Bé th−¬ng m¹i
®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc m∙ sè: 2003 - 78 - 011
__________
§Ò tµi:
Mét sè gi¶i ph¸p hoµn thiÖn tæ chøc
Vµ ph¸t triÓn hîp t¸c x· th−¬ng m¹i
ë n«ng th«n n−íc ta hiÖn nay
Hµ néi - 2004
Më ®Çu
Ph¸t triÓn Hîp t¸c x· th−¬ng m¹i (HTXTM) ë n«ng th«n ®¸p øng víi yªu
cÇu x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa lu«n
®−îc §¶ng vµ Nhµ n−íc ta quan t©m chØ ®¹o, HTX ®· vµ ®ang cã ®ãng gãp
quan träng trong x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n. Qu¸ tr×nh ®æi míi c¬
chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë n−íc ta ®· cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn sù ®æi míi néi dung ho¹t
®éng, m« h×nh tæ chøc vµ c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn HTXTM, ®Æc
biÖt lµ sau khi cã luËt Hîp t¸c x· n¨m 1996. NhiÒu HTXTM ®−îc chuyÓn ®æi vµ
thµnh lËp míi, b−íc ®Çu ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn phï hîp víi c¬ chÕ kinh tÕ thÞ
tr−êng, ho¹t ®éng cña chóng ®· gãp phÇn hç trî sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hé vµ
kinh tÕ trang tr¹i ë n«ng th«n. §Æc biÖt ë c¸c tØnh TiÒn Giang, Thõa thiªn HuÕ,
CÇn Th¬, NghÖ An ®· xuÊt hiÖn nhiÒu HTXTM ho¹t ®éng thµnh c«ng, cÇn cã sù
tæng kÕt kinh nghiÖm ph¸t triÓn ®Ó nh©n réng cho c¸c ®Þa bµn kh¸c. Tuy nhiªn,
do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, hiÖn t¹i HTXTM ë n«ng th«n cßn Ýt vÒ sè
l−îng, yÕu vÒ chÊt l−îng vµ kÐm vÒ t¸c dông, nhÊt lµ kh¶ n¨ng tiªu thô n«ng s¶n
cho kinh tÕ hé n«ng d©n.
Tr−íc søc Ðp c¹nh tranh ngµy cµng m¹nh mÏ vµ yªu cÇu ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ hµng ho¸ lín theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, trong bèi c¶nh
héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, kinh tÕ hé n«ng d©n víi qui m« cßn nhá bÐ, tr×nh ®é
s¶n xuÊt cßn l¹c hËu, n¨ng lùc kinh doanh vµ tiÕp cËn thÞ tr−êng thÊp ®ang béc
lé nhiÒu h¹n chÕ tr−íc nh÷ng th¸ch thøc míi. §Æc biÖt, yªu cÇu chuyÓn dÞch c¬
cÊu s¶n xuÊt ë n«ng th«n ®Þnh h−íng theo nhu cÇu thÞ tr−êng ®ang ®Æt ra nh÷ng
®ßi hái míi cho sù ph¸t triÓn cña c¸c HTXTM ®Ó chóng thùc sù trë thµnh nh÷ng
cÇu nèi dÉn d¾t c¸c hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tiÕp cËn vµ th©m nhËp v÷ng ch¾c
vµo thÞ tr−êng, gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ n©ng cao thu nhËp cña
d©n c− ë c¸c vïng n«ng th«n n−íc ta. MÆt kh¸c ph¸t triÓn HTXTM lµ mét trong
nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m më réng viÖc thùc hiÖn ký kÕt hîp ®ång tiªu thô s¶n
phÈm cho n«ng d©n theo quyÕt ®Þnh 80/ Q§ - TTg ngµy 24 th¸ng 6 n¨m 2002 vµ
§Ò ¸n tæ chøc thÞ tr−êng néi ®Þa theo quyÕt ®Þnh sè 311/2003/Q§-TTg ngµy
20/3/2003 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ.
NhiÖm vô cña Bé Th−¬ng m¹i trong thêi gian tíi còng ®· x¸c ®Þnh, viÖc
ph¸t triÓn c¸c HTXTM ë n«ng th«n ®Ó tËp hîp lùc l−îng th−¬ng m¹i t− nh©n (c¸
nh©n vµ hé kinh doanh) lµm nhiÖm vô cung øng c¸c vËt t− ®Çu vµo vµ tiªu thô
s¶n phÈm ®Çu ra cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, lµm tiÒn ®Ò ®Ó tæ chøc thùc hiÖn ký
kÕt hîp ®ång cung øng vËt t− vµ tiªu thô s¶n phÈm cho n«ng d©n. §æi míi tæ
chøc vµ ho¹t ®éng cña HTXTM ë n«ng th«n theo h−íng tæ chøc l¹i thµnh c¸c
hîp t¸c x· chñ yÕu ho¹t ®éng trong lÜnh vùc dÞch vô “hai ®Çu” cho kinh tÕ hé
1
n«ng d©n b»ng ph−¬ng thøc ®¹i lý hoÆc hîp ®ång tiªu thô n«ng s¶n, cung øng
vËt t− n«ng nghiÖp vµ hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng; ®ång thêi, ®æi míi c¸c c¬
chÕ gãp vèn, qu¶n lý, sö dông lao ®éng vµ ph©n phèi cña hîp t¸c x· cho phï hîp
víi c¬ chÕ thÞ tr−êng.
Tõ thùc tiÔn chuyÓn ®æi HTX kiÓu cò (tr−íc khi cã luËt HTX, n¨m 1996)
sang HTX kiÓu míi, trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña HTXTM ®ang
®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò v−íng m¾c cÇn th¸o gì. HÇu hÕt c¸c HTX kh«ng chØ kinh
doanh c¸c lÜnh vùc ®· ®ang ký theo ®iÒu lÖ mÉu mµ cßn më réng sang c¸c lÜnh
vùc kh¸c, vÝ dô c¸c HTXNN, tiÓu thñ c«ng nghiÖp ®Òu kinh doanh th−¬ng m¹i .
MÆt kh¸c xuÊt hiÖn xu h−íng liªn doanh liªn kÕt c¸c lo¹i h×nh HTX. Thùc tiÔn
còng ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò mµ luËt HTX cÇn ph¶i söa ®æi vµ bæ sung. Tr−íc
®©y, do quan niÖm t¸ch s¶n xuÊt khái kinh doanh th−¬ng m¹i nªn cã 2 HTX :
s¶n xuÊt vµ mua b¸n. Ngµy nay ho¹t ®éng cña HTXTM bao hµm c¶ c¸c dÞch vô
s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, kinh doanh c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô. V× vËy, cÇn ph¶i ®Þnh
h−íng ho¹t ®éng cho HTXTM réng vµ ®Çy ®ñ h¬n ®Ó chóng cã thÓ ph¸t triÓn.
Sau khi luËt HTX ®−îc ban hµnh n¨m 1996 vµ nghÞ quyÕt TW 5 vÒ “tiÕp
tôc ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ tËp thÓ, nhiÒu chÝnh s¸ch
cña nhµ n−íc ®· ra ®êi nh»m cñng cè vµ ph¸t triÓn HTX. Nh−ng ®Õn nay kinh tÕ
HTX vÉn ch−a cã sù ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, nhÊt lµ ë n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ
HTXTM. V× vËy cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó t×m ra c¸c gi¶i ph¸p cã tÝnh ®ét ph¸
nh»m ph¸t triÓn HTXTM, tr−íc hÕt lµ c¸c gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc qu¶n lý HTXTM,
c¸c biÖn ph¸p hç trî cña nhµ n−íc cho sù ph¸t triÓn cña chóng.
Tr−íc nh÷ng yªu cÇu nªu trªn, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi: "Mét sè gi¶i ph¸p
hoµn thiÖn tæ chøc vµ ph¸t triÓn hîp t¸c x∙ th−¬ng m¹i ë n«ng th«n n−íc ta
hiÖn nay” lµ cÇn thiÕt, ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cÊp b¸ch cña thùc tiÔn qu¶n lý
th−¬ng m¹i ë ViÖt Nam, trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng
XHCN vµ trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, gãp phÇn hç trî n©ng cao
hiÖu qu¶ kinh doanh vµ nhê vËy, n©ng cao ®êi sèng cña n«ng d©n, thùc hiÖn môc
tiªu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n trong thêi gian tíi,
gãp phÇn triÓn khai "ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cña chÝnh phñ thùc hiÖn NghÞ
quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 5 Ban chÊp hµnh TW §¶ng kho¸ IX."
Sau 6 th¸ng triÓn khai nghiªn cøu ®Ò tµi (tõ th¸ng5/2003) tr−íc yªu cÇu
®ßi hái bøc b¸ch cña thùc tiÔn, th¸ng 11/2003 luËt HTX ®· ®−îc Quèc héi n−íc
ta th«ng qua (trªn c¬ së chØnh lý vµ bæ xung luËt HTX n¨m 1996). Nh− v©y, viÖc
triÓn khai nghiªn cøu ®Ò tµi ®−îc ®Æt trong ®iÒu kiÖn míi, ®¸p øng nh÷ng yªu
cÇu cña luËt HTX n¨m 2003.
2
* Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi :
- Lµm râ mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ tæ chøc vµ ph¸t triÓn HTXTM ë n«ng
th«n.
- §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tæ chøc vµ t¸c ®éng cña khung khæ ph¸p lý ®Õn sù
ph¸t triÓn HTXTM ë n«ng th«n n−íc ta thêi gian qua .
- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc vµ ph¸t triÓn HTXTM ë n«ng th«n
n−íc ta trong thêi gian tíi.
