Tài liệu Một số đặc điểm nghệ thuật trong tập thơ những người bạn im lặng của phạm hổ

5 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2 NguyÔn ThÞ H­¬ng Lan Mét sè ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt trong tËp th¬ Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng cña Ph¹m Hæ LuËn v¨n th¹c sÜ gi¸o dôc häc Hµ Néi, 2009 6 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2 NguyÔn ThÞ H­¬ng Lan Mét sè ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt trong tËp th¬ Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng cña Ph¹m Hæ LuËn v¨n th¹c sÜ gi¸o dôc häc Chuyªn ngµnh: Gi¸o dôc häc tiÓu häc M· sè: 60 14 01 Ng­êi h­íng dÉn khoa häc Ts nguyÔn ThÞ Mai Liªn 7 Hµ Néi, 2009 Nhµ th¬ Ph¹m Hæ (1926- 2007) 8 Lêi c¶m ¥n LuËn v¨n Mét sè ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt trong tËp th¬ Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng cña Ph¹m Hæ ®­îc hoµn thµnh t¹i tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2 T«i xin ®­îc bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh tíi c« gi¸o NguyÔn ThÞ Mai Liªn - ng­êi ®· h­íng dÉn t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy. T«i còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban gi¸m hiÖu, Phßng Sau ®¹i häc, c¸c thÇy c« gi¸o Tr­êng §HSP Hµ Néi 2, b¹n bÌ vµ nh÷ng ng­êi th©n ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì, ®éng viªn t¸c gi¶ trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu. Hµ Néi, ngµy 09 th¸ng 09 n¨m 2009 T¸c gi¶ NguyÔn ThÞ H­¬ng Lan 9 10 Môc lôc PhÇn Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 2. LÞch sö vÊn ®Ò 3. Môc ®Ých nghiªn cøu 4. §èi t­îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 6. Gi¶ thuyÕt khoa häc 7. CÊu tróc luËn v¨n Ch­¬ng 1. H×nh t­îng nh÷ng ng­êi b¹n trong tËp th¬ Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng 1.1. Giíi thuyÕt kh¸i niÖm h×nh t­îng 1.2. “Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng” 1.3. “Nh÷ng ng­êi b¹n ån µo” Ch­¬ng 2. §Æc ®iÓm Ng«n ng÷ nghÖ thuËt trong tËp th¬ nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng 2.1. Ng«n ng÷ giµu nh¹c tÝnh 2.2. Ng«n ng÷ giµu mµu s¾c 2.3. Ng«n ng÷ giµu h×nh ¶nh Ch­¬ng 3. C¸c biÖn ph¸p tu tõ s¸ng t¹o - CÊu tróc ®éc ®¸o- chi tiÕt ngé nghÜnh 3.1. BiÖn ph¸p tu tõ s¸ng t¹o trong th¬ 3.2. Hình thức tổ chức bài thơ ®éc ®¸o 3.3. Chi tiÕt ngé nghÜnh KÕt luËn Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 11 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan tÊt c¶ néi dung ®­îc tr×nh bµy ë luËn v¨n nµy hoµn toµn lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸ nh©n t«i vµ ch­a tõng ®­îc c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh khoa häc nµo cña ai kh¸c. Hµ Néi, ngµy 09 th¸ng 09 n¨m 2009 T¸c gi¶ NguyÔn ThÞ H­¬ng Lan phÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 1.1. V¨n häc thiÕu nhi ViÖt nam lµ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu cña v¨n häc ViÖt Nam. §©y thËt sù lµ m¶ng v¨n häc cÇn thiÕt trong ®êi sèng v¨n häc, ®êi sèng tinh thÇn cña d©n téc nhÊt lµ thÕ hÖ trÎ. Bëi v¨n häc thiÕu nhi cã mét vai trß to lín trong viÖc gi¸o dôc toµn diÖn vÒ ®¹o ®øc, trÝ tuÖ, t×nh c¶m, thÈm mü cho c¸c em. Cã thÓ nãi tÝnh gi¸o dôc võa lµ mét ®Æc ®iÓm næi bËt võa lµ mét nhiÖm vô cña v¨n häc thiÕu nhi. MÆc dï văn học thiếu nhi ra đời muộn hơn so với các bộ phận