Tài liệu Một số biện pháp xây dựng văn hóa tổ chức ở trường trung cấp xây dựng thành phố Hồ Chí Minh

1 LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian học tập nghiên cứu và triển khai đề tài: “Một số biện pháp xây dựng văn hóa tổ chức ở Trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh”. Đến nay tôi đã hoàn thành đề tài nghiên cứu của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo nhà trường, Khoa Đào tạo sau đại học Trường Đại học Vinh, các thầy cô trực tiếp tham gia giảng dạy đã quan tâm và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho chúng tôi hoàn thành khoá học. Đặc biệt, xin cho tôi được bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến TS. Phan Quốc Lâm - người thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ chuyên ngành Quản lý giáo dục. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới lãnh đạo, bạn bè đồng nghiệp, các thầy cô giáo và học sinh trường Trung cấp Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, giúp tôi có những tài liệu để hoàn thành luận văn. Do thời gian nghiên cứu có hạn, kết quả nghiên cứu có thể còn nhiều hạn chế và thiếu xót. Tác giả kính mong nhận được sự chỉ dẫn và góp ý thêm của các thầy giáo, cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn trở nên hoàn thiện hơn. Tác giả Nguyễn Thị Kim Thanh 2 MỤC LỤC Lời cảm ơn .....................................................................................................1 Mục lục ..........................................................................................................2 Danh mục các chữ viết tắt trong luận văn........................................................6 Danh mục các bảng..........................................................................................7 Danh mục các hình vẽ......................................................................................7 PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................8 1. Lý do chọn đề tài..........................................................................................8 2. Mục đích nghiên cứu..................................................................................10 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu...........................................................10 4. Giả thiết khoa học......................................................................................10 5. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................10 6. Phương pháp nghiên cứu............................................................................11 7. Dự kiến đóng góp của luận văn.................................................................12 8. Cấu trúc luận văn.......................................................................................12 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VĂN HÓA TỔ CHỨC Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP XÂY DỰNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH......................................................................................................13 1.1. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ..................13 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ngoài nước .....................13 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước...............13 1.2. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN CỦA ĐỀ TÀI......................................15 1.2.1. Tổ chức ...................................................................15 1.2.2. Văn hóa và văn hoá tổ chức ...............................................15 1.2.3. Xây dựng và xây dựng văn hoá tổ chức ..............................................18 1.2.4. Quản lý và quản lý xây dựng văn hoá tổ chức............................19 1.2.5. Biện pháp và biện pháp xây dựng văn hoá tổ chức.............................20 3 1.3. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ XÂY DỰNG VĂN HÓA TỔ CHỨC.....23 1.3.1. Vai trò và mục tiêu của xây dựng văn hóa tổ chức ...................................23 1.3.2. Các yếu tố cấu thành văn hóa tổ chức....................................................26 1.3.3. Tầm quan trọng của văn hoá tổ chức nhà trường với chất lượng giáo dục 30 1.3.4. Vai trò của lãnh đạo trong việc xây dựng và phát triển văn hóa tổ chức trong nhà trường................................................................................33 1.4. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ XÂY DỰNG VĂN HOÁ TỔ CHỨC TRONG NHÀ TRƯỜNG TRUNG CẤP CHUYÊN NGHIỆP........................34 1.4.1. Trường Trung cấp chuyên nghiệp và những thách thức đối với nhà trường trong giai đoạn hiện nay...............................................34 1.4.2. Văn hóa tổ chức ở trường Trung cấp chuyên nghiệp..........................35 1.4.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc xây dựng văn hóa tổ chức của trường Trung cấp chuyên nghiệp.........................................................37 Kết luận chương 1.......................................................................................44 Chương 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC XÂY DỰNG VĂN HÓA TỔ CHỨC Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP XÂY DỰNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH............................................................................................45 2.1. KHÁI QUÁT LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA TRƯỜNG TRUNG CẤP XÂY DỰNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH.......................45 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của nhà trường ............................45 2.1.2. Phương hướng phát triển của nhà trường đến năm 2020.................49 2.2. THỰC TRẠNG VĂN HÓA TỔ CHỨC Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP XÂY DỰNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH............................................52 2.2.1. Nhận thức của đội ngũ cán bộ viên chức – người lao động và giáo viên về văn hóa tổ chức trong nhà trường .....................................52 2.2.2. Nhận thức của đội ngũ cán bộ viên chức – người lao động, giáo viên và học sinh đối với công tác xây dựng văn hóa tổ chức 4 của nhà trường................................................................................................71 2.3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC XÂY DỰNG VĂN HÓA TỔ CHỨC Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP XÂY DỰNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH...........................................................................................73 2.3.1. Các biện pháp xây dựng văn hóa tổ chức ở trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh của đội ngũ lãnh đạo và bộ quản lý......73 2.3.2. Các biện pháp xây dựng văn hóa tổ chức ở trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh của đội ngũ cán bộ viên chức – người lao động và giáo viên.........................................................................76 2.4. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ THỰC TRẠNG VÀ NGUYÊN NHÂN.....78 2.4.1. Đánh giá chung về thực trạng...........................................................78 2.4.2. Nguyên nhân .................................................................................... 79 Kết luận chương 2....................................................................................... 80 Chương 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP XÂY DỰNG VĂN HÓA TỔ CHỨC Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP XÂY DỰNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH............................................................................................ 81 3.1. CÁC NGUYÊN TẮC ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP XÂY DỰNG VĂN HÓA TỔ CHỨC Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP XÂY DỰNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH................................................................... 81 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu....................................................81 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện.................................................... 81 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả.....................................................81 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi......................................................82 3.2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP XÂY DỰNG VĂN HÓA TỔ CHỨC Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP XÂY DỰNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .................................................................... 