* §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi:
- §èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ tæ chøc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn HTXTM ë n«ng th«n (vÜ m« ) vµ m« h×nh tæ chøc qu¶n lý ho¹t ®éng cña
c¸c HTXTM ë n«ng th«n (vi m« ) .
- Ph¹m vi nghiªn cøu:
+ C¸c HTXTM (thµnh lËp theo ®iÒu lÖ mÉu HTXTM ) ë n«ng th«n vµ c¸c
ho¹t ®éng kinh doanh th−¬ng m¹i (bao gåm c¶ dÞch vô th−¬ng m¹i) cña c¸c lo¹i
h×nh HTX kh¸c ë n«ng th«n (chñ yÕu lµ HTXNN v× nã chiÕm tû lÖ lín trong
tæng sè c¸c HTX)
+ Néi dung nghiªn cøu tËp trung vµo m« h×nh tæ chøc qu¶n lý, c¬ chÕ huy
®éng vèn, gãp vèn, sö dông lao ®éng, ph©n phèi cña HTXTM vµ c¸c gi¶i ph¸p
chñ yÕu tõ phÝa Nhµ n−íc nh»m ph¸t triÓn c¸c HTXTM ë n«ng th«n.
+ §Þa bµn nghiªn cøu: TËp trung nghiªn cøu chän mÉu ®Þa bµn n«ng th«n
(®ång b»ng vµ miÒn nói) cña mét sè tØnh ®¹i diÖn miÒn B¾c vµ miÒn Nam
+ Thêi gian nghiªn cøu: Ph©n tÝch thùc tr¹ng tõ n¨m l997 ®Õn nay. C¸c
®Ò xuÊt vÒ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn cho tr−íc m¾t vµ ®Õn n¨m 2010
* Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu:
§Ò tµi sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: 1. Kh¶o s¸t ®iÓn h×nh; 2.
Sö dông chuyªn gia; 3. Tæng hîp vµ ph©n tÝch
* Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®−îc tr×nh bµy trong 3 ch−¬ng:
- Ch−¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ tæ chøc vµ ph¸t triÓn hîp
t¸c x· th−¬ng m¹i ë n«ng th«n
- Ch−¬ng II : Thùc tr¹ng tæ chøc vµ ph¸t triÓn HTXTM ë n«ng th«n ViÖt
Nam tõ 1997 ®Õn nay.
- Ch−¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p hoµn thiÖn tæ chøc vµ ph¸t triÓn HTXTM
ë n«ng th«n n−íc ta.
3
Ch−¬ng 1
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ tæ chøc vµ ph¸t triÓn
hîp t¸c x∙ th−¬ng m¹i ë n«ng th«n
I. C¬ së lý luËn vÒ tæ chøc vµ ph¸t triÓn HTXTM ë n«ng th«n
1.1. Kh¸i niÖm th−¬ng m¹i, HTXTM
1.1.1. Kh¸i niÖm th−¬ng m¹i
Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn th−¬ng m¹i g¾n liÒn víi sù ra ®êi cña s¶n xuÊt hµng
ho¸, cña kinh tÕ thÞ tr−êng. Thùc chÊt cña ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n lµ sù so
s¸nh lao ®éng gi÷a ng−êi s¶n xuÊt víi ng−êi s¶n xuÊt, quan hÖ gi÷a ng−êi víi
ng−êi kh«ng cßn lµ quan hÖ thuÇn tuý n÷a mµ nã ®−îc thay thÕ b»ng quan hÖ
gi÷a vËt víi vËt.
Th−¬ng m¹i lµ mét bé phËn hîp thµnh cña t¸i s¶n xuÊt, th−¬ng m¹i nèi
liÒn gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, dßng vËn ®éng cña s¶n xuÊt hµng ho¸ qua
th−¬ng m¹i ®Ó tiÕp tôc ®−a vµo s¶n xuÊt hoÆc ®i vµo tiªu dïng c¸ nh©n.
Nghiªn cøu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña trao ®æi hµng ho¸, cña sù ra ®êi cña
tiÒn tÖ, ta thÊy r»ng qua l−u th«ng kh«ng nh÷ng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®−îc thùc
hiÖn mµ qua l−u th«ng ng−êi ta cßn t×m kiÕm gi¸ trÞ t¨ng thªm (T-H-T’ ).
Trªn thÕ giíi, kh¸i niÖm th−¬ng m¹i ®−îc hiÓu theo nhiÒu c¸ch:
- Trong luËt La m· cæ ®¹i, kh¸i niÖm th−¬ng m¹i ®−îc hiÓu theo nghÜa
réng, ®ã lµ c¸c quan hÖ ph¸p lý liªn quan ®Õn viÖc sö dông c¸c tµi s¶n trong s¶n
xuÊt ph©n phèi vµ l−u th«ng hµng ho¸.
- Trong hÖ thèng ph¸p luËt cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi, kh¸i niÖm
th−¬ng m¹i lµ mét kh¸i niÖm ®Ó chØ ho¹t ®éng ph©n phèi l−u th«ng hµng ho¸.
- ë mét sè n−íc cã truyÒn thèng kinh tÕ thÞ tr−êng, hiÓu th−¬ng m¹i
th«ng qua luËt th−¬ng m¹i :
+ Bé LuËt Th−¬ng m¹i cña NhËt B¶n ra ®êi 9/3/1899, nh÷ng hµnh vi
®−îc coi lµ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i ®−îc qui ®Þnh ë ®iÒu 501;502;503.
+ Bé LuËt Th−¬ng m¹i cña Ph¸p ®−îc ban hµnh th¸ng 9/1807 ®· liÖt kª
c¸c hµnh vi ®−îc coi lµ hµnh vi th−¬ng m¹i. LuËt th−¬ng m¹i cña Ph¸p bao gåm
toµn bé c¸c qui ph¹m ph¸p luËt liªn quan ®Õn c¸c th−¬ng nh©n (c¸ nh©n vµ c«ng
ty), c¸c tµi s¶n dïng vµo kinh doanh vµ c¸c th−¬ng vô (c¸c giao dÞch th−¬ng
m¹i).
4
Theo LuËt vÒ Träng tµi Th−¬ng m¹i quèc tÕ (ModelLaw on Internationnal
Commercial Arbitration) do uû ban luËt th−¬ng m¹i quèc tÕ cña liªn hîp quèc
th«ng qua ngµy 21/6/1985: “ThuËt ng÷ th−¬ng m¹i ph¶i ®−îc gi¶i thÝch theo
nghÜa réng ®Ó bao phñ hÕt c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh tõ tÊt c¶ c¸c quan hÖ cã b¶n chÊt
th−¬ng m¹i dï cã hîp ®ång hay kh«ng. C¸c quan hÖ cã b¶n chÊt th−¬ng m¹i bao
gåm nh÷ng giao dÞch sau (nh−ng ch−a ph¶i lµ hÕt): C¸c giao dÞch th−¬ng m¹i ®Ó
cung cÊp hay trao ®æi hµng ho¸ hoÆc dÞch vô, hîp ®ång ph©n phèi, chi nh¸nh
hoÆc ®¹i diÖn th−¬ng m¹i, ®¹i lý, cho thuª, gia c«ng s¶n phÈm, t− vÊn, c«ng
nghÖ, s¸ng chÕ, ®Çu t−, tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm, hîp ®ång khai th¸c hay
nh−îng ®Êt, liªn doanh vµ c¸c h×nh thøc kh¸c cña hîp t¸c c«ng nghiÖp hoÆc kinh
doanh, chuyªn chë hµng ho¸ hay hµnh kh¸ch b»ng ®−êng hµng kh«ng, ®−êng
biÓn, ®−êng s¾t hoÆc ®−êng bé”.
ë n−íc ta tr−íc khi luËt Th−¬ng m¹i ra ®êi kh¸i niÖm Th−¬ng m¹i Ýt ®−îc
sö dông. Trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi chØ cã c¸c kh¸i niÖm "néi th−¬ng",
"ngo¹i th−¬ng", “vËt t−” g¾n liÒn víi sù tån t¹i cña ba Bé ngµnh trong bé m¸y
qu¶n lý cña nhµ n−íc. Tõ khi hîp nhÊt ba Bé, (Néi th−¬ng, Ngo¹i th−¬ng, VËt
t−), kh¸i niÖm “th−¬ng m¹i” ®−îc sö dông réng r·i, tuy nhiªn, nã ®−îc hiÓu mét
c¸ch ch−a ®Çy ®ñ, ®óng nghÜa cña nã.
LuËt Th−¬ng m¹i ViÖt nam, cã hiÖu lùc tõ ngµy 1/1/1998 gåm 264 ®iÒu lµ
tæng hîp c¸c qui ph¹m ph¸p luËt ®−îc nhµ n−íc ban hµnh, nh»m ®iÒu chØnh
hµnh vi cña th−¬ng nh©n vµ c¸c giao dÞch th−¬ng m¹i. §ã lµ mét trong nh÷ng c¬
së ph¸p lý quan träng triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng XHCN.
LuËt Th−¬ng m¹i ViÖt nam, kh«ng ®−a ra ®Þnh nghÜa hoµn chØnh vÒ
Th−¬ng m¹i, mµ chØ ®−a ra 14 hµnh vi Th−¬ng m¹i (theo ®iÒu 45) víi ®Þnh nghÜa
kh¸i qu¸t: hµnh vi th−¬ng m¹i lµ hµnh vi cña th−¬ng nh©n trong ho¹t ®éng th−¬ng
m¹i lµm ph¸t sinh quyÒn vµ nghÜa vô gi÷a c¸c th−¬ng nh©n hoÆc gi÷a th−¬ng nh©n
vµ c¸c bªn liªn quan.
Ho¹t ®éng th−¬ng m¹i dÇn trë thµnh mét nghÒ - nghÒ th−¬ng m¹i vµ
nh÷ng ng−êi chuyªn lÊy ho¹t ®éng th−¬ng m¹i lµm nghÒ nghiÖp chÝnh vµ
th−êng xuyªn ®−îc gäi lµ th−¬ng nh©n. Còng tõ quan niÖm trªn ®©y vÒ ho¹t
®éng th−¬ng m¹i mµ ng−êi ta quan niÖm LuËt th−¬ng m¹i lµ luËt ®iÒu chØnh c¸c
hµnh vi th−¬ng m¹i vµ quy chÕ th−¬ng nh©n. Tøc lµ LuËt Th−¬ng m¹i quy ®Þnh
t− c¸ch cña nh÷ng ng−êi lµm th−¬ng m¹i vµ hµnh vi th−¬ng m¹i cña hä. §iÒu ®ã
cã nghÜa lµ kh¸i niÖm LuËt Th−¬ng m¹i hoµn toµn phô thuéc vµo quan niÖm ho¹t
®éng th−¬ng m¹i hay quan hÖ th−¬ng m¹i.
Tõ khi h×nh thµnh cho ®Õn tËn gi÷a thÕ kû XX, quan niÖm th−¬ng m¹i chØ h¹n
hÑp trong ph¹m vi nh÷ng quan hÖ mua b¸n hµng ho¸ vµ c¸c dÞch vô cã liªn quan ®Õn
ho¹t ®éng nµy. Do vËy, theo nghÜa s¬ khai nhÊt (còng cã thÓ gäi lµ nghÜa hÑp) th×
5
ho¹t ®éng th−¬ng m¹i lµ ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸ vµ cung cÊp c¸c dÞch vô liªn
quan ®Õn hµng ho¸. Tõ ®ã, kh¸i niÖm LuËt Th−¬ng m¹i còng ®−îc hiÓu lµ luËt ®iÒu
chØnh ho¹t ®éng kinh doanh mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô mua b¸n hµng ho¸. ThËm
chÝ cho ®Õn nay mét sè bé luËt th−¬ng m¹i cña mét sè n−íc vÉn chØ cã ph¹m vi ®iÒu
chØnh lµ quan hÖ th−¬ng m¹i hµng ho¸.
Ngµy nay, víi sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh dÞch vô vµ ho¹t ®éng cung
cÊp dÞch vô v× môc tiªu sinh lêi, ho¹t ®éng ®Çu t−, mua b¸n ly x¨ng vµ chuyÓn
giao c«ng nghÖ, ng−êi ta quan niÖm r»ng tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng vµ giao dÞch ®−îc
thùc hiÖn trªn thÞ tr−êng v× môc tiªu sinh lêi ®Òu ®−îc coi lµ ho¹t ®éng th−¬ng
m¹i, thuéc néi hµm cña kh¸i niÖm th−¬ng m¹i. Tõ ®ã, quan niÖm LuËt Th−¬ng
m¹i truyÒn thèng ®· trë nªn chËt hÑp, kh«ng bao qu¸t hÕt ®−îc c¸c quan hÖ
th−¬ng m¹i theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i. XuÊt ph¸t tõ quan niÖm míi vÒ th−¬ng
m¹i, ng−êi ta ®· x©y dùng mét kh¸i niÖm LuËt Th−¬ng m¹i míi cã ph¹m vi ®iÒu
chØnh réng h¬n rÊt nhiÒu so víi quan niÖm LuËt Th−¬ng m¹i truyÒn thèng.
Theo quan niÖm hiÖn ®¹i th× ph¹m vi ®iÒu chØnh cña LuËt Th−¬ng m¹i bao
gåm bèn lÜnh vùc, ®ã lµ:
- Th−¬ng m¹i hµng ho¸.
- Th−¬ng m¹i dÞch vô.
- Th−¬ng m¹i trong ®Çu t−.
- Vµ th−¬ng m¹i trong së h÷u trÝ tuÖ.
MÆc dï HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa kú kh«ng quy ®Þnh cô thÓ
vÒ c¸c hµnh vi th−¬ng m¹i nh−ng kh¸i niÖm th−¬ng m¹i trong HiÖp ®Þnh ®−îc
hiÓu kh¸ réng vµ bao trïm nhiÒu lÜnh vùc nh− th−¬ng m¹i hµng ho¸, th−¬ng m¹i
dÞch vô, khÝa c¹nh th−¬ng m¹i cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, ®Çu t−.
Trong WTO kh«ng cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ c¸c hµnh vi th−¬ng m¹i nh−ng
c¸c hµnh vi ®−îc coi lµ th−¬ng m¹i trong WTO ®−îc hiÓu rÊt réng, tuy nhiªn, nã
kh«ng réng nh− trong BTA nh−ng còng bao trïm th−¬ng m¹i hµng ho¸, th−¬ng
m¹i dÞch vô, khÝa c¹nh th−¬ng m¹i cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ vµ c¸c biÖn ph¸p
®Çu t− liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn chóng ta thÊy r»ng: Th−¬ng m¹i lµ ho¹t ®éng
kinh doanh cña con ng−êi trong lÜnh vùc mua b¸n hµng ho¸, dÞch vô, quyÒn
së h÷u trÝ tuÖ vµ ®Çu t− nh»m môc ®Ých lîi nhuËn.
1.1.2. Kh¸i niÖm HTXTM:
Kinh tÕ hîp t¸c lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ c¸c lo¹i h×nh tæ chøc kinh tÕ
®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së hîp t¸c gi÷a c¸c thµnh viªn tham gia.
6
Kinh tÕ hîp t¸c rÊt ®a d¹ng vÒ h×nh thøc, qui m« vµ lÜnh vùc ho¹t ®éng, ph¸t
triÓn tõ h×nh thøc ®¬n gi¶n, qui m« nhá, lÜnh vùc hÑp ®Õn c¸c h×nh thøc phøc t¹p,
qui m« lín ®Õn rÊt lín, ph¹m vi kh«ng dõng l¹i ë giíi h¹n vÒ kh«ng gian, mµ tuú
thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, vµo nhu cÇu, ý chÝ vµ lîi Ých cña
c¸c thµnh viªn tham gia.
Kinh tÕ hîp t¸c tån t¹i tõ l©u vµ cßn cã tªn gäi lµ kinh tÕ hiÖp t¸c, c¸c
h×nh thøc hiÖp t¸c, liªn kÕt trong kinh tÕ. §ã lµ sù liªn kÕt tù nguyÖn cña nh÷ng
ng−êi chñ kinh tÕ ®éc lËp, ®Ó phèi hîp, hç trî, gióp ®ì lÉn nhau nh»m gi¶i quyÕt
tèt h¬n nh÷ng vÊn ®Ò cña s¶n xuÊt- kinh doanh, nhê vËy n©ng cao ®−îc hiÖu qu¶
cña s¶n xuÊt - kinh doanh vµ lîi Ých cña c¸c thµnh viªn tham gia vµo hîp t¸c
kinh tÕ. Theo C. M¸c, hîp t¸c trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt lµ b¶n tÝnh x·
héi cña con ng−êi. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh lu«n lu«n ®ßi hái ng−êi ta
ph¶i liªn kÕt víi nhau theo mét c¸ch thøc nµo ®ã ®Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ nh÷ng
c«ng viÖc mµ tõng ng−êi, tõng chñ thÓ ®éc lËp thùc hiÖn kÐm hiÖu qu¶ hoÆc
kh«ng thùc hiÖn ®−îc. Nh− vËy, kinh tÕ hîp t¸c lµ tÊt yÕu néi sinh cña qu¸ tr×nh
lao ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh mang tÝnh ®a d¹ng vµ ®a møc ®é.
ë n−íc ta ®· sö dông kh¸i niÖm “Kinh tÕ hîp t¸c” vµ “Kinh tÕ tËp thÓ
”. Kinh tÕ tËp thÓ lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn
kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta vµ nã ®−îc
chÝnh thøc sö dông trong v¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø IX §¶ng Céng
S¶n ViÖt Nam.
Kinh tÕ tËp thÓ víi h×nh thøc chñ yÕu lµ c¸c tæ hîp t¸c, hîp t¸c x· vµ liªn
minh hîp t¸c x· ®· tån t¹i ë n−íc ta nhiÒu n¨m, ®· cã ®ãng gãp to lín vµo sù
nghiÖp kh¸ng chiÕn, b¶o vÖ tæ quèc vµ c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n−íc; Cïng víi
kinh tÕ Nhµ n−íc, kinh tÕ tËp thÓ mµ nßng cèt lµ c¸c hîp t¸c x· ngµy cµng ®ãng
vÞ trÝ quan träng gãp phÇn t¹o nªn nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
1.1.2.1 Kh¸i niÖm Hîp t¸c x· :
Trªn thÕ giíi ®· cã nh÷ng c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm HTX nh−ng
trong hÇu hÕt LuËt HTX cña c¸c n−íc, ch−¬ng ®Çu tiªn ®−a ra kh¸i niÖm HTX
vµ kh¼ng ®Þnh nã lµ mét tæ chøc kinh tÕ cã ®Æc thï riªng, ho¹t ®éng theo nh÷ng
nguyªn t¾c chÆt chÏ.
- Liªn minh HTX quèc tÕ ®· ®Þnh nghÜa vÒ hîp t¸c x· nh− sau:
+ “Hîp t¸c x· lµ mét tæ chøc tù trÞ cña nh÷ng ng−êi tù nguyÖn liªn hiÖp
l¹i ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu vµ nguyÖn väng chung cña hä vÒ kinh tÕ, x· héi vµ
v¨n ho¸ th«ng qua mét xÝ nghiÖp cïng së h÷u vµ qu¶n lý d©n chñ ”.
