Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
môc lôc
Lêi më ®Çu
PhÇn I-
nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng cña
c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i
I- Kh¸i niÖm, ®Æc tr-ng, vai trß chøc n¨ng cña c¸c ng©n
hµng th-¬ng m¹i
1. Kh¸i niÖm.
2. §Æc tr-ng cña ng©n hµng th-¬ng m¹i ViÖt Nam theo LuËt
c¸c tæ chøc tÝn dông
3. Vai trß chøc n¨ng cña ng©n hµng th-¬ng m¹i.
II- Ho¹t ®éng tÝn dông
III- Thùc tr¹ng vÒ ho¹t ®éng tÝn dông cña ng©n hµng
th-¬ng m¹i ViÖt Nam hiÖn nay.
1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung.
2.Thùc tr¹ng.
3. Nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn chÊt l-îng tÝn dông gi¶m
4. Nh÷ng chØ tiªu ®¸nh gi¸ rñi ro.
5. Nh÷ng chØ tiªu ®¸nh gi¸ chÊt l-îng tÝn dông
PhÇn II - Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l-îng tÝn dông
ë c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i ViÖt Nam hiÖn nay.
Lêi më ®Çu
MÊy n¨m gÇn ®©y, ho¹t ®éng trong ng©n hµng th-¬ng m¹i (NHTM)
kh«ng ngõng thùc hiÖn khÈu hiÖu "chÊn chØnh ho¹t ®éng tÝn dông ng©n
hµng". T¹i sao ph¶i chÊn chØnh, chÊn chØnh nh- thÕ nµo, b»ng biÖn ph¸p
nµo? ®ã lµ nh÷ng c©u hái lín mµ c¸c nhµ l·nh ®¹o, ph©n tÝch kinh tÕ ®ang
xem xÐt. HiÓu theo nghÜa ®¬n gi¶n: lµ ®Ó n©ng cao chÊt l-îng tÝn dông th×
ph¶i chÊn chØnh l¹i, xem xÐt l¹i c«ng t¸c tÝn dông tõ kh©u chÊp hµnh
nguyªn t¾c cho vay, kiÓm tra tr-íc, trong vµ sau khi cho vay, c«ng t¸c thu
nî c¶ gèc vµ l·i; c¸i g× lµm ®óng th× ph¸t huy, c¸i g× lµm ch-a ®óng th× ph¶i
uèn n¾n l¹i. Khi ®· gäi lµ chÊn chØnh ho¹t ®éng tÝn dông th× chóng ta liªn
t-ëng ngay ho¹t ®éng tÝn dông ®ang cã nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng b×nh th-êng.
§óng lµ tÝn dông ®ang cã nh÷ng biÓu hiÖn kh«ng b×nh th-êng v× kh«ng cho
vay ®-îc, nî qu¸ h¹n, nî tÝn dông khã ®ßi ®ang cã chiÒu h-íng gia t¨ng,
ch-a kÓ ®Õn nh÷ng vô ®æ bÓ tÝn dông, xÝ nghiÖp, C«ng ty ph¸ s¶n, c¸c con
nî ch¹y trèn vµ nh÷ng vô cè ý chiÕm ®o¹t tµi s¶n Nhµ n-íc, nh©n d©n. §Ó
gãp phÇn t×m hiÓu ®-îc nh÷ng vÊn ®Ò v-íng m¾c trong ho¹t ®éng tÝn dông,
trong bµi nµy sÏ lµm râ nh÷ng ho¹t ®éng tÝn dông cña ng©n hµng vµ thùc
tr¹ng còng nh- ®Ò ra mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l-îng tÝn dông.
2
PhÇn I
Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng
cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i.
I- Kh¸i niÖm, ®Æc tr-ng, vai trß chøc n¨ng cña c¸c
ng©n hµng th-¬ng m¹i.
1. Kh¸i niÖm.
ThuËt ng÷ "ng©n hµng" ®· xuÊt hiÖn tõ l©u, tuy nhiªn trong tõng giai
®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh, quan niÖm vÒ ng©n hµng vµ ho¹t ®éng nghiÖp vô
ng©n hµng cã nh÷ng thay ®æi vÒ mÆt lÞch sö, sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña hÖ
thèng ng©n hµng g¾n liÒn víi t- b¶n cho vay lÊy l·i. Chøc n¨ng ban ®Çu
cña ng©n hµng lµ ng-êi tæ chøc trung gian thanh to¸n lµm cho ng©n hµng
trë thµnh t- b¶n tiÒn tÖ.
Theo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi, nhÊt lµ trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng, trªn thÕ giíi xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ tµi
chÝnh míi mµ kh¶ n¨ng ng©n hµng kh«ng thÓ biÓu thÞ hÕt ®-îc mµ hiÖn nay
thuËt ng÷ ®ang cã xu h-íng ®-îc sö dông thay cho thuËt ng÷ ng©n hµng ë
ph¹m vi réng lµ "c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh" vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh trung
gian. Tæ chøc nµy thùc hiÖn viÖc thu nhËn toµn bé c¸c nguån vèn trong
toµn x· héi mµ nã huy ®éng ®-îc ®Ó ®Çu t- th«ng qua viÖc cÊp tÝn, c¸c
chøng kho¸n hay c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh kh¸c.
Nh- vËy, víi quan ®iÓm ng©n hµng lµ bao gåm c¸c "®Þnh chÕ tµi
chÝnh", ng©n hµng n-íc ta ®ang lµ ngµnh qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh toµn bé khèi
l-îng tiÒn trong l-u th«ng, lµ kªnh huy ®éng, ®iÒu phèi chÝnh ®Ó ®¶m b¶o
nhiÖm vô ®Çu t- cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, c«ng nghiÖp ho¸. §Æc biÖt
trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay ë n-íc ta, thÞ tr-êng vèn cßn s¬ khai, thÞ tr-êng
chøng kho¸n ch-a ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng chñ
yÕu b»ng vèn vay th× ho¹t ®éng cña ng©n hµng ®ang hµng ngµy, hµng giê
t¸c ®éng ®Õn ®êi sèng, kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña n-íc ta. Cã thÓ nãi:
ho¹t ®éng ng©n hµng nãi chung, vµ ë n-íc ta nãi riªng, ph¶n ¸nh mét c¸ch
tËp trung vµ chÝnh x¸c, nhanh nh¹y nhÊt toµn bé c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt,
kinh doanh cña nÒn kinh tÕ x· héi cña n-íc ta hay nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ
"biÓu kÕ" cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
3
N¨m 1991, thùc hiÖn ph¸p lÖnh vÒ ng©n hµng, ng©n hµng ViÖt Nam
t¸ch ra thµnh hai hÖ thèng: ng©n hµng Nhµ n-íc vµ ng©n hµng th-¬ng m¹i.
Mçi hÖ thèng thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng vµ nhiÖm vô kh¸c nhau. Nh-ng
®ång thêi phô thuéc lÉn nhau ®ãng gãp tÝch cùc h¬n vµo qu¸ tr×nh x©y
dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n-íc. Ng©n hµng Nhµ n-íc ®ãng
vai trß ®Þnh h-íng vµ ho¹t ®éng qu¶n lý tiÒn tÖ. Ng©n hµng th-¬ng m¹i
thùc hiÖn chøc n¨ng kinh doanh: ®-îc coi nh- mét doanh nghiÖp kinh
doanh ®Æc biÖt, kinh doanh tiÒn tÖ. NHTM ho¹t ®éng ngµy cµng ®a d¹ng
vµ cã hiÖu qu¶ ®¸p øng h¬n n÷a nhu cÇu ®Çu t- cho nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Bªn c¹nh nh÷ng mÆt ®-îc cßn tån t¹i mét sè mÆt ch-a ®-îc trong ho¹t
®éng cña NHTM nhÊt lµ ho¹t ®éng tÝn dông.
2. §Æc tr-ng cña ng©n hµng th-¬ng m¹i ViÖt Nam theo LuËt c¸c
tæ chøc tÝn dông.
Theo LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông th× NHTM ViÖt Nam ph¸t triÓn víi
nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n sau:
- Thùc hiÖn toµn bé c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng (huy ®éng vèn, cho vay
vµ thanh to¸n) vµ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh dÞch vô cã liªn quan.
- Thùc hiÖn huy ®éng vèn vµ cÊp tÝn dông ng¾n h¹n lµ chñ yÕu, tøc lµ
duy tr× qui m« s¶n xuÊt kinh doanh ®· cã cña kh¸ch hµng. Víi ®ßi hái
ngµy cµng cao cña thÞ tr-êng tiÒn tÖ vµ víi sù tr-ëng thµnh cña b¶n th©n,
c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i ®-îc phÐp vµ cÇn thiÕt chuyÓn tõ ho¹t ®éng tÝn
dông ng¾n h¹n chñ yÕu qua c¸c nghiÖp vô huy ®éng vèn vµ cÊp tÝn dông
trung vµ dµi h¹n, v× sù më réng qui m« s¶n xuÊt cña kh¸ch hµng.
- Ho¹t ®éng cña NHTM lÊy lîi Ých kinh tÕ x· héi lµm môc tiªu vµ lÊy
lîi nhuËn lµm ®ßn bÈy kinh tÕ. Nã lµ lo¹i ng©n hµng ho¹t ®éng v× sù t×m
kiÕm lîi nhuËn.
-XÐt vÒ mÆt së h÷u, NHTM cã thÓ lµ NHTM Nhµ n-íc, NHTM hîp
t¸c, NHTM cæ phÇn, chi nh¸nh ng©n hµng n-íc ngoµi. LuËt c¸c tæ chøc tÝn
dông kh«ng thõa nhËn lo¹i h×nh NHTM cæ phÇn t- nh©n mµ chØ cho phÐp
thµnh lËp NHTM cæ phÇn gi÷a Nhµ n-íc vµ nh©n d©n.