văn học khác. Trải qua chặng đường hơn nửa thế kỷ có lúc thăng, lúc trầm nhưng nền văn học ấy đã hoµn thµnh xuÊt s¾c nhiệm vụ 12 của mình. Giai đoạn trước Cách mạng Tháng T¸m, nước ta đã có một vài sáng tác của người viết thực sự quan tâm đến thiếu nhi. Song nội dung cña một số sáng tác ấy con nghèo nàn. Hình thức thiếu hấp dẫn chưa thích hợp với tâm lý trẻ thơ. Nhìn chung trước Cách mạng Tháng T¸m, chóng ta chưa có một nền văn học cho thiếu nhi. Sau Cách mạng tháng T¸m n¨m 1945, Đảng và Bác Hồ hết sức chăm lo đến việc giáo dục thế hệ trẻ. Vào tháng 6 năm 1957 nhà xuất bản Kim Đồng, một nhà xuất bản dành riêng cho thiếu nhi đã ra đời. Tại đây, nhiều tập thơ và các đầu sách viết cho thiếu nhi được ấn hành giúp cho thiếu nhi có điều kiện học tập, vui chơi và giải trí. §Ó cã ®­îc nh÷ng thµnh tùu nh­ vËy, ph¶i kÓ ®Õn sù cã mÆt cña nhiÒu thÕ hÖ t¸c gi¶, nh÷ng ng­êi lu«n ch¨m lo ®Õn cuéc sèng cña trÎ th¬ nh­ NguyÔn Huy T­ëng, T« Hoµi, Ph¹m Hæ, Vâ Qu¶ng, Xu©n Quúnh, §Þnh H¶i...Trong sè c¸c t¸c gi¶ viÕt cho thiÕu nhi Êy, Ph¹m Hæ lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ ®­îc c¸c em yªu mÕn. ¤ng là một trong những thành viên sáng lập ra nhà xuất bản Kim Đồng và ông là người có nhiều công sức đóng góp cho sự trưởng thành và phát triển không ngừng của nhà xuất bản dành riêng cho trẻ em. Ph¹m Hæ ®Õn víi thiÕu nhi b»ng th¬, truyÖn, kÞch, ®ång tho¹i, tranh vÏ, kÞch b¶n phim ho¹t h×nh nh­ng cã lÏ l¾ng ®äng s©u nhÊt trong t©m hån c¸c em chÝnh lµ nh÷ng bµi th¬. ¤ng lµ mét nhµ th¬ t©m huyÕt víi nghÒ, víi sù nghiÖp s¸ng t¸c cho thiÕu nhi. Trong cuèn Nhµ v¨n ViÖt Nam hiÖn ®¹i, Nxb Héi nhµ v¨n, 1996, «ng ®· t©m sù rÊt c¶m ®éng: “NÕu ®­îc sèng thªm mét lÇn n÷a, t«i vÉn chän nghÒ cò: lµm th¬, viÕt v¨n cho c¸c em, cßn viÕt tranh cho c¸c em xem n÷a”. Trong bµi Nh÷ng bµi th¬ nho nhá, mét lÇn n÷a, Ph¹m Hæ l¹i kh¼ng ®Þnh tinh thÇn Êy: Suèt ®êi t«i chØ m¬ §­îc lµm cho c¸c em Nh÷ng bµi th¬ nho nhá 13 Nh­ nh÷ng hßn bi xanh bi ®á c¸c em ch¬i Nh­ nh÷ng qu¶ quýt qu¶ cam c¸c em tay bãc, miÖng c­êi Nh­ nh÷ng chó gµ con ch¹y lon ton bªn mÑ C¸c em ®Æt lªn tay vuèt ve, bång bÕ Nh­ nh÷ng « cöa xinh xinh më cïng bèn phÝa §ãn h­¬ng lóa th¬m vµ tiÕng hãt chim trêi ThËt ®¬n s¬... lµ h¹nh phóc cña t«i. Khã cã thÓ kÓ hÕt nh÷ng g× mµ nhµ th¬ ®· miªu t¶, kh¾c ho¹, b»ng ®«i m¾t trÎ con trong thÕ giíi con trÎ. Th¬ «ng trong s¸ng, gi¶n dÞ, hån nhiªn nh­ nh÷ng c©u ®ång dao dÔ hiÓu, dÔ nhí, ®­a trÎ vµo thÕ giíi xung quanh ®Çy phong phó vµ thó vÞ. Th¬ cña Ph¹m Hæ hßa nhËp vµo t©m hån trÎ th¬ t¹o nªn mét thÕ giíi s«i ®éng víi nhiÒu ®iÒu bÊt ngê vµ míi mÎ. Tõ nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, Ph¹m Hæ ®· cho ra ®êi t¸c phÈm ®Çu tay nh­ Em vÏ B¸c Hå, S¸ch hoa kh¸ng chiÕn, Em tre... tiÕp ®ã lµ hµng lo¹t c¸c tËp th¬ kh¸c mang ®Ëm phong c¸ch th¬ Ph¹m Hæ. ChÝnh v× vËy mµ c¸c s¸ng t¸c cña Ph¹m Hæ ®· ®­îc bao thÕ hÖ nhá tuæi nhiÖt thµnh ®ãn nhËn, yªu mÕn. Th¬ «ng ®­îc thiÕu nhi yªu thÝch, ®­îc dÞch ra nhiÒu th­ tiÕng trªn thÕ giíi nh­ Nga, Ph¸p, §øc, Trung Quèc, Hungari… Sau h¬n nöa thÕ kû s¸ng t¸c miÖt mµi nh­ con ong lµm mËt, b»ng tµi n¨ng Ph¹m Hæ ®· t¹o ®­îc cho m×nh mét sù nghiÖp v¨n ch­¬ng phong phó t¹o nªn tiÕng nãi gi¸ trÞ vµo v­ên v¨n häc thiÕu nhi ViÖt Nam. Ph¹m Hæ lµ mét nguån th¬ dåi dµo víi gÇn 20 tËp th¬ xuÊt hiÖn ®Òu ®Æn tõ Lóa non (1951), Nh÷ng ngµy x­a th©n ¸i (1957), Ra