Tài liệu Một số giải pháp hạn chế rủi ro tín dụng ở ngân hàng tmcp phương nam

Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý Lêi më ®Çu Trong nh÷ng n¨m qua, n−íc ta ® thùc hiÖn vËn hµnh nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr−êng. M«i tr−êng kinh tÕ c¹nh tranh ® t¹o ra triÓn väng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp ng©n hµng nãi riªng. Sau khi hÖ thèng ng©n hµng ®−îc tæ chøc l¹i, trë thµnh hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp theo nghÞ ®Þnh 53/H§BT, c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i ® ®−îc t¸ch rêi víi t− c¸ch lµ ®¬n vÞ kinh doanh tiÒn tÖ mµ môc tiªu chñ yÕu cña nã lµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Nh−ng ®ång thêi c¬ chÕ thÞ tr−êng víi ®Çy rÉy nh÷ng rñi ro bÊt tr¾c l¹i ®Æt c¸c doanh nghiÖp (trong ®ã cã doanh nghiÖp ng©n hµng) tr−íc nh÷ng thö th¸ch khèc liÖt, nghiÖt ng bëi sù c¹nh tranh ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Rñi ro lu«n lµ c¨n bÖnh bÈm sinh vèn cã cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. G¾n liÒn víi kh¶ n¨ng thu lîi nhuËn cao th× bao giê còng xuÊt hiÖn nh÷ng tiÒm tµng rñi ro ®èi víi nã. §¸ng chó ý lµ trong lÜnh vùc kinh doanh tiÒn tÖ kh¶ n¨ng rñi ro ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ng©n hµng lµ con sè céng kh¶ n¨ng rñi ro ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Bëi v× trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ thÞ tr−êng, nguån vèn cho vay ng©n hµng ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh - dÞch vô cña c¸c doanh nghiÖp bao giê còng chiÕm tû träng lín trong tæng nguån vèn s¶n xuÊt kinh doanh cña hä. Nh− vËy bÊt kú rñi ro nµo dï lín hay nhá, x¶y ra ë bÊt kú mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh nµo cã quan hÖ giao dÞch tÝn dông víi ng©n hµng còng ®Òu g©y ra rñi ro cho ng©n hµng. §iÒu ®ã cho thÊy rñi ro lµ vÊn ®Ò phßng ngõa rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh tÝn dông cña ng©n hµng bao giê còng lµ mét vÊn ®Ò ®−îc quan t©m hµng ®Çu v× nã cã liªn quan vµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sù sèng cßn cña c¸c ng©n hµng. ë n−íc ta vÊn ®Ò rñi ro tÝn dông vµ c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa rñi ro tÝn dông trong kinh doanh cña c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i ® ®−îc ®Ò cËp ®Õn tõ mÊy n¨m nh−ng chñ yÕu míi trªn ph−¬ng diÖn lý luËn. Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý CÇn cã sù tæng kÕt rót kinh nghiÖm ho¹t ®éng thùc tiÔn cña c¸c ng©n hµng. NhËn thøc ®−îc mèi nguy hiÓm vµ hËu qu¶ kh«ng l−êng tr−íc do c¸c rñi ro tÝn dông ng©n hµng g©y ra, cïng víi nh÷ng kiÕn thøc vµ bµi häc thu ®−îc trong ®ît thùc tËp t¹i Ng©n hµng th−¬ng m¹i cæ phÇn Ph−¬ng Nam, em xin m¹nh d¹n chän ®Ò tµi: "Mét sè gi¶i ph¸p h¹n chÕ rñi ro tÝn dông ë Ng©n hµng TMCP Ph−¬ng Nam" ®Ó nghiªn cøu. Tuy nhiªn, víi thêi gian vµ tr×nh ®é cã h¹n, kinh nghiÖm thùc tiÔn ch−a nhiÒu nªn b¶n th©n kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. Mong ®−îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« vµ b¹n ®äc. Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý Ch−¬ng I Ng©n hµng th−¬ng m¹i vµ rñi ro tÝn dông trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng I. Ng©n hµng th−¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 1. Kh¸i niÖm vÒ ng©n hµng th−¬ng m¹i Ng©n hµng th−¬ng m¹i (NHTM) lµ mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi khái ®êi sèng x héi, lµ mét s¶n phÈm ®Æc biÖt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Sù ra ®êi cña NHTM ®¸nh dÊu mét b−íc nh¶y vät trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®i lªn cña nh©n lo¹i. Ng©n hµng th−¬ng m¹i hiÖn nay lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ. HÖ thèng ng©n hµng th−¬ng m¹i cã mét b−íc lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn hÕt søc riªng biÖt víi c¸c ngµnh kinh doanh kh¸c. H×nh thøc s¬ khai lµ c¸c c¬ së chuyªn cÊt gi÷ vµng vµ tiÒn hé cho ng−êi göi vµ nhËn ®−îc mét kho¶n lÖ phÝ gäi lµ hoa hång. Ban ®Çu, c¸c c¬ së nµy gi÷ l¹i toµn bé sè tiÒn vµ vµng cña kh¸ch hµng, song vÒ sau, qua thùc tÕ ho¹t ®éng, hä nhËn thÊy viÖc gi÷ l¹i 100% tiÒn göi cña kh¸ch hµng lµ kh«ng cÇn thiÕt. V× tr−êng hîp tÊt c¶ kh¸ch hµng ®Õn rót tiÒn vµ vµng cïng mét lóc lµ hÇu nh− kh«ng x¶y ra. Do vËy, hä quyÕt ®Þnh kh«ng gi÷ l¹i toµn bé sè tiÒn göi cña kh¸ch hµng, sè cßn l¹i hä sÏ ®Çu t− cho vay ®Ó thu lîi nhuËn. Trªn c¬ së tæng sè tiÒn göi cña kh¸ch hµng, c¸c c¬ së nµy cã thÓ sö dông mét phÇn ®Ó ®Çu t− cho vay vµ thùc hiÖn mét sè dÞch vô nh− thanh to¸n hé, chuyÓn tiÒn hé, v.v.. ®Õn lóc nµy, ng©n hµng ra ®êi. Ph¸p lÖnh ng©n hµng, hîp t¸c x tÝn dông vµ c«ng ty tµi chÝnh ViÖt Nam ® ®Þnh nghÜa ng©n hµng th−¬ng m¹i: "Ng©n hµng th−¬ng m¹i lµ mét tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ mµ ho¹t ®éng chñ yÕu vµ th−êng xuyªn lµ nhËn tiÒn göi cña kh¸ch hµng víi tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ vµ sö dông sè tiÒn ®ã ®Ó cho vay, thùc hiÖn nghiÖp vô chiÕt khÊu c¸c ph−¬ng tiÖn thanh to¸n. Ng©n hµng th−¬ng m¹i gièng nh− c¸c tæ chøc kinh doanh kh¸c lµ ho¹t ®éng v× môc ®Ých thu lîi nhuËn lµ tæ chøc kinh doanh ®Æc biÖt v× ®èi