- NHTM thùc hiÖn chøc n¨ng kinh doanh tæng hîp (nghiÖp vô truyÒn
thèng vµ c¸c s¶n phÈm, dÞch vô ng©n hµng míi ph¸t sinh) vµ kinh doanh
®a n¨ng (nghiÖp vô vÒ chøng kho¸n vµ b¶o hiÓm).
4
- NHTM lµ lo¹i h×nh ng©n hµng tham gia "t¹o tiÒn" víi hÖ sè t¹o tiÒn
lín nhÊt, ®Î ra c¸c c«ng cô l-u th«ng tÝn dông réng r·i nhÊt. V× vËy NHTM
lµ lo¹i ng©n hµng ho¹t ®éng gÆp nhiÒu rñi ro nhÊt cÇn ®-îc qu¶n lý chÆt
chÏ nhÊt ®Ó ®¶m b¶o an toµn hÖ thèng tiÒn tÖ vµ hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn
dông.
- NHTM chÞu sù qu¶n lý Nhµ n-íc cña NHNN vÒ tæ chøc vµ ho¹t
®éng cña ng©n hµng.
3. Vai trß chøc n¨ng cña ng©n hµng th-¬ng m¹i.
a. NHTM lµ nh÷ng trung gian tµi chÝnh, lµ m«i giíi gi÷a ng-êi göi
tiÒn vµ ng-êi vay vèn, gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t-. Hay nãi c¸ch kh¸c, nã thùc
hiÖn chøc n¨ng kinh doanh tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng tÝn dông. Trªn c¬ së huy
®éng c¸c kho¶n tiÒn göi, sau ®ã thùc hiÖn cho vay víi l·i suÊt cho vay lín
h¬n l·i suÊt huy ®éng. HoÆc sö dông vµ ®Çu t-. Ngoµi ra cßn thùc hiÖn
cung cÊp c¸c dÞch vô kh¸c nh-: thanh to¸n, chuyÓn tiÒn, b¶o qu¶n c¸c
chøng tõ cã gi¸, kinh doanh vµng b¹c, chøng tõ uû th¸c....
b. B»ng con ®-êng t¨ng tr-ëng vèn, c¸c NHTM gãp phÇn thóc ®Èy
t¨ng tr-ëng kinh tÕ. Th«ng qua tËp trung vèn, NHTM cho doanh nghiÖp
vay ®Ó cã vèn t¨ng qui m« s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, ®æi míi thiÕt
bÞ , ¸p dông tiÕn bé kü thuËt thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
c. Víi t- c¸ch lµ mét hÖ thèng, c¸c NHTM tham gia qu¸ tr×nh "t¹o
tiÒn" lµm thu hÑp hay më réng hÖ sè cña c¸c ph-¬ng tiÖn thanh to¸n, t¹o
c©n ®èi hay lµm mÊt c©n ®èi gi÷a tæng cung vµ tæng cÇu tiÒn tÖ, lµm gi¶m
nhÑ hay g©y ¸p lùc víi hµng ho¸, gi¸ c¶ ....
d. §»ng sau ho¹t ®éng NHTM diÔn ra qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung
vèn cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
II- Ho¹t ®éng tÝn dông.
Cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ ho¹t ®éng tÝn dông. Nh-ng tãm
l¹i, dï cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau th× b¶n chÊt cña nã lµ quan hÖ vay
m-în dùa trªn nguyªn t¾c hoµn tr¶ l¹i nhau.
Tuú thuéc vµo môc ®Ých nghiªn cøu vµ nh÷ng c¨n cø kh¸c nhau mµ
ph©n lo¹i tÝn dông thµnh: tÝn dông th-¬ng m¹i, tÝn dông ng©n hµng, tÝn
dông tiªu dïng, tÝn dông cho thuª tµi s¶n.... Trong bµi nµy chóng ®Ò cËp
®Õn tÝn dông ng©n hµng.
5
Chøc n¨ng cña tÝn dông lµ:
- TÝn dông lµ c«ng cô tÝch tô vµ tËp trung vèn rÊt quan träng. Th«ng
qua tÝn dông, c¸c doanh nghiÖp nhËn vèn ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh
doanh, t¨ng tr-ëng kinh tÕ.
- Lµ c«ng cô b×nh qu©n ho¸ tû suÊt lîi nhuËn. Thùc hiÖn ®iÒu hoµ vèn
gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng.
- Lµm cho nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp nãi riªng trë
nªn n¨ng ®éng, mÒm dÎo vµ linh ho¹t.
- Lµ c«ng cô t¨ng vßng quay cña vèn vµ gi¶m tiÒn mÆt trong l-u
th«ng.
Ho¹t ®éng chÝnh cña ng©n hµng lµ cÊp tÝn dông cho kh¸ch hµng. Hay
hiÓu theo nghÜa ®¬n gi¶n lµ viÖc sö dông tiÒn vµo môc ®Ých ®Çu t- vµ cho
vay thu lîi nhuËn cña ng©n hµng. Ho¹t ®éng tÝn dông trong NHTM bao
gåm rÊt nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau nh-: tÝn dông ng¾n, trung vµ dµi h¹n,
phÝ tÝn dông, cho vay tiÒn, b¶o l·nh, uû th¸c... ë ®©y, chóng ta chØ ®Ò cËp
®Õn tÝn dông cho vay cña ng©n hµng
III- Thùc tr¹ng vÒ ho¹t ®éng tÝn dông cña ng©n
hµng th-¬ng m¹i ViÖt Nam hiÖn nay.
1- Nh÷ng vÊn ®Ò chung.
Cho ®Õn nay, trªn ®Êt n-íc ta ®· cã nhiÒu lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông
víi sè l-îng kh¸ ®«ng ho¹t ®éng:
+ 6 ng©n hµng Nhµ n-íc
+ 51 ng©n hµng th-¬ng m¹i cæ phÇn (31 NHTM cæ phÇn ®« thÞ vµ 20
NHTMCP n«ng th«n).
+ 5 chi nh¸nh NHTM n-íc ngoµi.
+ 4 ng©n hµng liªn doanh gi÷a ViÖt Nam víi n-íc ngoµi.
+ 1000 quü tÝn dông nh©n d©n
+ 5 C«ng ty tµi chÝnh (2 C«ng ty tµi chÝnh cæ phÇn vµ 3 C«ng ty tµi
chÝnh cña tæng C«ng ty Nhµ n-íc).
+ 8 C«ng ty cho thuª tµi chÝnh (2 C«ng ty liªn doanh, 1 C«ng ty n-íc
ngoµi vµ 5 C«ng ty ng©n hµng quèc doanh).
6
Ngoµi ra cßn mét hÖ thèng tiÕt kiÖm b-u ®iÖn míi thµnh lËp vµ gÇn
60 v¨n phßng ®¹i diÖn cña ng©n hµng n-íc ngoµi ho¹t ®éng. Tæng sè ng-êi
lµm viÖc trong lÜnh vùc ng©n hµng kho¶ng 60.000 ng-êi (trong tæ chøc tÝn
dông 51.000 ng-êi).
C¸c tæ chøc tÝn dông ph¸t triÓn nhanh nhÊt vµo kho¶ng c¸c n¨m 19921995 thêi kú thùc hiÖn hai ph¸p lÖnh ng©n hµng, tæ chøc l¹i hîp t¸c x· tÝn
dông vµ më cöa quan hÖ quèc tÕ. §©y võa lµ -u thÕ ®Ó thóc ®Èy c¹nh tranh
cña c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông víi nhau, gióp kh«ng ngõng
n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ, n©ng cao chÊt l-îng cña c¸c ho¹t ®éng tÝn
dông. Nh-ng ®ång thêi còng lµ mét khã kh¨n trong viÖc ho¹t ®éng kinh
doanh cña c¸c ng©n hµng vµ tæ chøc tÝn dông.
Tõ khi t¸ch hÖ thèng ng©n hµng thµnh hai cÊp: Ng©n hµng Nhµ n-íc
thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý vµ hÖ thèng ng©n hµng th-¬ng m¹i thùc hiÖn
chøc n¨ng kinh doanh. Do cã sù ph©n c«ng vµ phèi hîp gi÷a hai hÖ thèng
nµy, gióp cho vai trß cña ng©n hµng ®-îc thùc hiÖn, ®ãng gãp tÝch cùc hiÖu
qu¶ vµo ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña n-íc ta nhÊt lµ giai ®o¹n ®ang qu¸
®é vµ x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi. §iÒu nµy thÓ
hiÖn qua tèc ®é t¨ng tr-ëng nhanh (trung b×nh 8,2-8,5%/n¨m, tèc ®é ph¸t
triÓn cña c¸c ngµnh nghÒ, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, gãp phÇn tÝch cùc vµo
chÝnh s¸ch x· héi nh- xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, hç trî vèn cho n«ng d©n ph¸t
triÓn kinh tÕ .Vµ mét ®iÒu ®¸ng nãi n÷a lµ: trong khi c¸c n-íc kh¸c chÞu
¶nh h-ëng nÆng nÒ cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ, th× n-íc ta
kh«ng nh÷ng chØ cã ¶nh h-ëng chót Ýt,l¹i cßn gi÷ v÷ng ®-îc sù æn ®Þnh
cña tiÒn tÖ, gi÷ v÷ng møc ®é t¨ng tr-ëng cao nhÊt §«ng Nam ¸, vµ cao
h¬n nhiÒu n-íc trªn thÕ giíi. Nh-ng chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn r»ng
ho¹t ®éng cña ng©n hµng vÉn cßn ®ang trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn, do vËy
vÉn cßn tån t¹i mét sè vÊn ®Ò mµ cÇn cã sù ®iÒu chØnh vµ ®æi míi ®Ó ph¸t
huy h¬n n÷a nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®-îc,nhÊt lµ trong lÜnh vùc ho¹t ®éng tÝn
dông ng©n hµng.