kh¬i (1960), Mçi ngµy ®ªm ®Êt n­íc (1965), Chó bß t×m b¹n (1970), Nh÷ng « cöa nh÷ng ng¶ ®­êng (1976), B¹n trong v­ên, Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng, Nh÷ng ng­êi b¹n nhá, Ai kªu ®Êy, B¹n nµo thÝch nh¶y… 14 Ông được nhận nhiều giải thưởng trong các cuộc thi viết cho thiếu nhi như: TËp th¬ Chó bß t×m b¹n ®¹t Gi¶i A cuéc vËn ®éng s¸ng t¸c cho thiÕu nhi 1957 – 1958. Tặng thưởng loại A trong những năm 1960 cho tác phẩm Chú vịt bông. Giải A do Hội đồng văn học thiếu nhi – Hội nhà văn Việt Nam trao tặng cho tác phẩm Những người bạn im lặng (1985) Gi¶i th­ëng cuéc thi s¸ng t¸c kÞch b¶n cho thiÕu nhi do Héi nghÖ sÜ s©n khÊu tæ chøc n¨m 1986 cho vë kÞch Nµng tiªn nhá thµnh èc. Giải thưởng Nhà nước về văn học thiếu nhi đợt 1 năm 2001. Nh÷ng gi¶i th­ëng lín chÝnh lµ sù ghi nhËn tµi n¨ng vµ nh÷ng ®ãng gãp cña Ph¹m Hæ cho nÒn v¨n häc n­íc nhµ còng nh­ sù nghiÖp gi¸o dôc trÎ th¬. Th¬ v¨n Ph¹m Hæ thùc sù xøng ®¸ng lµ ®èi t­îng nghiªn cøu cña nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc. 1.2. NhiÒu bµi th¬ cña Ph¹m Hæ cã gi¸ trÞ gi¸o dôc cao, hÊp dÉn víi trÎ em, ®­îc tuæi th¬ l­u gi÷ trong trÝ nhí vµ lµ hµnh trang cho c¸c em trong suèt cuéc ®êi. ChÝnh v× vËy th¬ v¨n cña Ph¹m Hæ ®­îc chän läc vµ ®­a vµo gi¶ng d¹y khá nhiều trong ch­¬ng tr×nh TiÓu häc hiÖn nay. C¸c bµi th¬ tiªu biÓu ®­îc tuyÓn vµo ch­¬ng tr×nh TiÓu häc vµ ®­îc ph©n bè tõ líp mét ®Õn líp n¨m lµ : §µn gµ míi në, Chó bß t×m b¹n, Soi g­¬ng, Ngñ råi ... Lµ mét gi¸o viªn tiÓu häc, t«i mong muèn sÏ ®­îc trau dåi thªm vÒ kiÕn thøc chuyªn m«n nghiÖp vô còng nh­ n¨ng lùc c¶m thô th¬ v¨n ®Ó trong gi¶ng d¹y sÏ gióp häc sinh t×m hiÓu, c¶m nhËn gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña c¸c bµi th¬ cña Ph¹m Hæ, cã hiÓu biÕt vÒ t¸c gi¶, tõ ®ã gióp t«i thuËn lîi h¬n trong viÖc båi d­ìng häc sinh giái m«n TiÕng ViÖt. Nghiªn cøu ®Ò tµi nµy sÏ gióp t«i thùc hiÖn ®­îc mong muèn ®ã. 1.3. TËp th¬ Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng ®· ®­îc gi¶i chÝnh thøc vÒ th¬ cho thiÕu nhi cña Héi ®ång V¨n häc ThiÕu nhi, Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam. Trªn 15 b¸o v¨n nghÖ sè 47 (17/11/1984), t¸c gi¶ §ç B¹ch Mai ®· nhËn ®Þnh: “Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng chØ lµ mét tËp th¬ rÊt máng. Nh­ng t«i nghÜ r»ng nã cã mét vÞ trÝ ®¸ng kÓ trªn con ®­êng lµm th¬ cho thiÕu nhi cña nhµ th¬ Ph¹m Hæ”. Nh­ vËy, tËp th¬ ®ãng mét vai trß quan träng trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña «ng. Nã kÕt tinh nh÷ng ®Æc ®iÓm néi dung vµ nghÖ thuËt th¬ cña t¸c gi¶. Nghiªn cøu tËp th¬ sÏ gióp chóng ta n¾m b¾t dÔ dµng h¬n gi¸ trÞ t­ t­ëng vµ thi ph¸p th¬ Ph¹m Hæ nãi chung. H¬n n÷a, trong thùc tÕ nghiªn cøu v¨n häc hiÖn nay, khuynh h­íng tiÕp cËn t¸c phÈm hiÖn ®¹i phæ biÕn lµ tõ ph­¬ng diÖn nghÖ thuËt. V× nghÖ thuËt lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó t¸c gi¶ thÓ hiÖn néi dung. Nghiªn cøu t¸c phÈm tõ nghÖ thuËt sÏ gióp ta hiªñ chÝnh x¸c néi dung t¸c phÈm, kh«ng sa vµo suy diÔn. “H×nh thøc nghÖ thuËt lµ kªnh duy nhÊt truyÒn ®¹t néi dung cña nã, lµ ph­¬ng tiÖn cÊu t¹o néi dung vµ lµm cho nã cã bé mÆt ®éc ®¸o. Do ®ã t×m hiÓu h×nh thøc lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®Ó hiÓu ®óng néi dung. Bá qua h×nh thøc hoÆc bá qua tÝnh chØnh thÓ cña nã cã nguy c¬ hiÓu lÖch néi dung t¸c phÈm, biÕn nã thµnh c¸i