Tài liệu Một só biện pháp rèn luyện kỹ năng nói trong phân môn tập làm văn cho học sinh lớp 3

Lêi c¶m ¬n Trong mÊy n¨m häc võa qua, nhê cã c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o cña Trêng C§SP Hµ Néi vµ §HSP Hµ Néi em ®· cã thªm rÊt nhiÒu nh÷ng kiÕn thøc quý gi¸. Nh÷ng kiÕn thøc ®ã ®· gióp em rÊt nhiÒu ®Ó em v÷ng bíc tù tin h¬n trªn con ®êng sù nghiÖp gi¸o dôc trong giai ®o¹n c¸ch m¹ng hiÖn nay, gióp em thªm yªu nghÒ vµ sèng hÕt m×nh víi nghÒ “trång ngêi”, mµ m×nh ®· lùa chän. Nh©n dÞp thÓ hiÖn luËn v¨n nµy, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy, c« gi¸o cña trêng C§SP Hµ Néi vµ §HSP Hµ Néi. ChÝnh sù tËn tôy cña c¸c thÇy, c¸c c« ®· th¾p s¸ng trong em niÒm tin. C¶m ¬n c¸c b¹n ®ång nghiÖp ë trêng TiÓu häc NghÜa §« ®· gióp t«i hoµn thµnh ®Ò tµi nµy: §Æc biÖt lµ TiÕn sÜ §Æng Kim Nga- ngêi ®· tËn t×nh híng dÉn vµ gióp ®ì em tù tin h¬n khi lùa chän vµ hoµn thµnh ®Ò tµi nµy. Trong luËn v¨n nµy b¶n th©n em víi kiªn thóc vµ kinh nghiÖm cha ®ñ céng víi thêi gian kh«ng nhiÒu nªn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong nhËn ®îc sù gãp ý cña c¸c thÇy, c¸c c« cïng c¸c b¹n ®Ó ®Ò tµi nµy ®îc hoµn chØnh h¬n. Hµ Néi ngµy 26 th¸ng 5 n¨m 2007 Ngêi viÕt Hoµng ThÞ TuyÕt Mai 1 PHÇN Më §Çu Lý do chän ®Ò tµi 1. XuÊt ph¸t tõ nhiÖm vô cña m«n tiÕng ViÖt trong trêng häc. Tõ khi xuÊt hiÖn trªn tr¸i ®Êt, ®Ó cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn, loµi ngêi ®· kh«ng ngõng nhËn thøc thÓ giíi xung quanh . Nhê ®ã loµi ngêi dÇn ph¸t triÓn vµ n¾m v÷ng nhiÒu quy luËt cña c¸c sù vËt, hiÖn tîng kh¸ch quan, tÝch luü ®îc tri thøc, kinh nghiÖm, thµnh tùu v¨n ho¸. Sù tÝch lòy ®ã tõ xa ®Õn nay ®Òu ®îc ghi l¹i b»ng ch÷ viÕt. “Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt cña loµi ngêi” (Lª Nin), "Ng«n ng÷ lµ hiÖn thùc trùc tiÕp cña t tëng” (M¸c) thiÕu ng«n ng÷ con ngêi kh«ng thÓ tham gia vµo cuéc sèng x· héi hiÖn ®¹i, vµo s¶n xuÊt, vµo sù ph¸t triÓn cña v¨n hãa nghÖ thuËt... Chøc n¨ng quan träng cña ng«n ng÷ ®· quy ®Þnh sù cÇn thiÕt cña viÖc nghiªn cøu s©u s¾c tiÕng mÑ ®Î trong nhµ trêng. "TrÎ em ®i vµo trong ®êi sèng tinh thÇn cña mäi ngêi xung quanh vµ duy nhÊt th«ng qua ph¬ng tiÖn tiÕng mÑ ®Î vµ ngîc l¹i, thÕ giíi bao quanh ®øa trÎ ®îc ph¶n ¸nh trong nã chØ th«ng qua chÝnh c«ng cô nµy” (K.A. Usinxki). TiÕng mÑ ®Î ®ãng vai trß to lín trong viÖc h×nh thµnh nh÷ng phÈm chÊt quan träng nhÊt cña con ngêi vµ trong viÖc thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô trong hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n. N¾m ng«n ng÷ vµ lêi nãi lµ ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu cña viÖc h×nh thµnh tÝnh tÝch cùc x· héi cña nh©n c¸ch. Kh«ng cã mét khoa häc nµo mµ con ngêi nghiªn cøu trong t¬ng lai, kh«ng mét ph¹m vi ho¹t ®éng x· héi nµo l¹i kh«ng ®ßi hái mét sù hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ tiÕng mÑ ®Î. Tr×nh ®é trau dåi ng«n