NN noùi rieâng trong quaù trình coâng nghieäp hoùa-hieän ñaïi hoùa (CNH-HÑH) ñaát
nöôùc. Ngoaøi ra Luaän aùn coøn söû duïng caùc phöông phaùp thoáng keâ, phaân tích vaø toång hôïp…
5.
Keát caáu cuûa Luaän aùn:
Ngoaøi môû ñaàu vaø keát luaän, noäi dung cuûa Luaän aùn goàm coù 3 chöông nhö sau:
Chöông 1: Söï caàn thieát cuûa loaïi hình HTX NN.
Chöông 2: Phaân tích thöïc traïng, ñaùnh giaù hieäu quaû hoaït ñoäng moät soá HTX NN chuyeån ñoåi,
thaønh laäp môùi ôû caùc tænh phía nam.
Chöông 3: Nhöõng giaûi phaùp phaùt trieån HTX NN trong thôøi gian tôùi.
6
CHÖÔNG 1
SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA LOAÏI HÌNH HTX NN
1.1 KHAÙI NIEÄM HTX NN KIEÅU MÔÙI:
1.1.1 Moät soá khaùi nieäm cô baûn:
Theo töø ñieån tieáng Vieät naêm 1992 – Trung taâm töø ñieån ngoân ngöõ thì “hôïp taùc ñöôïc
ñònh nghóa nhö sau: “hôïp taùc laø hoaït ñoäng coù muïc tieâu cuøng chung söùc giuùp ñôõ laãn nhau
trong moät coâng vieäc, moät lónh vöïc naøo ñoù, nhaèm moät muïc ñích chung”. Töø ñieån kinh teá
noâng nghieäp tieáng Nga 1981 thì khaùi nieäm hôïp taùc ñöôïc coi laø moät hình thöùc phaân coâng lao
ñoäng xaõ hoäi, trong ñoù moät soá löôïng nhaát ñònh ngöôøi lao ñoäng cuøng tham gia vaøo moät quaù
trình hay nhieàu quaù trình saûn xuaát khaùc nhau, nhöng coù moái quan heä nhaát ñònh vôùi nhau.
Noùi caùch khaùc “hôïp taùc” laø söï phaûn aùnh keát quaû töông taùc tröïc tieáp cuûa nhieàu ngöôøi lao
ñoäng khaùc nhau ñeå cuøng taïo ra saûn phaåm nhaát ñònh. Nhö vaäy chuùng ta coù theå hieåu: hôïp
taùc laø moät quaù trình phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi theo moät phöông thöùc naøo ñoù, hay coù theå
goïi “hôïp taùc” laø söï “phaân coâng” vaø “phoái hôïp” giöõa caùc caù theå khaùc nhau cuøng vì moät
muïc tieâu chung naøo ñoù. Baûn chaát cuûa khaùi nieäm “hôïp taùc” theo töø ñieån tieáng Anh (Oxford
Advanced Leaners Dictionary) laø söï phoái hôïp, laø söï hoaït ñoäng cuøng nhau, cuøng giuùp ñôõ laãn
nhau, lôïi ích cuøng ñem chia cho nhau. Töø nhöõng ñònh nghóa treân ñaây chuùng ta coù theå ruùt ra
nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà “hôïp taùc” nhö sau: Hôïp taùc laø khaùi nieäm chæ haønh ñoäng, coù
muïc tieâu nhaát ñònh trong ñoù coù söï tham gia cuûa hai hay nhieàu ngöôøi coù nhu caàu vaø lôïi ích
chung vôùi nhau. Hôïp taùc laø söï hôïp söùc, hôïp löïc cuûa nhöõng con ngöôøi ñeå taïo ra söùc maïnh
môùi, ñeå thöïc hieän nhöõng coâng vieäc maø töøng caù nhaân rieâng reõ khoù thöïc hieän, khoâng thöïc
hieän ñöôïc hoaêïc thöïc hieän keùm hieäu quaû hôn so vôùi hôïp taùc.
Kinh teá hôïp taùc (KTHT) chæ caùc loaïi hình toå chöùc kinh teá ñöôïc hình thaønh vaø phaùt
trieån treân cô sôû “hôïp taùc” giöõa caùc thaønh vieân tham gia. Chuùng ta coù theå hieåu kinh teá hôïp
taùc laø kinh teá cuûa nhieàu ngöôøi saûn xuaát, dòch vuï töï nguyeän hôïp taùc vôùi nhau ñeå toå chöùc saûn
xuaát vaø dòch vuï. Thöïc chaát coát loõi cuûa kinh teá hôïp taùc laø quan heä kinh teá giöõa caùc ñoái taùc,
giöõa caùc chuû theå kinh teá töï nguyeän vôùi nhau döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau. Kinh teá hôïp
taùc raát ña daïng veà hình thöùc, qui moâ vaø lónh vöïc hoaït ñoäng phuï thuoäc vaøo söï phaùt trieån cuûa
löïc löôïng saûn xuaát, vaøo nhu caàu, lôïi ích cuûa caùc thaønh vieân tham gia.
Caùc nhaø kinh ñieån cuûa chuû nghóa Maùc –Leâ nin ñaõ ñöa ra moät soá hình thöùc cuûa kinh
teá hôïp taùc: Hình thöùc coâng xaõ (saûn xuaát vaø tieâu duøng) trong thôøi kyø coäng saûn thôøi chieán;
hình thöùc hieäp hoäi nhöõng ngöôøi saûn xuaát lieân keát laïi vôùi nhau, hoã trôï vaø giuùp ñôõ laãn nhau
trong saûn xuaát vaø ñôøi soáng; hình thöùc khoaùn thueâ, nhöõng ngöôøi lao ñoäng töï toå chöùc vaø nhaän
thaàu, thueâ khoaùn nhöõng tö lieäu saûn xuaát thuoäc sôû höõu Nhaø nöôùc vaø nhaân daân treân cô sôû hôïp
7
ñoàng; hình thöùc lieân hieäp giöõa caùc trung noâng, noâng daân giaøu coù trong hieäp hoäi saûn xuaát
kinh doanh vaø hình thöùc cuûa chuû nghóa tö baûn Nhaø nöôùc, hôïp taùc tö nhaân döôùi söï kieåm soaùt
chaët cheõ cuûa nhaø nöôùc vaø lieân keát vôùi caùc thaønh phaàn khaùc. Caùc hình thöùc naøy coù theå ñan
xen, lieân keát vôùi nhau. Ñoù laø nhöõng hình thöùc cô baûn nhaát cuûa kinh teá hôïp taùc. Tuøy theo
ñieàu kieän töøng vuøng, töøng ngaønh kinh teá, töøng thôøi kyø coù trình ñoä kinh teá khaùc nhau maø
hình thaønh vaø phaùt trieån caùc hình thöùc kinh teá hôïp taùc cuï theå khaùc nhau. Töø ñoù khoâng theå
coù moät moâ hình kinh teá hôïp taùc thích hôïp cho caùc ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá, xaõ hoäi khaùc
nhau.
Neáu döïa vaøo chöùc naêng hôïp taùc, coù theå coù caùc hình thöùc hôïp taùc sau nhö hình thöùc
hôïp taùc saûn xuaát noâng nghieäp, laâm nghieäp, thuûy saûn; hình thöùc hôïp taùc dòch vuï cung öùng;
hình thöùc hôïp taùc veà tín duïng, tieâu thuï saûn phaåm…
Neáu döïa vaøo trình ñoä hôïp taùc, coù theå coù caùc hình thöùc hôïp taùc: hình thöùc hôïp taùc
truyeàn thoáng giaûn ñôn nhö caùc toå lao ñoäng vaàn coâng, ñoåi coâng mang tính chaát taïm thôøi
trong töøng thôøi kyø, muøa vuï… ôû trình ñoä cao hôn coù caùc toå saûn xuaát, toå dòch vuï töông ñoái oån
ñònh, thöôøng xuyeân; hôïp taùc xaõ saûn xuaát, dòch vuï; hình thöùc hôïp taùc hoãn hôïp ña ñoái taùc, ña
sôû höõu döôùi caùc hình thöùc lieân doanh, lieân hieäp saûn xuaát, hieäp hoäi saûn xuaát… mang tính chaát
ña sôû höõu vaø hình thöùc hôïp taùc kinh teá thoâng qua caùc hôïp ñoàng kinh teá.