82 3.2.1. Xây dựng văn hóa tổ chức nhà trường trên cơ sở chuyển đổi 5 cách tư duy của đội ngũ cán bộ viên chức – người lao động, giáo viên và học sinh đối với các hoạt động giáo dục và đào tạo của nhà trường .......82 3.2.2. Định hướng nhận thức của đội ngũ cán bộ viên chức – người lao động, giáo viên và học sinh về văn hóa tổ chức trong nhà trường........ 85 3.2.3. Rà soát, hoàn chỉnh hệ thống văn bản quản lý hành chính, các quy trình, thủ tục làm việc, hệ thống thông tin quản lý để xây dựng nề nếp hành chính và văn hóa quản lý........................................................ 87 3.2.4. Xây dựng các chuẩn mực đạo đức, chuẩn hành vi trong giao tiếp đối với đội ngũ cán bộ viên chức – người lao động, giáo viên và học sinh90 3.2.5. Tổ chức hiệu quả các hoạt động thi đua, phong trào nhằm tạo sự đoàn kết, gắn bó trong nhà trường....................................................95 3.2.6. Xây dựng các hình mẫu tiên tiến trong công tác xây dựng văn hóa tổ chức trong nhà trường.................................................................97 3.2.7. Tăng cường công tác hợp tác doanh nghiệp, liên kết đào tạo, tạo cơ hội học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm trong việc xây dựng văn hóa tổ chức.....99 3.3. THĂM DÒ TÍNH CẦN THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA GIẢI PHÁP. .101 Tổng kết chương 3....................................................................................104 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................105 1. Kết luận..................................................................................................105 2. Kiến nghị...............................................................................................106 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................109 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN 6 CBQL : Cán bộ quản lý CBVC-NLĐ: Cán bộ viên chức – người lao động CNH-HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa GD : Giáo dục GDĐT : Giáo dục và đào tạo GV : Giáo viên HS : Học sinh QLGD : Quản lý giáo dục TCCN : Trung cấp chuyên nghiệp TP.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh VH : Văn hóa VHTC : Văn hóa tổ chức XHCN : Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC BẢNG 7 Bảng 2.1: Danh mục các phòng chức năng của trường Trung cấp Bảng 2.2: Bảng 2.3: Xây dựng TP.HCM................................................................... 46 Danh mục các Khoa của trường Trung cấp Xây dựng TP.HCM.... 47 Thống kê quan niệm của đội ngũ CBQL, CBVC-NLĐ và Bảng 2.4: GV về văn hóa tổ chức nhà trường........................................... 54 Thống kê nhận thức của đội ngũ CBQL, CBVC-NLĐ và Bảng 2.5: GV về các biểu hiện văn hóa tổ chức nhà trường..................... 56 Đánh giá của đội ngũ CBQL về hành vi thực hiện Bảng 2.6: Bảng 2.7: Bảng 2.8: Bảng 2.9: Bảng 2.10: nề nếp hành chính, nề nếp dạy học........................................... 59 Đánh giá của CBVC-NLĐ về hành vi thực hiện nề nếp làm việc... 61 Đánh giá của GV về hành vi thực hiện nề nếp dạy học............ 63 Đánh giá của HS về hành vi thực hiện nề nếp học tập..............67 Đánh giá mối quan hệ giữa các thành viên trong nhà trường... 70 Đánh giá mức độ nhận thức của CBQL, CBVC-NLĐ, GV và HS về tầm quan trọng và mức độ thể hiện của việc Bảng 2.11: xây dựng VHTC nhà trường.................................................... 72 Đánh giá của CBVC-NLĐ và GV về các biện pháp của đội ngũ lãnh đạo và CBQL để xây dựng VHTC ở trường Bảng 2.12: Bảng 3.1: Trung cấp Xây dựng TP. HCM................................................ 75 Các biện pháp xây dựng VHTC của CBVC-NLĐ và GV........ 77 Kết quả đánh giá về mức độ cần thiết, tính khả thi của những biện pháp xây dựng VHTC ở trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh........................ 101 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 1. Mô hình tảng băng về văn hóa nhà trường ................................ 