Ho¹t ®éng tÝn dông còng lµ mét h×nh thøc kinh doanh nh-ng rÊt ®Æc
biÖt, nã kh¸c víi ngµnh nghÒ kinh doanh kh¸c. Nã ho¹t ®éng theo ph-¬ng
ch©m "®ivay ®Ó cho vay", tõ ®ã thu lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng cho vay lµ chñ
yÕu. §i vay th× ph¶i tr¶, ngoµi gèc cßn cã l·i. ThÕ nªn nÕu ng©n hµng, tæ
chøc tÝn dông thùc hiÖn qu¶n lý cho vay kh«ng tèt hoÆc lµ kh«ng cho vay
®-îc hoÆc lµ cho vay nh-ng gÆp nh÷ng rñi ro nh- kh«ng ®ßi ®-îc nî th× sÏ
bÞ thiÖt h¹i, lµm gi¶m kinh doanh thËm chÝ cã thÓ ph¸ s¶n, ®iÒu nµy còng
7
¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn s¶n xuÊt kinh doanh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.§ã
lµ nh÷ng rñi ro ®ßi hái c¸c NHTM ph¶i kh¾c phôc, ng¨n chÆn ®ång thêi
t×m ®-îc h-íng ®i vµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu.
Trong qu¸ tr×nh ®æi míi, chóng ta cßn vÊp ph¶i nhiÒu, ®iÒu nµy thÓ
hiÖn sù yÕu kÐm trong qu¶n lý ho¹t ®éng ng©n hµng.MÊy n¨m võa qua, liªn
tôc trªn ®µi, b¸o chÝ....®-a tin vÒ c¸c vô ®æ vì tÝn dông, ng©n hµng bÞ thÊt
tho¸t tµi s¶n, nh÷ng vô lõa ®¶o chiÕm ®o¹t tµi cña kh¸ch hµng, c¸n bé tÝn
dông ng©n hµng... mµ sù viÖc x¶y ra liªn tôc tõ Nam chÝ B¾c, hÕt ë tØnh nµy
®Õn tØnh kh¸c. §iÒu ®ã chøng tá viÖc qu¶n lý, sö dông vèn cña ho¹t ®éng
ng©n hµng nhÊt lµ trong ho¹t ®éng cho vay ch-a cã hiÖu qu¶.
2. Thùc tr¹ng.
Trªn thùc tÕ, hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam vèn ch-a ®ñ m¹nh l¹i ph¶i
®èi phã víi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ trong khu vùc, nªn nh÷ng
yÕu kÐm cµng lâ râ.
Nh×n chung, c¸c NHTM ViÖt Nam ®Òu cã quy m« nhá, vèn tù cã vµ
vèn ®iÒu lÖ ë møc thÊp, tû lÖ vèn tù cã trªn tæng tµi s¶n cña phÇn lín c¸c
ng©n hµng ®Òu d-íi 5% so víi møc tèi thiÓu cña quèc tÕ lµ 8%. ThÕ mµ tû
lÖ nî qu¸ h¹n vµ c¸c kho¶n nî ®äng chê xö lý kh«ng sinh lêi cña hÖ thèng
ng©n hµng vµo kho¶ng 15%, tû lÖ nî qu¸ h¹n khã ®ßi trong tæng nî qu¸
h¹n cña phÇn lín c¸c NHTM ®Òu trªn 50%. VÊn ®Ò nµy liªn quan ®Õn
tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c NHTM, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch
hµng, chÝnh s¸ch tÝn dông Nhµ n-íc, c¸c thiÕt chÕ vÒ b¶o ®¶m tiÒn göi vµ
cho vay nãi chung. Bªn c¹nh ®ã, mÆc dï c¸c NHTM ®· cè g¾ng ph¸t triÓn
c¸c dÞch vô ng©n hµng, nh-ng nh×n chung vÉn cßn nghÌo nµn vµ chÊt l-îng
thÊp, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña khu vùc nµy kh«ng ®ñ bï ®¾p cho sù gi¶m
nhanh chãng lîi nhuËn tõ khu vùc tÝn dông. Tãm l¹i hiÖu qu¶ ho¹t ®éng
chung cña hÖ thèng ng©n hµng cßn thÊp.
N©ng cao chÊt l-îng tÝn dông vµ hiÖu qu¶ kinh doanh lµ vÊn ®Ò quan
t©m sè mét cña ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ. Sù suy gi¶m chÊt l-îng tÝn
dông ë ph¹m vi réng lín lµ mÇm mãng cho khñng ho¶ng kinh tÕ cã thÓ
bïng næ bÊt cø lóc nµo. XuÊt ph¸t tõ tÇm quan träng ®ã, c¸ch ®©y hai n¨m,
NHNN ®· yªu cÇu c¸c tæ chøc tÝn dông thùc hiÖn ho¹t ®éng tÝn dông b»ng
c«ng v¨n 756/CV-NH3 vµ ®Õn nay cã thÓ nãi toµn ngµnh ng©n hµng cã
nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ. C¸c tæ chøc tÝn dông ®· quan t©m ®óng møc
®Õn viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®Ó xö lý nî qu¸ h¹n. Tuy vËy, hiÖn nay
8
theo kÕt luËn cña Thèng ®èc NHNN t¹i héi nghÞ gi¸m ®èc NHNN th¸ng 7
n¨m 1998: "MÆc dï ®· ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p t¨ng c-êng thu håi nî qu¸
h¹n vµ n©ng cao chÊt l-îng tÝn dông, nh-ng t×nh h×nh nî qu¸ h¹n vÉn cao,
ch-a ®-îc kh¾c phôc vµ cßn tiÕp tôc gia t¨ng".
TÝn dông víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh
nghiÖp.
HiÖn t¹i mçi NHTM quèc doanh ®-îc cÊp 1.100 tû ®ång vèn ®iÒu lÖ
(70 triÖu USD) vµ giíi h¹n an toµn nguån vèn huy ®éng kho¶ng 30.000 tû
®ång (2 tû USD). Nh- vËy quy m« ho¹t ®éng cña ng©n hµng qu¸ nhá ®Ó
më réng ®Çu t- vµ héi nhËp quèc tÕ. Víi vai trß lµ trung gian tµi chÝnh cung
cÊp nguån vèn cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®· ®¹t ®-îc nh÷ng hiÖu
qu¶ ®¸ng kÓ th× nh÷ng tån t¹i trong ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng.
Cã thÓ nãi nî qu¸ h¹n lµ tån t¹i c¬ b¶n nhÊt, nÕu kh«ng nhanh chãng
kh¾c phôc sÏ ®e do¹ trùc tiÕp ®Õn sù lµnh m¹nh vµ an toµn cña hÖ thèng
ng©n hµng còng nh- t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi. Qua sè liÖu thèng kª, nhiÒu
doanh nghiÖp Nhµ n-íc cã trÞ gi¸ ta× s¶n cßn l¹i chØ b»ng 61% nguyªn gi¸
tµi s¶n cè ®Þnh, cßn vèn l-u ®éng do Nhµ n-íc cÊp cho c¸c doanh nghiÖp
Nhµ n-íc chØ míi ®¹t kho¶ng 20% so víi yªu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh
nh-ng thùc tÕ chØ ®¹t ®-îc 10% so víi ®Þnh møc. ChÝnh v× vËy ®Ó ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ph¶i ®i vay ng©n
hµng víi sè l-îng lín, tû träng vèn ®i vay chiÕm 80 - 90% vèn tù cã, thËm
chÝ cßn gÊp 3-4 lÇn vèn tù cã. Vay nhiÒu th× ph¶i tr¶ nhiÒu, v× thÕ cã ng-êi
nãi ph¶i gi¶ l·i vay cho ng©n hµng nhiÒu lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp g©y thua
lç. §iÒu nµy dÔ hiÓu, tiÒn ng©n hµng cho vay lµ tiÒn ng©n hµng ®i vay cña
d©n, cã ng©n hµng 70-80% nguån vèn cho vay lµ tiÒn göi tiÕt kiÖm cña d©n.
Cßn l¹i lµ tiÒn cã nguån gèc vay tõ n-íc ngoµi hay tiÒn t¹m vay tõ tiÒn
nhµn rçi cña c¸c tæ chøc kh¸c. Hä cã biÕt ®©u, c¸c kho¶n vay nµy ng©n
hµng ph¶i tr¶ c¶ gèc lÉn l·i kh«ng ®-îc khÊt ho·n. VËy th× ®ã cã ph¶i lµ
nguyªn nh©n trùc tiÕp kh«ng. Trªn thùc tÕ, c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n thua
lç do bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh, tr×nh ®é qu¶n lý thÊp kÐm víi tr×nh ®é kü
thuËt c«ng nghÖ l¹c hËu dÉn ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh kh«ng cao. Theo
®¸nh gi¸ cña Tæng côc qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n Nhµ n-íc vÒ ho¹t ®éng cña
5.800 doanh nghiÖp Nhµ n-íc hiÖn nay th× kÕt qu¶ cho thÊy chØ cßn 37%
ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, cßn 46,4% ch-a cã hiÖu qu¶ thuéc diÖn khã kh¨n
t¹m thêi, cã sè nî ph¶i thu khã ®ßi vµ lç luü kÕ lµ 1.135 tû ®ång vµ 16,6%
cßn l¹i thuéc diÖn kh«ng cã hiÖu qu¶ víi sè luü kÕ vµ nî ph¶i thu khã ®ßi
9
lªn ®Õn 1.763 tû ®ång, c¸c doanh nghiÖp nµy 75% vèn Nhµ n-íc tan thµnh
m©y khãi.