“Hôïp taùc xaõ” laø moät hình thöùc toå chöùc kinh teá ñaëc thuø trong heä thoáng caùc loaïi hình
toå chöùc kinh teá ña daïng, chuùng ta thaáy coù raát nhieàu ñònh nghóa veà HTX. Lieân minh HTX
quoác teá (International Cooperative Aliance-ICA) ñaõ ñònh nghóa veà HTX nhö sau: “HTX laø
moät toå chöùc töï trò cuûa nhöõng ngöôøi töï nguyeän lieân hieäp laïi ñeå ñaùp öùng nhu caàu vaø nguyeän
voïng chung cuûa hoï veà kinh teá, xaõ hoäi vaø vaên hoùa thoâng qua 1 xí nghieäp cuøng sôû höõu vaø
quaûn lyù daân chuû”. Ñònh nghóa naøy ñöôïc hoaøn thieän vaøo naêm 1995 thoâng qua tuyeân boá nhö
sau: “HTX döïa treân yù nghóa töï cöùu giuùp mình, töï chòu traùch nhieäm, bình ñaúng, coâng baèng
vaø ñoaøn keát, theo truyeàn thoáng cuûa nhöõng ngöôøi saùng laäp ra HTX, caùc xaõ vieân HTX tin
töôûng vaøo yù nghóa ñaïo ñöùc veà tính trung thöïc, côûi môû, traùch nhieäm xaõ hoäi vaø quan taâm
chaêm soùùc ngöôøi khaùc”. Toå chöùc lao ñoäng quoác teá (ILO) ñònh nghóa HTX laø söï lieân keát cuûa
nhöõng ngöôøi ñang gaëp phaûi nhöõng khoù khaên kinh teá gioáng nhau, töï nguyeän lieân keát nhau
laïi treân cô sôû bình ñaúng veà quyeàn lôïi vaø nghóa vuï, söû duïng taøi saûn maø hoï ñaõ chuyeån giao
vaøo HTX phuø hôïp vôùi nhu caàu chung, giaûi quyeát nhöõng khoù khaên chuû yeáu baèng söï töï chuû,
töï chòu traùch nhieäm vaø baèng caùch söû duïng caùc chöùc naêng kinh doanh trong toå chöùc hôïp taùc
phuïc vuï cho lôïi ích vaät chaát vaø tinh thaàn chung.
Ñònh nghóa HTX NN theo Nghò ñònh 43/CP cuûa Chính phuû veà Ñieàu leä maãu HTX
NN: “HTX NN laø toå chöùc kinh teá töï chuû, do noâng daân vaø nhöõng ngöôøi lao ñoäng coù nhu
8
caàu, lôïi ích chung, töï nguyeän cuøng goùp voán, goùp söùc laäp ra theo qui ñònh cuûa Phaùp luaät ñeå
phaùt huy söùc maïnh cuûa taäp theå vaø cuûa töøng xaõ vieân nhaèm giuùp nhau thöïc hieän coù hieäu quaû
caùc dòch vuï hoã trôï cho kinh teá hoä gia ñình cuûa caùc xaõ vieân vaø kinh doanh trong lónh vöïc saûn
xuaát, cheá bieán, tieâu thuï saûn phaåm noâng laâm nghieäp, nuoâi troàng thuûy saûn vaø caùc ngaønh ngheà
khaùc ôû noâng thoân, phuïc vuï cho saûn xuaát noâng nghieäp.”
1.1.2 Baûn chaát kinh teá-xaõ hoäi cuûa loaïi hình HTX NN kieåu môùi
1.1.2.1 Chöùc naêng cuûa HTX NN kieåu môùi:
HTX NN laø toå chöùc kinh teá (loaïi hình doanh nghieäp) neân HTX NN coù chöùc naêng
saûn xuaát kinh doanh nhaèm ñem laïi hieäu quaû kinh teá cho HTX. HTX NN tuy laø toå chöùc kinh
teá song mang chöùc naêng xaõ hoäi. Tính xaõ hoäi cuûa HTX NN ñöôïc bieåu hieän:
Laøm dòch vuï cho xaõ vieân, HTX khoâng laáy lôïi nhuaän laøm muïc tieâu toái thöôïng, HTX
NN coi söï phaùt trieån coù hieäu quaû cuûa kinh teá hoä gia ñình xaõ vieân laø muïc tieâu cao nhaát
trong moïi hoaït ñoäng cuûa HTX.
•
Treân cô sôû kinh doanh coù hieäu quaû (coù lôøi) HTX NN goùp phaàn xaây döïng caùc coâng
trình coâng coäng, phuùc lôïi cuûa coäng ñoàng daân cö. Tuy vaäy HTX NN khoâng tröïc tieáp
thöïc hieän caùc chöùc naêng xaõ hoäi, khoâng duøng heát khaû naêng, nguoàn löïc cuûa mình ñeå
laøm thay chöùc naêng xaõ hoäi cuûa caùc toå chöùc xaõ hoäi khaùc ôû noâng thoân.
1.1.2.2 Nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa moâ hình HTX kieåu môùi:
Luaät HTX laø keát quaû cuûa moät quaù trình tieáp tuïc ñoåi môùi tö duy, nhaän thöùc laïi veà moâ
hình HTX ñích thöïc vôùi nhöõng nguyeân taéc cô baûn veà hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa noù, trong
ñoù HTX kieåu môùi vôùi ñaëc tröng cô baûn nhö Ñieàu 1 Luaät HTX ñaõ ñònh nghóa: “Hôïp taùc xaõ
laø toå chöùc kinh teá töï chuû do nhöõng ngöôøi lao ñoäng coù nhu caàu, lôïi ích chung, töï nguyeän
cuøng goùp voán, goùp söùc laäp ra theo qui ñònh cuûa phaùp luaät ñeå phaùt huy söùc maïnh cuûa taäp theå
vaø cuûa töøng xaõ vieân nhaèm giuùp nhau thöïc hieän coù hieäu quaû hôn caùc hoaït ñoäng saûn xuaát,
kinh doanh, dòch vuï vaø caûi thieän ñôøi soáng, goùp phaàn phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi cuûa ñaát
nöôùc”. Naêm nguyeân taéc veà toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa HTX kieåu môùi laø:
Nguyeân taéc thöù nhaát: Töï nguyeän gia nhaäp vaø ra HTX. Moãi coâng daân Vieät nam coù ñuû
ñieàu kieän theo qui ñònh cuûa Luaät, taùn thaønh ñieàu leä cuûa HTX ñeàu coù theå trôû thaønh xaõ vieân
cuûa HTX, xaõ vieân coù quyeàn ra HTX theo qui ñònh cuûa ñieàu leä.
Nguyeân taéc thöù hai: Quaûn lyù daân chuû vaø bình ñaúng. Xaõ vieân coù quyeàn tham gia quaûn lyù
HTX vaø coù quyeàn ngang nhau trong bieåu quyeát.
Nguyeân taéc thöù ba: Töï chòu traùch nhieäm vaø cuøng coù lôïi. HTX töï chòu traùch nhieäm veà keát
quaû hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, töï quyeát ñònh veà phaân phoái vaø thu nhaäp, baûo ñaûm
HTX vaø xaõ vieân cuøng coù lôïi.
Nguyeân taéc thöù tö: Chia laõi baûo ñaûm keát hôïp lôïi ích cuûa xaõ vieân vaø söï phaùt trieån cuûa
HTX. Sau khi laøm xong nghóa vuï noäp thueá, laõi ñöôïc trích moät phaàn vaøo caùc quó HTX, moät
•
9
phaàn ñöôïc theo voán goùp vaø coâng söùc ñoùng goùp cuûa xaõ vieân, phaàn coøn laïi chia cho xaõ vieân
theo möùc söû duïng dòch vuï cuûa HTX do Ñaïi hoäi xaõ vieân qui ñònh.
Nguyeân taéc thöù naêm: Hôïp taùc vaø phaùt trieån coäng ñoàng. Xaõ vieân phaûi phaùt huy tinh thaàn
taäp theå, naâng cao yù thöùc hôïp taùc trong HTX vaø trong coäng ñoàng xaõ hoäi. Hôïp taùc giöõa caùc
HTX vôùi nhau ôû trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc theo qui ñònh cuûa Phaùp luaät.
Vaän duïng ñaày ñuû 5 nguyeân taéc xaây döïng HTX cuûa Luaät HTX chính laø quaù trình taïo
ra moâ hình HTX kieåu môùi, thieát thöïc.
1.1.2.3 Phaân bieät HTX NN kieåu môùi vaø HTX NN kieåu cuõ:
Baûng 1: Ñaëc tröng cuûa HTX NN kieåu môùi vaø HTX NN kieåu cuõ
HTX NN kieåu cuõ
Döïa treân cô sôû taäp theå hoùa quyeàn sôû
höõu ruoäng ñaát vaø caùc tö lieäu saûn xuaát
khaùc (noùi chung laø voán kinh doanh) cuûa
caùc noâng hoä, do ñoù xoùa boû tö caùch chuû theå
kinh doanh cuûa moãi noâng hoä. Xaõ vieân trôû
thaønh ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ cho HTX.
Ra ñôøi ñeå phaùt trieån kinh teá taäp theå
cuûa chính baûn thaân moãi HTX vaø thay theá
caên baûn hoaït ñoäng kinh teá cuûa moãi noâng
hoä, nhaèm naâng cao möùc soáng vaät chaát vaø
tinh thaàn cuûa noâng daân xaõ vieân.