7
+ §Þnh nghÜa nµy ®−îc hoµn thiÖn vµo n¨m 1995 th«ng qua tuyªn bè:
“Hîp t¸c x· dùa trªn ý nghÜa tù cøu gióp m×nh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, b×nh ®¼ng,
c«ng b»ng vµ ®oµn kÕt. Theo truyÒn thèng cña nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra Hîp t¸c
x·, c¸c x· viªn hîp t¸c x· tin t−ëng vµo ý nghÜa ®¹o ®øc vÒ tÝnh trung thùc, cëi
më, tr¸ch nhiÖm x· héi vµ quan t©m ch¨m sãc ng−êi kh¸c”.
-Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ (ILO) ®Þnh nghÜa HTX lµ sù liªn kÕt cña
nh÷ng ng−êi ®ang gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n kinh tÕ gièng nhau, tù nguyÖn liªn
kÕt l¹i trªn c¬ së b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô, sö dông tµi s¶n mµ hä ®·
chuyÓn giao vµo HTX phï hîp víi nhu cÇu chung vµ gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n
®ã chñ yÕu b»ng sù tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vµ b»ng c¸ch sö dông c¸c chøc
n¨ng kinh doanh trong tæ chøc hîp t¸c phôc vô cho lîi Ých vËt chÊt vµ tinh thÇn
chung.
- LuËt Hîp t¸c x· céng hoµ Liªn bang §øc ®Þnh nghÜa: “Hîp t¸c x· ®¨ng
ký lµ nh÷ng tËp thÓ víi sè l−îng thµnh viªn kh«ng h¹n chÕ nh»m khuyÕn khÝch
viÖc s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c thµnh viªn, th«ng qua c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh
doanh chung”.
- Theo LuËt Hîp t¸c x· Phi lÝp pin: Hîp t¸c x· lµ tæ chøc cña nh÷ng ng−êi
cã cam kÕt chung vµ tËp hîp nhau l¹i mét c¸ch tù nguyÖn ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých
x· héi hoÆc kinh tÕ chung, cã sù ®ãng gãp c«ng b»ng vµo vèn, vµ chÊp nhËn
phÇn ®ãng gãp hîp lý vµo c¸c c«ng viÖc v× phÇn lîi Ých cña viÖc kinh doanh theo
nguyªn t¾c hîp t¸c ®· ®−îc mäi ng−êi chÊp nhËn.
- LuËt Hîp t¸c x· In-®«-nª-xi-a ®Þnh nghÜa: “Hîp t¸c x· lµ tæ chøc kinh tÕ
cña nh©n d©n mang tÝnh x· héi, gåm nh÷ng ng−êi hoÆc hîp t¸c x· ë ®Þa ph−¬ng
lµ thµnh viªn lËp nªn mét hÖ thèng kinh tÕ nh− lµ nç lùc chung dùa trªn nguyªn
t¾c c¬ së cña t×nh anh em”.
Tãm l¹i, quan niÖm vÒ hîp t¸c x· ë hÇu hÕt c¸c n−íc ®Òu thÓ hiÖn râ
nh÷ng ®iÓm chung sau ®©y:
- Hîp t¸c x· lµ sù liªn kÕt cña nh÷ng ng−êi tham gia, cïng gãp tiÒn d−íi
d¹ng vèn gãp. Trong hîp t¸c x· nhÊn m¹nh yÕu tè con ng−êi chø kh«ng ph¶i sè
vèn mµ hä gãp.
- Hîp t¸c x· lµ mét tæ chøc kinh tÕ ®Æc thï chø kh«ng ph¶i lµ mét c«ng ty
cæ phÇn hoÆc mét tæ chøc tõ thiÖn. Hîp t¸c x· lµ tæ chøc kinh doanh g¾n chÆt
víi hiÖu qu¶ vµ sù rñi ro. Nh÷ng thµnh viªn hay nh÷ng ng−êi gãp vèn vµ hîp t¸c
x· cã lîi Ých chung vµ nhu cÇu chung mµ hä muèn vµ ®−îc tho¶ m·n.
8
- Hîp t¸c x· lµ doanh nghiÖp ®−îc qu¶n lý theo nguyªn t¾c d©n chñ. Mçi
x· viªn chØ cã mét vµ chØ mét phiÕu biÓu quyÕt kh«ng ph©n biÖt suÊt vèn gãp
nhiÒu hay gãp Ýt.
- KhÈu hiÖu cña Hîp t¸c x· lµ phôc vô h¬n lµ kiÕm lêi. Tuy lîi nhuËn
lu«n g¾n víi Hîp t¸c x·, nh−ng môc ®Ých cña Hîp t¸c x· vÉn lµ phôc vô (phôc
vô c¸c x· viªn) vµ phôc vô tèi ®a lµ nhiÖm vô hµng ®Çu cña Hîp t¸c x·.
- Ph−¬ng ch©m chñ ®¹o cña Hîp t¸c x· lµ gióp ®ì lÉn nhau vµ tù m×nh
góp m×nh.
- Mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña Hîp t¸c x· lµ tù nguyÖn, b×nh
®¼ng vµ cïng cã lîi. Lîi nhuËn ®−îc ph©n phèi kh«ng chØ c¨n cø vµo vèn gãp
mµ cßn c¨n cø møc ®é sö dông dÞch vô cña c¸c x· viªn.
- Môc tiªu nh»m vµo sù thay ®æi ®Þa vÞ kinh tÕ - x· héi cña c¸c x· viªn.
- Mét ®Æc tÝnh quan träng n÷a cña Hîp t¸c x· kh«ng chØ n©ng cao kinh tÕ
cho x· viªn mµ cßn phôc vô céng ®ång.
ë n−íc ta, LuËt Hîp t¸c x· n¨m 1996 ghi râ: “Hîp t¸c x· lµ tæ chøc kinh
tÕ tù chñ do nh÷ng ng−êi lao ®éng cã nhu cÇu, lîi Ých chung, tù nguyÖn cïng
gãp vèn, gãp søc lËp ra theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó ph¸t huy søc m¹nh cña
tËp thÓ vµ cña tõng x· viªn, nh»m gióp nhau thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ h¬n c¸c ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô vµ c¶i thiÖn ®êi sèng, gãp phÇn ph¸t triÓn
kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc”.
§iÒu 1, Ch−¬ng I cña LuËt HTX n¨m 2003 kh¼ng ®Þnh: Hîp t¸c x· lµ tæ
chøc kinh tÕ tËp thÓ do c¸c c¸ nh©n, hé gia ®×nh, ph¸p nh©n (sau ®©y gäi chung
lµ x· viªn) cã nhu cÇu, lîi Ých chung, tù nguyÖn gãp vèn, gãp søc lËp ra theo quy
®Þnh cña LuËt nµy ®Ó ph¸t huy søc m¹nh tËp thÓ cña tõng x· viªn tham gia hîp
t¸c x·, cïng gióp nhau thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh
vµ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña
®Êt n−íc.
Hîp t¸c x· ho¹t ®éng nh− mét lo¹i h×nh doanh nghiÖp, cã t− c¸ch ph¸p
nh©n, tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c nghÜa vô tµi chÝnh trong ph¹m vi vèn
®iÒu lÖ, vèn tÝch luü vµ c¸c nguån vèn kh¸c cña hîp t¸c x· theo quy ®Þnh cña
ph¸p luËt.
9
Sù hoµn thiÖn kh¸i niÖm cña LuËt HTX
N¨m 1996
N¨m 2003
- HTX lµ tæ chøc kinh tÕ tù chñ
- HTX lµ mét tæ chøc kinh tÕ tËp thÓ
- Thµnh viªn: Ng−êi lao ®éng
- Thµnh viªn: C¸ nh©n, hé gia ®×nh.
ph¸p nh©n
- Cïng nhu cÇu, lîi Ých chung
- Cïng nhu cÇu, lîi Ých chung
- Tù nguyÖn gãp vèn, gãp søc lËp ra
- Tù nguyªn gãp vèn, gãp søc lËp ra
theo ph¸p luËt
theo quy ®Þnh LuËt HTX
- Ph¸t huy søc m¹nh tËp thÓ
- Ph¸t huy søc m¹nh tËp thÓ
- HTX ho¹t ®éng nh− mét lo¹i h×nh
doanh nghiÖp
1.1.2.2 Hîp t¸c x· th−¬ng m¹i (HTXTM)
Sau khi cã LuËt HTX 1996, §iÒu lÖ mÉu HTXTM ban hµnh theo NghÞ
®Þnh 41 CP cña ChÝnh phñ ngµy 29/4/1997 ®· ®Þnh nghÜa HTXTM nh− sau:
“HTXTM lµ tæ chøc kinh tÕ cña nh÷ng ng−êi lao ®éng cã nhu cÇu, lîi Ých chung,
tù nguyÖn cïng gãp vèn, gãp søc lËp ra theo LuËt Hîp t¸c x· vµ §iÒu lÖ mÉu
HTXTM ®Ó kinh doanh th−¬ng m¹i dÞch vô nh»m ph¸t huy søc m¹nh cña tËp thÓ
vµ cña tõng x· viªn, ph¸t triÓn m¹ng l−íi kinh doanh, n©ng cao chÊt l−îng phôc
vô, gãp phÇn c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi cña x· viªn vµ cña céng ®ång”.
§iÒu 6, LuËt HTX (2003) quy ®Þnh HTX cã quyÒn kinh doanh ë tÊt c¶ c¸c
lÜnh vùc, ngµnh nghÒ kinh doanh mµ luËt ph¸p kh«ng cÊm. Thùc tÕ ph¸t triÓn HTX
trong nh÷ng n¨m qua cho thÊy lÜnh vùc kinh doanh cña c¸c HTX rÊt ®a d¹ng. Bªn
c¹nh nh÷ng ngµnh nghÒ, lÜnh vùc truyÒn thèng nh− n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp,
GTVT, th−¬ng m¹i, tÝn dông,…nhiÒu ngµnh nghÒ, lÜnh vùc míi nh−: vÖ sinh m«i
tr−êng, tr−êng häc, tang lÔ, nhµ ë, bÖnh viÖn, ®iÖn, n−íc sinh ho¹t,…còng ®· ®−îc
më ra.