Mét trong vÊn ®Ò n÷a lµ trong c¸c DNNN cã nhu cÇu gÇn nh- v« h¹n
®èi víi vèn vay ng©n hµng, buéc c¸c NHTM ph¶i cho vay qu¸ møc so víi
vèn tù cã cña doanh nghiÖp. C¸c NHTM bÞ ®Èy vµo t×nh thÕ "tiÕn tho¸i
l-ìng nan" nÕu kh«ng cho vay th× d- nî qu¸ h¹n thËm chÝ mÊt kh¶ n¨ng
chi tr¶ cµng t¨ng trong khi ng©n hµng kh«ng ®¶m b¶o vÒ mÆt ph¸p lý. ViÖc
xö lý ®èi víi c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n cña c¸c DNNN, doanh nghiÖp kinh tÕ,
§¶ng ®oµn thÓ, tæ chøc kinh tÕ tËp thÓ ®ang tån ®äng t¹i c¸c tæ chøc tÝn
dông. C¸c kho¶n nî t¹i c¸c tæ chøc tÝn dông hÇu nh- kh«ng ®-îc c¸c
doanh nghiÖp, tæ chøc kinh tÕ vµ c¬ quan chñ qu¶n quan t©m tr¶ nî. §èi
víi c¸c tr-êng hîp nµy, ®¬n vÞ cã nî vµ c¬ quan chñ qu¶n xem viÖc "xï
nî" t¹i c¸c tæ chøc tÝn dông lµ ®iÒu hiÓn nhiªn. HiÖn t-îng kh¸ phæ biÕn
mµ bÊt cø ai cã mét chót quan t©m ®Õn ho¹t ®éng ng©n hµng ®Òu cã thÓ
nhËn thÊy r»ng: thêi gian qua, cã kh«ng Ýt DNNN lµm ¨n thua lç, ph¸ s¶n
®-îc c¸c c¬ quan chñ qu¶n (Bé, ngµnh, tØnh) ra quyÕt ®Þnh gi¶i thÓ, sau
thµnh lËp ®¬n vÞ míi (víi bé m¸y nh©n sù, c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña ®¬n
vÞ võa gi¶i thÓ)®Ó "xï" c¸c kho¶n nî cña tæ chøc tÝn dông nµy vµ tiÕp tôc
quan hÖ víi c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c.
Kh«ng riªng g× DNNN mµ ngay c¶ ®èi víi doanh nghiÖp ngoµi quèc
doanh còng vËy. Trong thêi gian qua c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh
®· ®-îc thµnh lËp mét c¸ch å ¹t, më réng víi qui m« lín song l¹i t¸ch rêi
víi kh¶ n¨ng tµi chÝnh. Mét thùc tr¹ng ®¸ng lo ng¹i lµ ngoµi sù yÕu kÐm vÒ
tr×nh ®é c«ng nghÖ, tr×nh ®é qu¶n lý, c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh
hiÖn nay ®ang qu¸ Ýt vèn vµ thùc tÕ cho biÕt kh«ng Ýt tr-êng hîp doanh
nghiÖp ngoa× quèc doanh hoµn toµn kh«ng cã vèn ®Ó ho¹t ®éng kinh
doanh, nhiÒu doanh nghiÖp ra ®êi b»ng" vèn ¶o" v× vËy ho¹t ®éng s¶n xuÊt
cña c¸c DNNQD chñ yÕu b»ng vèn vay hoÆc vèn chiÕm dông .
Thùc tr¹ng tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp nh- trªn ®· n¶y sinh t×nh
tr¹ng tû lÖ vay vèn cña c¸c doanh nghiÖp cao h¬n gÊp nhiÒu lÇn so víi vèn
tù cã. Mµ ho¹t ®éng tÝn dông b¾t ®Çu tõ s¶n xuÊt kinh doanh g¾n bã víi
viÖc chu chuyÓn ®ång vèn vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, l-u th«ng hµng ho¸ phôc
vô cho ®êi sèng cña nh©n d©n. Hay nãi c¸ch kh¸c, ho¹t ®éng tÝn dông b¾t
®Çu tõ néi dung ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, ®¬n vÞ s¶n xuÊt l-u
th«ng. Cã "cÇu" th× míi cã "cung". CÇu ®óng ®¾n, chÝnh ®¸ng th× cung míi
b¶o ®¶m vµ ph¸t huy t¸c dông. C¸c doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç ®· lµm
10
cho rñi ro trong tÝn dông lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. §Ó n©ng cao chÊt
l-îng tÝn dông th× viÖc chÊn chØnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c
doanh nghiÖp, tæ chøc kinh tÕ. Hay cô thÓ h¬n lµ b¾t ®Çu tõ chÊn chØnh chÕ
®é tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp, cho dï ng©n hµng cã ®Ò ra kiÓm so¸t
tr-íc, trong vµ sau khi cho vay nh-ng thùc tÕ ng©n hµng lµm sao kiÓm so¸t
næi? Bëi lÏ ho¹t ®éng kinh tÕ tµi chÝnh mu«n h×nh v¹n tr¹ng, h¬n n÷a
doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh víi ng©n hµng l¹i lµ b×nh ®¼ng, thËm
chÝ kh¸ch hµng cßn lµ th-îng ®Õ cña ng©n hµng. Khi cã sù kiÓm so¸t th× sù
viÖc ®· diÔn ra råi. Trªn thùc tÕ, kho¶ng c¸ch gi÷a ng-êi cho vay vµ kh¸ch
hµng cßn xa, kh«ng cã nghiÖp vô tÝn dông g¾n liÒn víi mèi quan hÖ tiÕp
xóc th-êng xuyªn gi÷a ng©n hµng vµ kh¸ch hµng. VÊn ®Ò th«ng tin vµ
n¾m b¾t t×nh h×nh biÕn ®æi kinh tÕ-x· héi t¸c ®éng ®Õn kh¸ch hµng cßn
chËm, kh«ng ®Çy ®ñ vµ xö lý ch-a triÖt ®Ó.
Doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç, ng©n hµng cã s½n sµng tiÕp thªm vèn
cho doanh nghiÖp ®Ó "v-ît c¹n" kh«ng? ®©y lµ c©u hái mµ ng©n hµng cÇn
c©n nh¾c kü l-ìng. NÕu tiÕp thªm vèn th× lì mÊt hÕt th× sao. NÕu kh«ng
tiÕp thªm vèn ®Ó cho kh¸ch hµng "v-ît c¹n" cã thÓ tr¶ ®-îc c¶ nî lÉn nî
míi thËm chÝ c¶ l·i th× sao. §©y lµ mét chi phÝ c¬ héi mµ ng©n hµng cÇn
xem xÐt, ®¸nh gi¸ cÈn thËn tr-íc khi quyÕt ®Þnh cho vay tiÕp hay th«i. Sù
tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña kh¸ch hµng quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña
b¶n th©n NHTM. Ng©n hµng cã thÓ t×m biÖn ph¸p nh- th-¬ng l-îng, gia
h¹n nî, gi¶m nî.... ®Ó gióp doanh nghiÖp v-ît qua giai ®o¹n khã kh¨n,
tr¸nh cho m×nh ®-îc rñi ro.
Nh÷ng khã kh¨n m¾c ph¶i trong ho¹t ®éng tÝn dông.
VÒ nguyªn t¾c cho vay, ph¶i cã tµi s¶n ®¶m b¶o cã thÓ lµ tÝn chÊp
hoÆc thÕ chÊp tµi s¶n. VÒ tÝn chÊp, ng©n hµng ph¶i xÐt uy tÝn, kh¶ n¨ng chi
tr¶ cña kh¸ch hµng, hoÆc uy tÝn b¶o l·nh cho kh¸ch hµng ®ã. NÕu nh- xem
xÐt kh¸ch hµng cã ®Çy ®ñ uy tÝn th× cã thÓ cho vay tÝn chÊp. Trong bµi viÕt
"thu thËp th«ng tin khi thÈm ®Þnh cho vay c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh: Kh©u
quan träng kh«ng thÓ bá qua" cña t¸c gi¶ Mai Anh (chi nh¸nh NHNo vµ
ph¸t triÓn n«ng th«n Th¨ng b×nh Qu¶ng Nam) cã ®o¹n viÕt r»ng: mét khi
kh«ng biÕt ch¾c ch¾n r»ng kh¸ch hµng sÏ sö dông vèn vµo môc ®Ých g× th×
tuyÖt ®èi kh«ng nªn cho vay mÆc dï kh¸ch hµng cã tµi s¶n thÕ chÊp... "c¸n
bé tÝn dông cÇn c¶nh gi¸c víi nhãm ®èi t-îng t×m mäi c¸ch ®Ó vay b»ng
®-îc vèn ng©n hµng, nhãm kh¸ch hµng nµy th-êng ®ang s¾p ph¸ s¶n, cÇn
vèn ®Ó cøu nguy khÈn cÊp. V× vËy hä dïng mäi thñ ®o¹n tõ viÖc n¨n nØ ®Õn
11
quµ c¸p, biÕu xÐn, hèi lé c¸n bé tÝn dông, nh÷ng viÖc mµ kh¸ch hµng cã
lßng tù träng kh«ng bao giê lµm, miÔn sao vay ®-îc nhiÒu vèn cµng tèt".
§©y lµ mét rñi ro ®¹o ®øc do kh¸ch hµng g©y nªn. Chóng ta kh«ng nªn coi
träng qu¸ vÊn ®Ò tÝn chÊp hay tµi s¶n thÕ chÊp. ë ViÖt Nam ®· thiªn vÞ, coi
träng vÊn ®Ò thÕ chÊp h¬n lµ tÝn chÊp. Trong luËt cÇm cè, ng-êi ®i vay ph¶i
chuyÓn tµi s¶n cho ng©n hµng, ®iÒu nµy ch-a triÖt ®Ó v× trong lÜnh vùc
th-¬ng m¹i kh«ng thÝch hîp. VÝ dô: Trong thÕ chÊp kho ng©n hµng kh«ng
thÓ qu¶n lý ®-îc. B¶n chÊt cña sù cÇm cè lµ ng-êi vay tÝn dông ph¶i ®-a tµi
s¶n cña m×nh cho ng©n hµng cÇm cè trong khi vÒ mÆt ph¸p lý hä vÉn lµ
chñ së h÷u cña tµi s¶n ®ã (ë ®©y cã sù kh¸c biÖt gi÷a së h÷u vÒ mÆt ph¸p
lý vµ së h÷u thùc tÕ quyÒn sö dông).