t­¬ng ®­¬ng x· héi häc. VÒ mÆt triÕt häc, néi dung lu«n lu«n quyÕt ®Þnh h×nh thøc, h×nh thøc phï hîp víi néi dung” (Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn Kh¾c Phi, Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc, Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2004, tr.141). Trªn ®©y lµ nh÷ng lý do th«i thóc t«i chän ®Ò tµi §Æc s¾c nghÖ thuËt trong tËp th¬ Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng cña Ph¹m Hæ. 2. LÞch sö vÊn ®Ò Trong ph¹m vi tµi liÖu cßn h¹n chÕ mµ chóng t«i s­u tÇm ®­îc, chóng t«i nhËn thÊy c¸c ý kiÕn ®· tËp trung bµn luËn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò sau: 2.1. Nh÷ng nhËn xÐt vÒ ®ãng gãp cña nhµ th¬: C¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu nhÊt trÝ cao trong viÖc kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®ãng gãp to lín cña Ph¹m Hæ vµo nÒn v¨n häc thiÕu nhi ViÖt Nam. 16 Nhà thơ Trần Thanh Địch đánh giá: “Phạm Hổ là một trong những nhà văn lâu nay đã đóng góp cho văn học chúng ta khá nhiều truyện thơ cho người lớn cũng như cho các em”. Nhµ v¨n Nguyªn Ngäc trong héi th¶o vÒ ba nhµ v¨n chuyªn viÕt cho thiÕu nhi: NguyÔn Huy T­ëng, T« Hoµi, Ph¹m Hæ ®· tr©n träng dµnh cho nhµ th¬ ®Êt vâ B×nh §Þnh nh÷ng lêi sau: “T«i th­êng nghÜ: ViÕt cho c¸c ch¸u thËt khã, ch¾c viÕt khã h¬n cho ng­êi lín rÊt nhiÒu. Vµ viÕt ®­îc hay cho c¸c ch¸u th× ®óng lµ nh÷ng nhµ v¨n rÊt cã tµi…” [28]. Nhµ th¬ Vò Duy Th«ng đồng tình với nhận xét ấy và ®· nhÊn m¹nh thêm vÒ thµnh c«ng cña nhµ th¬ Ph¹m Hæ nh­ sau: “§äc th¬ Ph¹m Hæ viÕt cho c¸c em, Ên t­îng ®Çu tiªn ®Ó l¹i lµ: §©y lµ con ng­êi yªu trÎ ®Õn møc ®¾m ®uèi kh«ng bao giê no ch¸n, mét ng­êi lu«n khao kh¸t t×m ®Õn trÎ ®Ó hiÓu vµ yªu chóng h¬n n÷a, mét ng­êi vèn kh«ng ph¶i ®ãng vai mét thÇy gi¸o nghiªm nghÞ cÊt lêi r¨n d¹y ph¶i tr¸i mµ lµ mét ng­êi b¹n ch©n thµnh cña trÎ. Trªn con ®­êng ®Õn víi trÎ Êy, Ph¹m Hæ ®· cã nhiªï thµnh c«ng”. [34, tr.47] Ngoµi ra cßn rÊt nhiÒu nhµ phª b×nh v¨n häc còng ®¸nh gi¸ cao ®ãng gãp cña Ph¹m Hæ vµo nÒn th¬ viÕt cho thiÕu nhi ViÖt Nam nh­ Ph¹m Hæ víi tuæi th¬ (V©n Thanh, T¹p chÝ v¨n häc th¸ng 3/ 1989); §ç tr¾ng ®ç ®en (L· ThÞ B¾c Lý, V¨n nghÖ sè 48, 27/11/1993); Ng­êi dÉn d¾t tuæi th¬ vµo cæ tÝch (TrÇn ThÞ Th¾ng, V¨n nghÖ sè 22, 3/5/1997); Ph¹m Hæ mét t©m hån th¬ trÎ (Vò Tó Nam, V¨n nghÖ sè 19, 12/5/2007)... Së dÜ Ph¹m Hæ thµnh c«ng nh­ vËy v× «ng ®­îc viÕt vÒ vµ viÕt cho mét ®èi t­îng mµ «ng yªu quý, tr©n träng nh­ lêi «ng tõng t©m sù: “§èi víi t«i, c«ng viÖc nµy kh«ng chØ lµ mét nghÜa vô mµ lµ mét h¹nh phóc, bëi v× cßn g× sung s­íng h¬n lµ ®­îc viÕt vÒ nh÷ng g× m×nh tr©n träng nhÊt, yªu quý nhÊt, viÕt vÒ c¸i ®Ñp, c¸i lý t­ëng cña suèt cuéc ®êi m×nh. [15, tr.109] 2.2. Nh÷ng nhËn xÐt vÒ ®Æc ®iÓm néi dung th¬ Ph¹m Hæ: 17 PGS NguyÔn Xu©n Nam kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ gi¸o dôc cña th¬ Ph¹m Hæ: “Mçi bµi th¬ cho c¸c em kh«ng chØ lµ mét bµi häc më réng dÇn con m¾t nh×n ®êi mµ cßn lµ ®iÒu thó vÞ h×nh thµnh thÞ hiÕu tèt ”[20] bëi Ph¹m Hæ biÕt lµm cho c¸c em nh×n vµo thÕ giíi th©n quen bao giê còng cã nh÷ng ®iÒu kú l¹ vµ c¸c em lu«n c¶m thÊy h¸o høc muèn kh¸m ph¸. Nhµ th¬ TÕ Hanh cho r»ng: “Anh cã mét hån th¬ ®a d¹ng, rung ®éng víi tÊt c¶ gîi lªn trong kh«ng gian vµ thêi gian” [9]. Trong cuèn Gi¸o tr×nh v¨n häc thiÕu nhi, nxb §H S­ ph¹m, 2005, D­¬ng Thu H­¬ng vµ TrÇn §øc Ng«n chØ ra sù phong phó trong ®Ò tµi, chñ ®Ò th¬ Ph¹m Hæ: “¤ng dùng l¹i mét c¸ch hån nhiªn nh÷ng trß ch¬i con trÎ trong nh÷ng bµi th¬ giµu phong vÞ ®ång dao, cung cÊp cho trÎ th¬ “nhiÒu chuyÖn rÊt thËt mµ l¹ v« cïng” cña thiªn nhiªn, ®Ò cËp mét c¸ch gîi c¶m t×nh b¹n, t×nh mÑ con, bµ ch¸u, t×nh yªu c« gi¸o, yªu líp häc, yªu thiªn nhiªn”. “Nh­ng cã thÓ nãi, néi dung bao trïm nhÊt trong th¬ Ph¹m Hæ lµ t×nh b¹n” [18, tr.140]. §ång thêi c¸c t¸c gi¶ còng chØ ra gi¸ trÞ gi¸o dôc cña th¬ Ph¹m Hæ: “Nhµ th¬ Ph¹m Hæ cßn cã nh÷ng bµi th¬ giµu chÊt ngô ng«n, mang tÝnh gi¸o dôc rÊt cao” [18, tr.146]. Kh¶ Xu©n trong bµi viÕt Tuæi th¬ c¸c em trong th¬ Ph¹m Hæ ®¨ng trªn b¸o B×nh §Þnh sè ra ngµy 27/5/2004 kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng gi¸o dôc nh©n c¸ch cao ®Ñp cho trÎ b»ng h×nh thøc nhÑ nhµng cña th¬ Ph¹m Hæ: “V¨n th¬ Ph¹m Hæ thiªn vÒ lý t­ëng, trong s¸ng, nhÑ nhµng. ¤ng tr¨n trë nhiÒu lÇn víi c¸c truyÒn thuyÕt lÞch sö nh»m kh¬i gîi lßng tù hµo vµ nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña d©n téc. ¤ng viÕt h¬n 50 tÝch truyÖn vÒ c¸c loµi c©y cá, kh«ng chØ g©y lßng yªu thiªn nhiªn ®Êt n­íc mµ cßn cè søc kh¾c s©u, t« ®Ëm trong c¸c em nh÷ng t×nh c¶m gèc rÔ: t×nh gia ®×nh, t×nh b¹n bÌ...”. 18 Trong bµi viÕt T­ëng nhí nhµ th¬ Ph¹m Hæ trªn b¸o Sµi Gßn gi¶i phãng sè ra ngµy 9/5/2007, Vò Khoa ca ngîi: “ThÕ giíi thiÕu nhi cña Ph¹m Hæ cã gi¸ trÞ nh­ mét m«i tr­êng sinh th¸i lµnh m¹nh cho mäi ng­êi”. Lª NhËt Ký trong bµi viÕt Ph¹m Hæ- Th¬ viÕt cho nhi ®ång ®¨ng t¶i trªn trieuxuan.info ngµy 16-10-2008 võa ®Ò cËp ®Õn quan niÖm s¸ng t¸c cña Ph¹m Hæ, võa ph©n tÝch mét sè t×m tßi trong nghÖ thuËt thÓ hiÖn cña «ng. VÒ quan niÖm s¸ng t¸c, t¸c gi¶ bµi viÕt cho r»ng Ph¹m Hæ s¸ng t¸c theo nguyªn t¾c riªng, ®ã lµ viÕt “nh÷ng bµi th¬ nho nhá”, phï hîp víi tÇm ®ãn nhËn cña c¸c em, võa ph¶i nh­ “nh÷ng hßn bi xanh, bi ®á’’ gÇn gòi mµ hÊp dÉn, l¹i ph¶i lµ “nh÷ng « cöa xinh xinh” më ra nh÷ng « trêi xanh ®Ó c¸c em ®ãn “h­¬ng lóa th¬m vµ tiÕng hãt chim trêi”. §ång thêi, nhµ th¬ còng cho r»ng trong th¬ viÕt cho nhi ®ång nhÊt thiÕt ph¶i cã h×nh t­îng thiªn nhiªn. Theo «ng, thiªn nhiªn lµ hiÖn th©n cña c¸i ®Ñp. “B»ng chÝnh c¸i ®Ñp, thiªn nhiªn d¹y cho ta yªu c¸i ®Ñp. B»ng chÝnh sù phong phó, thiªn nhiªn gîi cho ta nªn cã cuéc sèng phong phó vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn”. ¤ng còng ®ßi hái th¬ cho løa tuæi nhi ®ång cÇn ph¶i vui t­¬i hÊp dÉn. Muèn vËy, nghÖ thuËt th¬ ph¶i cã sù biÕn ho¸ vÒ nh¹c ®iÖu, ng«n tõ, mµu s¾c vµ h×nh t­îng. Mét vÊn ®Ò kh¸c lµ con ®­êng t¹o vèn cña ng­êi viÕt. Ph¹m Hæ t¸n ®ång hai nguyªn t¾c mµ K.Tsuc«pxki nªu ra: mét lµ häc tËp vèn cæ, hai lµ häc tËp c¸c em, t×m hiÓu ®êi sèng t©m hån c¸c em. 2.3. NhËn xÐt vÒ ®Æc ®iÓm h×nh thøc th¬ Ph¹m Hæ: VÒ h×nh thøc th¬ Ph¹m Hæ, c¸c nhµ nghiªn cøu còng chØ ra mét c¸ch kh¸i qu¸t mét sè ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt th¬ Ph¹m Hæ. Nhµ v¨n §oµn Giái cho r»ng: “Ph¹m Hæ viÕt cho c¸c em thËt dÞu dµng, ®»m th¾m s©u xa mµ t­¬i vui duyªn d¸ng, tõ c¸i nh×n b»ng chÝnh m¾t ta tr«ng thÊy to¸t lªn ý vÞ nång nµn nh­ mïi h­¬ng kh«ng tr«ng thÊy cña nh÷ng b«ng hoa ®Ñp, khiÕn ta b©ng khu©ng nhí m·i…” [28]. 