Tuy nhiªn trong tæ chøc, qu¶n lý, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña c¸c HTX cã thÓ
ph©n lo¹i theo "lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ ngµnh nghÒ kinh doanh" nh− sau:
- Nhãm HTX n«ng - l©m, thuû s¶n, muèi,
- Nhãm HTX tiÓu thñ c«ng nghiÖp.
- Nhãm HTXTM dÞch vô,…
V× vËy HTXTM cã ®Æc ®iÓm sau:
10
- Tõ kh¸i niÖm th−¬ng m¹i nªu trªn, kh¸i niÖm HTXTM bao trïm c¸c
lÜnh vùc:
+ Th−¬ng m¹i hµng ho¸;
+ Th−¬ng m¹i dÞch vô;
+ Th−¬ng m¹i trong ®Çu t− ;
+ Vµ th−¬ng m¹i trong së h÷u trÝ tuÖ
- Lµ HTXTM th× ngµnh nghÒ kinh doanh th−¬ng m¹i ph¶i chiÕm tû träng
lín trong tæng sè c¸c ngµnh nghÒ ®¨ng ký kinh doanh.
- HTXTM víi ph−¬ng ch©m chñ ®¹o lµ gióp ®ì lÉn nhau, môc tiªu chñ
yÕu hµng ®Çu cña HTX lµ phôc vô x· viªn (dùa trªn nÒn t¶ng tiªu dïng c¸ nh©n
vµ phôc vô s¶n xuÊt) trªn c¬ së ®ã míi nãi ®Õn ph¸t triÓn kinh doanh. V× vËy
quy m« x· viªn HTX còng lµ mét ®Æc ®iÓm cña HTXTM.
1.2. Sù tån t¹i tÊt yÕu kh¸ch quan vµ vai trß HTXTM trong nÒn kinh
tÕ n−íc ta.
1.2.1. Sù tån t¹i tÊt yÕu kh¸ch quan HTXTM trong nÒn kinh tÕ:
Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù
qu¶n lý cña Nhµ n−íc, theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa lµ ®−êng lèi chiÕn l−îc
cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta.Trong nÒn kinh tÕ Êy, kinh tÕ tËp thÓ cã vÞ trÝ, vai trß quan
träng. Khi b−íc vµo thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i ho¸, tõng b−íc xo¸ ®ãi,
gi¶m nghÌo th× viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn HTX lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò lín ®−îc
§¶ng vµ Nhµ n−íc quan t©m, lµ nhu cÇu cÊp b¸ch vµ kh«ng thÓ thiÕu trong tiÕn tr×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n−íc ta hiÖn nay.
Trong c¬ chÕ thÞ tr−êng, tõng doanh nghiÖp còng nh− mçi hé n«ng d©n
cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt, kinh doanh, t¹o nªn sù ph¸t triÓn míi trong kinh
tÕ, v¨n ho¸ ë n«ng th«n. Trong ®iÒu kiÖn ®i lªn tõ mét nÒn s¶n xuÊt nhá, ph¸t
triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, sù hîp t¸c gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt kinh doanh
riªng lÎ d−íi nhiÒu h×nh thøc lµ mét nhu cÇu bøc xóc cña nh÷ng ng−êi kinh
doanh c¸ thÓ, bëi lÏ:
Tr−íc ®©y, x· viªn HTXMB chñ yÕu lµ n«ng d©n, hä lµ x· viªn HTXNN
th× còng ®ång thêi lµ x· viªn HTXMB. Khi c¬ chÕ thÞ tr−êng h×nh thµnh vµ vËn
hµnh ®· xuÊt hiÖn mét sè l−îng lín c¸ nh©n, hé gia ®×nh tham gia th−¬ng
tr−êng. Mét sè l−îng kh«ng nhá n«ng d©n do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau
nh− ®iÒu kiÖn vèn, thÞ tr−êng, kh¨ n¨ng thÝch øng víi c¬ chÕ míi ®· chuyÓn tõ
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sang kinh doanh th−¬ng m¹i hoÆc ho¹t ®éng c¶ hai lÜnh
11
vùc (mét sè hé ®· thuª lao ®éng theo mïa vô ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, cßn gia
®×nh hä trùc tiÕp kinh doanh th−¬ng m¹i). Hé vµ c¸ nh©n kinh doanh trong lÜnh
vùc th−¬ng m¹i - dÞch vô th−êng yÕu, kÐm khi c¹nh tranh trªn th−¬ng tr−êng víi
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Bëi v×: c¬ së vËt chÊt kü thuËt nh×n chung cßn nhá
bÐ, l¹c hËu; viÖc øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt, c«ng nghÖ míi, ®µo t¹o vµ
båi d−ìng lao ®éng, b¶o hiÓm, gÆp nhiÒu khã kh¨n; kh«ng cã ®iÒu kiÖn n¾m b¾t
th«ng tin thÞ tr−êng (®Æc biÖt lµ thÞ tr−êng ngoµi n−íc) mét c¸ch nhanh nh¹y,
kh¶ n¨ng tËp trung, tÝch tô vèn bÞ h¹n chÕ.
HiÖn nay, ë n«ng th«n n−íc ta, vÒ c¬ b¶n, hé n«ng d©n, hé x· viªn lµ ®¬n
vÞ kinh tÕ tù chñ nh−ng vÉn lµ nh÷ng hé tiÓu n«ng nhá bÐ, cã n¬i cßn nÆng vÒ
s¶n xuÊt mang tÝnh tù cung, tù cÊp. Thu nhËp vµ ®êi sèng cña ®a sè n«ng d©n
trong thêi kú ®æi míi tuy ®· ®−îc c¶i thiÖn, nh−ng vÉn ë møc thÊp. NhiÒu vïng
(®Æc biÖt ë c¸c tØnh B¾c Trung bé vµ Duyªn h¶i miÒn Trung) th−êng xuyªn bÞ
thiªn tai tµn ph¸ lµm t¨ng thªm nh÷ng khã kh¨n vÒ ®êi sèng vµ s¶n xuÊt, kinh
doanh cña c¸c n«ng hé. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, tõng hé n«ng d©n ®¬n ®éc
kh«ng thÓ tù m×nh kh¾c phôc khã kh¨n ®Ó v−¬n lªn nhanh chãng trong s¶n xuÊt,
kinh doanh vµ c¶i thiÖn ®êi sèng.
Nh÷ng h¹n chÕ, yÕu kÐm cña kinh tÕ hé ®ßi hái ph¶i cã c¸c h×nh thøc liªn
kÕt kinh tÕ ®Ó t¨ng thªn nguån lùc s¶n xuÊt, kinh doanh (®Æc biÖt lµ hç trî cho
nhau vÒ vèn) còng nh− chia sÎ rñi ro. HTX trong lÜnh vùc l−u th«ng kh«ng ®ông
ch¹m ®Õn quyÒn së h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vµ quyÒn sö dông ®Êt cña ng−êi lao
®éng, vÉn b¶o l−u ®−îc ph−¬ng thøc s¶n xuÊt cña kinh tÕ hé, do ®ã, ng−êi lao
®éng dÔ chÊp nhËn, h¬n n÷a, tæ chøc kinh tÕ HTX cã thÓ kÕt hîp vµ ph¸t huy
®−îc søc m¹nh cña tõng c¸ nh©n vµ cña tËp thÓ. Do vËy, nhu cÇu hîp t¸c cña
kinh tÕ hé ®· xuÊt hiÖn vµ trë thµnh tÊt yÕu kh¸ch quan.
Ngoµi n«ng d©n (vÉn lµ lùc l−îng ®ång ®¶o, chñ yÕu) vµ ng−êi bu«n b¸n
nhá, cßn cã mét sè ®èi t−îng kh¸c muèn tham gia HTXTM. Hä lµ nh÷ng ng−êi
lµm nghÒ chÕ biÕn l−¬ng thùc thùc phÈm, gia c«ng hµng tiªu dïng, c¸n bé c«ng
nh©n viªn vÒ h−u, mÊt søc hoÆc ®ang c«ng t¸c t¹i c¸c bÖnh viÖn, c¬ quan nhµ
m¸y, gi¸o viªn, sinh viªn trong c¸c tr−êng ®¹i häc, cao ®¼ng. Trong sè ®ã,
kh«ng Ýt ng−êi cã vèn nhµn rçi tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau muèn tham gia HTX
sÏ cã lîi h¬n so víi göi tiÒn tiÕt kiÖm. Nh÷ng ng−êi kh¸c kh«ng cã vèn nh−ng
cã thêi gian, søc lùc còng nh− kinh nghiÖm qu¶n lý kinh doanh tham gia kinh
doanh th−¬ng m¹i dÞch vô ®Ó t¨ng thªm thu nhËp, hoÆc chØ cã nhu cÇu ®−îc
h−ëng dÞch vô cña HTX víi chÊt l−îng hµng ho¸ b¶o ®¶m, gi¸ phï hîp, mua
s¾m thuËn tiÖn, th¸i ®é phôc vô chu ®¸o v.v..