Phaân phoái thu nhaäp vaø lôïi nhuaän laøm
ra haøng naêm theo lao ñoäng.
1.2
HTX NN kieåu môùi
Döïa treân cô sôû quyeàn töï chuû kinh doanh cuûa
moãi noâng hoä. Caùc xaõ vieân goùp voán, goùp söùc
vaø coù quyeàn bieåu quyeát ngang nhau ñeå cuøng
höôûng thuï keát quaû hoaït ñoäng vaø chia seû ruûi ro
cuûa HTX theo möùc goùp voán, goùp söùc cuûa moãi
xaõ vieân nhaèm vöøa laøm taêng söùc maïnh cuûa moãi
noâng hoä, vöøa taïo ra söùc maïnh môùi cho HTX.
Ra ñôøi tröôùc tieân laø vì yeâu caàu vaø muïc tieâu
phaùt trieån kinh teá cuûa moãi noâng hoä coù thaønh
vieân ñaõ goùp voán coå phaàn, goùp söùc ñeå thaønh
laäp HTX, do ñoù HTX NN kieåu môùi caàn phaûi
thöïc hieän coù hieäu quaû dòch vuï ñaàu vaøo, ñaàu ra
cho kinh teá hoä.
Phaân phoái thu nhaäp vaø lôïi nhuaän laøm ra
haøng naêm khoâng chæ theo lao ñoäng, maø coøn
theo möùc ñoä söû duïng dòch vuï vaø voán coå phaàn
cuûa moãi xaõ vieân.
HTX NN KIEÅU MÔÙI LAØ NHU CAÀU TAÁT YEÁU KHAÙCH QUAN CUÛA SÖÏ PHAÙT
TRIEÅN LÖÏC LÖÔÏNG SAÛN XUAÁT TRONG NOÂNG NGHIEÄP HIEÄN NAY.
Trong thôøi kyø thöïc hieän cô cheá keá hoaïch hoùa, taäp trung bao caáp, chính saùch ñoái vôùi
HTX NN laø: taäp theå hoùa trieät ñeå veà ruoäng ñaát vaø caùc tö lieäu saûn xuaát cô baûn khaùc, toå chöùc
lao ñoäng taäp theå vaø thoáng nhaát phaân phoái thu nhaäp trong HTX. Moïi hoaït ñoäng trong HTX
ñeàu phaûi tuaân theo keá hoaïch töø caáp treân ñöa xuoáng, HTX ñöôïc coi laø moät toå chöùc thuoäc heä
thoáng boä maùy Nhaø nöôùc, kinh teá hoä gia ñình cuûa caùc thaønh vieân bò trieät tieâu daàn, xaõ vieân
10
trôû thaønh ngöôøi laøm thueâ cho HTX… Vì vaäây, söùc saùng taïo vaø naêng ñoäng bò mai moät, löïc
löôïng saûn xuaát trong noâng nghieäp bò kieàm haõm vaø neàn noâng nghieäp cuûa nöôùc ta ñaõ trì treä
keùo daøi daãn ñeán khuûng hoaûng kinh teá trong nöôùc.
Töø naêm 1988 ñeán nay, chuùng ta ñaõ thöïc hieän ñöôøng loái ñoåi môùi nhaèm chuyeån neàn
kinh teá töø keá hoaïch hoùa taäp trung bao caáp sang neàn kinh teá saûn xuaát haøng hoùa theo cô cheá
thò tröôøng. Khi ñoù hoä noâng daân ñöôïc thöøa nhaän laø ñôn vò kinh teá töï chuû trong neàn kinh teá
thò tröôøng nhieàu thaønh phaàn vaø thoaùt daàn khoûi söï kìm haõm cuûa cô cheá taäp trung quan lieâu
cuûa caùc HTX NN kieåu cuõ. Ñaëc bieät laø sau khi Luaät ñaát ñai (1993) xaùc laäp 5 quyeàn söû duïng
ñaát laâu daøi cuûa noâng hoä vì muïc ñích saûn xuaát noâng laâm nghieäp vaø nuoâi troàng thuûy saûn, caùc
HTX vaø taäp ñoaøn saûn xuaát (TÑSX) kieåu cuõ döïa treân cô sôû taäp theå hoaù quyeàn sôû höõu vaø söû
duïng ñoái vôùi ñaát ñai vaø moät soá tö lieäu saûn xuaát chuû yeáu khaùc daàn daàn bò phaân raõ vaø phaân
hoùa. Keå töø ñoù tieàm naêng vaø ñoäng löïc cuûa kinh teá hoä ñöôïc khôi daäy vaø phaùt trieån.
Khi kinh teá thò tröôøng hình thaønh vaø phaùt trieån, muïc tieâu cuûa ngöôøi noâng daân laø toái ña
hoaù lôïi nhuaän. Ñeå saûn xuaát haøng hoùa vaø tieâu thuï ñöïôc haøng hoùa hoä noâng daân phaûi coù quan
heä vôùi thò tröôøng, bò raøng buoäc vaøo thò tröôøng, möùc ñoä quan heä vaø raøng buoäc ngaøy caøng
taêng leân theo qui moâ saûn xuaát haøng hoùa. Ñeå ñaùp öùng nhöõng thay ñoåi cuûa thò tröôøng hoä
noâng daân phaûi thöôøng xuyeân caûi tieán kyõ thuaät canh taùc ñeå naâng cao chaát löôïng saûn phaåm
(theo yeâu caàu cuûa thò tröôøng) ñoàng thôøi phaûi thaâm canh, ña daïng hoùa saûn xuaát cuûa mình ñeå
traùnh nhöõng ruûi ro cuûa thò tröôøng ñöa laïi. Töøng hoä noâng daân rieâng leû keå caû caùc hoä trang
traïi cuõng khoâng theå töï giaûi quyeát ñöôïc caùc vaán ñeà treân, do ñoù phaùt sinh nhu caàu phaûi hôïp
taùc ñeå cuøng giaûi quyeát. Quaù trình phaùt trieån saûn xuaát haøng hoùa ñaõ naûy sinh nhu caàu khaùch
quan hình thaønh caùc hình thöùc kinh teá giaûn ñôn maø hoï phaûi cuøng nhau löïa choïn vaø toå chöùc
ra. Thöïc teá coù tính qui luaät cho thaáy nhöõng gì maø hoï khoâng töï giaûi quyeát ñöôïc khi böôùc
vaøo saûn xuaát haøng hoùa thì phaûi nhôø vaøo hôïp taùc (lieân keát) nhôø vaøo söï trôï giuùp laãn nhau vaø
nhöõng trôï giuùp cuûa Nhaø nöôùc.
Nhìn laïi quaù trình phaùt trieån kinh teá hoä noâng daân xaõ vieân caùc HTX NN trong nhöõng
naêm ñoåi môùi vöøa qua coù theå thaáy raèng: Khi kinh teá hoä ñöôïc giao quyeàn töï chuû, ñaõ giaûi
phoùng söùc saûn xuaát tieàm taøng trong ñoâng ñaûo noâng daân, taïo ra ñoäng löïc môùi trong phaùt
trieån löïc löôïng saûn xuaát, lôùn hôn nhieàu laàn so vôùi tröôùc kia, keát quaû saûn xuaát noâng nghieäp
ñaõ tieán boä vöôït baäc so vôùi tröôùc kia. Kinh teá hoä noâng daân ñöôïc taùi taïo vaø phaùt trieån trong
ñieàu kieän chuyeån ñoåi cô cheá quaûn lyù töø taäp trung, saûn xuaát töï caáp töï tuùc daàn sang saûn xuaát
haøng hoùa vaø gaén vôùi thò tröôøng. Thöïc teá ñaõ buoäc kinh teá hoä phaûi ñoái maët vôùi thò tröôøng,
vôùi söï bieán ñoäng thöôøng xuyeân cuûa caùc yeáu toá ñaàu vaøo cuõng nhö ñaàu ra cuûa quaù trình saûn
xuaát. Quaù trình naøy ñaõ daãn ñeán söï phaân hoùa maïnh meõ kinh teá hoä theo chieàu höôùng:
11
•
•
•
Hình thaønh nhoùm hoä coù dieän tích saûn xuaát noâng nghieäp döôùi 0,2 ha chieám 28% toång
soá hoä. Nhoùm hoä naøy saûn xuaát töï caáp, töï tuùc, ñôøi soáng ngheøo, khoù khaên, chöa tieáp caän
ñöôïc thò tröôøng.
Nhoùm hoä coù dieän tích saûn xuaát töø 0,2 ha ñeán 1 ha, chieám 61% toång soá hoä. Nhoùm hoä
naøy baét ñaàu ñi vaøo saûn xuaát haøng hoùa ñôøi soáng khaù hôn, baét ñaàu laøm quen vôùi thò
tröôøng.