Trong tr-êng hîp thÕ chÊp kho hµng, ng©n hµng kh«ng thÓ thÓ lÊy
hµng ho¸ trong kho ®-a vÒ ng©n hµng ®-îc. Tr-êng hîp nµy cÇn uû th¸c
cho ng-êi thø ba tr«ng coi kho vµ qu¶n lý tµi s¶n ®ã. §©y lµ mét kh©u s¬
hë dÉn ®Õn rñi ro cho ng©n hµng do kh¸ch hµng vµ c¸n bä tÝn dông ng©n
hµng g©y nªn. §iÓn h×nh lµ vô ¸n gÇn ®©y nhÊt: Epco - Minh Phông.
§©y lµ vô ¸n lín nhÊt tõ tr-íc ®Õn nay bao gåm 77 bÞ c¸o trong ®ã
cßn 18 c¸n bé ng©n hµng, g©y tæng thiÖt h¹i h¬n 4.300 tû ®ång. ë ®©y
chóng ®· sö dông thñ ®o¹n. C¸ch luËt ®Ó vay vèn ng©n hµng. Ngoµi viÖc
thµnh lËp nhiÒu C«ng ty "ma" nhá ®Ó vay vèn ng©n hµng cho chóng sö
dông th× chóng cßn sö dông thñ ®o¹n nhËp khÈu hµng ho¸ th«ng qua ph¸p
nh©n cña c¸ DNNN cã chøc n¨ng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸
nh-: Ngò cèc, C«ng ty xuÊt nhËp khÈu §Êt ViÖt... c¸c DNNN nhËp khÈu
hµng ho¸ ë n-íc ngoµi vÒ ®Òu cã b¶o l·nh cña ng©n hµng. Song c¸c doanh
nghiÖp l¹i ®em l« hµng ®ã thÕ chÊp cho ng©n hµng b¶o l·nh (ng©n hµng
nhËn thÕ chÊp tµi s¶n cña m×nh). Khi hµng ®-îc nhËp vÒ ViÖt Nam, c¸c
doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu cña Nhµ n-íc ®em b¸n trªn thÞ tr-êng hoÆc
ph©n phèi c¸c ®¹i lý ë phÝa Nam. Theo qui ®Þnh cña ChÝnh phñ vµ Bé
th-¬ng m¹i, mµ b¸n lßng vßng cho C«ng ty Minh Phông, thËm chÝ b¸n c¶
hµng thÕ chÊp mµ kh«ng cÇn xin ý kiÕn cña ng©n hµng.
ViÖc C«ng ty xuÊt nhËp Ngò cèc vµ c¸c C«ng ty kh¸c trong vô ¸n
Epco- Minh Phông tù ý b¸n hµng thÕ chÊp ®· vi ph¹m cam kÕt trong hîp
®ång.Hµng chØ ®-îc xuÊt khái kho khi cã sù ®ång ý hoÆc lÖnh gi¶i chÊp
cña ng©n hµng. BÊt chÊp nh÷ng cam kÕt trong hîp ®ång, lîi dông ng©n
12
hµng kh«ng kiÓm tra, gi¸m s¸t hµng thÕ chÊp, NguyÔn Xu©n Phong vµ Liªn
Khui Th×n ®· ngang nhiªn b¸n hµng thÕ chÊp lÊy tiÒn sö dông.
MÆt kh¸c cïng mét l« hµng ®· ®-îc ng©n hµng b¶o l·nh khi nhËp
khÈu, nh-ng khi b¸n cho doanh nghiÖp trong n-íc th× l« hµng ®ã l¹i ®-îc
C«ng ty Epco- Minh Phông ®Ò nghÞ ng©n hµng b¶o l·nh mét lÇn n÷a. Víi
thñ ®o¹n mua b¸n lßng vßng, th× cuèi cïng T¨ng Minh Phông nhËn ®-îc
tiÒn b¸n hµng nhËp khÈu vµ c¸c C«ng ty nhËp khÈu ban ®Çu l¹i mua sè
hµng nhËp khÈu ban ®Çu víi gi¸ thÊp h¬n gi¸ nhËp khÈu lÇn ®Çu. Thùc tÕ
kh«ng cã sù dÞch chuyÓn c¬ häc cña hµng ho¸ mµ chØ th«ng qua giÊy tê.
§iÒu nµy còng dÔ "che m¾t" v× cã sù tiÕp tay cña c¸n bé nh©n viªn ng©n
hµng.
TÝnh ®Õn ngµy khëi tè 24/03/1997 víi c¸c h×nh thøc ký 217 hîp ®ång
tÝn dông, 99 hîp ®ång b¶o l·nh, 9 th- tÝn dông (L/C), Liªn Khui Th×n vµ
T¨ng Minh Phông cïng 47 C«ng ty con kh¸c ®· rót ®-îc 5.223 tû ®ång cña
chi nh¸nh ng©n hµng c«ng th-¬ng vµ chi nh¸nh ng©n hµng ngo¹i th-¬ng
TP. Hå ChÝ Minh.
Quay trë vÒ víi vÊn ®Ò thÕ chÊp vµ tÝn chÊp. V¨n b¶n Nhµ n-íc vÒ cÊp
tÝn dông ®Òu qui ®Þnh rÊt ngÆt nghÌo viÖc cho vay vµ kh«ng cã b¶o ®¶m
trong luËt c¸c tæ chøc tÝn dông. ThËm chÝ cßn "h×nh sù ho¸" vÊn ®Ò nµy.
§iÒu nµy cã lµm cho chÊt l-îng tÝn dông tèt h¬n kh«ng? thùc tÕ vÊn ®Ò cho
vay cã ®¶m b¶o ®· ¨n s©u vµo t©m trÝ mäi ng-êi ®Õn møc hÇu hÕt c¸c ®oµn
thanh tra, kiÓm tra ng©n hµng Nhµ n-íc ®Òu ®ßi hái tÊt c¶ c¸c mãn vay ®Òu
ph¶i cã tµi s¶n thÕ chÊp, mÆc dï nhiÒu v¨n b¶n cña ChÝnh phñ hoÆc NHNN
vÉn cho phÐp vay tÝn chÊp, kh«ng cã tµi s¶n thÕ chÊp nh- ®èi víi xÝ nghiÖp
quèc doanh, n«ng d©n nghÌo, sinh viªn.... vÊn ®Ò lµm cho NHTM coi tµi
s¶n thÕ chÊp lµ nguån thu nî thø hai vµ lµ nguån thu nî duy nhÊt nªn ®·
kh«ng quan t©m ®Õn xem xÐt thÈm ®Þnh thu tõ doanh thu, lîi nhuËn hoÆc
thu nhËp cña kh¸ch hµng. ThËm chÝ cã nhiÒu doanh nghiÖp nhÊt lµ doanh
nghiÖp võa vµ nhá lµm ¨n cã hiÖu qu¶. Ph-¬ng ¸n vay vèn cã tÝnh kh¶ thi
râ rµng còng bÞ tõ chèi cho vay th× kh«ng cã tµi s¶n thÕ chÊp. Nh-ng vay
tÝn chÊp th× sao. Cã lÏ hiÖu øng "Fameco" lµm cho c¸c ng©n hµng th-¬ng
m¹i c¶nh gi¸c qu¸ møc cÇn thiÕt khi kh«ng cÇn. Trong kinh tÕ thÞ tr-êng v×
bao nhiªu bÊt ngê rñi ro chê ®îi c¸c doanh nghiÖp, cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc
nµo, g©y rñi ro cho doanh nghiÖp vµ ng©n hµng. ThÕ nh-ng chØ dùa vµo tµi
s¶n thÕ chÊp kh«ng ph¶i lµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu. Thùc tr¹ng c¸c NHTM cã
13
hµng tr¨m ng«i nhµ thÕ chÊp kh«ng b¸n ®-îc ®Ó thu nî, g©y tæn thÊt cho
ng©n hµng.
Bµi häc rót ra tõ vô ¸n Epco - Minh Phông vÉn cßn. §-îc sù gióp ®ì,
b¶o l·nh cña Huúnh V¨n Thµnh -Nguyªn chñ tÞch vµ «ng Ph¹m TÊn Khoanguyªn phã chñ tÞch UBND quËn 3 TP. Hå ChÝ Minh ®· che dÊu ho¹t ®éng
kinh doanh thua lç cña C«ng ty Epco- Minh Phông, n©ng vèn vµ h¹ch to¸n
l·i t¹o ®iÒu kiÖn cho bän chóng tiÕp tôc vay vèn ng©n hµng ho¹t ®éng vµ
lÊy vèn vay chia l·i. Hay ®-îc sù tiÕp tay cña mét sè c¸n bé ng©n hµng ®·
cè ý n©ng gi¸ tµi s¶n thÕ chÊp hoÆc ®em thÕ chÊp cho nhiÒu ng©n hµng
kh¸c nhau. §©y lµ bµi häc cho c¸n bé ng©n hµng vÒ sù l¬ lµ tr¸ch nhiÖm,
lµm viÖc trªn giÊy tê, v¨n b¶n ®Ò nghÞ cña kh¸ch hµng ®Ó ®Þnh mãn vay.
Nguån vèn huy ®éng cña ng©n hµng lµ c¸c tµi s¶n nî, cã tÝnh thanh
kho¶n cao vµ chñ yÕu ph¶i chi tr¶, ph¶i thanh to¸n ngay khi cã yªu cÇu cña
chñ tµi kho¶n, trong khi ®ã ng©n hµng l¹i sö dông nguån vèn ®Ó ®Çu t- vµ
cho vay, d-íi d¹ng tµi s¶n cã tÝnh thanh kho¶n thÊp, khã ®Þnh gi¸ vµ
th-êng cã thêi gian trung b×nh dµi h¬n so víi thêi gian huy ®éng vèn. D-íi
gãc ®é chÕ ®é kÕ to¸n nh×n tõ b¶n c©n ®èi tµi s¶n cña mét ng©n hµng ta
thÊy: bªn nguån vèn th× phÇn lín lµ huy ®éng tõ nguån ng¾n h¹n (d-íi mét
n¨m) nh-ng vÒ tµi s¶n th× ng©n hµng l¹i cho vay ®Çu t- vµo lÜnh vùc kinh
doanh trªn 1 n¨m vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c cña c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ, cho vay trung vµ dµi h¹n.