25 Hình 2. Bản đồ hệ giá trị......................................................................... 29 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 8 Hơn 20 năm qua, Đảng ta đã nêu ra nhiều quan điểm về giáo dục và coi đầu tư cho giáo dục là một trong những hướng chính của đầu tư phát triển, tạo điều kiện để giáo dục đi trước và phục vụ đắc lực sự phát triển kinh tế, xã hội. Tuy nhiên, nền giáo dục nước nhà vẫn chưa thực sự chuyển biến, tình trạng yếu kém, lạc hậu về giáo dục vẫn bộc lộ rõ nét và hiện nay đang là nỗi bức xúc của cả xã hội và là nguyên nhân sâu xa dẫn đến sự yếu kém, lạc hậu trong phát triển kinh tế, xã hội nói chung. Thấy rõ sự cấp bách và bức xúc của vấn đề này, Đại hội XI đã đặt vấn đề: đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục. Đảng và Nhà nước xác định mục tiêu của đổi mới lần này là: “Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân. Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả”. “Đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục không chỉ nhằm nâng cao chất lượng nguồn lực con người mà kết quả sẽ góp phần quan trọng vào công cuộc chấn hưng đạo đức và văn hóa xã hội” [3]. Đại hội cũng đã xác định rõ mục tiêu cho từng cấp học. Đối với giáo dục nghề nghiệp, tập trung đào tạo nhân lực có kiến thức, kỹ năng và trách nhiệm nghề nghiệp. Hình thành hệ thống giáo dục nghề nghiệp với nhiều phương thức và trình độ đào tạo kỹ năng nghề nghiệp theo hướng ứng dụng, thực hành, bảo đảm đáp ứng nhu cầu nhân lực kỹ thuật công nghệ của thị trường lao động trong nước và quốc tế. Ngày nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, giữa một thế giới đầy biến động, nhiều cơ hội và nhiều thách thức, mỗi người Việt 9 Nam và cả dân tộc Việt Nam đang đối mặt với những yêu cầu gay gắt về chủ quyền quốc gia, kinh tế, văn hóa, khoa học, công nghệ, quốc phòng, an ninh… Việc xây dựng và hoàn thiện nhân cách con người Việt Nam là nhiệm vụ của toàn xã hội, nhưng nhà trường phải đóng vai trò tiên phong và nền tảng. Đặc biệt đối với các trường trung cấp chuyên nghiệp và trường dạy nghề, nhiệm vụ chính là đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng, thì trong nội dung chất lượng đó cũng phải bao hàm hai yếu tố hồng và chuyên. Để thực hiện được nhiệm vụ và mục tiêu trên, đòi hỏi các cơ sở giáo dục nói chung và các trường trung cấp chuyên nghiệp nói riêng phải thực hiện một cách đồng bộ nhiều nội dung để nâng cao chất lượng đào tạo của đơn vị, góp phần thực hiện công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục nước nhà. Trong đó xây dựng văn hóa tổ chức trong nhà trường là một yếu tố vô cùng quan trọng vì văn hóa tổ chức là một công cụ quan trọng ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi của các thành viên trong tổ chức, là nhân tố trừu tượng bao trùm và ảnh hưởng sâu xa lên tất cả các vấn đề trong nhà trường. Văn hoá tổ chức của nhà trường giúp đội ngũ cán bộ viên chức, người lao động, giáo viên và HS (CBVC-NLĐ, GV và HS) thấy rõ mục tiêu, định hướng và bản chất công việc mình làm, tích cực tạo ra các mối quan hệ tốt đẹp giữa các các thành viên trong tập thể sư phạm, giữa giáo viên và HS, tạo động lực cho hoạt động dạy học và hoạt động giáo dục phát triển, góp phần làm tăng hiệu quả các hoạt động trong nhà trường. Do đó, chất lượng văn hóa tổ chức, văn hóa nhà trường trong các cơ sở giáo dục hiện nay đang là một trong những vấn đề mà những người làm công tác quản lý giáo dục rất quan tâm. Văn hóa tổ chức của nhà trường còn là yếu tố rất quan trọng để rèn luyện nhân cách và giáo dục thế hệ trẻ - những chủ nhân tương lai của đất nước trở thành những con người sống có hoài bão, có lý tưởng tốt đẹp, có nhân cách tốt, có đủ tri thức để trở thành những công dân tốt, đóng góp vào sự nghiệp 10 xây dựng đất nước. Vì vậy, xây dựng văn hóa tổ chức của nhà trường là vấn đề mang tính cấp bách và thiết thực đối với từng nhà trường, vì nếu học đường mà thiếu văn hóa thì không thể làm tốt được chức năng chuyển tải những giá trị kiến thức và nhân văn cho thế hệ trẻ. Tại trường Trung cấp xây dựng thành phố Hồ Chí Minh, công tác xây dựng văn hóa tổ chức đã được thực hiện song cơ sở lý luận, nội dung triển khai và cách thức tổ chức thực hiện trong thời gian qua chưa được đầu tư nghiên cứu và chưa đem lại hiệu quả cho sự phát triển chung của nhà trường. Vì vậy chúng tôi lựa chọn đề tài:“ Một số biện pháp xây dựng văn hóa tổ chức ở trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất một số biện pháp xây dựng văn hóa tổ chức tại trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của nhà trường. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Công tác xây dựng văn hóa tổ chức ở trường Trung cấp chuyên nghiệp. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp xây dựng văn hóa tổ chức ở trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh. 4. Giả thiết khoa học Nếu đề xuất được các biện pháp xây dựng văn hóa tổ chức một cách khả thi sẽ góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh về mọi mặt. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, đề tài đặt ra những nhiệm vụ cụ thể sau đây: 5.1 Nghiên cứu cơ sở lý luận các vấn đề xây dựng văn hóa tổ chức của trường Trung cấp chuyên nghiệp. 5.2 Nghiên cứu thực trạng môi trường văn hóa và công tác xây dựng văn hóa tổ chức tại trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh. 11 5.3 Đề xuất một số biện pháp xây dựng văn hóa tổ chức tại trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận, tổng hợp và phân tích tài liệu: Phân tích, tổng hợp, khái quát hóa các tài liệu lý thuyết về công tác quản lý giáo dục nói chung và công tác xây dựng văn hoá tổ chức trường Trung cấp chuyên nghiệp nói riêng nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho việc đề ra các giải pháp xây dựng văn hóa tổ chức của nhà trường. 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát sư phạm để thu thập thêm thông tin thực tế về đối tượng nghiên cứu. - Điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn để khảo sát thực trạng về văn hóa tổ chức; về nhận thức và nhu cầu của đội ngũ cán bộ viên chức, người lao động, giáo viên và HS đối với việc xây dựng văn hóa tổ chức của nhà trường. - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia để đề xuất các biện pháp xây dựng văn hóa tổ chức. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm quản lý giáo dục từ các tài liệu liên quan đến công tác xây dựng văn hóa tổ chức, xây dựng văn hóa nhà trường từ đó đúc rút các kinh nghiệm để đưa ra các biện pháp xây dựng văn hóa tổ chức một cách có hiệu quả. 6.3. Phương pháp thống kê toán để xử lý các số liệu thu được về mặt định lượng. 7. Dự kiến đóng góp của luận văn 7.1. Về mặt lý luận Góp phần hệ thống hóa các cơ sở lý luận về văn hóa tổ chức và công tác xây dựng văn hóa tổ chức tại các cơ sở giáo dục chuyên nghiệp. 7.2. Về mặt thực tiễn - Đánh giá được thực trạng công tác xây dựng và thực hiện văn hóa tổ chức tại trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh. 12 - Đề xuất được một số biện pháp nhằm xây dựng văn hóa tổ chức tại trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh, góp phần tạo sự phát triển bền vững của nhà trường. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương l: Cơ sở lý luận về xây dựng văn hoá tổ chức ở Trường trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh. Chương 2: Thực trạng công tác xây dựng văn hoá tổ chức ở Trường trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh. Chương 3: Một số biện pháp xây dựng văn hoá tổ chức ở Trường trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VĂN HÓA TỔ CHỨC Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP XÂY DỰNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ngoài nước Trong bối cảnh hiện nay, văn hóa nhà trường và công tác xây dựng văn 1.1. hóa nhà trường là một vấn đề cấp thiết, được nhiều nhà quản lý quan tâm và thu hút sự nghiên cứu của nhiều tổ chức, nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước. Đã có những thành tựu nổi bật về nội dung nghiên cứu này. Ở các nước ngoài có các công trình nghiên cứu và bài viết về văn hoá tổ chức và văn hóa nhà trường tiêu biểu của các tác giả như: Brenda Bertrand, Transformation Within Organizational Culture: The Gap Between Paper and 13 Reality (Bản dịch - Sự chuyển đổi trong văn hóa tổ chức: khoảng cách giữa lí thuyết và thực tiễn). Nghiên cứu gần đây của GS Trương Yên Minh - Học viện Giáo dục NIE, Singapore (2007) chỉ rõ 8 giá trị xếp thứ hạng cao trong giá trị văn hóa nhà trường và nội dung của xây dựng văn hóa nhà trường, vai trò của hiệu trưởng nhà trường, vai trò của giáo viên, học sinh trong việc xây dựng và phát triển VHNT. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước Ở nước ta, cho đến nay, đa số những nghiên cứu quản lý trường học thường dành cho những vấn đề chính sách, quản lý nhân sự, quản lý chương trình giáo dục, tổ chức các hoạt động giáo dục và xã hội trong nhà trường, quản lý tài chính, v.v... Quản lý nhà trường dưới quan điểm của tiếp cận văn hóa tổ chức thực sự là một vấn đề mới. Có rất ít tác giả quan tâm và đi sâu nghiên cứu một cách có hệ thống về việc xây dựng văn hoá tổ chức nhà trường. Một số cuốn sách hoặc bài viết gần đây mới chỉ đề cập tới những khía cạnh nhất định của công tác xây dựng văn hoá học đường, môi trường văn hoá cơ sở, chẳng hạn: - Văn Đức Thanh, Xây dựng môi trường văn hoá cơ sở, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001 - Nguyễn Thị Kim Ngân (2011), Văn hóa giao tiếp trong nhà trường, Nhà xuất bản Đại học sư phạm TP. HCM. - Hoàng Thị Nhị Hà, Xây dựng môi trường và chuẩn mực văn hóa giao tiếp sư phạm đặc trưng Gần đây có một số công trình nghiên cứu của sinh viên và học viên cao học về vấn đề văn hoá nhà trường dưới các góc độ khai thác khác nhau: Nguyễn Thị Ngát (2008) trong việc xây dựng văn hoá chia sẻ ở Trường đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên, khảo sát trên đối tượng là sinh viên 14 chuyên ngành Tâm lý - Giáo dục và khai thác về vấn đề văn hoá chia sẻ trong học tập của sinh viên. Tác giả Lê Thị Ngoãn (2009), với đề tài luận văn tốt nghiệp về xây dựng văn hoá nhà trường ở trường Cao đẳng Công nghiệp Nam Định đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng xây dựng văn hoá nhà trường ở trường Cao đẳng chuyên nghiệp. Tác giả Lê Hồng Sinh (2012), có công trình nghiên cứu với đề tài về xây dựng văn hoá tổ chức ở Trung tâm Giáo dục thường xuyên và Đào tạo cán bộ tỉnh Quảng Ninh đã nêu lên vai trò văn hoá tổ chức đối với quá trình hình thành và phát triển nhân cách người học và tạo điều kiện thuận lợi trong việc hỗ trợ công tác giảng dạy của giáo viên. Nhìn chung, các công trình trên chỉ mới chuyên sâu vào các nội dung trong các nhà trường nói chung, chưa đề cập đến công tác xây dựng VHTC riêng ở các trường Trung cấp chuyên nghiệp. Vì vậy, tác giả chọn nghiên cứu đề tài này với hy vọng để làm sáng tỏ cơ sở lý luận về xây dựng VHTC ở trường TCCN đồng thời đề xuất những biện pháp thực hiện công tác xây dựng VHTC nhà trường có hiệu quả, góp phần xây dựng một môi trường công tác tích cực nhằm thực hiện tốt mục tiêu đào tạo của Trường Trung cấp Xây dựng thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn phát triển hiện nay. 1.2. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN CỦA ĐỀ TÀI 1.2.1. Tổ chức Khi quan niệm về tổ chức có nhiều cách tiếp cận khác nhau, đứng dưới mỗi góc độ tiếp cận, người ta lại có những định nghĩa khác nhau về tổ chức. Dưới góc độ Triết học, tổ chức là cơ cấu tồn tại của sự vật, là thuộc tính của bản thân sự vật. Tổ chức khi vận hành tỏ ra kém hiệu quả người ta chủ yếu tập trung đổi mới cơ cấu tổ chức dẫn đến sự sát nhập, chia tách. 15 Dưới góc độ Tâm lý học, tổ chức là một nhóm chính thức của cá nhân hoặc là những hệ thống tương tác xử lý thông tin và đưa ra quyết định. Xét về mặt xã hội, tổ chức là một cơ cấu do con người tạo ra. Theo định nghĩa thông thường thì tổ chức là một khái niệm vừa được áp dụng đối với những hiện tượng về cơ cấu, vừa được áp dụng đối với những hiện tượng về văn hóa. Đó là sự sắp đặt mang tính tổng thể, toàn bộ, một sự phối hợp của nhiều nhân tố trong một phạm vị nhất định. Trong phạm vi đó, sự sắp đặt và phối hợp các nhân tố sẽ tạo nên một đơn vị có thể phân biệt được. Đơn vị này có tính chất đặc thù, khác với tính chất của những nhân tố cấu thành nó [21]. 1.2.2. Văn hóa và văn hoá tổ chức 1.2.2.1. Khái niệm “ Văn hóa” Văn hóa là một từ cổ trong tiếng Pháp, xuất hiện vào khoảng cuối thế kỷ XIII có nguồn gốc từ tiếng Latinh (cultura). Từ VH được khai sinh trong tiếng Pháp, rồi truyền bá sang tiếng Anh (culture), tiếng Đức dưới hình thức vay mượn ngôn ngữ. Nghĩa gốc của nó là “vun trồng, chăm sóc” sau đó còn có thêm ý nghĩa ẩn dụ là “hình thành, GD tinh thần”. Trong tiếng Việt, từ văn hóa có rất nhiều nghĩa. Văn hóa được dùng theo nghĩa thông dụng để chỉ học thức, lối sống. Theo nghĩa chuyên biệt để chỉ trình độ phát triển của một giai đoạn. Trong khi theo nghĩa rộng, thì văn hóa bao gồm tất