* §èi víi khu vùc miÒn nói, vïng s©u, vïng xa:
12
Do giao th«ng ch−a ph¸t triÓn, thu nhËp cña ®¹i bé phËn d©n c− nh×n
chung cßn ë møc rÊt thÊp nªn c¸c tæ chøc c¸ nh©n thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
kh¸c kh«ng muèn ®Çu t−, kinh doanh ë khu vùc nµy v× lîi nhuËn Ýt, hoÆc kh«ng
cã lîi nhuËn trong khi chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch cña Nhµ n−íc ch−a ®ñ møc cÇn
thiÕt, c¸c HTXTM ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña m×nh vµ cã vai trß quan träng
trong s¶n xuÊt, ®êi sèng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n téc cña §¶ng vµ Nhµ n−íc.
Trªn thùc tÕ mÊy chôc n¨m qua, ®Æc biÖt lµ nh÷ng n¨m chóng ta ®iÒu hµnh nÒn
kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, m¹ng l−íi Hîp t¸c x· vïng cao ®·
hç trî ®¾c lùc cho th−¬ng nghiÖp nhµ n−íc trong viÖc cung øng, ph©n phèi c¸c
mÆt hµng chÝnh s¸ch, ®ång thêi tæ chøc b¸n lÎ hµng tiªu dïng thiÕt yÕu theo thÞ
hiÕu cña ®ång bµo c¸c d©n téc vµ thu mua n«ng, l©m s¶n.
Kinh tÕ tËp thÓ víi nhiÒu h×nh thøc hîp t¸c ®a d¹ng, mµ nßng cèt lµ hîp
t¸c x· dùa trªn së h÷u cña c¸c thµnh viªn vµ h×nh thøc tËp thÓ, liªn kÕt réng r·i
nh÷ng ng−êi lao ®éng, c¸c hé s¶n xuÊt, kinh doanh, c¸c doanh nghiÖp nhá vµ
võa thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, kh«ng giíi h¹n qui m«, lÜnh vùc, ®Þa bµn.
Kinh tÕ tËp thÓ ®ang tån t¹i ë n−íc ta hiÖn nay cã 3 h×nh thøc chñ yÕu lµ : tæ hîp
t¸c, hîp t¸c x· vµ liªn hiÖp hîp t¸c x·. Kinh tÕ tËp thÓ cã quan hÖ kh¨ng khÝt víi
kinh tÕ hé vµ ®ang h×nh thµnh h×nh thøc liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp c«ng
nghiÖp lín. Thùc tiÔn ®ang ®Æt ra yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ nãi chung vµ
HTX nãi riªng, cô thÓ:
Mét lµ, NghÞ quyÕt §¹i héi IX ®· x¸c ®Þnh nhiÖm vô x©y dùng nÒn kinh tÕ
thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh cña mäi
thµnh phÇn kinh tÕ víi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau. Víi tr¸ch nhiÖm cô thÓ ho¸
®−êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ cña §¹i héi IX, Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng ph¶i
bµn c¸c chñ tr−¬ng, biÖn ph¸p ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, nh»m ®¹t ®−îc c¸c
môc tiªu ph¸t triÓn do §¹i héi ®Ò ra. TiÕp theo, Héi nghÞ Trung −¬ng V ®· bµn vµ
ra nghÞ quyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ vµ kinh tÕ t− nh©n.
Hai lµ, ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ ë n−íc ta hiÖn nay lµ mét yªu cÇu
kh¸ch quan.
- Kinh tÕ hîp t¸c lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña s¶n xuÊt hµng ho¸. NÒn kinh tÕ
n−íc ta ®· chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸, tÝnh chÊt hµng ho¸ ngµy cµng t¨ng.
N«ng nghiÖp n−íc ta c¬ b¶n ®· lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Sù c¹nh tranh gay g¾t
trªn thÞ tr−êng yªu cÇu nh÷ng ng−êi lao ®éng riªng lÎ ph¶i liªn kÕt, hîp t¸c víi
nhau ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn.
- Ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ lµ con ®−êng gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a s¶n
xuÊt nhá, manh món vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ lín trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc.
13
- Kinh tÕ tËp thÓ lµ h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ mang tÝnh x· héi ho¸ cao
h¬n kinh tÕ c¸ thÓ, hé gia ®×nh, lµ nh©n tè quan träng ®Ó x©y dùng x· héi c«ng
b»ng, d©n chñ, v¨n minh, gi¸o dôc ý thøc tËp thÓ vµ ®oµn kÕt céng ®ång.
- Hîp t¸c x· lµ h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ quan träng ®Ó ng−êi lao ®éng, hé
x· viªn tiÕp nhËn sù hç trî cña Nhµ n−íc, liªn kÕt víi doanh nghiÖp thuéc c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ, thùc hiÖn liªn minh c«ng n«ng.
- Ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ lµ yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh
h−íng x· héi chñ nghÜa, ®Ó kinh tÕ tËp thÓ cïng víi kinh tÕ Nhµ n−íc h×nh thµnh
nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Ba lµ, tr−íc yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, ë n−íc ta hiÖn nay ®· xuÊt
hiÖn hµng tr¨m ngµn tæ hîp t¸c vµ hµng ngµn hîp t¸c x· míi, ra ®êi mét c¸ch tù
nguyÖn. §ã lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan mµ §¶ng vµ ChÝnh phñ ®· chñ ®éng t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi gióp ®ì cho kinh tÕ tËp thÓ vµ hîp t¸c x· ph¸t triÓn.
Bèn lµ, Tõ sau khi cã NghÞ quyÕt X cña Bé ChÝnh trÞ khãa VI, kinh tÕ hé
n−íc ta ®· ph¸t triÓn nhanh chãng. Tuy nhiªn kinh tÕ hé ®ang gÆp nh÷ng khã
kh¨n khi ho¹t ®éng trong c¬ chÕ thÞ tr−êng, h¹n chÕ sù ph¸t triÓn ®i lªn cña lùc
l−îng s¶n xuÊt. Ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn vµ gióp ®ì cho kinh tÕ
hé tiÕp tôc ph¸t triÓn.
N¨m lµ, sau n¨m n¨m thùc hiÖn ChØ thÞ 68-CT/T¦ ngµy 24/5/1996 cña
Ban BÝ th− khãa VII vµ LuËt hîp t¸c x· (1996) , kinh tÕ tËp thÓ ®· cã b−íc ph¸t
triÓn, nh−ng cßn yÕu kÐm. NhËn thøc cña c¸c cÊp uû ®¶ng vµ chÝnh quyÒn vÒ
kinh tÕ tËp thÓ ch−a ®Çy ®ñ, ®óng ®¾n; nh©n d©n cßn t©m lý nghi ng¹i. ViÖc x¸c
®Þnh râ quan ®iÓm, chñ tr−êng, biÖn ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ, t¹o ta sù
thèng nhÊt vÒ nhËn thøc trong toµn §¶ng, trong nh©n d©n trong lóc nµy lµ sù cÇn
thiÕt kh¸ch quan .V× vËy luËt HTX ®· ®−îc söa ®æi , bæ xung vµ ®−îc Quèc héi
th«ng qua vµo th¸ng 11 n¨m 2003.
1.2.2. Vai trß cña HTX trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i
Trong ®iÒu kiÖn ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt nhá lµ
chñ yÕu th× hîp t¸c gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt-kinh doanh riªng lÎ d−íi nhiÒu
h×nh thøc lµ mét nhu cÇu, xu thÕ kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n
xuÊt. §¶ng vµ Nhµ n−íc ta chñ tr−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn, trong ®ã cã kinh tÕ tËp thÓ mµ nßng cèt lµ c¸c HTX lµ mét bé phËn quan
träng, cïng víi kinh tÕ Nhµ n−íc tõng b−íc trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ
quèc d©n. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi thêi kú 2001-2010 ®−îc §¹i héi
§¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam th«ng qua ®· x¸c
®Þnh râ vai trß cña kinh tÕ tËp thÓ “ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn,
nhiÒu h×nh thøc së h÷u” ®Ó huy ®éng tèi ®a mäi nguån lùc, t¹o søc bËt míi cho
14
ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ víi c¸c h×nh thøc së
h÷u kh¸c nhau hoÆc ®an xen hçn hîp ®Òu ®−îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn l©u dµi,
c¹nh tranh b×nh ®¼ng vµ lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ
tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa”.
N−íc ta lµ mét n−íc n«ng nghiÖp víi h¬n 75% d©n sè sèng ë n«ng th«n; tû
träng trong tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP) cña nhãm ngµnh n«ng, l©m nghiÖp,
thuû s¶n cßn cao (n¨m 2000 lµ 24,3%). V× vËy, vai trß cña kinh tÕ hîp t¸c x· nãi
chung vµ HTXTM nãi riªng trªn ®Þa bµn n«ng th«n lµ hÕt søc quan träng. Kinh
nghiÖm trªn thÕ giíi còng cho thÊy vai trß kh«ng thÓ thiÕu cña hîp t¸c x· trong qu¸
tr×nh ®−a n«ng nghiÖp tiÕn lªn s¶n xuÊt hµng ho¸ lín, ®Æc biÖt trong øng dông tiÕn bé
khoa häc kü thuËt, cung øng vËt t− vµ tiªu thô s¶n phÈm ë thÞ tr−êng trong n−íc nãi
chung vµ thÞ tr−êng n«ng th«n nãi riªng. §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®¸nh gi¸ cao vai trß
cña HTX trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. NghÞ quyÕt sè 10/11/1998 cña Bé
ChÝnh trÞ vµ gÇn ®©y nhÊt lµ NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 5 Ban ChÊp hµnh Trung
−¬ng §¶ng kho¸ IX ®· kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã.