Trong lÜnh vùc kinh doanh cña ng©n hµng th× tÝn dông hiÖn nay lµ
mét vÊn ®Ò ®¸ng bµn. NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cña chóng ta ®· cã nh÷ng t¸c
®éng lµm n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò rñi ro trong kinh doanh cña ng©n hµng,
rñi ro cña ng©n hµng ®· ®-îc thùc tÕ chøng minh trong thêi gian dµi võa
qua vµ ®-îc nhiÒu nhµ khoa häc bµn ®Õn: rñi ro tÝn dông, rñi ro l·i suÊt, rñi
ro tû gi¸, rñi ro thanh kho¶n...
Nh÷ng rñi ro trªn ®èi víi ho¹t ®éng ng©n hµng còng lµ nh÷ng tæn thÊt
lín, cã ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng cña ng©n hµng,g©y ra nh÷ng trôc
trÆc trong qu¸ tr×nh kinh doanh. Qua theo dâi t×nh h×nh téi ph¹m kinh tÕ
liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ng©n hµng trong nh÷ng n¨m qua cho thÊy næi lªn
lµ t×nh tr¹ng lõa ®¶o chiÕm dông vèn vay cña ng©n hµng hay th«ng qua c¸c
thñ ®o¹n n©ng gi¸ trÞ tµi s¶n thÕ chÊp, hoÆc sö dông hå s¬ giÊy tê gi¶ vay
nhiÒu ng©n hµng, hoÆc sö dông mét hå s¬ vay nhiÒu ng©n hµng kh¸c. Khi
ng©n hµng bÞ lõa ®¶o dÉn ®Õn hËu qu¶ nÆng nÒ: tµi s¶n Nhµ n-íc bÞ mÊt,
14
ng©n hµng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n, ng©n hµng bÞ ph¸ s¶n ¶nh h-ëng trùc
tiÕp ®Õn nÒn kinh tÕ, x· héi cña mét céng ®ång.
Téi ph¹m lõa ®¶o trong thêi kú bao cÊp chñ yÕu lõa ®¶o tµi s¶n riªng
cña c«ng d©n vµ mét sè nhá l-µ ®¶o tµi s¶n Nhµ n-íc, nh-ng khi nÒn kinh
tÕ thÞ tr-êng ra ®êi th× téi lõa ®¶o b¾t ®Çu x©m nhËp vµo ng©n hµng ngµy
mét nghiªm träng, tµi s¶n Nhµ n-íc bÞ thÊt tho¸t nhiÒu h¬n víi mét møc ®é
®¸ng lo ng¹i. ChØ tÝnh tõ n¨m 1993-1997 ®· x¶y ra h¬n 724 vô lõa ®¶o
trong ng©n hµng, cã vô lªn tíi hµng tr¨m tû ®ång: c¸c ®èi t-îng lõa ®¶o
nµy ngµy cµng thñ ®o¹n nh÷ng thñ ®o¹n tinh vi vµ x¶o quyÖt thËm chÝ tr¾ng
trîn. §èi t-îng lõa ®¶o tr-íc kia cßn mang tÝnh ®¬n lÎ, tù ph¸t ®Õn nay trë
thµnh cã tæ chøc, lõa ®¶o trªn mét ph¹m vi réng, sè l-îng tµi s¶n lín. §èi
t-îng lõa ®¶o ng©n hµng chñ yÕu lµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanhvµ tnh©n, tæng sè 335 vô lõa ®µo cã 254 doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, 460
t- nh©n, 10 DNNN. Phßng c¶nh s¸t kinh tÕ c«ng an tØnh Nam §Þnh ph¸t
hiÖn D-¬ng Thuý HiÒn Gi¸m ®èc C«ng ty TNHH TuyÕt Thu ®· sö dông tíi
66 bé hå s¬ nhµ ®Êt gi¶, cã c«ng chøng gi¶ ®Ó thÕ chÊp 3 ng©n hµng vay
trªn 13 tû ®ång sau ®ã bá trèn. Tham gia vµo vô lõa ®¶o nµy cã 3 gi¸m ®èc
C«ng ty TNHH vµ 3 t- th-¬ng. §¸ng l-u ý, sè c¸n bé tÝn dông ng©n hµng
cña 3 ng©n hµng ®· kh«ng lµm ®óng chøc n¨ng nhiÖm vô ®-îc giao nhkiÓm tra hå s¬ vay, thÈm ®Þnh tµi s¶n thÕ chÊp, kiÓm tra, gi¸m s¸t qu¸ tr×nh
sö dông vèn vay ®Ó khi ®èi t-îng vay bá trèn vÉn kh«ng biÕt- hoÆc Vò
V¨m Nam, gi¸m ®èc C«ng ty TNHH Thiªn Thanh Hµ Néi cïng vî TrÇn
BÝch Thuû trong 3 n¨m (tõ 1994-1996) b»ng mét thñ ®o¹n dïng mét tµi s¶n
thÕ chÊp vay vèn nhiÒu ng©n hµng vµ c¸c doanh nghiÖp 23 tû ®ång sau ®ã
bá trèn.
Mét d¹ng kh¸c lµ sö dông giÊy tê nhµ thuª cña Nhµ n-íc ®em thÕ
chÊp vay vèn ng©n hµng sau ®ã thùc hiÖn hµnh vi lõa ®¶o, hoÆc tr-íc khi
b¸n nhµ, ®em bé hå s¬ nhµ ®Êt lµm c«ng chøng, sau ®ã b¸n nhµ b»ng hå s¬
gèc råi ®-a hå s¬ c«ng chøng ®Ó vay thÕ chÊp ®Ó thùc hiÖn hµnh vi lõa ®¶o.
Cuèi n¨m 1996, lùc l-îng c¶nh s¸t kinh tÕ ph¸t hiÖn mét thñ ®o¹n kh¸
tinh vi cña 3 sinh viªn tr-êng Cao ®¼ng ng©n hµng vµ c¸n bé kho b¹c Hµ
Néi ®· dïng ho¸ chÊt tÈy c¸c ch÷ viÕt trong tê tr¸i phiÕu kho b¹c mÖnh gi¸
200 ngh×n vµ 300 ngh×n, sau ®ã nghi mÖnh gi¸ míi tõ 100 triÖu ®ång ®Õn
680 triÖu ®ång, dïng con dÊu gi¶ vµ ch÷ ký gi¶ cña ban l·nh ®¹o kho b¹c
Hµ Néi ®Ó lµm giÊy x¸c nhËn cho c¸c tê tr¸i phiÕu, lõa mét ng©n hµng Hµ
Néi lÊy trªn 2 tû ®ång chia nhau sö dông c¸ nh©n. HoÆc vô lõa ®¶o cña
15
§Æng ThÞ Hång thñ quÜ ngo¹i tÖ ng©n hµng c«ng th-¬ng H¶i D-¬ng chiÕm
®o¹t 100 ngh×n USD trªn ®-êng vËn chuyÓn nép quÜ ng©n hµng c«ng
th-¬ng ViÖt Nam ngµy 04/02/1997. B»ng thñ ®o¹n nh- vËy NguyÔn ThÞ
Thêi ®· rót cña kho b¹c Th¸i Nguyªn gÇn 5 tû ®ång suèt tõ n¨m 19931997.
T×nh tr¹ng c¸n bé nh©n viªn ngµnh ng©n hµng lîi dông chøc vô quyÒn
h¹n ®-îc giao ®Ó tham « tiÒn b¹c cña ng©n hµng còng xÈy ra kh¸ phøc t¹p
víi nhiÒu thñ ®o¹n kh¸c nhau. H¬n 10 c¸n bé tÝn dông cña hai chi nh¸nh
ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n huyÖn Nho Quan vµ huyÖn
Kim S¬n tØnh Ninh B×nh ®· dïng thñ ®o¹n thu nî vay cña c¸c hé n«ng d©n
sè tiÒn 5,1 tû ®ång nh-ng kh«ng nép quÜ ®em ®¸nh ®Ò, mua sæ xè, ®¸nh
b¹c, cho vay l¹i víi l·i suÊt cao h¬n, khi kh«ng cßn cã kh¶ n¨ng tr¶ nî th×
lËp hå s¬ vay khèng ®Ó vay tiÒn tr¶ c¸c mãn nî cò (®¶o nî). HoÆc vô 4 c¸n
bé cöa hµng vµng b¹c thuéc chi nh¸nh ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn
n«ng th«n huyÖn Th¸i Thuþ tØnh Th¸i B×nh lµm hå s¬ gi¶, thÕ chÊp vµng
gi¶ ®Ó tham « 6,9 tû ®ång ®em ®¸nh b¹c, ®¸nh ®Ò: khi kh«ng cã cßn kh¶
n¨ng thanh to¸n tr¶ nî ng©n hµng c¸c ®èi t-îng ®· bá trèn. Nh÷ng thñ
®o¹n trªn ®©y ®· x¶y ra ë mét sè ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng
th«n, nh- ë chi nh¸nh huyÖn Cao Léc, Trïng Kh¸nh- L¹ng S¬n; chi nh¸nh
V¨n Yªn (Yªn B¸i), chi nh¸nh B¶o Kh¸nh (Lµo cao); chi nh¸nh VÜnh Ch©u
(Sãc Tr¨ng).