t−îng Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý kinh doanh cña nã lµ tiÒn tÖ trong ®ã ho¹t ®éng tÝn dông lµ ®Æc tr−ng chñ yÕu ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch thu hót vèn tiÒn tÖ trong x héi ®Ó cho vay. 2. C¸c chøc n¨ng cña Ng©n hµng th−¬ng m¹i 2.1. Chøc n¨ng lµm trung gian tÝn dông Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña vèn tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ, tÊt yÕu sÏ x¶y ra t×nh tr¹ng cã nh÷ng chñ thÓ (bao gåm c¶ doanh nghiÖp, c¸ nh©n vµ c¸c c¬ quan Nhµ n−íc, tæ chøc x héi) cã vèn tiÒn tÖ t¹m thêi nhµn rçi ch−a sö dông ®Õn, ®ång ghêi còng trong qu¸ tr×nh ®ã l¹i cã nh÷ng chñ thÓ cã nhu cÇu vèn bæ sung t¹m thêi, song gi÷a chñ thÓ nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng trùc tiÕp tho¶ mn lÉn nhau vÒ c¸c nhu cÇu vÒ vèn. Víi vai trß lµm trung gian tÝn dông, NHTM ®øng ra lµm trung gian tËp trung huy ®éng c¸c nguån vèn t¹m thêi nhµn rçi cña c¸c chñ thÓ cã vèn ch−a sö dông ®Õn ®Ó cho c¸c chñ thÓ thiÕu vèn vay. Nh− vËy, NHTM võa lµ ng−êi nhËn tÝn dông (ng−êi ®i vay) vµ võa lµ ng−êi cÊp tÝn dông (ng−êi cho vay). Chøc n¨ng trung gian tÝn dông cña NHTM cã t¸c dông rÊt lín ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ, nã lµm cho nguån tiÒn tÖ t¹m thêi nhµn rçi ®−îc sö dông triÖt ®Ó, t¨ng nhanh tèc ®é lu©n chuyÓn vèn cña toµn x héi, qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt nhê vËy ®−îc tiÕn hµnh liªn tôc, khÈn tr−¬ng vµ më réng. 2.2. Chøc n¨ng lµm trung gian thanh to¸n Thùc hiÖn chøc n¨ng nµy, NHTM thay mÆt cho kh¸ch hµng tiÕn hµnh c¸c nghiÖp vô cã tÝnh chÊt kü thuËt liªn quan ®Õn sù vËn ®éng cña vèn tiÒn tÖ cña kh¸ch hµng. NghiÖp vô nµy bao gåm: B¶o qu¶n tiÒn tÖ, tiÕn hµnh thanh to¸n theo uû nhiÖm cña kh¸ch hµng, nhËp tiÒn vµo tµi kho¶n, theo dâi sæ s¸ch… NghÜa lµ ng©n hµng ®øng ra lµm trung gian thanh to¸n gi÷a c¸c kh¸ch hµng, gióp hä kh«ng ph¶i trùc tiÕp thanh to¸n víi nhau. C«ng viÖc nµy cña ng©n hµng ngµy cµng më réng vÒ quy m« vµ ph¹m vi. Ngµy nay, NHTM thùc hiÖn ®¹i bé phËn c¸c kho¶n chi tr¶ vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô cña c¸c doanh nghiÖp vµ c¶ mét bé phËn chi tr¶ cña c¸ nh©n. Chøc n¨ng nµy cã mèi quan hÖ g¾n bã h÷u c¬ víi chøc n¨ng trung gian tÝn dông. ViÖc më tµi kho¶n cña kh¸ch hµng, nhËn tiÒn göi vµ thanh to¸n hé Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý kh¸ch hµng ® t¹o ra c¬ së ®Ó ng©n hµng cã thªm nguån vèn ®Ó më réng cho vay. K. Mark ® viÕt: "C«ng viÖc cña ng−êi thñ quü chÝnh lµ ë chç lµm trung gian thanh to¸n. Khi ng©n hµng xuÊt hiÖn th× chøc n¨ng nµy ®−îc chuyÓn giao sang ng©n hµng. Tuy nhiªn, kh¸c víi nghÒ kinh doanh tiÒn tÖ d−íi h×nh thøc ban ®Çu gi¶n ®¬n vµ thuÇn tuý cña nã - nghÜa lµ t¸ch khái chÕ ®é tÝn dông trong ng©n hµng, th× chøc n¨ng trung gian tÝn dông g¾n bã mét c¸ch chÆt chÏ víi trung gian thanh to¸n. Ng©n hµng dïng sè tiÒn cña nhµ t− b¶n nµy ®Ó cho vay". Chøc n¨ng nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp trong quan hÖ thanh to¸n víi nhau, lµm gi¶m ®i ®¸ng kÓ nh÷ng chi phÝ cã liªn quan ®Õn l−u th«ng tiÒn mÆt ®èi víi tõng doanh nghiÖp còng nh− ®èi víi toµn x héi. 2.3. Chøc n¨ng "t¹o tiÒn" Hai chøc n¨ng lµm trung gian tÝn dông vµ trung gian thanh to¸n lµ tiÒn ®Ò ph¸t sinh chøc n¨ng "t¹o tiÒn" cña NHTM. Qu¸ tr×nh t¹o tiÒn cña hÖ thèng NHTM lµ qu¸ tr×nh më réng nhiÒu lÇn tiÒn göi th«ng qua kú h¹n. Qu¸ tr×nh nµy ®−îc thùc hiÖn th«ng qua ho¹t ®éng tÝn dông vµ tæ chøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong hÖ thèng ng©n hµng. NÕu chØ xÐt thuÇn tuý kh¶ n¨ng t¹o ra ngo¹i tÖ th× víi mét kho¶n dù tr÷ míi ®−îc cung cÊp thªm, toµn bé hÖ thèng NHTM cã thÓ t¹o ra ®−îc mét l−îng tiÒn göi qua ng©n hµng gÊp nhiÒu lÇn dù tr÷ ban ®Çu mµ hä nhËn ®−îc. L−îng tiÒn nµy tû lÖ nghÞch víi tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc vµ tû lÖ thuËn víi l−îng dù tr÷ míi ®−îc cung cÊp ban ®Çu, ®iÒu nµy ®−îc biÓu hiÖn qua c«ng thøc sau: L−îng tiÒn göi;më réng = Error! x L−îng dù tr÷ míi Tuy nhiªn, viÖc më réng tiÒn göi nh− trªn míi chØ lµ kh¶ n¨ng mµ th«i. Møc ®é më réng tiÒn göi cña NHTM lªn bao nhiªu lÇn cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nh−: Tû lÖ rót tiÒn mÆt cña kh¸ch hµng, møc ®é sö dông sè vèn kh¶ dông cña ng©n hµng ®Ó cho vay,… chøc n¨ng nµy ® t¹o thªm nguån vèn cho c¸c NHTM ®Ó më réng kh¶ n¨ng cho vay. C¸c chøc n¨ng cña NHTM cã mèi quan hÖ bæ sung hç trî lÉn nhau, trong ®ã chøc n¨ng tÝn dông lµ chøc n¨ng c¬ b¶n t¹o c¬ së cho viÖc thùc hiÖn Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý c¸c chøc n¨ng kh¸c. §ång thêi thùc hiÖn tèt chøc n¨ng trung gian thanh to¸n vµ "t¹o tiÒn" gãp phÇn më réng ho¹t ®éng cña chøc n¨ng trung gian thanh to¸n. 3. C¸c nghiÖp vô cña NHTM 3.1. NghiÖp vô tµi s¶n nî (nghiÖp vô h×nh thµnh nguån vèn cña NHTM). §©y lµ nghiÖp vô h×nh thµnh nguån vèn cña NHTM. Nguån vèn cña NHTM gåm cã: * Vèn tù cã vµ coi nh− tù cã gåm: - Vèn ph¸p ®Þnh: Lµ møc vèn tèi thiÓu ph¶i cã khi thµnh lËp ng©n hµng, nã ®−îc h×nh thµnh tuú theo tÝnh chÊt së h÷u cña c¸c ng©n hµng. - Quü dù tr÷: Gåm hai lo¹i lµ: Quü dù tr÷ ®Ó bæ sung vèn ®iÒu lÖ vµ quü dù tr÷ ®Æc biÖt ®Ó bï ®¾p rñi ro. - Vèn coi nh− tù cã gåm: Lîi nhuËn ch−a chia hoÆc c¸c quü ch−a sö dông nh− quü ph¸t triÓn