cả, từ những sản phẩm tinh vi, hiện đại, cho đến tín ngưỡng, phong tục, lối sống... Cho đến nay, khi nói đến văn hóa có rất nhiều khái niệm và nhiều cách tiếp cận khác nhau. Vì vậy, rất khó hình dung hay đưa ra một khái niệm văn hóa nào là chính xác nhất. Năm 2002, Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc UNESCO đã đưa ra định nghĩa về văn hóa như sau: “Văn hóa nên được đề cập đến như là một tập hợp của những đặc trưng về tâm hồn, vật chất, tri thức 16 và xúc cảm của một xã hội hay một nhóm người trong xã hội và nó chứa đựng, ngoài văn học và nghệ thuật, cả cách sống, phương thức chung sống, hệ thống giá trị, truyền thống và đức tin”. Dưới góc độ tâm lý học thì văn hóa là quá trình thích nghi với môi trường, quá trình học hỏi, hình thành thói quen, lối ứng xử của con người. Dưới góc độ của xã hội học thì văn hoá là sản phẩm của con người, là quan niệm về cuộc sống, tổ chức cuộc sống và là toàn bộ cách ứng xử của con người trong cuộc sống đó. Văn hoá chính là điểm hội tụ sáng nhất, là tinh hoa của trí tuệ loài người. Có thể nói rằng, văn hóa được dùng để chỉ thuộc tính tồn tại trong sự vật, hiện tượng và những hoạt động của sự sống có liên quan đến con người, nói chính xác hơn là liên quan đến tính xã hội của con người. Bất kể sự vật, hiện tượng và quá trình vận động thuộc về vật chất hay tư duy, những gì có tác động đến hoạt động của con người cũng đều liên quan đến văn hóa. Như vậy, nói đến văn hóa là nói đến những giá trị vật chất, tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn ra trong lịch sử. Văn hóa được tạo ra và phát triển trong quan hệ qua lại giữa con người và xã hội. Văn hóa thể hiện trình độ phát triển của xã hội, những quan niệm về đạo lý nhân sinh, thẩm mỹ, tôn giáo, lối sống của một dân tộc và đấu ấn đặc trưng ở mỗi người trong cộng đồng. Văn hóa được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua quá trình xã hội hóa. Sự phát triển văn hóa không mang tính ngẫu nhiên, đột biến, mà trong quá trình vận động nó phải được phát triển một cách tuần tự từ thấp đến cao. Có thể nói văn hóa đồng nghĩa với cuộc sống và sự phát triển. Con người sản sinh ra văn hóa, trưởng thành từ văn hóa, tắm mình trong môi trường văn hóa và nắm chắc tương lai bằng văn hóa. 1.2.2.2. Văn hóa tổ chức Thuật ngữ “văn hóa tổ chức” (organisational culture) xuất hiện lần đầu tiên trên báo chí Mỹ vào khoảng thập niên 1960. Hiện nay có rất nhiều định 17 nghĩa về văn hóa tổ chức, trong đó có một số đã được công bố và sử dụng phổ biến như: - Theo Tunstall (1983): Văn hóa tổ chức có thể được mô tả như một tập hợp chung các tín ngưỡng, thông lệ, hệ thống giá trị, quy chuẩn hành vi ứng xử và cách thức hoạt động riêng của từng tổ chức. Các mặt đó quy định mô hình hoạt động của tổ chức và cách ứng xử của các thành viên trong tổ chức đó. - Theo Farmar (1990): Văn hóa tổ chức được hiểu là tổng của các quan niệm, niềm tin, giá trị - những yếu tố mà các thành viên của tổ chức chia sẻ, chuyển tải thông qua: "Làm cái gì ? Làm như thế nào ? và Ai làm ?". - Văn hoá tổ chức là toàn bộ các giá trị, niềm tin, truyền thống và thói quen có khả năng quy định hành vi của mỗi thành viên trong tổ chức, mang lại cho tổ chức một bản sắc riêng, ngày càng phong phú thêm và có thể thay đổi theo thời gian. (Michel Amiel, Prancis Bonnet, Joseph Jacobs – 1993). Chủ đề về văn hóa tổ chức đã được nghiên cứu bởi các nhà nghiên cứu thuộc các lĩnh vực khác nhau, từ lĩnh vực học thuật như xã hội học và nhân chủng học cũng như các ngành ứng dụng như khoa học quản lý.... Mặc dù không thể đưa ra một định nghĩa cho phù hợp với tất cả các lĩnh vực, song từ những định nghĩa trên có thể hiểu văn hóa tổ chức là hệ thống những giá trị, những niềm tin, những quy phạm được chia sẻ bởi các thành viên trong tổ chức và hướng dẫn hành vi của những người lao động trong tổ chức. Văn hóa của tổ chức được xem là một nhận thức chỉ tồn tại trong một tổ chức chứ không phải trong một cá nhân. Vì vậy, các cá nhân có những nền tảng văn hóa, lối sống, nhận thức khác nhau, ở những vị trí làm việc khác nhau trong một tổ chức, có khuynh hướng hiển thị văn hóa tổ chức đó theo cùng một cách. Văn hóa của tổ chức có liên quan đến cách nhận thức và lối hành xử của các thành viên đối với bên trong và bên ngoài tổ chức đó. Đồng thời, văn hóa