Ngoµi ra mét sè c¸n bé, nh©n viªn ng©n hµng cßn lîi dông thñ ®o¹n
chuyÓn tiÒn cña ng©n hµng th«ng qua tµi kho¶n cña kh¸ch hµng ®-îc më
t¹i ng©n hµng ®Ó tham «, hoÆc lîi dông viÖc dïng ng©n phiÕu, tiÒn mÆt
trong qu¸ tr×nh quyÕt to¸n ®Ó ®¸nh tr¸o nh÷ng tê ng©n phiÕu, tiÒn cã mÖnh
gi¸ thÊp vµo tiÒn cã mÖnh gi¸ cao ®Ó tham « chiÕm ®o¹t tµi s¶n cña Nhµ
n-íc ®· xÈy ra ë mét sè chi nh¸nh ng©n hµng th-¬ng m¹i t¹i c¸c tØnh Th¸i
Nguyªn, Thanh Ho¸, L©m §ång ,TP. Hå ChÝ Minh... trong thêi gian gÇn
®©y, lùc l-îng c«ng an ph¸t hiÖn mét sè ®èi t-îng ph¹m t«Þ lîi dông
chuyÓn tiÒn bÊt hîp ph¸p qua hÖ thèng ng©n hµng nh- vô TrÞnh ThÞ Lan
Ph-¬ng ®· chuyÓn tiÒn tõ Hµ Néi vµo TP. Hå ChÝ Minh th«ng qua ng©n
hµng sè tiÒn gÇn 30 tû ®ång. HoÆc vô bu«n b¸n 7,2kg her«in cña vî chång
Xiªng My vµ C¨n Tha V«ng víi TrÇn V¨n An x¶y ra t¹i Hµ TÜnh. C¸c ®èi
t-îng sau ®· b¸n ®-îc hªr«in chóng ®· chuyÓn ®-îc 3,4 tû ®ång th«ng qua
tµi kho¶n më t¹i ng©n hµng tõ TP. Hå ChÝ Minh ra Hµ TÜnh.
16
Trong thêi gian qua, cã mét sè ViÖt KiÒu, ng-êi ViÖt Nam ®Þnh c- ë
n-íc ngoµi hoÆc tõ n-íc ngoµi lîi dông con ®-êng tham quan du lÞch,
th¨m ng-êi th©n ë ViÖt Nam ®· dïng thÎ thanh to¸n tÝn dông quèc tÕ
(Master card) ®-îc lµm gi¶ ë n-íc ngoµi ®Ó rót tiÒn ë c¸c ng©n hµng nhvô Lª C«ng §¶ng, Phan §×nh Ch-¬ng vµ TrÇn Toµn ViÖt lµ ViÖt KiÒu Mü
®· dïng thÎ tÝn dông gi¶ lõa trung t©m KiÒu Hèi 68 Lª Lîi quËn 1 TP. Hå
ChÝ Minh lÊy sè tiÒn 40 ngh×n USD. HoÆc vô Ramran Takis Siddiam vµ
Adnan Takis Sidqui (®Òu mang quèc tÞch Pakistan) dïng hé chiÕu gi¶ ®Ó
lõa ®æi sec du lÞch cöa hµng vµng b¹c thuéc C«ng ty kinh doanh vµng b¹c
Hµ Néi, bÞ c«ng an Hµ Néi b¾t gi÷. Chóng ®· lõa nhiÒu chi nh¸nh ng©n
hµng ®-îc 25 ngh×n USD. Trong n¨m 1997, 3 chi nh¸nh ng©n hµng H¶i
Phßng ®· bÞ mét sè ®èi t-îng ng-êi n-íc ngoµi lõa ®æi sÐc du lÞch gi¶ víi
sè tiÒn lµ 31 ngh×n USD.
§øng thø hai trong nhãm c¸c téi ph¹m liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ng©n
hµng lµ téi cè ý lµm tr¸i c¸c qui ®Þnh cña Nhµ n-íc vÒ qu¶n lý kinh tÕ g©y
hËu qu¶ nghiªm träng nhiÒu vô ¸n lín trong thêi gian qua ®-îc ph¸t hiÖn
nh- vô lõa ®¶o cña Lý Hãc Hû, gi¸m ®èc C«ng ty TNHH ®Çu t- vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ Sãc Tr¨ng, vô Tamexco, vô C«ng ty dÖt Nam §Þnh, Epco
Minh Phông, vô VPBank, vô C«ng ty TNHH T©n Hoµn Mü TP. Hå ChÝ
Minh.... cho thÊy t×nh tr¹ng cè ý lµm tr¸i, nhËn hèi lé cña nhiÒu c¸n bé,
nh©nviªn ngµnh ng©n hµng trong qu¸ tr×nh xÐt duyÖt hå s¬ cho vay, thÈm
®Þnh tµi s¶n thÕ chÊp, kiÓm tra gi¸m s¸t qu¸ tr×nh sö dông vèn vay, thËm
chÝ t¸i b¶o l·nh sai nguyªn t¾c, khi ®èi t-îng vay kh«ng tr¶ ®-îc nî th× l¹i
¸p dông thñ tôc ®¶o nî nh»m lµm "trong s¹ch" sæ s¸ch ®Ó trèn tr¸nh sù
ph¸t hiÖn cña c¸c ®oµn kiÓm tra, thanh tra cña ng©n hµng vµ c¸c c¬ quan
chøc n¨ng.
ViÖc b¶o l·nh cña c¸c ng©n hµng cho c¸c doanh nghiÖp më L/C mua
hµng tr¶ chËm còng n¶y sinh nhiÒu tiªu cùc. Chñ yÕu lµ do thiÕu tinh thÇn
tr¸ch nhiÖm hoÆc cè ý lµm tr¸i cña mét sè c¸n bé, nh©n viªn ngµnh ng©n
hµng do kh«ng qu¶n lý theo dâi ®-îc thêi gian, ®Þa ®iÓm, hµng ho¸ nhËp
vÒ, qu¸ tr×nh b¸n hµng vµ thanh to¸n tr¶ nî ng©n hµng ®Ó c¸c ®èi t-îng vay
b¸n hÕt hµng, ®em vèn sö dông vµo c¸c môc ®Ých kh¸c nhau, hoÆc sö dông
vèn vay sai môc ®Ých ®Ó c¸c ®æi t-îng kh¸c chiÕm dông vèn dÉn ®Õn mÊt
kh¶ n¨ng thanh to¸n tr¶ nî ng©n hµng. Ng©n hµng ®øng ra b¶o l·nh ph¶i
lÊy vèn cña m×nh tr¶ nî cho phÝa n-íc ngoµi ®Ó ®¶m b¶o uy tÝn, trong khi
17
®ã, ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ®-îc b¶o l·nh th× ph¶i chuyÓn sang nî qu¸
h¹n vµ cho vay b¾t buéc.
Tãm l¹i, qu¸ tr×nh tr-ëng thµnh, ph¸t triÓn cña NHTM trongc¬ chÕ thÞ
tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa g¾n chÆt mét c¸ch h÷u c¬ víi qu¸
tr×nh ph¸t triÓn tÝn dông. Mét ng©n hµng th-¬ng m¹i m¹nh còng cã nghÜa lµ
khèi l-îng vèn vµ tÝn dông ë ®ã ®-îc t¨ng tr-ëng mét c¸ch v÷ng ch¾c, an
toµn vµ cã hiÖu qu¶. KÕt qu¶ kinh doanh cña ng©n hµng lµ tæng hîp cña
nhiÒu nh©n tè nh-ng ho¹t ®éng tÝn dông vÉn lµ kh©u quyÕt ®Þnh. Nh- ®·
tr×nh bµy ë trªn, chÊt l-îng tÝn dông b¾t ®Çu s¶n xuÊt kinh doanh cña
doanh nghiÖp tr-íc tiªn. Bªn c¹nh ®ã cßn nh÷ng tån t¹i v-íng m¾c nh- nî
qu¸ h¹n, nî ®ãng b¨ng, rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh cÇn ®-îc kh¾c
phôc.
Nh÷ng tån t¹i nµy do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau ®Ó cã thÓ kh¾c
phôc ®-îc chóng ta cÇn ph¶i t×m hiÓu c¸c nguyªn nh©n ®ã.
3. Nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn chÊt l-îng tÝn dông gi¶m.
ViÖc ph©n tÝch ®-îc c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn chÊt l-îng tÝn dông
gi¶m lµ mét viÖc hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó tõ ®ã ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c rñi ro,
cã biÖn ph¸p ng¨n ngõa kh¾c phôc cã hiÖu qu¶. Cã nhiÒu nguyªn nh©n
kh¸c nhau t¸c ®éng tæng hîp c¸c ho¹t ®éng tÝn dông, song tuú theo gãc ®é
nh×n nhËn vµ nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ kh¸c nhau mµ nguyªn nh©n ®-îc nh×n
tõ gãc ®é nµy hay gãc ®é kh¸c. ë ®©y viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi mét c¸ch tæng
qu¸t nªn chia thµnh nguyªn nh©n chñ quan vµ nguyªn nh©n kh¸ch quan.
Nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan ®-îc ®Ò cËp ë ®©y lµ chñ quan thuéc vÒ
NHTM, c¸c tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ.
Cã thÓ ®Ò cËp ®Õn nguyªn nh©n chñ quan ®Çu tiªn lµ kû thuËt cÊp tÝn
dông cña hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông hiÖn nay.