Nhoùm hoä coù qui moâ ñaát saûn xuaát treân 1 ha chieám khoaûng 12% toång soá hoä, trong ñoù
coù khoaûng 100.000 hoä (1%) coù qui moâ ñaát saûn xuaát töø 3 ha trôû leân. Nhöõng hoä naøy
thöïc söï tieán haønh saûn xuaát haøng hoùa. Ñôøi soáng sung tuùc, giaøu coù so vôùi maët baèng ñôøi
soáng ôû noâng thoân, tieáp caän nhanh vôùi bieán ñoäng cuûa thò tröôøng.
Söï phaùt trieån treân ñaây cuûa kinh teá hoä ñaõ ñöa ñeán söï hôïp taùc töï nguyeän giöõa caùc hoä
trong saûn xuaát döôùi nhieàu hình thöùc ña daïng, ñaùp öùng nhu caàu thieát thöïc cuûa töøng hoä, hình
thaønh caùc toå chöùc HTX môùi nhö moät taát yeáu khaùch quan. Trong cô cheá thò tröôøng kinh teá
noâng hoä saûn xuaát haøng hoùa buoäc phaûi chaáp nhaän ruûi ro tröôùc söùc eùp cuûa caïnh tranh vaø
thieân nhieân baát thuaän. Nhöng töï thaân noù, kinh teá noâng hoä saûn xuaát haøng hoùa khoâng ñuû khaû
naêng saün saøng chaáp nhaän ruûi ro theo quy luaät caïnh tranh cuûa thò tröôøng vaø tröôùc ñieàu kieän
thieân nhieân baát thuaän. Vì vaäy caùc ñôn vò kinh teá noâng hoä töï chuû phaûi ñoaøn keát laïi trong
moät toå chöùc hôïp taùc ñeå taïo ra söùc maïnh môùi theo caáp soá nhaân, chöù khoâng phaûi laø soá coäng
söùc maïnh cuûa töøng noâng hoä rieâng leû. Do ñoù, caùc hình thöùc toå chöùc kinh teá hôïp taùc kieåu môùi
ña daïng cuûa noâng daân ñaõ naûy sinh vaø phaùt trieån moät caùch taát yeáu vaø töï nguyeän ñeå thay theá
hình thöùc toå chöùc kinh teá hôïp taùc kieåu cuõ vaø ñeå baûo veä lôïi ích chính ñaùng cuûa töøng noâng hoä
thaønh vieân, taïo ñieàu kieän kinh teá thuaän lôïi cho kinh teá hoä phaùt trieån trong cô cheá thò tröôøng.
Ñoù chính laø HTX vaø caùc toå chöùc kinh teá hôïp taùc giaûn ñôn, ña daïng, töï nguyeän cuûa noâng
daân. Baûn chaát kinh teá-xaõ hoäi vaø nguyeân taéc toå chöùc quaûn lyù hoaït ñoäng cuûa toå hôïp taùc vaø
HTX laø hoaøn toaøn gioáng nhau. Nhöng so vôùi HTX, toå hôïp taùc laø moät toå chöùc chöa hoaøn
thieän, coù qui moâ vaø trình ñoä thaáp hôn, chæ thöïc hieän moät soá vuï vieäc nhaát ñònh, hoaït ñoäng
chöa oån ñònh. Do ñoù, HTX coù tö caùch phaùp nhaân, coøn toå hôïp taùc thì chöa ñuû ñieàu kieän ñeå
ñöôïc Nhaø nöôùc coâng nhaän tö caùch phaùp nhaân. Nhöng toå hôïp taùc laø tieàn thaân cuûa HTX sau
naøy, khi toå hôïp taùc hoaït ñoäng thöôøng xuyeân, coù nhieäm vuï oån ñònh roõ raøng coù cô caáu toå chöùc
chaët cheõ, sôû höõu vaø quaûn lyù söû duïng moät soá taøi saûn nhaát ñònh, ñoäc laäp vôùi caùc toå chöùc vaø caù
nhaân khaùc, töï chòu traùch nhieäm baèng taøi saûn ñoù, nhaân danh mình tham gia caùc quan heä
phaùp luaät moät caùch ñoäc laäp, thì seõ coù ñuû ñieàu kieän ñaêng kyù vôùi UÛy ban nhaân daân (UBND)
quaän, huyeän ñeå thaønh laäp HTX coù tö caùch phaùp nhaân.
HTX NN laø saûn phaåm cuûa kinh teá thò tröôøng vaø ngöôïc laïi HTX NN taùc ñoäng trôû laïi,
laøm cho kinh teá noâng hoä phaùt trieån coù hieäu quaû vaø beàn vöõng trong neàn kinh teá thò tröôøng.
HTX NN tröôùc tieân laø toå chöùc kinh teá cuûa nhöõng ngöôøi saûn xuaát haøng hoùa nhoû, keùm theá löïc
12
vaø sau nöõa cuûa caû nhöõng ngöôøi ngheøo ôû noâng thoân nhaèm ñaáu tranh vôùi söï caïnh tranh, thoân
tính cuûa caùc doanh nghieäp lôùn, nhaát laø caùc coâng ty, taäp ñoaøn ña quoác gia, ñeå toàn taïi vaø phaùt
trieån trong cô cheá thò tröôøng. Ñoái vôùi caùc hoä saûn xuaát haøng hoùa nhoû, khaû naêng caïnh tranh
trong neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn coøn yeáu thì hoï raát caàn hôïp taùc laïi ñeå boå trôï cho nhau vaø
taïo ra söùc maïnh. Nguyeân taéc töï nguyeän, bình ñaúng cuûa HTX laø nguyeân taéc haáp daãn nhaát
ñoái vôùi ñoái töôïng treân neân HTX laø moâ hình thích hôïp vôùi hoï. Trong hoaøn caûnh kinh teá hoä
coøn yeáu thì kinh teá hôïp taùc noùi chung, HTX NN noùi rieâng laø hình thöùc taäïp hôïp ñoâng ñaûo
noâng hoä, do vaäy HTX NN coù vai troø heát söùc quan troïng trong phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát
trong noâng nghieäp hieän nay.
1.3 QUAN ÑIEÅM CUÛA ÑAÛNG VAØ NHAØ NÖÔÙC.
1.3.1 Nhöõng vaán ñeà thöïc tieãn ñaët ra ñoøi hoûi ñoåi môùi tö duy lyù luaän veà HTX
Sau naêm 1975 chieán tranh keát thuùc, ñaát nöôùc hoaøn toaøn ñöôïc giaûi phoùng, chuùng ta
aùp duïng maùy moùc moâ hình hôïp taùc xaõ cuûa mieàn Baéc vaøo mieàn Nam vaø hình dung chuû
nghóa xaõ hoäi seõ ñöôïc hình thaønh treân cô sôû phaùt trieån nhanh choùng moâ hình aáy. Nhöng thöïc
tieãn nhieàu naêm ñaõ chöùng minh söï khoâng thaønh coâng, nhaát laø ôû Ñoàng baèng Nam boä, nôi
kinh teá haøng hoùa ñaõ coù böôùc phaùt trieån, ñoái vôùi caùc tænh mieàn Trung thì coù taùc duïng ôû möùc
ñoä nhaát ñònh.
Chæ thò 100 cuûa Ban bí thö ñöa ra caùc giaûi phaùp tình theá (1981) nhaèm khaéc phuïc söï
trì treä cuûa hôïp taùc xaõ, cô cheá khoaùn thöïc söï ñem laïi lôïi ích thieát thöïc cho ngöôøi lao ñoäng ñaõ
kích thích ngöôøi lao ñoäng haêng haùi lao ñoäng saûn xuaát. Song khoaùn 100 thöïc chaát môùi chæ
taùc ñoäng chuû yeáu vaøo khaâu phaân phoái do ñoù chöa laøm thay ñoåi caên baûn moâ hình HTX NN
cuõ. Vì vaäy ñoäng löïc do khoaùn 100 taïo ra ñaõ sôùm boäc loä haïn cheá vaø khoâng duy trì ñöôïc daãn
ñeán tình hình trì treä trôû laïi vaøo nhöõng naêm 1986, 1987.