kü thuËt nghiÖp vô ng©n hµng, quü khen th−ëng, quü phóc lîi, khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh. * Vèn huy ®éng: Ng©n hµng huy ®éng tiÒn göi víi c¸c h×nh thøc: - TiÒn göi kh«ng kú h¹n: Lµ kho¶n tiÒn göi mµ ng−êi göi cã thÓ rót ra sö dông bÊt kú lóc nµo. Bé phËn tiÒn göi nµy bao gåm: tiÒn göi thanh to¸n ®−îc b¶o qu¶n trªn hai tµi kho¶n lµ tµi kho¶n sÐc vµ tµi kho¶n vng lai. Ngoµi ra cßn cã tiÒn göi kh«ng kú h¹n ®Ó ®¶m b¶o an toµn tµi s¶n cña kh¸ch hµng vµ tiÒn göi tiÕt kiÖm kh«ng kú h¹n cña c¸c tÇng líp d©n c− víi tÝnh chÊt lµ c¸c kho¶n tiÒn ®Ó dµnh. - TiÒn göi cã kú h¹n: Lµ lo¹i tiÒn göi cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ thêi gian rót tiÒn cña kh¸ch hµng. Cïng víi viÖc huy ®éng tiÒn göi, ng©n hµng cßn huy ®éng vèn b»ng c¸c h×nh thøc kh¸c nh−: ph¸t hµnh chøng chØ tiÒn göi, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. - Vèn ®i vay: Gåm cã: + Vay NHTM vµ c¸c tæ chøc tÝn dông trªn thÞ tr−êng liªn ng©n hµng. Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý + Vay ng©n hµng trung −¬ng mµ cô thÓ lµ xin t¸i cÊp vèn t¹i ng©n hµng trung −¬ng. + Vay n−íc ngoµi vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. * C¸c nguån vèn kh¸c: Vèn thanh to¸n vµ vèn ph¸t sinh tõ c¸c nghiÖp vô ®¹i lý. Trong c¬ cÊu nguån vèn cña NHTM, vèn tù cã vµ coi nh− tù cã chiÕm tû träng nhá nh−ng mang tÝnh chÊt æn ®Þnh vµ lµ c¬ së cho viÖc thu hót c¸c nguån vèn kh¸c. Vèn huy ®éng chiÕm tû träng lín nh−ng th−êng xuyªn biÕn ®éng, nhÊt lµ bé phËn tiÒn göi kh«ng kú h¹n, nh−ng nã l¹i lµ bé phËn vèn quan träng trong ho¹t ®éng cña ng©n hµng, do ®ã, ng©n hµng ph¶i th−êng xuyªn t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó më réng phÇn vèn nµy. 3.2. NghiÖp vô tµi s¶n cã (NghiÖp vô sö dông vèn cña NHTM) Trªn c¬ së h×nh thµnh c¸c nguån vèn, NHTM sö dông vèn vµo c¸c nghiÖp vô sau: * NghiÖp vô ng©n quü - Duy tr× mét møc tiÒn mÆt t¹i quü ®Ó ®¸p øng yªu cÇu chi tr¶ tiÒn mÆt th−êng xuyªn cho kh¸ch hµng. - TiÒn göi cña NHTM t¹i ng©n hµng trung −¬ng (NHTW) gåm tiÒn göi dù tr÷ b¾t buéc vµ tiÒn göi thanh to¸n ®Ó phôc vô c¸c kho¶n thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng qua vai trß trung gian thanh to¸n cña NHTM. - TiÒn göi t¹i c¸c NHTM ®Ó cã thÓ thùc hiÖn nghiÖp vô thanh to¸n, chuyÓn tiÒn cho kh¸ch hµng. * NghiÖp vô cho vay cña NHTM - NghiÖp vô chiÕt khÊu: Thùc chÊt ®©y lµ nghiÖp vô cho vay ng¾n h¹n nh−ng kho¶n cho vay mang tÝnh chÊt ®Æc biÖt v× ng−êi vay chuyÓn quyÒn ®ßi nî trªn th−¬ng phiÕu sang ng©n hµng. - Cho vay øng tr−íc: Thùc hiÖn trªn c¬ së hîp ®ång tÝn dông trong ®ã kh¸ch hµng ®−îc sö dông tiÒn vay trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh. Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý - Cho v−ît chi trªn tµi kho¶n vng lai: lµ h×nh thøc cÊp tÝn dông ®Æc biÖt, trong ®ã kh¸ch hµng ®−îc phÐp d− nî trªn tµi kho¶n vng lai theo mét h¹n møc tÝn dông trªn c¬ së hîp ®ång tÝn dông. - TÝn dông ng©n quü - TÝn dông b»ng ch÷ ký - TÝn dông thuª mua - TÝn dông tr¶ gãp Trong c¸c nghiÖp vô tµi s¶n cã th× nghiÖp vô cho vay lµ nghiÖp vô sinh lêi chñ yÕu ®èi víi NHTM nh−ng còng lµ nghiÖp vô cã kh¶ n¨ng gÆp rñi ro nen ng©n hµng ph¶i hÕt søc chó ý khi thùc hiÖn nghiÖp vô nµy. NghiÖp vô ng©n quü kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh lêi nh−ng l¹i ®¶m b¶o duy tr× kh¶ n¨ng thanh to¸n. * NghiÖp vô ®Çu t− - §Çu t− theo dù ¸n ng©n hµng - §Çu t− vµo lÜnh vùc chøng kho¸n: chøng kho¸n nhµ n−íc, cæ phiÕu, tr¸i phiÕu c«ng ty. 3.3. C¸c nghiÖp vô kh¸c cña NHTM (NghiÖp vô trung gian) * NghiÖp vô thu chi chuyÓn tiÒn cho kh¸ch hµng * NghiÖp vô ®¹i lý vÒ chøng kho¸n: ph¸t hµnh, mua b¸n, b¶o qu¶n chøng kho¸n cho kh¸ch hµng. * NghiÖp vô mua b¸n, b¶o qu¶n vµng b¹c ®¸ quý vµ ngo¹i tÖ * NghiÖp vô uû th¸c cña kh¸ch hµng qu¶n lý tµi s¶n theo th−, theo hîp ®ång. * NghiÖp vô t− vÊn vÒ ®Çu t−. * NghiÖp vô thanh lý tµi s¶n khi doanh nghiÖp gi¶i thÓ, ph¸ s¶n. C¸c nghiÖp vô cña NHTM cã quan hÖ lµ bæ sung hç trî lÉn nhau trong ®ã nghiÖp vô tµi s¶n nî lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn nghiÖp vô tµi s¶n cã. NghiÖp vô tµi s¶n cã lµm t¨ng kh¶ n¨ng sinh lêi cña c¸c ng©n hµng, gãp phÇn lµm t¨ng kh¶ n¨ng huy ®éng vèn. Thùc hiÖn tèt nghiÖp vô trung gian sÏ t¹o ®iÒu kiÖn Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý t¨ng nguån vèn vµ sö dông vèn v× nghiÖp vô trung gian võa vµ nghiÖp vô tµi s¶n nî vµ võa lµ nghiÖp vô tµi s¶n cã. II. Ho¹t ®éng tÝn dông vµ rñi to tÝn dông cña NHTM 1. Ho¹t ®éng tÝn dông cña ng©n hµng a) TÝn dông ng©n hµng MÆc dï tÝn dông ng©n hµng ra ®êi tõ rÊt l©u nh−ng ®Õn nay, ®Þnh nghÜa vÒ tÝn dông vÉn ch−a ®−îc thèng nhÊt. Kh¸i niÖm "TÝn dông" cã nguån gèc tõ thuËt ng÷ La tinh "Creditium" cã nghÜa lµ sù tin t−ëng. Cã thÓ hiÓu tÝn dông lµ mét sù øng tr−íc "gi¸ trÞ hiÖn t¹i" ®Ó ®æi lÊy "gi¸ trÞ t−¬ng lai" víi mong muèn r»ng "gi¸ trÞ t−¬ng lai" sÏ lín h¬n "gi¸ trÞ hiÖn t¹i". Theo K.Mark th× "TÝn dông - d−íi h×nh thøc biÓu hiÖn cña nã lµ sù tÝn nhiÖm Ýt nhiÒu cã c¨n cø ® khiÕn ng−êi nµy giao cho ng−êi kh¸c mét sè t− b¶n nµo ®ã d−íi h×nh th¸i hµng ho¸ ®−îc ®¸nh gi¸ thµnh mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh. Sè tiÒn nµy bao giê còng ph¶i ®−îc tr¶ l¹i trong mét thêi gian ® ®−îc Ên ®Þnh. Nh− vËy, tÝn dông cã ®Æc ®iÓm c¬ b¶n lµ: - Ng−êi së h÷u cã mét sè vèn (biÓu hiÖn b»ng hµng ho¸ hay tiÒn) chuyÓn giao cho ng−êi kh¸c sö dông trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. - HÕt thêi h¹n sö dông, ng−êi sö dông vèn ph¶i hoµn tr¶ vèn cho ng−êi chñ së h÷u víi mét gi¸ trÞ lín h¬n. PhÇn chªnh lÖch ®ã gäi lµ li suÊt tÝn dông. Nh− vËy, trong quan hÖ tÝn dông, ng−êi cho vay chØ trao ®æi quyÒn sö dông vèn chø kh«ng trao ®æi quyÒn së h÷u vèn cho ng−êi ®i vay. b) C¸c h×nh thøc tÝn dông ng©n hµng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng - TÝn dông vng lai: Lµ h×nh thøc tÝn dông phæ biÕn nhÊt ®ãng vai trß quan träng trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. TÝn dông vng lai lµ mét ho¹t ®éng vay m−în th−êng xuyªn do ng©n hµng thùc hiÖn víi mét gi¸ trÞ tiÒn tÖ phï hîp víi sù tho¶ thuËn trong hîp ®ång. H×nh thøc tÝn dông nµy gióp cho kh¸ch hµng cña ng©n hµng cã ®ñ vèn ®Ó ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh kh«ng bÞ ngõng trÖ do thiÕu vèn kh¶ dông. Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý - TÝn dông nhËn tr¶: Lµ h×nh thøc tÝn dông do ng©n hµng thanh to¸n cho ng−êi cÇn kú phiÕu tíi h¹n tr¶. V× ë ®©y ng©n hµng nhËn tr¶ cho tÝn dông nµy, ®©y lµ sù ®¶m b¶o ch¾c ch¾n cho ng−êi thø ba khi ng−êi nµy cÇm kú phiÕu nhËn tr¶, thùc chÊt cña lo¹i tÝn phiÕu nµy lµ cÊp vèn ng¾n h¹n "tÝn dông ng¾n h¹n" ®Ó bæ sung vµo vèn l−u ®éng cho ng−êi vay. H×nh thøc tÝn dông nµy còng cã t¸c dông gióp cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n do thiÕu vèn l−u ®éng. - TÝn dông chiÕt khÊu: Ng©n hµng thùc hiÖn nghiÖp vô chiÕt khÊu b»ng c¸ch bá tiÒn ra "mua" c¸c kú phiÕu, ho¸ ®¬n chøng tõ xuÊt khÈu… víi gi¸ mua lµ toµn bé sè tiÒn tr¶ nî cho c¸c chøng tõ ®ã trõ ®i li suÊt chiÕt khÊu, hoa hång vµ c¸c kho¶n chi phÝ kh¸c. Thùc chÊt cña ho¹t ®éng tÝn dông nµy lµ ng©n hµng cÊp tÝn dông ng¾n h¹n cho ng−êi b¸n (cung cÊp hµng ho¸ trong tr−êng hîp n−gêi b¸n ch−a thu ®−îc tiÒn hµng). - TÝn dông cÇm ®å: Lµ h×nh thøc cho vay thÕ chÊp tµi s¶n nh−ng tµi s¶n thÕ chÊp chØ lµ ®éng s¶n dÔ tiªu thô nh− vµng, b¹c, ®¸ q uý. TÝn dông cÇm ®å chñ yÕu dïng ®Ó cÊp ph¸t cho lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh theo thêi vô, khèi l−îng cho vay th−êng b»ng 60-70% gi¸ trÞ tµi s¶n ®em ®i cÇm tuú theo møc ®é thanh kho¶n cña tµi s¶n mµ gi¸ trÞ cho vay lín h¬n hoÆc gi¶m ®i. - TÝn dông thuª mua: Lµ h×nh thøc tÝn dông míi xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam, h×nh thøc tÝn dông nµy nh»m môc ®Ých cÊp ph¸t vèn cho c¸c doanh nghiÖp ®Ó ®æi míi tµi s¶n d−íi h×nh thøc cho thuª, b¸n tr¶ gãp tõng phÇn c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ, c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh mµ kh«ng cÇn ®Çu t− mét sè l−îng vèn qu¸ lín vµ bªn c¹nh ®ã dÔ dµng thay ®æi ®−îc thiÕt bÞ nÕu chóng l¹c hËu. Ngoµi ra, cßn cã mét sè h×nh thøc tÝn dông kh¸c nh−: - TÝn dông tr¶ nhiÒu lÇn (tr¶ gãp) - TÝn dông b¶o lnh, tÝn dông liªn kÕt… Ho¹t ®éng tÝn dông lµ mét ho¹t ®éng cã vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Nã cã t¸c dông thóc ®Èy lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, tÝn dông ®¸p øng nhu cÇu vèn ®Ó duy tr× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®ång Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý thêi ®Çu t− ph¸t triÓn kinh tÕ, thóc ®Èy sù l−u th«ng hµng ho¸ trong s¶n xuÊt, kinh doanh tiÒn tÖ. TÝn dông lµ mét c«ng cô thóc ®Èy m¹nh mÏ qu¸ tr×nh tÝch tô tËp trung s¶n xuÊt, thóc ®Èy ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n. TÝn dông gãp phÇn ®iÒu hoµ nhu cÇu vÒ vèn trong x héi, t¹o sù c©n b»ng gi÷a cung vµ cÇu vÒ vèn, ®¶m b¶o cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng b×nh th−êng, gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu thõa thiÕu vèn t¹m thêi. TÝn dông cßn ®−îc gäi lµ ®ßn bÈy trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« cña Nhµ n−íc. TÝn dông cã chøc n¨ng tËp trung vµ ph©n phèi l¹i vèn tiÒn tÖ t¹m thêi nhµn rçi trªn nguyªn t¾c hoµn tr¶ l¹i. TÝn dông cã t¸c dông t¨ng tèc ®é chu chuyÓn vèn, tiÕt kiÖm ®−îc chi phÝ l−u th«ng, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ b»ng ®ång tiÒn. Nh− vËy, ho¹t ®éng tÝn dông vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau, hç trî nhau cïng ph¸t triÓn. Ho¹t ®éng tÝn dông tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng tÝn dông lu«n tån t¹i hai mÆt m¹nh vµ yÕu. NÕu ho¹t ®éng tÝn dông diÔn ra mét c¸ch hoµn h¶o theo ®óng nguyªn t¾c vµ nh÷ng cam kÕt th× nã sÏ thóc ®Èy c¸c quan hÖ kinh tÕ diÔn ra nhanh h¬n, cã hiÖu qu¶ h¬n vµ qua ®ã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh−ng khi rñi ro tÝn dông x¶y ra, kh«ng nh÷ng nã ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c tæ chøc kinh doanh chÞu rñi ro mµ cßn ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn c¸c quan hÖ tµi chÝnh tiÒn tÖ. §Ó ph¸t huy vai trß quan träng cña tÝn dông ®èi víi nÒn kinh tÕ, c¸c NHTM th−êng xuyªn quan t©m tíi vÊn ®Ò an toµn vèn trong kinh doanh bëi lÏ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña m×nh, c¸c NHTM lu«n ph¶i ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng rñi ro ®Æc biÖt lµ rñi ro tÝn dông. 