Ho¹t ®éng mua vµ b¸n cña HTX thùc chÊt lµ gãp phÇn ®Èy m¹nh trao ®æi
hµng ho¸ gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng ®a d¹ng cña
nh©n d©n vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt, tr−íc hÕt lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ
c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Trong thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, HTXMB thùc sù
lµ trî thñ ®¾c lùc cña TNQD trªn ®Þa bµn n«ng th«n. Nh÷ng thµnh tùu cña
th−¬ng nghiÖp quèc doanh kh«ng thÓ t¸ch rêi nh÷ng kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c
HTXMB. Lµ cÇu nèi gi÷a ng−êi s¶n xuÊt vµ ng−êi tiªu thô, HTXMB ch¼ng
nh÷ng ®· ®em l¹i lîi Ých tr−íc m¾t, mµ cßn ®em l¹i lîi Ých l©u dµi cho n«ng d©n.
Cã thÓ nãi, trong thêi kú nµy, lîi Ých riªng cña n«ng d©n ®· g¾n liÒn víi lîi Ých
tËp thÓ vµ lîi Ých chung cña Nhµ n−íc.
LuËt Hîp t¸c x· ban hµnh n¨m 1996 vµ n¨m 2003 ®· ®¸nh dÊu sù ®æi míi
vÒ nhËn thøc vai trß cña hîp t¸c x·, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta chñ tr−¬ng ph¸t triÓn
kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã kinh tÕ hîp t¸c x· lµ mét bé phËn
quan träng.Thùc tÕ cho thÊy, ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c x· nãi chung vµ hîp t¸c
x· th−¬ng m¹i nãi riªng kh«ng chØ v× nh÷ng môc tiªu kinh tÕ, mµ cßn cã c¶
nh÷ng môc tiªu x· héi. ChØ cã trªn c¬ së hîp t¸c víi nhau, nh÷ng ng−êi lao
®éng, kinh doanh bu«n b¸n nhá míi cã thÓ t¹o ®−îc søc m¹nh tËp thÓ trong s¶n
xuÊt kinh doanh ®Ó t¹o thªm viÖc lµm, t¨ng thªm thu nhËp, thùc hiÖn xo¸ ®ãi,
gi¶m nghÌo. H¬n n÷a, ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c x· nãi chung, HTXTM nãi
riªng còng nh»m gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp, ®æi míi bé
mÆt n«ng th«n, t¨ng c−êng mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a Nhµ n−íc vµ n«ng d©n,
gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, cñng cè khèi liªn
minh c«ng - n«ng.
15
Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vai trß cña c¸c HTXTM ®−îc thÓ
hiÖn râ nÐt qua viÖc cung øng vËt t− n«ng nghiÖp, c«ng cô s¶n xuÊt vµ hµng tiªu
dïng thiÕt yÕu cã chÊt l−îng vµ gi¸ c¶ hîp lý trªn ®Þa bµn n«ng th«n réng lín. ë
c¸c vïng s¶n xuÊt tËp trung, nhiÒu HTXTM gióp n«ng d©n tiªu thô n«ng s¶n
theo h−íng ®¶m b¶o lîi Ých cho ng−êi lao ®éng, h¹n chÕ sù thao tóng cña
th−¬ng nghiÖp t− nh©n, tr¸nh cho hä kh«ng bÞ Ðp gi¸. Ho¹t ®éng cña HTX còng
chó träng khai th¸c s¶n phÈm, hµng ho¸ thuéc thÕ m¹nh cña tõng vïng, tæ chøc
chÕ biÕn (chñ yÕu lµ s¬ chÕ) vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng dÞch vô phôc vô s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp vµ gãp phÇn xuÊt khÈu, ph¸t triÓn c¸c HTXTM lµ gi¶i ph¸p ®em l¹i
hiÖu qu¶ kinh tÕ râ rÖt, ®¸p øng c¶ “®Çu vµo” cho s¶n xuÊt, cho tiªu dïng c¸
nh©n vµ “®Çu ra ” cho c¸c lo¹i s¶n phÈm hµng ho¸ cña n«ng d©n. Ho¹t ®éng
cung øng t− liÖu s¶n xuÊt, hµng tiªu dïng vµ tæ chøc thu mua, tiªu thô n«ng s¶n
hµng ho¸, còng nh− c¸c dÞch vô phôc vô s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ®· kh¼ng ®Þnh vai
trß to lín cña c¸c HTXTM trong viÖc gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt, æn
®Þnh ®êi sèng, më réng thÞ tr−êng trong n−íc nãi chung vµ thÞ tr−êng n«ng th«n
nãi riªng.
1.3. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ
nãi chung vµ HTX nãi riªng trong thêi kú ®æi míi tõ 1986 ®Õn nay
Kinh tÕ n«ng th«n trong nh÷ng n¨m võa qua ®· cã qu¸ tr×nh ®æi míi toµn
diÖn, s©u s¾c. Søc lao ®éng vµ ®Êt ®ai ®−îc gi¶i phãng ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ to
lín. Tõng b−íc chuyÓn tõ nÒn s¶n xuÊt thuÇn n«ng ®éc canh, tù cung, tù cÊp
sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸, ®· t¹o ra nh÷ng vïng chuyªn canh s¶n xuÊt hµng ho¸
lín, cã gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu cao. §êi sèng n«ng d©n ë phÇn lín c¸c vïng
n«ng th«n ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt. X©y dùng n«ngth«n míi XHCN ®· ®−îc quan
t©m ph¸t triÓn nh− c¬ së h¹ tÇng x· héi, ®−êng giao th«ng n«ng th«n, hÖ thèng
cung cÊp ®iÖn, n−íc phôc vô s¶n xuÊt vµ n−íc sinh ho¹t. Quan hÖ s¶n xuÊt ®−îc
®æi míi mét b−íc theo h−íng ph¸t huy kinh tÕ hé, ®æi míi kinh tÕ hîp t¸c,
HTX, doanh nghiÖp nhµ n−íc, khuyÕn khÝch kinh tÕ t− nh©n, x©y dùng mét nÒn
kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn.
Tuy nhiªn, trong n«ng th«n hiÖn nay vÉn ®ang cã nh÷ng th¸ch thøc lín:
c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n chuyÓn dÞch chËm, s¶n xuÊt ch−a theo s¸t yªu cÇu cña
thÞ tr−êng, ®a sè s¶n phÈm lµm ra cã chÊt l−îng thÊp, gi¸ thµnh cao nªn khã tiªu
thô. Lao ®éng n«ng th«n thiÕu viÖc lµm, thu nhËp cña n«ng th«n cßn thÊp, t×nh
tr¹ng nghÌo ®ãi ®· gi¶m nh−ng cßn gay g¾t ë nhiÒu n¬i, ë miÒn nói phÝa B¾c,
Duyªn h¶i miÒn Trung, T©y Nguyªn, §ång b»ng s«ng Cöu Long tû lÖ hé nghÌo
®ãi cßn ë møc 20-25%, c¸ biÖt cã n¬i 35%. T×nh tr¹ng møc sèng chªnh lÖch
gi÷a ng−êi giµu vµ ng−êi nghÌo ngµy cµng lín, ®iÒu nµy cµng diÔn ra gay g¾t
16
trong nÒn kinh tÕ më cña vµ héi nhËp toµn cÇu. C¬ së h¹ tÇng n«ng th«n ë nhiÒu
vïng cßn rÊt thiÕu.
Trong n«ng th«n hiÖn nay cã kho¶ng 28 triÖu lao ®éng (chiÕm 73% lao
®éng c¶ n−íc) víi ®¹i ®a sè lµ hé n«ng d©n tù chñ, c¸ lÎ cßn nghÌo, ch−a cã tÝch
luü hoÆc tÝch luü ch−a ®¸ng kÓ, c¸c c¬ héi ph¸t triÓn cßn h¹n hÑp, dÔ bÞ tæn
th−¬ng tr−íc sù biÕn ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr−êng. Trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh vµ
héi nhËp s¾p tíi, hä cµng ph¶i g¸nh chÞu søc Ðp lín h¬n, ch¾c ch¾n sÏ dÔ bÞ rñi
ro h¬n. Tõ thùc tÕ nµy hä rÊt cÇn cã sù hç trî cña Nhµ n−íc, cña c¸c doanh
nghiÖp vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ - x· héi, ®Æc biÖt lµ sù hç trî ®Ó hä cã thÓ liªn kÕt
l¹i víi nhau thµnh céng ®ång d−íi d¹ng hîp t¸c ®a d¹ng trªn c¬ së tù nguyÖn,
cïng cã lîi. ChØ cã nh− vËy, hä míi ®ñ søc tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong c¬ chÕ thÞ
tr−êng. Cã thÓ nãi c¸c h×nh thøc hîp t¸c gi¶n ®¬n vµ HTX lµ cÇu nèi ®Ó gióp
ng−êi n«ng d©n hoµ nhËp víi sù ph¸t triÓn chung cña toµn x· héi.
Víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ n−íc ta cßn ch−a ph¸t triÓn vµ kinh tÕ n«ng th«n,
n«ng nghiÖp cßn chiÕm tû träng cao c¶ vÒ lùc l−îng lao ®éng vµ gi¸ trÞ ®ãng gãp
cho x· héi, bé ph©n d©n c− nghÌo vµ yÕu vÒ kinh tÕ cßn kh¸ ®«ng; ®Êt n−íc sÏ
kh«ng thÓ tiÕp tôc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÕu kh«ng sím c¶i
thiÖn ®êi sèng vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña nh÷ng ng−êi lao ®éng ë n«ng th«n. C¸c
tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c vµ HTX ®Æc biÖc cã ý nghÜa, vai trß v« cïng quan träng
®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n theo ®Þnh h−íng x· héi chñ
nghÜa, bëi v× nã cã vai trß “bµ ®ì” ®èi víi ng−êi lao ®éng, gióp hä trong qu¸
tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt sao cho cã lîi nhÊt; cung cÊp c¸c dÞch vô ®Çu vµo cho
nh÷ng hé ch−a cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ gióp ®ì thªm vÒ c¸c dÞch vô
®Çu ra cho c¸c hé s¶n xuÊt hµng ho¸; lµm ®iÓm tùa ®Ó x©y dùng CNXH, ®ång
thêi më mang ngµnh nghÒ, ph©n c«ng l¹i lao ®éng, gãp phÇn thùc hiÖn c«ng
b»ng x· héi, d©n chñ ë n«ng th«n, tiÕn tíi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
Trong giai ®o¹n ®æi míi, ®−êng lèi, chñ tr−¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n−íc
®èi víi kinh tÕ HTX ®· ®−îc ®Ò cËp trong nhiÒu v¨n kiÖn nh− NghÞ quyÕt §¹i
héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI, VII. VIII. IX, HiÕn ph¸p 1992. ChØ thÞ 68CT/T¦ ngµy 24/5/1996 cña Ban BÝ th− Trung −¬ng §¶ng, NghÞ quyÕt Héi nghÞ
Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng lÇn thø 5 (kho¸ IX) vµ ®Æc biÖt lµ LuËt Hîp t¸c
x· ®· ®−îc ban hµnh ngµy 20/3/1996 vµ LuËt HTX n¨m 2003 víi c¸c NghÞ ®Þnh
h−íng dÉn. Trong n«ng nghiÖp, sau chØ thÞ 100 cña Ban BÝ th− Trung −¬ng
§¶ng, cã NghÞ quyÕt 10 cña Bé ChÝnh trÞ. Riªng lÜnh vùc th−¬ng m¹i cã quyÕt
®Þnh 194/H§BT ngµy 23/12/1988 cña H§BT ban hµnh qui ®Þnh vÒ tæ chøc vµ
ho¹t ®éng cña HTXMB. NghÞ quyÕt 12/NQ-T¦ ngµy 3/1/1996 cña Bé ChÝnh trÞ
vÒ “tiÕp tôc ®æi míi tæ chøc vµ ho¹t ®éng th−¬ng nghiÖp ph¸t triÓn thÞ tr−êng
theo ®Þnh h−íng XHCN”, NghÞ ®Þnh 41/N§-CP ban hµnh §iÒu lÖ mÉu HTXTM.
Néi dung c¬ b¶n cña nh÷ng v¨n kiÖn cña §¶ng vµ v¨n b¶n ph¸p luËt nªu trªn lµ:
17
- §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· kh¼ng ®Þnh trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng, ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, nhu
cÇu hîp t¸c trong tæ chøc kinh tÕ HTX trong ®ã cã HTXTM lµ tÊt yÕu kh¸ch
quan. Nhµ n−íc cÇn ph¸t huy vµ sö dông tèt kh¶ n¨ng, tÝnh tÝch cùc cña c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ trong giao l−u hµng ho¸, ®i ®«i víi x©y dùng th−¬ng maÞ nhµ
n−íc vµ HTXTM
- HTX ®−îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo c¸c nguyªn t¾c: tù nguyÖn, qu¶n
lý d©n chñ vµ b×nh ®¼ng, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, cïng cã lîi b¶o ®¶m lîi Ých cu¶
x· viªn vµ sù ph¸t triÓn cña HTX, cïng hîp t¸c ph¸t triÓn céng ®ång. M« h×nh tæ
chøc vµ ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña c¸c HTXTM rÊt ®a d¹ng vµ linh ho¹t, kh«ng
phô thuéc vµo ®Þa giíi hµnh chÝnh. Nguån vèn ban ®Çu cña HTXTM chñ yÕu lµ
do cæ phÇn ®ãng gãp cña x· viªn.
- VÒ së h÷u, trong HTX cã thÓ ®an xen mét sè h×nh thøc së h÷u kh¸c
nhau. C¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh ®a d¹ng dùa trªn chÕ ®é së
h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t− nh©n, trong ®ã së h÷u toµn d©n vµ së h÷u
tËp thÓ lµ nÒn t¶ng.
- Nhµ n−íc t«n träng tÝnh tù nguyÖn cña c«ng d©n gãp vèn, gãp søc ®Ó
h×nh thµnh c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kinh doanh, kh«ng thùc hiÖn sù c−ìng chÕ tËp
thÓ ho¸, dÉn ®Õn x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ trong ®êi sèng kinh tÕ cña
nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt vµ lao ®éng; Nhµ n−íc t¹o ®iÒu kiÖn cñng cè vµ më réng
c¸c hîp t¸c x· ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶; hç trî, h−íng dÉn, gióp ®ì vÒ vèn, th«ng
tin, thÞ tr−êng, ®µo t¹o c¸n bé ®Ó HTX ph¸t triÓn.
Trªn c¬ së x¸c ®Þnh quyÒn chñ ®éng kinh doanh vµ quyÒn tù chñ tµi
chÝnh, Nhµ n−íc kh«ng giao chØ tiªu ph¸p lÖnh cho HTX mµ th«ng qua c¸c
chÝnh s¸ch ®ßn bÈy kinh tÕ ®Ó h−íng dÉn, khuyÕn khÝch HTX kinh doanh cã lîi
cho quèc kÕ d©n sinh.
Nhµ n−íc t¹o khung khæ ph¸p lý cho c¸c HTX, trong ®ã cã HTXTM.
§ång thêi, kiÖn toµn bé m¸y qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi víi c¸c HTX, c¸c cÊp tõ
trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu x©y dùng, cñng cè vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ HTX trong giai ®oanh ®æi míi ®Êt n−íc.
* Quan ®iÓm ph¸t triÓn HTXTM cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta
- TiÕp tôc qu¸n triÖt ®−êng lèi ®æi míi cña §¶ng vÒ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh ph©n, trong ®ã kinh tÕ tËp thÓ mµ nßng cèt lµ HTXTM vµ
c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc lµ nÒn t¶ng quan träng cña nÒn kinh tÕ theo ®inh
h−íng x· héi chñ nghÜa nh− ®· ®−îc nªu trong v¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc
lÇn IX. Ph¸t triÓn tæ hîp t¸c vµ HTXTM ph¶i t«n träng vµ t¹o ®iÒu kiÖn, ch¨m lo
kinh tÕ hé ph¸t triÓn.
18
- Ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c vµ hîp t¸c x· ph¶i g¾n víi qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, vµ g¾n gi÷a vïng s¶n xuÊt víi c«ng nghiÖp
chÕ biÕn; chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ trong n«ng nghiÖp, n«ng th«n theo h−íng
phï hîp víi tiÕn tr×nh héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc vµ lµ ®iÓm
tùa ®Ó x©y dùng c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n cña §¶ng
vµ Nhµ n−íc.
- Ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c vµ hîp t¸c x· th−¬ng m¹i trong mèi liªn kÕ
chÆt chÏ víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc vµ quan hÖ víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
kh¸c. HTXTM ph¶i ®−îc lµm râ chøc n¨ng, nhiÖm vô vÒ kinh tÕ - x· héi, ®−îc
t¹o mäi ®iÒu kiÖn ®Çy ®ñ vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®Ó cã ®iÒu kiÖn v−¬n lªn lµm ¨n
cã hiÖu qu¶.
- Ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c vµ hîp t¸c x· th−¬ng m¹i ph¶i ®¶m b¶o c¸c
nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ vµ cïng cã lîi; ph¶i tiÕn hµnh tõng b−íc, linh
ho¹t víi nh÷ng m« h×nh, tæ chøc ho¹t ®éng phong phó, ®a d¹ng phï hîp víi ®iÒu
kiÖn, tËp qu¸n cô thÓ tõng vïng, tõng ®Þa ph−¬ng.
- Ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c vµ hîp t¸c x· th−¬ng m¹i ph¶i ®−îc ®Æt d−íi
sù l·nh ®¹o cña §¶ng, sù qu¶n lý thèng nhÊt, hç trî tÝch cùc cña Nhµ n−íc vµ tù
chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña hîp t¸c x· th−¬ng m¹i .
C¸c quan ®iÓm nªu trªn ®· ®−îc cô thÓ ho¸ trong luËt HTX n¨m 2003.
1.4. §Æc ®iÓm vÒ m«i tr−êng kinh doanh, nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng
®Õn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn HTXTM n«ng th«n
1.4.1.§Æc ®iÓm vÒ m«i tr−êng kinh doanh ë n«ng th«n
M«i tr−êng kinh doanh ë n«ng th«n ®−îc hiÓu lµ toµn bé c¸c yÕu tè tù
nhiªn, kinh tÕ, x· héi cã t¸c ®éng trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Õn sù h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn kinh doanh ë n«ng th«n. Cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn ph©n tÝch m«i tr−êng
kinh doanh nh−: m«i tr−êng trong n−íc vµ m«i tr−êng quèc tÕ, m«i tr−êng tæ
chøc vµ m«i tr−êng thÓ chÕ, chÝnh s¸ch, v.v.
“M«i tr−êng kinh doanh ë n«ng th«n” chØ giíi h¹n trong ph¹m vi nghiªn
cøu d−íi gãc ®é kinh tÕ, ph¸p lý, v¨n ho¸ vµ x· héi. Bëi v×, trong mét thùc thÓ
x· héi tuy rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p nh−ng c¸c yÕu tè nµy ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh
vµo viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c thÞ tr−êng cho doanh nghiÖp ho¹t ®éng, ®ã
lµ thÞ tr−êng vèn, thÞ tr−êng søc lao ®éng, thÞ tr−êng mua (c¸c yÕu tè ®Çu vµo
cña s¶n xuÊt - kinh doanh) vµ thÞ tr−êng b¸n (hµng ho¸, dÞch vô do c¸c doanh
nghiÖp s¶n xuÊt ra ).
19
- Xem thêm -
.PDF 
162 
272 
91 