Kû thuËt cÊp tÝn dông hiÖn nay cña c¸c tæ chøc tÝn dông chñ yÕu dùa
trªn ®¬n xin vay cña kh¸ch hµng vµ ph-¬ng ¸n kinh doanh do kh¸ch hµng
so¹n th¶o. Kû thuËt cÊp tÝn dông võa mang tÝnh duy ý chÝ chñ quan cña bªn
cÊp tÝn dông, võa thiÕu c¬ së kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ. Th«ng th-êng
mét ®¬n xin vay ®Òu cã ghi râ môc ®Ých sö dông tiÒn vay, sè tiÒn xin vay
vµ thêi h¹n tr¶ nî. Song ®iÒu ®ã hoµn toµn dùa vµo kinh nghiÖm c¸ nh©n
cña ng-êi xin vay vµ khã cã thÓ biÕt ch¾c r»ng r»ng, viÖc sö dông tiÒn vay
nh- vËy kh«ng ®¹t ®-îc môc tiªu ®Ò ra trong ph-¬ng ¸n kinh doanh hay
18
kh«ng. V× vËy kÌm theo ®¬n xin vay th× cã ph-¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh
nh- lµ mét c¬ së ®Ó chøng minh cho ý ®å cña ng-êi vay. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ
®é tin cËy cña ph-¬ng ¸n kinh doanh ®ã ®¹t ®Õn møc ®é nµo, th× khã cã
tiªu chuÈn nµo ®¸nh gi¸ vµ dù ®o¸n ®-îc. Vµ khi cã sù dù ®o¸n kh«ng
chÝnh x¸c, nghiÔm nhiªn ng©n hµng ph¶i chÞu rñi ra. §Êy lµ ch-a nãi ®Õn
t×nh tr¹ng lµ: vÒ nguyªn t¾c c¸c ph-¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i do
ng-êi ®i vay thµnh lËp hoÆc cã thÓ thuª ng-êi lËp nh-ng kh«ng ph¶i lµ c¸n
bé tÝn dông, tuy nhiªn hiÖn nay hÇu hÕt hä kh«ng cã kh¶ n¨ng tù lËp dù ¸n
vµ còng ch-a cã chuyªn tr¸ch h-íng dÉn, do c¸n bé tÝn dông ph¶i trùc tiÕp
h-íng dÉn cho ng-êi viÕt ®¬n xin vay, sau ®ã chÝnh m×nh l¹i thÈm ®Þnh dù
¸n. Do vËy viÖc thÈm ®Þnh dù ¸n chØ mang tÝnh h×nh thøc, thiÕu kh¸ch quan
v× c¸n bé tÝn dông "võa ®ã bãng, võa thæi cßi".
C¸c dù ¸n vay vèn víi sè l-îng kh¸ch hµng ®a d¹ng, phong phó, víi
l¹i th-êng theo mét mÉu chung, th-êng lµ mÉu in s½n, ng-êi vay chØ ghi
thªm sè liÖu vµo b¶ng t¸i kh¼ng ®Þnh. Nh-ng néi dung quan träng thÓ hiÖn
tÝnh kh¶ n¨ng thùc thi cña dù ¸n kh«ng ®-îc ®Ò cËp ®Õn. C¸n bé tÝn dông
kh«ng cã sè liÖu vÒ ®Þnh møc kinh tÕ - kü thuËt, th«ng tin gi¸ c¶ nªn kh«ng
cã c¬ së khoa häc ®Ó kiÓm tra sè liÖu cña dù ¸n. H¬n n÷a, mét khi viÖc cÊp
tÝn dông chØ ®Æt ra chñ yÕu dùa vµo ý chÝ chñ quan cña bªn cho vay quyÕt
®Þnh, th× vÊn ®Ò tiªu cùc trong quan hÖ tÝn dông sÏ cã ®iÒu kiÖn n¶y në. §Æt
vÊn ®Ò thÈm ®Þnh vµ ng-êi quyÕt ®Þnh cho vay ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vËt
chÊt nÕu rñi ro x¶y ra th× ch¾c ch¾n tÝn dông sÏ bÞ co côm l¹i vµ vÊn ®Ò ®¶m
b¶o tÝn dông sÏ ®-îc ®Æt ra mét c¸ch kh¾c nghiÖt. Vµ nh- vËy, khèi l-îng
tÝn dông kh«ng thÓ v-ît qu¸ gi¸ trÞ tµi s¶n thÕ chÊp hoÆc cÇm cè.
ViÖc cho vay cña ng©n hµng l¹i qu¸ ®Ò cao vai trß cña tµi s¶n thÕ chÊp,
cÇm cè. Do vËy khi doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç, ng©n hµng chØ cßn gi¶i
ph¸p lµ xin nî tµi s¶n thÕ chÊp. Nh-ng do biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ vµ do
th-íng ®¸nh gi¸ kh«ng ®óng gi¸ trÞ cña tµi s¶n thÕ chÊp nªn ng©n hµng khã
cã thÓ thu ®-îc vèn. Th-êng th× gi¸ trÞ tµi s¶n thÕ chÊp ®-îc ®¸nh gi¸ cao
h¬n gi¸ trÞ thùc cña nã, do vËy khi ph¸t m¹i th× th©m hôt. §Êy lµ ch-a kÓ
hiÖn nay vÊn ®Ò ph¸t m¹i tµi s¶n thÕ chÊp, cÇm cè gÆp nhiÒu khã kh¨n.
Theo nh- QuyÕt ®Þnh 217 cña Thèng ®èc NHNN còng nh- luËt cña c¸c tæ
chøc tÝn dông cã quy ®Þnh: Trong tr-êng hîp kh¸ch hµng kh«ng tr¶ ®-îc
nî, nÕu hai bªn kh«ng cã tho¶ thuËn nµo th× ng©n hµng cã quyÒn b¸n tµi
s¶n thÕ chÊp, cÇm cè, b¶o l·nh ®Ó thu håi nî cho mét thêi gian nhÊt ®Þnh
theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. QuyÒn ®-îc b¸n cña ng©n hµng trong tr-êng
19
hîp nµy kh«ng ph¶i tù ý b¸n lµ ®-îc mµ ph¶i th«ng qua c¬ quan ph¸p luËt,
chñ yÕu lµ toµ ¸n ®Ó chê gi¶i quyÕt.
Thêi gian qua, c¸c ng©n hµng ®· næ lùc v-ît bËc ®Ó thu håi nî qu¸
h¹n. §Ó ph¸t m¹i tµi s¶n thÕ chÊp, kh«ng Ýt ng©n hµng ®· kiÖn con nî ra
toµ, nh÷ng mong víi sù gióp ®ì cña c¬ quan ph¸p luËt, hä sÏ thu håi ®-îc
tiÒn vay. ThÕ nh-ng kiÖn th× vÉn kiÖn, con nî vÉn kh«ng gi¶m ®-îc.
Nguyªn nh©n lµ do tµi s¶n thÕ chÊp ë kh©u toµ ¸n rÊt phøc t¹p, thñ tôc
nhiªu khª võa tèn kÐm võa mÊt nhiÒu thêi gian, thËm chÝ cßn bÊt lîi vÒ
phÝa ng©n hµng. ChÝnh ®iÒu nµy lµm nî qu¸ h¹n cña ng©n hµng t¨ng lªn,
ho¹t ®éng tÝn dông gÆp nhiÒu khã kh¨n do d- nî cho vay ®øng hoÆc gi¶m
xuèng, tû lÖ nî qu¸ h¹n t¨ng lªn.
VÉn cßn yÕu kÐm trong kh©u qu¶n lý nh©n sù. C«ng t¸c ®µo t¹o vµ båi
d-ìng c¸n bé ng©n hµng ch-a ®-îc quan t©m ®óng møc, vÒ thùc tÕ, cã mét
sè c¸n bé tÝn dông cña ng©n hµng hiÖn nay cßn thiÕu tr×nh ®é n¨ng lùc vÒ
ph©n tÝch vµ xö lý th«ng tin tÝn dông ®Ó b¶o vÖ vµ gi¸m s¸t c¸c kho¶n vay,
thËm chÝ cßn cã nh÷ng c¸n bé tÝn dông th¸i ho¸ biÕn chÊt, cè t×nh lµm sai
quy tr×nh tÝn dông ®Ó tham « tiÒn b¹c cña ng©n hµng víi nhiÒu thñ ®o¹n
tinh vi kh¸c nhau nh-: thu nî kh«ng nép quü, lÊy tiÒn ®Ó ch¬i ®¸nh b¹c,
mua xæ sè, cho vay l¹i víi l·i suÊt cao, hay tiÕp tay cho bän lõa ®¶o chiÕm
®o¹t tµi s¶n x· héi chñ nghÜa, vay kÐ HoÆc söa ch÷a tµi kho¶n ®Ó rót tiÒn sö
dông môc ®Ých c¸ nh©n.
Tr×nh ®é n¨ng lùc qu¶n lý ®iÒu hµnh cña c¸c c¸n bé ng©n hµng ch-a
®¸p øng ®-îc yªu cÇu thùc tÕ cña thÞ tr-êng. NhiÒu c¸n bé ®· g¾n bã nhiÒu
n¨m víi c¬ chÕ bao cÊp, chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng bÞ h÷ng hôt vÒ kiÕn
thøc c¶ vÒ kinh tÕ lÉn ph¸p luËt, tr×nh ®é ngo¹i ng÷, vi tÝnh, nghiÖp vô
chuyªn m«n ch-a ®¸p øng ®-îc. §iÒu nµy còng thÓ hiÖn sù yÕu kÐm trong
kh©u qu¶n lý cña ban l·nh ®¹o. HiÖu qu¶ cña c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra,
kiÓm so¸t ph¸t hiÖn nh÷ng vi ph¹m vÉn cßn chËm xö lý. ThiÕu thËn träng
khi ®Æt quan hÖ tÝn dông víi kh¸ch hµng, vµ kho¶ng c¸ch gi÷a ng©n hµng
vµ kh¸ch hµng cßn kh¸ xa. Sù phèi hîp gi÷a ng©n hµng víi c¬ quan t- ph¸p
vÉn cßn ch-a ®ång bé, chÆt chÏ.
B¶n th©n ng©n hµng còng cã nhiÒu chËm trÔ trong viÖc tham m-u, ®Ò
xuÊt ban hµnh söa ®æi, bæ sung c¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng
ng©n hµng nh-: b¶o l·nh, thÕ chÊp, cÇm cè, ph¸t m¹i tµi s¶n thÕ chÊp... ho¹t
®éng cña c¸c ng©n hµng trong ®iÒu kiÖn hµnh lang ph¸p lý võa thiÕu võa
20