2. Rñi ro tÝn dông cña NHTM a) §Þnh nghÜa hay kh¸i niÖm vÒ rñi ro tÝn dông ng©n hµng Trong c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch tËp trung víi hÖ thèng ng©n hµng ®éc quyÒn, rñi ro tÝn dông Ýt ®−îc ®Ò cËp tíi, khi rñi ro tÝn dông x¶y ra th× ng©n hµng th−êng sö dông c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®Ó ng¨n chÆn nh−: Ph¸t hµnh thªm tiÒn, kh«ng cho doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n rót tiÒn mÆt,… Nh−ng khi Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, hiÖn t−îng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n ë doanh nghiÖp nµy, c¸ nh©n kia hay cho vay kh«ng thu håi ®−îc nî, ng−êi göi tiÒn rót tiÒn å ¹t khái ng©n hµng, c¸c ng©n hµng kinh doanh thua lç hoÆc thËm chÝ ph¸ s¶n lµ hiÖn t−îng cã nhiÒu kh¶ n¨ng x¶y ra. Nh− vËy, khi cho vay mét kho¶n vèn, ng−êi cho vay tù nhñ liÖu kho¶n vèn nµy cã ®−îc hoµn tr¶ trong t−¬ng lai hay kh«ng? §iÒu nµy cã nghÜa lµ mét kh¶ n¨ng rñi ro ®ang chê ®ãn hä. N−íc ta, trong c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ, vÊn ®Ò vÒ vèn trë thµnh mét vÊn ®Ò hÕt søc nãng báng vµ cÊp b¸ch. ThÞ tr−êng ng©n hµng kinh doanh lµ thÞ tr−êng cã nhiÒu rñi ro nhÊt. Rñi ro cã thÓ x¶y ra trong bÊt kú mét nghiÖp vô nµo víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Tuy nhiªn, viÖc t×m ra mét ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô cã thÓ hoµn toµn lo¹i trõ ®−îc rñi ro vµ cã thÓ ®¶m b¶o ®−îc mét kÕt qu¶ tµi chÝnh nhÊt ®Þnh lµ mét viÖc kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. Chóng ta chØ cã thÓ l−êng tr−íc vµ h¹ thÊp rñi ro ®Õn møc thÊp nhÊt. VËy rñi ro lµ g×? Cã thÓ nãi rñi ro lµ mèi ®e do¹ bÞ tæn thÊt mét phÇn nguån vèn cña m×nh, kh«ng ®¹t ®−îc thu nhËp hay ®ßi hái c¸c kho¶n chi phÝ bæ sung. BÊt kú mét ho¹t ®éng nµo còng kh«ng thÓ tr¸nh khái cã quan hÖ víi mét lo¹i rñi ro nhÊt ®Þnh - rñi ro ®ã cã thÓ dÉn ®Õn thua lç. Trong kinh doanh th−êng cã c¸c lo¹i rñi ro kh¸c nhau. Cã lo¹i rñi ro cã mèi quan hÖ víi tai n¹n, ho¶ ho¹n, c−íp bãc vµ th−êng xuyªn ®−îc b¶o hiÓm, nh−ng còng cã nh÷ng lo¹i rñi ro cã mèi quan hÖ víi c¸c ®e do¹ kh¸c nh− rñi ro do thÞ tr−êng kh«ng thõa nhËn s¶n phÈm cña ng©n hµng, do ph¸ s¶n chiÕn l−îc ® ®Ò ra cã thÓ do sù thay ®æi cña luËt ph¸p, v.v.. Trong ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng, cïng víi sù ph¸t triÓn cña tÝn dông ng©n hµng lµ sù t¨ng lªn cña rñi ro tÝn dông. V× vËy, chóng ta cÇn ph¶i hiÓu ro rñi ro tÝn dông lµ g×? vµ nguyªn nh©n xuÊt hiÖn cña nã ®Ó t×m c¸ch ®Ò phßng, h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a sù xuÊt hiÖn rñi ro trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng tÝn dông cña ng©n hµng. Sau khi nghiªn cøu ho¹t ®éng cña NHTM vµ kh¸i niÖm vÒ tÝn dông ng©n hµng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, chóng ta cã thÓ ®i ®Õn mét kh¸i niÖm vÒ rñi ro tÝn dông ng©n hµng nh− sau: Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý "Rñi ro tÝn dông lµ sù xuÊt hiÖn c¸c biÕn cè kh«ng b×nh th−êng trong quan hÖ tÝn dông, g©y hËu qu¶ xÊu ®Õn ho¹t ®éng nh− mÊt m¸t, thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n, thu nhËp cña ng©n hµng". Nh÷ng biÕn cè trong rñi ro tÝn dông bao gåm: Cho vay kh«ng thu hßi ®−îc nî, thiÕu vèn ®Ó chi tr¶ cho kh¸ch hµng göi tiÒn. (Mäi ho¹t ®éng tÝn dông ®Òu chøa ®ùng nh÷ng rñi ro kh«ng lo¹i trõ bÊt kú mét lo¹i h×nh tÝn dông nµo ®ång thêi nã cã ý nghÜa quan träng vµ s©u s¾c ®Æc biÖt trong tÝn dông th−¬ng m¹i. Ho¹t ®éng tÝn dông còn lµ mét lo¹i h×nh kinh doanh, lóc nµo còng tiÒm Èn nh÷ng rñi ro). Tuy nhiªn, rñi ro tÝn dông ng©n hµng cã nh÷ng nÐt riªng biÖt víi nh÷ng rñi ro tÝn dông th−¬ng m¹i. Rñi ro tÝn dông th−¬ng m¹i ®−îc giíi h¹n trong ph¹m vi hµng ho¸ cßn tÝn dông ng©n hµng lµ tÝn dông b»ng tiÒn. b) Kh¶ n¨ng cña rñi ro tÝn dông vµ sù tån t¹i kh¸ch quan cña nã Rñi ro trong kinh doanh nãi chung lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái song kh¶ n¨ng x¶y ra rñi ro tÝn dông ng©n hµng võa phô thuéc vµo hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng tÝn dông l¹i võa phô thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh cña kh¸ch hµng. NÕu doanh nghiÖp lµ kh¸ch hµng cña ng©n hµng ho¹t ®éng thua lç, ph¸ s¶n, ®iÒu nµy sÏ dÉn ®Õn kh¶ n¨ng doanh nghiÖp kh«ng tr¶ ®−îc nî vay cña ng©n hµng. Do ®ã, ng©n hµng kh«ng thu ®−îc nî vµ rñi ro x¶y ra. Rñi ro tÝn dông tËp trung chñ yÕu ë hai mÆt huy ®éng vµ cho vay. Trong kinh doanh tiÒn tÖ, mét trong nh÷ng nguån vèn lín cña ng©n hµng ®Ó cho vay lµ tiÒn göi kh«ng kú h¹n. TiÒn göi thanh to¸n vµ tiÒn göi kh«ng kú h¹n kh¸ch hµng cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo tuú theo nhu cÇu mµ ng©n hµng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®¸p øng kÞp thêi vµ ®Çy ®ñ. Trong qu¸ tr×nh kinh doanh, ng©n hµng ph¶i cã phÇn dù tr÷ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n, tuy nhiªn, nÕu ®Ó quü dù tr÷ qu¸ lín th× kh¶ n¨ng cho vay sinh lêi sÏ gi¶m sót. V× vËy, ng©n hµng ph¶i tÝnh to¸n ®Ó ®iÒu hoµ hai yªu cÇu: - §¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n kÞp thêi vµ ®Çy ®ñ. - Cho vay ®Ó t¹o kh¶ n¨ng sinh lêi cao nhÊt. Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý Trong c¬ chÕ thÞ tr−êng, c¸c hiÖn t−îng kinh tÕ cã nh÷ng biÕn ®æi thËt ®a d¹ng vµ bÊt ngê. ViÖc dù ®o¸n biÕn ®éng cña thÞ tr−êng chØ mang tÝnh t−¬ng ®èi, rñi ro cã thÓ x¶y ra bÊt kú lóc nµo ®Æc biÖt lµ trong thêi kú l¹m ph¸t vµ suy tho¸i kinh tÕ. rñi ro tÝn dông th−êng do kh¸ch hµng vay vèn, sù yÕu kÐm cña ng©n hµng trong qu¶n lý hay sù chñ quan cña ng©n hµng trong qu¸ tr×nh xÐt duyÖt cho vay mang l¹i. c) HËu qu¶ cña rñi ro tÝn dông Khi rñi ro tÝn dông x¶y ra sÏ dÉn ®Õn rñi ro mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n, ng©n hµng kh«ng cã tiÒn ®Ó trang tr¶i nî nÇn cho kh¸ch hµng, mÊt uy tÝn tr−íc kh¸ch hµng. Kh¸ch hµng å ¹t ®Õn rót tiÒn ®iÒu nµy cã thÓ ®−a ng©n hµng ®Õn chç ph¸ s¶n hoÆc vì nî. MÆt kh¸c, do tÝnh riªng biÖt cña hµng ho¸ ng©n hµng, mét ng©n hµng ph¸ s¶n th× theo ph¶n øng d©y chuyÒn, cã thÓ sÏ kÐo theo sù ph¸ s¶n cña hµng lo¹t c¸c ng©n hµng kh¸c. C¸c cuéc khñng ho¶ng ng©n hµng th−êng kÐo theo sù suy tho¸i kinh tÕ, ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn ®êi sèng x héi. Thùc tÕ ë ViÖt Nam sau ®ît khñng ho¶ng vµo nh÷ng n¨m 1989-1990 dÉn tíi hµng lo¹t xÝ nghiÖp bÞ ph¸ s¶n, hµng lo¹t c¸c hîp t¸c x tÝn dông bÞ ®æ bÓ ® g©y t©m lý hoang mang trong d©n chóng. HÇu hÕt c¸c NHTM ViÖt Nam ®Òu cã nî qu¸ h¹n kh«ng thÓ thu håi, ®Ó l¹i mét thùc tr¹ng nhiÒu n¨m kinh doanh kh«ng cã li. ChÝnh v× c¸c hËu qu¶ nghiªm träng khi rñi ro x¶y ra ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng nãi riªng vµ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¶ nÒn kinh tÕ nãi chung mµ chóng ta ph¶i nghiªn cøu ®Ó t×m ra c¸c biÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ rñi ro tÝn dông. d) C¸c lo¹i rñi ro tÝn dông 1. Rñi ro tÝn dông ng¾n h¹n TÝn dông ng¾n h¹n nh»m bæ sung vèn l−u ®éng cßn thiÕu ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ. Nh− vËy, tÝn dông ng¾n h¹n chØ cung cÊp mét phÇn chø kh«ng ph¶i toµn bé sè vèn l−u ®éng trong mét thêi gian ng¾n. Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý §èi víi lo¹i tÝn dông nµy, rñi ro th−êng x¶y ra khi c¸n bé tÝn dông ph¹m ph¶i sai lÇm trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n hiÖu qu¶ ®Çu t− vµ thiÕu cÈn träng trong c«ng t¸c thÈm ®Þnh. §Ó kh¾c phôc ®−îc lo¹i rñi ro nµy, chóng ta ph¶i xem xÐt kü l−ìng ®Ó ®−a ra c¸c kÕt luËn ®óng ®¾n vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, n©ng cao chÊt l−îng cña c«ng t¸c thÈm ®Þnh. 2. Rñi ro tÝn dông trung, dµi h¹n TÝn dông trung dµi h¹n lµ kho¶n vay víi môc ®Ých ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n, mua s¾m tµi s¶n cè ®Þnh. TÝn dông trung vµ dµi h¹n lµ kho¶n ®Çu t− cã thêi h¹n thu håi vèn dµi, ®èi víi tÝn dông trung h¹n lµ tõ 1 ®Õn 3 n¨m, ®èi víi tÝn dông dµi h¹n lµ trªn 5 n¨m. Ngoµi c¸c ®Æc ®iÓm trªn, tÝn dông trung vµ dµi h¹n cßn cã mét ®Æc ®iÓm quan träng lµ cã sè l−îng lín. Rñi ro tÝn dông trung vµ dµi h¹n th−êng x¶y ra khi cã nh÷ng diÔn biÕn bÊt lîi trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh do thêi gian thu håi vèn qu¸ dµi. Ngoµi c¸c th«ng sè kinh tÕ, kü thuËt c¸c nhµ ®Çu t− cÇn ph¶i tÝnh ®Õn c¸c biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ, chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc (c¸c yÕu tè phi kinh tÕ) nÕu kh«ng rÊt dÔ dÉn tíi rñi ro g©y thiÖt h¹i lín cho ho¹t ®éng tÝn dông cña ng©n hµng. §Ó tr¸nh ®−îc lo¹i rñi ro nµy, c¸c nhµ ®Çu t− cÇn ph¶i tÝnh, c©n nh¾c mét c¸ch chÝnh x¸c vµ tû mû hiÖu qu¶ cña dù ¸n ®Çu t− trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n. Trong ®ã cã mét sè yÕu tè cùc kú quan träng vÒ kinh tÕ kü thuËt nh−: nguyªn nhiªn vËt liÖu ®Çu vµo, kh¶ n¨ng tiªu thô s¶n phÈm ®Çu ra, c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i vµ s¶n phÈm thay thÕ hiÖn ®ang cã b¸n trªn thÞ tr−êng, xu h−íng vµ th¸i ®é cña thÞ tr−êng ®èi víi lo¹i s¶n phÈm nµy, lùa chän c«ng nghÖ phï hîp, kh¶ n¨ng lµm chñ c«ng nghÖ cña chñ ®Çu t−, v.v.. vµ c¸c yÕu tè phi kinh tÕ kh¸c nh−: ChÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc ®èi víi ngµnh nghÒ, s¶n phÈm sau ®Çu t−, n¨ng lùc vµ uy tÝn cña bªn cung cÊp thiÕt bÞ c«ng nghÖ… 3. Rñi ro tÝn dông chiÕt khÊu TÝn dông chiÕt khÊu lµ mét nghiÖp vô tÝn dông ng¾n h¹n, qua dã kh¸ch hµng chuyÓn quyÒn së h÷u th−¬ng phiÕu ch−a ®Õn h¹n thanh to¸n cho ng©n hµng ®Ó nhËn vÒ mét kho¶n tiÒn b»ng mÖnh gi¸ th−¬ng phiÕu trõ ®i li suÊt Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý chiÕt khÊu vµ phÝ hoa hång. H×nh thøc chiÕt khÊu c¸c th−¬ng phiÕu ®−îc lËp trªn c¬ së hîp ®ång kinh tÕ ®−îc ph¸p luËt thõa nhËn. Th−¬ng phiÕu gi¶ lµ lo¹i h×nh g©y nhiÒu rñi ro nhÊt trong nghiÖp vô chiÕt khÊu. Th−¬ng phiÕu nµy ®−îc thµnh lËp khi kh«ng cã mét quan hÖ th−¬ng m¹i t−¬ng øng nh»m môc ®Ých ®¸nh lõa ng©n hµng. Th−¬ng phiÕu gi¶ t¹o cã c¸c lo¹i sau: - Th−¬ng phiÕu trèng: ng−êi bÞ ký ph¸t kh«ng cã hoÆc kh«ng biÕt. - Th−¬ng phiÕu ®−îc lËp cã sù ®ång lo gi÷a ng−êi ký ph¸t vµ ng−êi bÞ ký ph¸t. - Th−¬ng phiÕu trèng hç t−¬ng: lµ th−¬ng phiÕu ®−îc lËp trªn c¬ së tho¶ thuËn gi÷a hai bªn mµ thùc chÊt lµ sù gióp ®ì ng©n quü cho ng−êi ph¸t lÖnh. §Ó h¹n chÕ rñi ro trong ho¹t ®éng chiÕt khÊu cÇn: - Xem xÐt kü tÝnh chÊt ph¸p lý cña th−¬ng phiÕu - Xem xÐt tÝnh th−¬ng m¹i cña th−¬ng phiÕu - §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tr¶ nî cña