19 PGS. TS L· ThÞ B¾c Lý l¹i thÊy th¬ «ng “t­¬i m¸t vµ trÎ trung”. Sù ý vÞ nång nµn vµ sù t­¬i m¸t trÎ trung Êy cã tõ ®©u nÕu kh«ng ph¶i lµ “sù hoµ nhËp cña thÕ giíi th¬ víi thÕ giíi trÎ th¬ lµm mét” [18,tr.155]. H×nh thøc nghÖ thuËt th¬ Ph¹m Hæ phï hîp víi trÎ th¬:“Ngoµi lßng nhiÖt t×nh say mª cßn ®ßi hái Ph¹m Hæ ph¶i n¾m b¾t ®­îc ®Æc ®iÓm t©m lý løa tuæi ®Ó lùa chän c¸ch viÕt cho phï hîp” [8,tr.23]. PGS. TS L· ThÞ B¾c Lý cßn chØ ra mét sè nÐt ®Æc tr­ng nghÖ thuËt th¬ Ph¹m Hæ lµ sö dông chÊt liÖu d©n gian, hÖ thèng ©m thanh, nhÞp ®iÖu ®éc ®¸o, h×nh thøc ®èi tho¹i. Lý gi¶i thµnh c«ng cña nhµ th¬ Ph¹m Hæ trong s¸ng t¸c cho thiÕu nhi, nhµ th¬ TrÇn §¨ng Khoa cho r»ng “chÝnh lµ nghÖ thuËt ho¸ th©n vµo trÎ th¬ hay Ph¹m Hæ ®· t×m ®­îc ch×a kho¸ më cöa t©m hån trÎ th¬”. Nhà văn Nguyễn Quỳnh trong Hội thảo về sáng tác văn học cho thiếu nhi đã cho rằng sức mạnh ngòi bút Phạm Hổ chính là ở chỗ “ Phạm Hổ đã tìm ra được chìa khóa mở cửa tâm hồn trẻ thơ, giáo dục trẻ thơ bằng con đường tình cảm nhẹ nhàng mà hiệu lực. Thơ Phạm Hổ là chiếc cầu nối giữa trẻ thơ và cuộc sống...”[35, tr.947] Trong cuèn Gi¸o tr×nh v¨n häc thiÕu nhi, Nxb §H S­ ph¹m, 2005, D­¬ng Thu H­¬ng vµ TrÇn §øc Ng«n chØ ra ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt næi bËt trong th¬ Ph¹m Hæ: “NÕu nh­ coi t×nh b¹n lµ néi dung c¬ b¶n lµm nªn phong c¸ch th¬ cña Ph¹m Hæ th× ë ph­¬ng diÖn nghÖ thuËt, nhÞp ®iÖu th¬ cña «ng còng rÊt ®éc ®¸o” [18, tr.147] Cïng trong bµi viÕt Tuæi th¬ c¸c em trong th¬ Ph¹m Hæ ®¨ng trªn b¸o B×nh §Þnh sè ra ngµy 27/5/2004, Kh¶ Xu©n chØ ra mét sè khÝa c¹nh nghÖ thuËt th¬ Ph¹m Hæ lµ: “Nh©n vËt trong th¬ «ng lµ h×nh ¶nh c¸c em bÐ th¬ ng©y, hån nhiªn b­íc vµo ng­ìng cöa cuéc ®êi víi bao nhiªu xóc ®éng, nghÜ suy mét c¸ch ngì ngµng vµ lý thó”. “Th¬ «ng hay v× ®· nhuyÔn c¸i méc m¹c, trong s¸ng, ngé nghÜnh cña ca dao vµ nÐt nhuÇn nhÞ, th©m thuý cña th¬ ca cæ ®iÓn”. 20 VÒ c¸ch thÓ hiÖn, Lª NhËt Ký còng trong bµi viÕt Ph¹m Hæ- Th¬ viÕt cho nhi ®ång ®¨ng t¶i trªn trieuxuan.info ngµy 16-10-2008 còng chØ ra mét sè nÐt míi thÓ hiÖn sù t×m tßi, s¸ng t¹o cña Ph¹m Hæ vÒ h×nh thøc. Cã thÓ thÊy, bµi viÕt cña Lª NhËt Ký ®Ò cËp kh¸ nhiÒu nh÷ng ph­¬ng diÖn néi dung vµ nghÖ thuËt th¬ Ph¹m Hæ. Nh×n chung ®· cã kh¸ nhiÒu c¸c bµi viÕt vÒ th¬ Ph¹m Hæ. PhÇn lín các bài viết về Phạm Hổ phần lớn tập trung vào thơ, truyện viết cho thiếu nhi của ông hoặc là dừng lại ở việc đánh giá từng bµi th¬ cụ thể...ch­a cã c«ng tr×nh nµo ®i s©u nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng nghÖ thuËt trong tËp th¬ Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng cña Ph¹m Hæ. Trên cơ sở tiếp thu những ý kiến đánh giá về nhà thơ Phạm Hổ của những tác giả đi trước, tác giả luận văn đi sâu tìm hiểu nh÷ng nÐt ®Æc s¾c nghÖ thuËt trong tËp th¬ Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng cña Ph¹m Hæ. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu Thùc hiÖn luËn v¨n nµy, chóng t«i h­íng tíi c¸c môc ®Ých sau: - RÌn luyÖn kh¶ n¨ng nghiªn cøu khoa häc. - Qua nghiªn cøu t×m hiÓu thÊy ®­îc gi¸ trÞ néi dung, ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña tËp th¬ Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng. Qua ®ã chóng t«i mong muèn lµm næi bËt nh÷ng ®ãng gãp cña nhµ v¨n, nhµ th¬ Ph¹m Hæ trong nÒn v¨n häc ViÖt nam ®Æc biÖt trong sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n häc viÕt cho thiÕu nhi. 4. Ph¹m vi nghiªn cøu Trong khu«n khæ h¹n hÑp cña luËn v¨n t«i kh«ng cã tham väng nghiªn cøu ®©ú ®ñ gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña th¬ Ph¹m Hæ mµ chØ ®i s©u tËp trung vµo nh÷ng ®Æc s¾c vÒ mÆt nghÖ thuËt trong tËp th¬ Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng, Nxb Kim §ång, xuÊt b¶n n¨m 1981. Ngoµi ra ®Ó hç trî viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò, chóng t«i kh¶o s¸t, ph©n tÝch vµ so s¸nh víi mét sè tËp th¬ kh¸c cña 21 Ph¹m Hæ còng viÕt vÒ ®Ò tµi t×nh b¹n nh­ Nh÷ng ng­êi b¹n nhá, B¹n trong v­ên, Nh÷ng ng­êi b¹n ån µo. 