Nghò quyeát 10 cuûa Boä chính trò (5/4/1988) ra ñôøi ñaõ giaûi quyeát moät caùch toaøøn dieän
vaø caên baûn nhöõng maâu thuaãn, nhöõng vaán ñeà ñaët ra töø thöïc tieãn. Tính caùch maïng cuûa Nghò
quyeát 10 laø thöøa nhaän söï toàn taïi kinh teá hoä xaõ vieân vaø chuyeån noâng nghieäp sang saûn xuaát
haøng hoùa, ña daïng hoùa quan heä sôû höõu trong hôïp taùc xaõ, thöïc hieän phaân phoái theo lao ñoäng
vaø voán goùp. Hôïp taùc xaõ chuyeån daàn sang laøm dòch vuï cho hoä xaõ vieân ñaõ laøm thay ñoåi caên
baûn veà toå chöùc quaûn lyù hôïp taùc xaõ. Cuï theå laø: HTX NN thöïc hieän hoùa giaù nhöõng tö lieäu
saûn xuaát maø hôïp taùc xaõ thaáy söû duïng chung khoâng hieäu quaû nhö coâng cuï, traâu boø, maùy moùc
ñeå baùn laïi cho xaõ vieân, giao khoaùn ruoäng ñaát cho hoä söû duïng oån ñònh. Nhöõng noäi dung ñoåi
môùi cô baûn ñoù ñaõ thöïc söï taùc ñoäng maïnh meõ ñeán noâng daân xaõ vieân, khuyeán khích noâng
daân phaùt huy cao ñoä tinh thaàn töï chuû trong saûn xuaát taïo ra ñoäng löïc maïnh meõ thuùc ñaåy kinh
teá noâng nghieäp, noâng thoân phaùt trieån ñaït thaønh tích to lôùn trong hôn 10 naêm qua, ñoàng thôøi
cô cheá môùi cuõng taùc ñoäng maïnh meõ ñeán moâ hình toå chöùc quaûn lyù cuûa caùc HTX NN kieåu cuõ
13
laøm cho moät boä phaän HTX maïnh daïn ñoåi môùi ñeå thích öùng vôùi cô cheá môùi vaø tieáp tuïc toàn
taïi phaùt trieån, coøn phaàn ñoâng caùc HTX NN rôi vaøo tình traïng luùng tuùng, baát caäp vôùi cô cheá
môùi, ñaõ trôû thaønh hình thöùc, khoâng ñöôïc xaõ vieân uûng hoä, thaäm chí moät boä phaän lôùn bò tan
raõ, nhaát laø caùc taäp ñoaøn saûn xuaát noâng nghieäp (93% tan raõ).
Toång keát hôn 10 naêm thöïc hieän ñoåi môùi, Nhaø nöôùc ta ñaõ chuû tröông luaät phaùp hoùa
nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc ñoái vôùi hôïp taùc xaõ nhaèm taïo khung phaùp lyù cho loaïi hình toå chöùc
kinh teá hôïp taùc xaõ kieåu môùi hoaït ñoäng, do vaäy Luaät hôïp taùc xaõ ñaõ ra ñôøi ngaøy 20/3/1996.
Luaät ñaõ xaùc ñònh roõ moâ hình hôïp taùc xaõ kieåu môùi vôùi caùc noäi dung hoaït ñoäng cuûa noù (Ñieàu
1 ñaõ neâu ôû phaàn 1.1.2.2). Caùc toå hôïp taùc coù hình thöùc toå chöùc, teân goïi khaùc nhau ñöôïc Nhaø
nöôùc höôùng daãn giuùp ñôõ vaø coù chính saùch khuyeán khích phaùt trieån thaønh hôïp taùc xaõ khi coù
ñuû ñieàu kieän (Ñieàu 2 Luaät HTX).
Nhö vaäy bieán chuyeån cuûa thöïc tieãn ñaõ laøm cô sôû cho tö duy vaø nhaän thöùc cuûa chuùng
ta thay ñoåi: luùc ñaàu chæ thöøa nhaän kinh teá hoä toàn taïi döôùi hình thöùc kinh teá phuï gia ñình, roài
kinh teá gia ñình, hoä nhaän khoaùn vaø hoä töï chuû. Hoä töï chuû ra ñôøi laø nhaân toá quan troïng taïo ra
söï phaùt trieån saûn xuaát trong nhöõng naêm qua vaø ñoàng thôøi noù ñoøi hoûi phaûi thay theá moâ hình
HTX kieåu cuõ baèng moâ hình HTX kieåu môùi phuø hôïp vôùi quy luaät khaùch quan.
1.3.2
Quaù trình ñoåi môùi tö duy vaø nhaän thöùc (töø Ñaïi hoäi Ñaûng VI ñeán nay).
Veà maët tö duy Ñaûng ñaõ coù nhöõng ñoåi môùi lieân tuïc töø nhaän thöùc kinh teá taäp theå, ñeán
kinh teá hôïp taùc maø noøng coát laø HTX cuï theå nhö sau:
Ñöôøng loái ñoåi môùi do Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöùù VI ñaõ khaúng ñònh phaùt trieån neàn kinh teá
haøng hoùa nhieàu thaønh phaàn trong caùc ngaønh vaø lónh vöïc cuûa neàn kinh teá quoác daân. Kinh teá
HTX, ñöôïc khaúng ñònh cuøng vôùi kinh teá Nhaø nöôùc trôû thaønh neàn taûng cuûa neàn kinh teá,
ñoàng thôøi thöøa nhaän söï toàn taïi cuûa kinh teá HTX phaûi ñi ñoâi vôùi söï phaùt trieån ña daïng caùc
hình thöùc KTHT töø thaáp ñeán cao, HTX laø boä phaän noøng coát cuûa KTHT.
Trong lónh vöïc noâng nghieäp KTHT vôùi boä phaän noøng coát laø caùc HTX NN ñöôïc
nhaän thöùc laïi vaø ñoåi môùi cô cheá quaûn lyù kinh teá noâng nghieäp treân cô sôû Nghò quyeát 10 cuûa
Boä chính trò ngaøy 5/4/1988: “HTX, TÑSX laø toå chöùc kinh teá töï nguyeän cuûa noâng daân laäp ra
döôùi döï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, söï höôùng daãn, giuùp ñôõ cuûa Nhaø nöôùc, hoaït ñoäng theo nguyeân
taéc töï quaûn lyù, töï chòu traùch nhieäm veà hieäu quaû saûn xuaát kinh doanh, coù tö caùch phaùp nhaân,
bình ñaúng tröôùc Phaùp luaät vôùi caùc ñôn vò kinh teá khaùc, coù traùch nhieäm phaùt huy tính öu vieät
cuûa quan heä saûn xuaát XHCH”. Treân tinh thaàn ñoù Ñaûng chuû tröông phaûi toå chöùc laïi saûn
xuaát trong caùc HTX NN thaønh ñôn vò kinh teá töï chuû, töï quaûn, ñieàu chænh moät böôùc quan heä
sôû höõu, quan heä quaûn lyù giöõa HTX vôùi caùc hoä xaõ vieân, ñoåi môùi quan heä phaân phoái, xoùa boû
14
cheá ñoä phaân phoái theo coâng ñieåm, xaùc ñònh hoä xaõ vieân laø ñôn vò kinh teá töï chuû, ñöôïc
khuyeán khích laøm giaøu. Kinh teá HTX coù nhieàu hình thöùc toå chöùc töø thaáp leân cao, moïi toå
chöùc saûn xuaát kinh doanh do ngöôøi lao ñoäng töï nguyeän goùp voán, goùp söùc, ñöôïc quaûn lyù
theo nguyeân taéc daân chuû ñeàu laø HTX.
Nghò quyeát Hoäi nghò Trung öông laàn thöù V khoùa VII (6/1993) veà tieáp tuïc ñoåi môùi vaø
phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi noâng thoân ñaõ laøm roõ theâm kinh teá HTX ñöôïc ñoåi môùi treân cô sôû
phaùt huy vai troø töï chuû cuûa kinh teá hoä xaõ vieân. Kinh teá hoä xaõ vieân vôùi tö caùch laø ñôn vò
kinh teá töï chuû, ñöôïc khuyeán khích phaùt trieån vaø phaùt huy cao ñoä tính töï chuû, saùng taïo trong
kinh teá HTX. Nghò quyeát ghi: “Tieáp tuïc ñoåi môùi caùc HTX theo höôùng phaùt huy hôn nöõa
tieàm naêng to lôùn vaø vò trí quan troïng laâu daøi cuûa kinh teá hoä xaõ vieân, ñoàng thôøi laøm toát coâng
taùc qui hoaïch, höôùng daãn saûn xuaát, phaùt trieån kinh doanh coâng nghieäp, tieåu thuû coâng
nghieäp, dòch vuï maø töøng hoä xaõ vieân khoâng laøm ñöôïc hoaëc laøm khoâng hieäu quaû, cuøng vôùi
chính quyeàn ñòa phöông chaêm lo söï nghieäp phuùc lôïi xaõ hoäi. Thöïc hieän ñuùng nguyeân taéc
“töï nguyeän, daân chuû, cuøng coù lôïi” trong toå chöùc, quaûn lyù vaø phaùt trieån kinh teá HTX.
Nghieân cöùu, ñuùc keát kinh nghieäm veà caùc loaïi kinh teá hôïp taùc môùi xuaát hieän ñeå höôùng daãn,
giuùp ñôõ hoaït ñoäng coù hieäu quaû, thöïc söï vì lôïi ích cuûa noâng daân, phaùt trieån ñuùng höôùng”.