ng−êi bÞ ký ph¸t 4. Rñi ro tÝn dông thuª mua TÝn dông thuª mua lµ h×nh thøc cho thuª tµi s¶n chuyªn dïng kÌm theo lêi høa sÏ b¸n l¹i vÒ sau, chËm nhÊt lµ sau khi kÕt thóc hîp ®ång cho ng−êi thuª víi gi¸ tho¶ thuËn. C¸c thµnh viªn tham gia tÝn dông thuª mua gåm: - Ng−êi ®i thuª - tøc lµ c¸c doanh nghiÖp - Ng−êi cho thuª - ë ®©y lµ c¸c ng©n hµng Ng−êi ®i thuª sÏ t×m vµ lùa chän tµi s¶n cÇn thuª ë ng−êi cho thuª, ng−êi cho thuª sÏ göi ®¬n ®Æt hµng tíi nhµ cung cÊp thiÕt bÞ vµ chÞu tr¸ch nhiÖm thanh to¸n sau ®ã giao tµi s¶n cho ng−êi ®i thuª. Thuª mua bÊt ®éng s¶n vµ thuª mua ®éng s¶n. Kh¶ n¨ng rñi ro ®èi víi h×nh thøc tÝn dông nµy lµ t−¬ng ®èi thÊp. TÝn dông thuª mua lµ h×nh thøc tÝn dông cã ®é an toµn t−¬ng ®èi cao v× trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ång thuª mua, tµi s¶n vÉn thuéc quyÒn së h÷u cña ng©n hµng. Tµi s¶n cho thuª tån t¹i d−íi h×nh th¸i vËt chÊt t−¬ng ®èi æn ®Þnh vÒ dÔ qu¶n lý. Tuy nhiªn, rñi ro vÉn cã thÓ x¶y ra khi ng−êi ®i thuª bÞ Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý thiªn tai, ho¶ ho¹n g©y ra thiÖt h¹i cho tµi s¶n thuª mua hay sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt khiÕn nã trë nªn lçi thêi kh«ng phï hîp víi thêi ®¹i dÉn tíi kh¶ n¨ng sö dông thiÕt bÞ gi¶m ®i vµ lµm ¶nh h−ëng tíi viÖc thu nî. Trªn ®©y lµ c¸c lo¹i rñi ro tÝn dông c¬ b¶n nhÊt trong ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng, møc ®é x¶y ra rñi ro ë mçi lo¹i lµ kh¸c nhau. Tuú vµo møc ®é ho¹t ®éng cña mçi ng©n hµng mµ chóng ta ph¶i ®−a ra nh÷ng biÖn ph¸p ng¨n ngõa vµ h¹n chÕ rñi ro hîp lý nhÊt. 3. Nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra rñi ro tÝn dông 3.1. Nh÷ng th«ng tin kh«ng c©n xøng, sù lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc Nh− chóng ta ® biÕt c¸c giao dÞch trªn thÞ tr−êng tµi chÝnh thùc chÊt lµ nh÷ng ho¹t ®éng dÞch chuyÓn vèn lÉn nhau. Nªn tån t¹i mét thùc tÕ lµ mét bªn th−êng kh«ng biÕt tÊt c¶ nh÷ng g× mµ hä cÇn biÕt vÒ bªn kia ®Ó cã nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n. Sù kh«ng c©n b»ng vÒ th«ng tin mµ mçi bªn cã ®−îc ®−îc gäi lµ th«ng tin kh«ng c©n xøng. VÝ dô: Mét ng−êi vay mét mãn tiÒn cÇn cã th«ng tin kh«ng c©n xøng. VÝ dô: mét ng−êi vay mét mãn tiÒn cÇn cã th«ng tin vÒ lîi tøc tiÒm Èn vµ rñi ro kÌm theo víi dù ¸n ®Çu t− mµ ng−êi nµy cã dù tÝnh tiÕn hµnh. ViÖc thiÕu th«ng tin t¹o ra nh÷ng vÊn ®Ò trong hÖ thèng tµi chÝnh ë hai mÆt: Sù lùa chän ®èi nghÞch tr−íc khi cuéc giao dÞch diÔn ra vµ rñi ro ®¹o ®øc sau khi cuéc giao dÞch x¶y ra. Chän lùa ®èi nghÞch lµ do th«ng tin kh«ng c©n xøng t¹o ra tr−íc khi diÔn ra cuéc giao dÞch. Chän lùa ®èi nghÞch x¶y ra khi nh÷ng ng−êi ®i vay cã nhiÒu kh¶ n¨ng t¹o ra mét kÕt côc kh«ng mong muèn (®èi nghÞch) - tøc lµ rñi ro kh«ng tr¶ ®−îc nî - lµ nh÷ng ng−êi tÝch cùc t×m vay nhÊt vµ do lµ cã kh¶ n¨ng ®−îc lùa chän nhÊt. Do viÖc lùa chän ®èi nghÞch nªn dÉn ®Õn kh¶ n¨ng lµ c¸c mãn cho vay ®−îc thùc hiÖn cho nh÷ng tr−êng hîp rñi ro kh«ng tr¶ ®−îc nî, cßn tr−êng hîp kh«ng cho vay l¹i lµ nh÷ng tr−êng hîp cã thÓ tr¶ ®−îc nî. VÝ dô: cã hai nhµ kinh doanh A vµ B; A lµ ng−êi thËn träng, chØ vay tiÒn khi cã ®Çu t− mµ tin ch¾c sÏ ®em l¹i kÕt qu¶. Cßn B th× kh¸c, cã x¸c suÊt rñi ro cao nh−ng lîi nhuËn dù tÝnh còng sÏ lín. Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý Do vËy mµ ai trong sè A vµ B sÏ tÝch cùc vay tiÒn trªn thÞ tr−êng - tÊt nhiªn lµ B bëi v× nÕu thµnh c«ng, B sÏ thu ®−îc nhiÒu tiÒn. NÕu biÕt râ c¶ A vµ B tøc lµ th«ng tin c©n b»ng th× ta sÏ kh«ng cã khã kh¨n g×, bëi v× khi Êy ta biÕt r»ng kh¶ n¨ng tr¶ nî cña B lµ thÊp vµ do ®ã kh«ng cho B vay. Nh−ng nÕu v× kh«ng cã ®Çy ®ñ th«ng tin, rÊt cã thÓ ta sÏ quyÕt ®Þnh cho B vay mµ kh«ng cho A vay - nh− vËy mét sù lùa chän ®èi nghÞch sÏ lµm chóng ta t¨ng kh¶ n¨ng rñi ro cña m×nh: cho B vay, tõ chèi A hoÆc tõ chèi c¶ A vµ B ®Òu mÊt c¬ héi thu lîi nhuËn. Rñi ro ®¹o ®øc: Lµ mét vÊn ®Ò do th«ng tin kh«ng c©n xøng t¹o ra sau khi cuéc giao dÞch diÔn ra. Rñi ro ®¹o ®øc x¶y ra khi ng−êi cho vay ph¶i chÞu mét rñi ro lµ ng−êi vay cã ý muèn thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng kh«ng tèt (thiÕu ®¹o ®øc) xÐt theo quan ®iÓm cña ng−êi cho vay, bëi v× nh÷ng ho¹t ®éng nµy khiÕn Ýt cã kh¶ n¨ng ®Ó mãn vay sÏ ®−îc hoµn tr¶, sÏ g©y rñi ro cho ng−êi cho vay. VÝ dô: ¤ng X vay ng©n hµng 1 triÖu ®ång ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt theo hîp ®ång tÝn dông ® ký víi ng©n hµng. Nh−ng khi nhËn ®−îc tiÒn ng©n hµng, «ng nÈy ý ®Þnh mua sæ sè c¶ triÖu ®ång víi hy väng nÕu tróng gi¶i th× «ng sÏ lÊy sè tiÒn ®ã ®Ó tr¶ ng©n hµng cßn nÕu kh«ng th× «ng sÏ khÊt nî hoÆc bá trèn, ng©n hµng sÏ bÞ rñi ro. NÕu ng©n hµng biÕt ®−îc ý ®Þnh mua sæ xè cña «ng X, tøc lµ cã ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ «ng - ng©n hµng sÏ ng¨n cÊm, ®ßi l¹i sè tiÒn 1 triÖu ®ång hoÆc kh«ng cho «ng tay vay n÷a. Nh− vËy, rñi ro ®¹o ®øc do thiÕu th«ng tin ® lµm ng©n hµng ph¶i chÞu rñi ro tÝn dông. Nh− vËy, khi ng©n hµng ®ãng vai trß lµ ng−êi cho vay nÕu th«ng tin kh«ng c©n xøng trªn thÞ tr−êng tµi chÝnh, tÊt yÕu sÏ ph¸t sinh rñi ro ng©n hµng. MÆt kh¸c, khi ®ãng vai trß ng−êi ®i vay: ng©n hµng lµm t¨ng nguån vèn ho¹t ®éng cña m×nh b»ng c¸ch huy ®éng cña c¸ nh©n, c¸c tæ chøc x héi. NÕu cã th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ ng©n hµng nh− nguån vèn tù cã, kh¶ n¨ng thanh to¸n, t×nh h×nh kinh doanh… c¸c c¸ nh©n hay tæ chøc x héi sÏ quyÕt ®Þnh cã göi tiÒn ë ng©n hµng hay kh«ng? Ng−îc l¹i, nÕu th«ng tin vÒ ng©n hµng kh«ng ®Çy ®ñ, khi ®ã sù lùa chän ®èi nghÞch sÏ xuÊt hiÖn vµ lµm c¶n trë viÖc huy Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý ®éng vèn cña ng©n hµng. Ng−êi ta sÏ nghi ngê vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ng©n hµng, cho dï ng©n hµng hoµn toµn kh«ng cã ý ®Þnh thùc hiÖn nh÷ng kÕt côc kh«ng mong muèn. Sù lùa chän ®èi nghÞch trong tr−êng hîp nµy lµm cho ng©n hµng bÞ rñi ro v× h¹n chÕ kh¶ n¨ng huy ®éng vèn vµ lµm ¶nh h−ëng tíi ho¹t ®éng tÝn dông cña ng©n hµng, ng©n hµng kh«ng cã ®ñ vèn ®Ó më réng ho¹t ®éng tÝn dông vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n sÏ khã kh¨n, chÝnh v× thÕ nã ® ®Æt ng©n hµng vµo nguy c¬ cã thÓ bÞ rñi ro vµ lín h¬n n÷a cã thÓ bÞ ®ãng cña hoÆc vì nî. Qua ®ã ta thÊy, th«ng tin kh«ng c©n xøng ® dÉn tíi sù lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc lµm cho ng©n hµng ®øng tr−íc nguy c¬ rñi ro. Cho nªn, trong ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh, ng©n hµng ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng ®Ó cã thÓ h¹n chÕ ®−îc tèi ®a rñi ro tÝn dông vµ tho¸t khái nguy c¬ bÞ vì nî, thu ®−îc lîi nhuËn trong kinh doanh. 3.2. Sù ®iÒu khiÓn cña "Bµn tay v« h×nh" - c¬ chÕ thÞ tr−êng Khi ho¹t ®éng kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, mÆc dï cã sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n−íc, nh−ng bÊt kú mét doanh nghiÖp nµo hay mét ho¹t ®éng kinh tÕ nµo còng ®Òu chÞu sù chi phèi cña bµn tay v« h×nh lµ c¬ chÕ thÞ tr−êng rÊt lín. ChÝnh v× thÕ rñi ro c¸c ho¹t ®éng kinh doanh lµ kh«ng thÓ kh«ng x¶y ra. Vµ ®iÒu nµy còng kh«ng lo¹i trõ ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ. a) VÒ phÝa kh¸ch hµng cña ng©n hµng NÒn kinh tÕ lµ mét c¬ thÓ sèng, c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ ®Òu cã liªn quan vµ t¸c ®éng lÉn nhau. Sù rñi ro vì nî cña mét hay mét sè kh¸ch hµng trong mét ngµnh nµo ®ã sÏ ¶nh h−ëng kh«ng chØ ®Õn riªng ngµnh ®ã mµ ®Õn c¶ c¸c ngµnh kh¸c cã liªn quan. §èi víi ng©n hµng còng vËy, tÊt c¶ c¸c nguyªn nh©n g©y nªn rñi ro ®èi víi kh¸ch hµng cña ng©n hµng th× còng lµ c¸c nguyªn nh©n g©y ra rñi ro ®èi víi ng©n hµng. Ng©n hµng ®ãng vai trß chñ nî, dïng nguån vèn huy ®éng ®Ó cho c¸c c¸ nh©n vµ c¸c doanh nghiÖp vay, mét khi c¸c bªn vay vèn ng©n hµng khong thanh to¸n tiÒn vay ng©n hµng ®óng h¹n hoÆc kh«ng tr¶ ®−îc vèn vay cho ng©n hµng th× lóc ®ã rñi ro tÝn dông x¶y ra. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, møc Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TrÇn ThÞ Minh Thuý ®é æn ®Þnh cña thÞ tr−êng vµ c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nãi chung th−êng kh«ng cao vµ rÊt nh¹y c¶m, do ®ã kh¶ n¨ng gÆp rñi ro trong s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp t−¬ng ®èi cao, chÝnh v× vËy ®iÒu nµy mµ ho¹t ®éng ng©n hµng lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh cã møc ®é rñi ro lín nhÊt. b) VÒ phÝa ng©n hµng NHTM lµ mét doanh nghiÖp, còng nh− c¸c doanh nghiÖp kinh doanh kh¸c, ng©n hµng muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn tÊt yÕu ph¶i gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh kinh doanh: gi÷a ng−êi b¸n vµ ng−êi mua, gi÷a c¸c ng©n hµng víi nhau,… Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn ®ã, c¸c Nhµ n−íc c¹nh tranh quyÕt liÖt vµ tÊt yÕu cã ng©n hµng th¾ng thÕ trong c¹nh tranh, cã ng©n hµng bÞ thÊt b¹i. Sù thÊt b¹i ë ®©y cã thÓ do c«ng nghÖ, kü thuËt ng©n hµng l¹c hËu, kh«ng chÊp hµnh mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ nghiªm tóc c¸c qui ®Þnh vÒ an toµn ng©n hµng dÉn tíi kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ng©n hµng bÞ ®e do¹ vµ còng cã thÓ do t×nh h×nh trËt tù trÞ an, thiªn tai, tham nhòng… Ngµy nay, víi sù ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng ®iÖn tö tin häc cïng víi viÖc quèc tÕ ho¸ c¸c thÞ tr−êng tµi chÝnh, c«ng nghÖ ng©n hµng ngµy cµng ®−îc hoµn thiÖn, tinh vi hiÖn ®¹i. Trªn thÞ tr−êng tiÒn tÖ, tµi chÝnh ngµy cµng xuÊt hiÖn c¸c tæ chøc trung gian tµi chÝnh míi l¹ kh¸c nhau: C¸c hiÖp héi tiÕt kiÖm vµ cho vay, c¸c ng©n hµng tiÕt kiÖm t−¬ng trî… c¹nh tranh quyÕt liÖt víi ng©n hµng th−¬ng m¹i trong viÖc huy déng vèn vµ cho vay. C¸c s¶n phÈm ng©n hµng vµ c«ng cô tµi chÝnh ngµy cµng ®a d¹ng vµ li suÊt kh¸c nhau… khiÕn thÞ tr−êng tµi chÝnh lµ n¬i mua b¸n hÕt søc s«i ®éng vµ c¹nh tranh gay g¾t gi÷a c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr−êng. §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn buéc c¸c ng©n hµng TMCP Ph−¬ng Nam ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó ®øng v÷ng trong cuéc c¹nh tranh ®ã. NÕu ng©n hµng kh«ng th−êng xuyªn ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao tr×nh ®é n¨ng lùc cña c¸n bé, më réng ho¹t ®éng c¶i c¸ch phong c¸ch phôc vô kh¸ch hµng, … th× ng©n hµng sÏ bÞ thÊt b¹i. C¬ chÕ thÞ tr−êng víi quy luËt c¹nh tranh, qui luËt cung cÇu… còng lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n dn ®Õn rñi ro cña ng©n hµng.