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu H­íng tíi c¸c môc ®Ých trªn chóng t«i sö dông ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: - Thèng kª - kh¶o s¸t. - Ph­¬ng ph¸p so s¸nh ®èi chiÕu - Ngoµi ra, chóng t«i cßn sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch - Ph­¬ng ph¸p liªn ngµnh. 6. CÊu tróc cña luËn v¨n gåm: Më ®Çu Ch­¬ng 1. H×nh t­îng nh÷ng ng­êi b¹n trong tËp Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng Ch­¬ng 2. §Æc ®iÓm ng«n ng÷ nghÖ thuËt trong tËp Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng Ch­¬ng 3. C¸c yÕu tè nghÖ thuËt ®Æc s¾c kh¸c KÕt luËn Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 22 CH¦¥NG 1 H×NH T¦îNG NH÷NG NG¦êI B¹N TRONG TËP TH¥ NH÷NG NG¦êI B¹N IM LÆNG Th¬ cña Ph¹m Hæ chñ yÕu viÕt vÒ ®Ò tµi t×nh b¹n. Nhµ th¬ t©m sù: “T«i ®Æc biÖt chó ý ®Õn t×nh b¹n trong ®êi sèng con ng­êi. Trong h¬n m­êi tËp th¬ viÕt cho c¸c em ®· cã s¸u tËp t«i viÕt vÒ ®Ò tµi t×nh b¹n: Chó bß t×m b¹n, B¹n trong v­ên, Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng, Nh÷ng ng­êi b¹n nhá, Ai kªu ®Êy ?B¹n nµo thÝch nh¶y”. Ng­êi b¹n lµ mét h×nh t­îng quan träng, chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o trong th¬ Ph¹m Hæ. H×nh t­îng nh÷ng ng­êi b¹n trong th¬ Ph¹m Hæ cã ®Æc ®iÓm g×? 1.1. Giíi thuyÕt chung vÒ h×nh t­îng 1.1.1. Kh¸i niÖm h×nh t­îng Cïng víi sù xuÊt hiÖn vµ tiÕn ho¸ cña loµi ng­êi th× nghÖ thuËt – mét h×nh th¸i ý thøc còng dÇn ra ®êi vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ ®Ó phôc vô chÝnh x· héi loµi ng­êi vµ chÞu sù chi phèi cña con ng­êi trong mçi thêi ®¹i kh¸c nhau. Vai trß chÝnh cña nghÖ thuËt lµ ph¶n ¸nh cuéc sèng vµ lÊy h×nh t­îng lµ ph­¬ng tiÖn thÓ hiÖn ë bÊt cø lo¹i h×nh nghÖ thuËt nµo tõ kiÕn tróc, ®iªu kh¾c, ©m nh¹c, héi ho¹ ®Õn v¨n häc ®Òu dïng ®Õn h×nh t­îng nghÖ thuËt nh»m dùng lªn nh÷ng bøc tranh cña ®êi sèng, cña sè phËn con ng­êi víi nh÷ng c¶nh ®êi riªng biÖt. Theo Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt (2006) do Hoµng Phª (chñ biªn): H×nh t­îng lµ sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc mét c¸ch kh¸i qu¸t b»ng nghÖ thuËt d­íi h×nh thøc nh÷ng hiÖn t­îng cô thÓ, sinh ®éng, ®iÓn h×nh, nhËn thøc trùc tiÕp b»ng c¶m tÝnh. [37] Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc do Lª B¸ H¸n – TrÇn §×nh Sö – NguyÔn Kh¾c Phi (chñ biªn) Nxb GD 2004 trang 147 ®Þnh nghÜa: “H×nh t­îng nghÖ thuËt chÝnh lµ c¸c kh¸ch thÓ ®êi sèng ®­îc nghÖ sÜ t¸i hiÖn mét c¸ch s¸ng t¹o 23 trong nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt. Gi¸ trÞ trùc quan ®éc lËp lµ ®Æc ®iÓm quan träng cña h×nh t­îng nghÖ thuËt. Nã lµm cho ng­êi ta cã thÓ ng¾m nghÝa th­ëng ngo¹n. §ã cã thÓ lµ mét ®å vËt, mét phong c¶nh thiªn nhiªn hay mét sù kiÖn x· héi ®­îc c¶m nhËn. [8] Cßn t¸c gi¶ Phan V¨n C¸c trong cuèn Tõ ®iÓn H¸n ViÖt (2003) Nxb thµnh phè Hå ChÝ Minh trang 190 gi¶i thÝch: “H×nh t­îng nh©n vËt lµ h×nh ¶nh con ng­êi hay ®êi sèng ®­îc miªu t¶ trong t¸c phÈm ®Ó ph¶n ¸nh hiÖn thùc vµ thÓ hiÖn mét t­ t­ëng, t×nh c¶m nµo ®ã .