Cuøng vôùi Nghò quyeát Trung öông V, Luaät ñaát ñai môùi ra ñôøi, trong ñoù khaúng ñònh
vieäc Nhaø nöôùc giao ruoäng ñaát cho hoä noâng daân söû duïng oån ñònh laâu daøi khoâng chæ taïo
theâm ñoäng löïc cho kinh teá hoä noâng daân maø coøn laøm roõ hôn ñònh höôùng ñoåi môùi HTX NN
vaø phaùt trieån caùc hình thöùc KTHT môùi ôû noâng thoân phuø hôïp vôùi trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc
löôïng saûn suaát.
Ñaïi hoäi giöõa nhieäm kyø khoùa VII cuûa Ñaûng ñaõ xaùc ñònh: kinh teá hôïp taùc vôùi nhieàu
hình thöùc phong phuù vaø ña daïng töø thaáp ñeán cao, phuø hôïp vôùi nguyeân taéc töï nguyeän, cuøng
coù lôïi, quaûn lyù daân chuû, keát hôïp ñöôïc söùc maïnh cuûa taäp theå vaø söùc maïnh cuûa hoä xaõ vieân,
laøm cho kinh teá hôïp taùc trôû thaønh moät thaønh phaàn kinh teá vöõng maïnh, cuøng vôùi kinh teá
quoác doanh trôûû thaønh xöông soáng cuûa neàn kinh teá quoác daân.
Nhö vaäy coù theå thaáy raèng ñeán Hoäi nghò Ñaûng toaøn quoác giöõa nhieäm kyø (khoùa VII)
khaùi nieäm kinh teá taäp theå ñaõ ñöôïc thay theá baèng khaùi nieäm KTHT, vöøa ñoåi môùi veà noäi
dung vöøa môû roäng veà phaïm vi, trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát vaø phuø hôïp vôùi
thöïc tieãn. Hoäi nghò Trung öông laàn thöù VII khoùa VII ñaõ ghi raèng: “KTHT coù nhu caàu vaø
trieån voïng phaùt trieån roäng lôùn ñoái vôùi ngöôøi saûn xuaát nhoû, caù theå do taùc ñoäng khaùch quan
cuûa quaù trình xaõ hoäi hoùa saûn xuaát. Hình thöùc hôïp taùc raát ña daïng. Theo caû chieàu doïc laãn
chieàu ngang, keát hôïp ñan xen nhieàu loaïi hình sôû höõu, aùp duïng nhöõng bieän phaùp toå chöùc
quaûn lyù, nhöõng phöông thöùc phaân phoái khaùc nhau nhöng ñeàu coù muïc ñích ñaùp öùng yeâu caàu
15
phaùt trieån saûn xuaát, kinh doanh coù hieäu quaû, treân nguyeân taéc töï nguyeän, bình ñaúng, cuøng coù
lôïi”.
Coù theå noùi raèng quaù trình ñoåi môùi veà tö duy vaø nhaän thöùc ñoái vôùi kinh teá taäp theå,
kinh teá HTX vaø KTHT vôùi noøng coát laø caùc HTX ñeàu baét nguoàn töø toång keát thöïc tieãn, toân
troïng qui luaät phaùt trieån khaùch quan cuûa söï vaät vì lôïi ích thieát thöïc cuûa ñoâng ñaûo nhaân daân
lao ñoäng neân ñaõ ñeà ra ñònh höôùng ñuùng ñeå ñoåi môùi kinh teá naøy phaùt trieån theo höôùng taát
yeáu cuûa noù. Vieäc ban haønh Luaät HTX laø söï keát tinh cuûa nhöõng thaønh quaû ñoåi môùi trong
hôn 10 naêm qua, nhöõng chuû tröông ñöôøng loái ñuùng ñaén cuûa Ñaûng ñöôïc thöïc tieãn chaáp nhaän
ñaõ ñöôïc luaät phaùp hoùa vaø nhöõng kinh nghieäm quyù baùu cuûa phong traøo HTX theá giôùi ñöôïc
choïn löïa ñeå aùp duïng phuø hôïp vôùi ñieàu kieän cuï theå veà kinh teá xaõ hoäi cuûa Vieät nam.
1.4 KINH NGHIEÄM PHAÙT TRIEÅN HTX NN MOÄT SOÁ NÖÔÙC TREÂN THEÁ GIÔÙI.
1.4.1 Nhaät baûn:
Thöïc hieän Luaät HTX ban haønh naêm 1947 vaø caùc chính saùch cô baûn veà HTX ñöôïc
chính phuû Nhaät baûn ban haønh naêm 1967, maïng löôùi HTX NN ñöôïc taäp hôïp thaønh heä thoáng
HTX NN quoác gia vôùi hai loaïi hình: HTX toång hôïp vaø HTX chuyeân ngaønh, trong ñoù phoå
bieán laø HTX toång hôïp thu huùt gaàn 100% soá noâng traïi tham gia vaø caùc xaõ vieân cuûa HTX
chuyeân ngaønh ñoàng thôøi cuõng tham gia caùc HTX ña ngaønh.
HTX NN toång hôïp: coù chöùc naêng hoaït ñoäng dòch vuï phuïc vuï ñaàu vaøo ñaàu ra cho
hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp, dòch vuï sinh hoaït, ñôøi soáng cho noâng daân xaõ vieân. Caùc
hoaït ñoäng bao goàm: Cung öùng cho noâng daân xaõ vieân tö lieäu saûn xuaát, haøng tieâu duøng, coù
chöùc naêng hoaït ñoäng tín duïng: nhaän tieàn göûi cuûa xaõ vieân, cho caùc xaõ vieân vay voán vôùi laõi
suaát thaáp ñeå phaùt trieån saûn xuaát noâng nghieäp. Chính phuû coi hoaït ñoäng tín duïng cuûa HTX
nhö laø ñaïi lyù tín duïng cuûa Chính phuû, Chính phuû seõ buø loã cho caùc HTX veà cheânh leäch laõi
suaát tieàn göûi vaø tieàn cho vay. Dòch vuï ñaàu ra: HTX mua caùc loaïi noâng saûn do noâng daân xaõ
vieân saûn xuaát ra, ñöa vaøo cheá bieán vaø ñöa ñi tieâu thuï ôû thò tröôøng trong nöôùc vaø ngoaøi
nöôùc. Hoaït ñoäng dòch vuï höôùng daãn giaùo duïc noâng daân, laøm tö vaán veà quaûn lyù saûn xuaát vaø
toå chöùc ñôøi soáng.
HTX NN chuyeân ngaønh: trong noâng nghieäp coù moät soá lónh vöïc coù nhöõng ñaëc thuø
rieâng ñoøi hoûi phaûi toå chöùc caùc HTX NN chuyeân ngaønh ñoái vôùi moät soá saûn phaåm ôû nhöõng
khu vöïc chuyeân moân hoùa saûn xuaát nhö chaên nuoâi, laøm vöôøn, nuoâi ong… phuø hôïp vôùi ñaëc
ñieåm saûn xuaát, yeâu caàu cuûa hoä xaõ vieân. Chöùc naêng HTX chuyeân ngaønh cuõng nhaèm laøm
caùc dòch vuï cung öùng vaät tö , thieát bò chuyeân duøng cho xaõ vieân theo ngaønh nhö: thöùc aên gia
suùc, dòch vuï thuù y, vaät tö… vaø ñaëc bieät ñaûm nhaän khaâu thu mua vaø tieâu thuï caùc saûn phaåm
16
chuyeân ngaønh cuûa caùc hoä noâng daân xaõ vieân nhö: söõa, tröùng… laø nhöõng loaïi noâng saûn maø
caùc HTX NN toång hôïp ít hoaëc khoâng kinh doanh.
HTX NN toång hôïp vaø chuyeân ngaønh ôû Nhaät baûn ñöôïc toå chöùc theo ba caáp: HTX
caáp cô sôû (xaõ, thò traán), Lieân hieäp HTX caáp quaän, tænh thaønh phoá, Lieân hieäp hoaëc Lieân
ñoaøn HTX NN Trung öông.
1.4.2 Indonesia:
Hieán phaùp nöôùc coäng hoøa Indonesia qui ñònh raèng: “Neàn kinh teá quoác daân phaûi
ñöôïc toå chöùc treân nguyeân taéc töông trôï hôïp taùc”. Ñaây laø neàn taûng phaùp lyù cao nhaát cuûa toå
chöùc HTX noùi chung vaø HTX NN noùi rieâng. Chính phuû raát chuù troïng giuùp ñôõ phaùt trieån
caùc HTX NN, theå hieän qua caùc thoâng tö cuûa Phuû toång thoáng veà nhöõng chính saùch öu ñaõi
ñoái vôùi HTX NN, coi HTX NN laø moät thaønh phaàn kinh teá khoâng theå taùch rôøi cuûa chöông
trình phaùt trieån kinh teá toaøn quoác. Tuy nhieân cuõng caàn thaáy raèng thôøi gian ñaàu HTX ôû
Indonesia do chính quyeàn chæ ñaïo quaù cöùng nhaéc laøm cho HTX sinh tieâu cöïc vaø hoaït ñoäng
keùm hieäu quaû (ví duï: taäp trung saûn xuaát luùa gaïo baùn cho Nhaø nöôùc theo giaù coá ñònh). Sau
khi ñöôïc ñoåi môùi (töø nhöõng naêm 80), HTX NN thöïc hieän caùc chöùc naêng: cung öùng vaät tö
kyõ thuaät, baûo hieåm caây troàng, cheá bieán vaø buoân baùn noâng saûn, hoaït ñoäng tín duïng, töø ñoù
keát hôïp vôùi nhöõng öu ñaõi veà chính saùch, HTX NN ôû Indonesia ñaõ coù böôùc phaùt trieån nhanh
vaø hieäu quaû.
1.4.3 Trung quoác:
Caùch maïng Trung quoác thaønh coâng naêm 1949, lieàn sau ñoù thöïc hieän caûi caùch ruoäng
ñaát, noâng daân ñöôïc chia ruoäng ñaát, trong noâng thoân phaùt trieån kinh teá hôïp taùc giaûn ñôn:
ñoåi coâng töông trôï, HTX baäc thaáp veà saûn xuaát, tieâu thuï vaø tín duïng. Sau ñoù do tö töôûng taû
khuynh, phong traøo hôïp taùc hoùa chuyeån ra raát nhanh, töø 1955-1959 ñaõ coù 87% soá hoä noâng
daân vaøo HTX, khi ñaõ thaønh cao traøo, phoå bieán laø HTX baäc cao (coâng xaõ nhaân daân) thì luùc
ñoù kinh teá taäp theå laø bao truøm. Veà maët saûn xuaát, coâng xaõ toå chöùc nhö heä thoáng quaân söï:
ñoäi, ñaïi ñoäi, trung ñoaøn, coâng xaõ. Moâ hình naøy thöïc hieän taäp theå hoùa cao ñoä, xoùa boû quan
heä haøng hoùa-tieàn teä. Haäu quaû laø kinh teá khuûng hoaûng traàm troïng, noâng nghieäp laâm vaøo
tình traïng nguy khoán.
Ñeán naêm 1978 Trung quoác thöïc hieän caûi caùch noâng nghieäp, noâng thoân maø troïng taâm
laø ñoåi môùi caùc hình thöùc toå chöùc kinh teá, baét ñaàu töø hình thöùc “hôïp ñoàng traùch nhieäm” coù
thöôûng phaït, tieáp theo naûy sinh caùc hình thöùc khoaùn khaùc nhau, trong ñoù coù khoaùn hoä vaø
ñeán naêm 1981 Trung quoác giaûi theå caùc coâng xaõ, giao khoaùn daøi haïn cho 150 trieäu hoä noâng
daân, toå chöùc saûn xuaát theo hoä gia ñình vaø hình thaønh caùc hình thöùc lieân keát töï nguyeän môùi,
caùc hình thöùc HTX dòch vuï phuïc vuï hoä noâng daân. Hieän nay trong noâng thoân Trung quoác ñaõ
17
phaùt trieån caùc hoä chuyeân thuoäc caùc laõnh vöïc khaùc nhau, ra ñôøi caùc trang traïi vaø ñang hình
thaønh caùc HTX töï nguyeän ñuùng vôùi baûn chaát vaø noäi dung kinh teá cuûa noù.
1.4.4 Thaùi lan
Hình thöùc HTX khaù phaùt trieån ôû Thaùi lan, ngay töø naêm 1916 HTX ñaàu tieân ñöôïc
thaønh laäp vôùi 16 thaønh vieân taïi moät vuøng laø ñeå giuùp ñôõ caùc noâng daân trang traûi ñöôïc moùn
nôï ñoái vôùi boïn cho vay naëng laõi vaø baûo veä quyeàn canh taùc cuûa noâng daân treân maûnh ñaát maø
chuû ñaát cho thueâ. Hoaït ñoäng cuûa HTX naøy coù hieäu quaû lôùn vaø vì theá vôùi söï giuùp ñôõ cuûa
Nhaø nöôùc, trong voøng 2 naêm sau ñoù ñaõ coù treân 60 HTX NN ñöôïc thaønh laäp ôû haàu heát caùc
tænh trong nöôùc. Cuøng vôùi söï bieán ñoäng kinh teá, nhu caàu chính cuûa cuoäc soáng, caùc loaïi
hình HTX cuõng xuaát hieän vaø hoaït ñoäng trong khaép caû nöôùc. Cho ñeán nay, ñaõ maáy thaäp kyû
troâi qua, caùc loïai hình HTX vaãn toàn taïi, phaùt trieån vaø ngaøy caøng vöõng maïnh. Trong caùc
loaïi hình HTX naøy thì HTX NN laø loaïi hình quan troïng nhaát, giöõ vai troø chuû ñaïo trong heâï
thoáng phong traøo HTX ôû Thaùi lan. Caùc HTX NN ôû Thaùi lan ñöôïc hình thaønh laø do nhöõng
noâng daân caù theå töï nguyeän lieân keát laïi vôùi nhau.
Moät soá hoaït ñoäng chính cuûa HTX NN laø: Cho xaõ vieân vay voán, nhaän tieàn göûi tieát
kieäm cuûa xaõ vieân, thu mua noâng saûn cuûa xaõ vieân ñeå kinh doanh, cung öùng vaät tö, maùy moùc
noâng nghieäp, haït gioáng cho xaõ vieân, cung öùng caùc loaïi dòch vuï noâng nghieäp cho xaõ vieân.
Heäï thoáng HTX NN ôû Thaùi lan theo ba caáp goàm: HTX caáp cô sôû (huyeän), Lieân hieäp caùc
HTX tænh vaø Lieân ñoaøn HTX quoác gia.
1.4.5 Lieân xoâ (cuõ):
ÔÛ nöôùc Nga tröôùc kia, caùc hình thöùc HTX trong NN phaùt trieån chuû yeáu vaøo nhöõng
naêm cuoái cuûa theá kyû XIX, caùc HTX ñeàu do noâng daân töï nguyeän laäp neân vaø ñöôïc hình
thaønh chuû yeáu trong caùc lónh vöïc dòch vuï cho saûn xuaát, tín duïng vaø tieâu thuï saûn phaåm. Sau
Caùch maïng thaùng 10, Nhaø nöôùc thöïc hieän chính saùch ngöôøi caøy coù ruoäng, neàn noâng nghieäp
nöôùc Nga vaøo thôøi ñieåm ñoù cô baûn laø saûn xuaát caù theå. Chæ ít naêm sau döôùi söï laõnh ñaïo cuûa
Chính quyeàn Xoâ vieát, maïng löôùi HTX ñöôïc toå chöùc roäng raõi vôùi nhaän thöùc raèng: hôïp taùc
hoaù-taäp theå hoùa caøng nhanh thì caøng sôùm coù CNXH, hôn theá nöõa coøn muoán deïp boû nhanh
saûn xuaát tieåu noâng, thaønh laäp caùc doanh nghieäp noâng nghieäp nhaø nöôùc. Töø tö töôûng taû
khuynh naøy daãn ñeán aùp duïng phöông phaùp cöôõng cheá ñeå toå chöùc HTX, saûn xuaát noâng
nghieäp giaûm suùt. Khi coù chính saùch kinh teá môùi (NEP) vaø nhöõng tö töôûng veà hôïp taùc hoùa
cuûa Leâ-nin, nöôùc Nga ñaõ nhanh choùng thoaùt ra khoûi khuûng hoaûng trong thôøi kyø 1921-1928
vaø hôïp taùc hoùa ñaõ phaùt trieån maïnh vôùi nhieàu hình thöùc phong phuù. Sau khi Leâ-nin maát,
daàn daàn tö töôûng hôïp taùc hoùa cuûa Leâ-nin bò laõng queân, ñeán naêm 1929 laïi coù chuû tröông
phaùt trieån HTX vôùi khaåu hieäu “xem ai nhanh hôn”, “ai khoâng vaøo noâng trang taäp theå laø keû
thuø cuûa Chính quyeàn Xoâ vieát”. Haøng trieäu noâng daân ñaõ bò cöôõng böùc vaøo noâng trang taäp
18
theå vaø moâ hình naøy ñaõ toàn taïi treân nöûa theá kyû. Töø nhöõng naêm 80 cuûa theá kyû naøy Lieân xoâ
ñaõ tieán haønh caûi toå, trong noâng nghieäp ñöôïc aùp duïng caùc hình thöùc khoaùn vaø cho thueâ laâu
daøi ñeán ngöôøi lao ñoäng, ngöôøi lao ñoäng coù quyeàn töï chuû saûn xuaát kinh doanh, nhieàu noâng
trang lôùn nhöng laøm aên thua loã ñöôïc toå chöùc laïi thaønh caùc HTX saûn xuaát vaø dòch vuï qui moâ
nhoû, hình thaønh caùc noâng traïi gia ñình vôùi caùc qui moâ vaø lónh vöïc hoaït ñoäng khaùc nhau.
1.4.6 Haø lan:
HTX noâng nghieäp ôû ñaây ñaõ coù töø hôn 100 naêm vaø nay ñaõ trôû thaønh moät heä thoáng
roäng raõi trong caû nöôùc. Treân cô sôû caùc noâng traïi, ôû nöôùc naøy hình thaønh phoå bieán laø caùc
HTX chuyeân ngaønh theo töøng saûn phaåm noâng nghieäp vôùi muïc ñích hoaøn toaøn vì kinh teá.
Phaàn ñoâng caùc hoä noâng daân tham gia vaøo 2, 3 hoaëc 4 HTX khaùc nhau. Caùc HTX ñaõ baûo
ñaûm phaàn lôùn haøng hoùa noâng saûn cho thò tröôøng trong nöôùc vaø xuaát khaåu. Heä thoáng HTX ôû
ñaây coù muïc ñích ñaûm baûo caùc dòch vuï cho caùc noâng traïi, do ñoù bao goàm caùc loaïi nhö sau:
HTX tín duïng ñaõ ñaûm baûo 90% hoaït ñoäng taøi chính cuûa caùc noâng traïi, HTX cung öùng cung
caáp 50% phaân hoùa hoïc vaø 53% thöùc aên gia suùc, HTX cheá bieán noâng saûn nhö 22 HTX cheá
bieán söõa cung caáp 62% löôïng söõa cho thò tröôøng, HTX tieâu thuï (rau quaû, hoa…). Ngaøy nay
heä thoáng HTX ôû Haø lan vaãn phaùt trieån coù hieäu quaû vì lôïi ích cuûa caùc thaønh vieân. Caùc nöôùc
ôû chaâu AÂu cuõng hình thaønh nhöõng heä thoáng HTX theo caùc nhu caàu töông töï.
1.4.7 Myõ:
Laø moät trong nhöõng nöôùc tö baûn phaùt trieån giaøu kinh nghieäm veà HTX. Ngay töø
nhöõng naêm hai möôi, theo qui ñònh cuûa caùc bang thì HTX coù theå do caùc chuû noâng traïi
thaønh laäp ñeå cuøng hoaït ñoäng buoân baùn hoaëc tieâu thuï saûn phaåm cuûa hoï. Caùc HTX toàn taïi
trong söï caïnh tranh gay gaét, hoï lieân keát laïi ñeå choáng caùc nhaø ñoäc quyeàn ruoäng ñaát vaø tö
baûn coâng thöông nghieäp treân caùc lónh vöïc tieâu thuï noâng saûn, buoân baùn tö lieäu saûn xuaát. Heä
thoáng HTX ôû Myõ ñöôïc hình thaønh treân cô sôû töï nguyeän cuûa nhöõng chuû noâng traïi goùp coå
phaàn vaø ñöôïc chia thaønh 3 loaïi: HTX chuyeân ñaûm baûo caùc dòch vuï cho saûn xuaát, HTX
cung öùng, HTX tieâu thuï. Nhieàu HTX ñöôïc chuyeân moân hoùa cao theo ngaønh nhö: nguõ coác,
söõa, rau quaû, boâng. Maëc duø coù söï phaân coâng chuyeân moân hoùa cao giöõa caùc HTX, nhöng
phaàn lôùn caùc HTX ñeàu keát hôïp caùc loaïi hoaït ñoäng khaùc nhau ñeå naâng cao hieäu quaû vaø ñaõ
hình thaønh 4 caáp: HTX caáp cô sôû cuûa caùc chuû noâng traïi, HTX caáp khu vöïc, HTX caáp lieân
khu vöïc, HTX caáp toaøn quoác. Vai troø cuûa Nhaø nöôùc coù vò trí to lôùn trong vieäc phaùt trieån
HTX. Naêm 1914 Chính phuû Myõ thaønh laäp cuïc HTX. Cuïc naøy hoaït ñoäng baèng taøi trôï cuûa
Chính phuû lieân bang vaø chính quyeàn caùc bang. Cuïc coù ñaïi dieän ôû taát caû caùc ñòa phöông ñeå
naém chaéc moïi nhu caàu cuûa noâng daân. Phöông thöùc hoaït ñoäng cuûa Cuïc HTX laø lieân keát
chaët cheõ vôùi caùc noâng traïi, caùc HTX vaø hieäp hoäi HTX toaøn quoác. Cuïc naøy coøn soaïn thaûo
19
ra caùc chöông trình giaûng daïy vaø ñaøo taïo caùc nhaân vieân quaûn lyù HTX. HTX ñaõ coù vai troø
to lôùn trong neàn noâng nghieäp hieän ñaïi ôû Myõ.
1.5
MOÄT SOÁ NHAÄN XEÙT VEÀ KINH TEÁ HÔÏP TAÙC VAØ HTX NN:
Cô sôû ñeå hình thaønh vaø phaùt trieån HTX NN laø kinh teá hoä noâng daân (kinh teá noâng
traïi). HTX trong noâng nghieäp ra ñôøi, toàn taïi, phaùt trieån vaø ngaøy caøng hoaøn thieän trong
haøng traêm naêm qua ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi ñaõ xuaát phaùt töø yeâu caàu khaùch quan cuûa saûn
xuaát haøng hoùa, töø nhu caàu trong saûn xuaát kinh doanh vaø ñôøi soáng cuûa quaàn chuùng noâng
daân. HTX laø hình thöùc toå chöùc vaø bieän phaùp nhaèm thuùc ñaåy saûn xuaát noâng nghieäp phaùt
trieån, HTX cuõng laø con ñöôøng xaõ hoäi hoùa saûn xuaát noâng nghieäp.
Hôïp taùc hoùa khoâng theå laø moät söï aùp ñaët duy yù chí töø treân xuoáng maø laø söï töï nguyeän
cuûa noâng daân khi naûy sinh nhu caàu kinh teá khaùch quan trong quaù trình phaùt trieån saûn xuaát
kinh doanh.
Do nhöõng ñaëc thuø cuûa saûn xuaát noâng nghieäp maø HTX trong noâng nghieäp veà cô baûn
khoâng phaûi laø caùc HTX saûn xuaát (laøm aên taäp theå) maø laø caùc HTX laøm chöùc naêng dòch vuï
phuïc vuï cho saûn xuaát, coøn vieäc tröïc tieáp saûn xuaát laø caùc hoä (noâng traïi) töï chuû.
Treân thöïc teá, ñaõ toàn taïi raát ña daïng caùc loaïi hình HTX vôùi nhöõng qui moâ raát khaùc
nhau, taát caû ñeàu tuøy thuoäc vaøo trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát, vaøo ñieàu kieän cuï
theå cuûa töøng nôi. Moãi noâng hoä coù theå tham gia nhieàu HTX.
Veà cô baûn, caùc HTX ñöôïc hình thaønh khoâng phaûi treân cô sôû taäp theå hoùa maø theo con
ñöôøng goùp voán vaø phaân chia lôïi ích. Noù khoâng ñuïng chaïm ñeán quyeàn sôû höõu cuûa töøng hoä
gia ñình nhöng laïi taïo ñieàu kieän laøm taêng theâm naêng löïc saûn xuaát, lôïi ích cuûa töøng hoä.
Chính ñieàu naøy laøm cho ngöôøi noâng daân deã daøng chaáp nhaän töï nguyeän tham gia.
Caùc HTX thöôøng lieân keát vôùi nhau thaønh laäp caùc hieäp hoäi ôû töøng ñòa phöông vaø trong
caû nöôùc. Nhaø nöôùc taùc ñoäng, kieåm tra, kieåm soaùt caùc HTX theo qui ñònh chung cuûa Phaùp
luaät, Nhaø nöôùc khoâng can thieäp vaøo caùc hoaït ñoäng kinh doanh cuûa HTX. Caùc Lieân hieäp
HTX ôû caáp toaøn quoác coù quyeàn thay maët xaõ vieân HTX ngaønh mình ñeå tham gia vôùi Nhaø
nöôùc trong vieäc nghieân cöùu vaø ban haønh chính saùch baûo veä quyeàn lôïi cuûa caùc kinh teá hoä vaø
caùc HTX. Ngoaøi ra söï phaùt trieån cuûa caùc HTX NN coøn phuï thuoäc raát nhieàu vaøo söï hoã trôï
cuûa Nhaø nöôùc trong vieäc xaây döïng cô sôû haï taàng ôû noâng thoân, ñaøo taïo caùn boä quaûn lyù
HTX…
20
- Xem thêm -