[3] Nh­ vËy, h×nh t­îng lµ nh÷ng kh¸ch thÓ cña ®êi sèng ®­îc nhµ v¨n t¸i hiÖn mét c¸ch s¸ng t¹o vµ sinh ®éng trong t¸c phÈm v¨n häc ®Ó thÓ hiÖn mét t­ t­ëng, t×nh c¶m nµo ®ã. 1.1.2. C¸c lo¹i h×nh t­îng Cuèn Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam cho r»ng: “H×nh t­îng ®­îc béc lé d­íi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, mu«n h×nh mu«n vÎ tuú theo lý t­ëng thÈm mü nãi chung vµ quan ®iÓm thÈm mü cña tõng t¸c gi¶. Song dï kh¸c nhau thÕ nµo, h×nh t­îng vÉn lµ mét c¸i chung. H×nh t­îng lµ kÕt qu¶ cña mét ph­¬ng thøc t¸i t¹o mét ®èi t­îng nµo ®ã nh­: con ng­êi, hoµn c¶nh x· héi, c¶nh vËt thiªn nhiªn...d­íi mét d¹ng t­¬ng ®èi hoÆc gÇn gòi vµ phï hîp víi kh¶ n¨ng tån t¹i kh¸ch quan cña chóng. Tuú theo tõng bé m«n vµ thÓ lo¹i cã h×nh t­îng con ng­êi nh­ c¸c nh©n vËt trong t¸c phÈm v¨n häc, cã h×nh t­îng lµ hoµn c¶nh, h×nh t­îng lµ ®å vËt, thiªn nhiªn...Cã c¶ nh÷ng h×nh t­îng cña c¶m gi¸c, c¶m xóc. Nh­ vËy h×nh t­îng rÊt phong phó, ®a d¹ng. §ã cã thÓ lµ con ng­êi, hoµn c¶nh x· héi, ®å vËt, c¶nh vËt thiªn nhiªn... §Ó thÓ hiÖn t­ t­ëng t×nh c¶m riªng vÒ cuéc ®êi, nhµ v¨n s¸ng t¹o ra nh÷ng h×nh t­îng ®éc ®¸o. Ph¹m Hæ lµ nhµ th¬ chuyªn viÕt cho thiÕu nhi mµ c¸c em thiÕu nhi sèng kh«ng thÓ thiÕu t×nh b¹n, c¸c em rÊt kh¸t khao t×nh b¹n. Nãi c¸ch kh¸c, t×nh 24 b¹n lµ mét phÇn quan träng trong ®êi sèng t©m hån, t×nh c¶m cña trÎ th¬. Kû niÖm d­íi ®©y cña nhµ th¬ Xu©n Quúnh gióp ta hiÓu thªm vÒ ®iÒu nµy: “Cã lÇn t«i c·i nhau víi mét ®øa b¹n, hai ®øa bá nhau, kh«ng ch¬i víi nhau n÷a. T«i rÊt buån... vÒ nãi l¹i chuyÖn ®ã víi bµ t«i, muèn t×m ë bµ mét lêi c¶m th«ng hoÆc mét c¸ch gi¶i quyÕt. ThÕ mµ bµ t«i l¹i b¶o: “Nã kh«ng ch¬i víi ch¸u th× th«i, cÇn g×, ch¸u ë nhµ ch¬i víi bµ”. ThÕ lµ t«i hoµn toµn c« ®éc. Bµ t«i ®©u hiÓu lµ t«i cÇn ch¬i víi b¹n Êy bao nhiªu”. [Xu©n Quúnh, Lµm th¬ cho thiÕu nhi, Bµn vÒ v¨n häc thiÕu nhi, nxb Kim §ång, 1983, tr.14]. T©m sù cña Xu©n Quúnh ph¶n ¸nh mét kh¸t väng chung cña trÎ em. ChØ víi b¹n, c¸c em míi thùc sù cã ®­îc nÐt ®ång ®iÖu trong ho¹t ®éng vui ch¬i, häc tËp. Høng thó ho¹t ®éng nhê thÕ mãi ®­îc ph¸t huy tèi ®a, niÒm vui míi ®­îc trän vÑn. N¾m rÊt v÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý ®ã nªn nhµ th¬ hay viÕt vÒ t×nh b¹n. Trong th¬ «ng cã rÊt nhiÒu ng­êi b¹n cña c¸c em nhá. §ã cã thÓ lµ nh÷ng ng­êi b¹n nhá ngé nghÜnh ®¸ng yªu nh­ng còng cã thÓ lµ nh÷ng con vËt, ®å vËt, cá c©y. Qua h×nh t­îng nh÷ng ng­êi b¹n, nhµ th¬ nh¾n nhñ c¸c em bao ®iÒu gi¶n dÞ mµ s©u s¾c ch¼ng h¹n nh­ h·y n©ng niu vµ tr©n träng träng t×nh b¹n, yªu qóy vµ b¶o vÖ thiªn nhiªn, ®å vËt xung quanh v× chóng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng vËt v« tri mµ rÊt dÔ th­¬ng, ®em l¹i cho ta nhiÒu lîi Ých. Nh÷ng ng­êi b¹n trong tËp th¬ cã thÓ chia thµnh nhãm nh÷ng ng­êi b¹n kh«ng lêi vµ nhãm nh÷ng ng­êi b¹n s«i næi. 1.2. Nh÷ng ng­êi b¹n im lÆng 1.2.1. Nh÷ng ng­êi b¹n thùc vËt a. Rùc rì s¾c mµu: Ph¹m Hæ miªu t¶ thµnh c«ng thÕ giíi thùc vËt phong phó, t­¬i ®Ñp. Nh÷ng ng­êi b¹n thùc vËt hiÖn lªn trong th¬ «ng ®a d¹ng, ®«ng ®óc vµ vui vÎ gièng nh­ thÕ giíi trÎ th¬ nhiÒu tÝnh c¸ch nh­ng ®Òu ®¸ng yªu. B»ng sù quan s¸t tinh tÕ trong viÖc ph¸t hiÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña tõng lo¹i c©y, lo¹i