ng÷ cña mét ngêi nµo ®ã lµ tÊm g¬ng ph¶n chiÕu tr×nh ®é nu«i dìng t©m hån anh ta. ChÝnh v× vËy, trong hÖ thèng gi¸o dôc ViÖt Nam, bËc tiÓu häc - mét bËc häc c¬ b¶n, nÒn t¶ng- tiÕng mÑ ®Î lµ m«n häc trung t©m. §Æc trng c¬ b¶n cña tiÕng mÑ ®Î víi t c¸ch lµ mét m«n häc ë trêng tiÓu häc lµ ë chç nã võa lµ ®èi tîng nghiªn cøu võa lµ c«ng cô ®Ó häc tËp tÊt c¶ c¸c m«n häc kh¸c. Nh vËy, tiÕng ViÖt thÓ hiÖn râ lµ mét m«n häc chÝnh cña trêng tiÓu häc níc ta. . Môc ®Ých cña d¹y häc m«n tiÕng ViÖt ë trêng tiÓu häc lµ:- H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cho häc sinh c¸c kü n¨ng sö dông tiÕng ViÖt: nghe, nãi, ®äc, viÕt ®Ó häc tËp vµ giao tiÕp trong c¸c m«i trêng ho¹t ®éng cña løa tuæi. Th«ng qua viÖc d¹y vµ häc tiÕng ViÖt, gãp phÇn rÌn luyÖn c¸c thao t¸c t duy cho häc sinh.Cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc s¬ gi¶ng vÒ x· héi, tù nhiªn vµ con ngêi, vÒ v¨n ho¸, v¨n häc ViÖt Nam vµ níc ngoµi. - Båi dìng t×nh yªu tiÕng ViÖt vµ h×nh thµnh thãi quen gi÷ g×n sù trong s¸ng, giµu ®Ñp cña tiÕng ViÖt, gãp phÇn h×nh thµnh nh©n c¸ch con ngêi ViÖt Nam XHCN. 2 M«n tiÕng ViÖt rÌn luyÖn cho häc sinh tiÕu häc nh÷ng kÜ n¨ng cÇn thiÕt lµ ®iÒu kiÖn vµ lµ ph¬ng tiÖn häc tËp cña häc sinh. Nãi mét c¸ch kh¸c, trÎ em muèn n¾m kÜ n¨ng häc tËp tríc hÕt cÇn nghiªn cøu tiÕng mÑ ®Î- ch×a kho¸ cña nhËn thøc, cña häc vÊn cña sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ ®óng ®¾n. Nh vËy, së dÜ tiÕng mÑ ®Î gi÷ vai trß ®Æc biÖt gi÷a c¸c m«n häc kh¸c trong nhµ trêng tiÓu häc lµ v× mét mÆt do ý nghÜa cña nh÷ng kiÕn thøc phæ th«ng mµ m«n häc nµy ®a l¹i cho häc sinh: mÆt kh¸c nh÷ng kÜ n¨ng, kÜ x¶o mµ nã h×nh thµnh trong giê häc tiÕng mÑ ®Î lµ nh÷ng kü n¨ng c»n thiÕt trong cuéc sèng cña häc sinh, kh«ng phô thuéc vµo nghe nghiÖp t¬ng lai cña c¸c em. Víi vai trß vµ chøc n¨ng nh vËy, m«n tiÕng ViÖt trong trêng tiÓu häc ®îc coi träng vµ giµnh ®îc vÞ trÝ u tiªn xøng ®¸ng. 2. XuÊt ph¸t tõ vai trß, nhiÖm vô cña ph©n m«n tËp lµm v¨n trong d¹y häc tiÕng ViÖt Trong m«n tiÕng ViÖt cã rÊt nhiÒu ph©n m«n nh: luyÖn tõ vµ c©u, tËp ®äc tËp viÕt, chÝnh t¶,tËp lµm v¨n, kÓ chuyÖn. Trong ®ã tËp lµm v¨n lµ m«n häc cã tÝnh chÊt tång hîp, kiÕn thøc c¬ së liªn quan ®Õn nhiÒu ngµnh khoa häc. M«n tËp lµm v¨n gióp häc sinh ý thøc ®îc mét c©u v¨n khi chuyÓn ®Õn ngêi ®äc hay ngêi nghe ®Òu chøa ®ùng néi dung ý nghÜa hoÆc th«ng tin cÇn thiÕt. TËp lµm v¨n cã nhiÖm vô chñ yÕu lµ gióp häc sinh rÌn luyÖn kÜ n¨ng s¶n sinh ng«n b¶n nãi vµ viÕt. Kh«ng häc tèt tËp lµm v¨n, kh¶ n¨ng nãi vµ viÕt ng«n b¶n cña häc sinh sÏ bÞ h¹n chÕ. PhÇn tËp lµm v¨n trong ch¬ng tr×nh tiÕng ViÖt míi ®îc x©y dùng gåm 2 m¹ch: M¹ch d¹y tËp lµm v¨n nãi vµ m¹ch d¹y tËp lµm v¨n viÕt. §èi víi líp 3, ch¬ng tr×nh tiÕng ViÖt ®Æt ra nhiÖm vô cho ph©n m«n tËp lµm v¨n. Ph©n m«n tËp lµm v¨n rÌn c¶ 4 kÜ n¨ng: nghe, nãi, ®äc.. viÕt. Trong giê tËp lµm v¨n, häc sinh ®îc cung cÊp kiÕn thøc vÒ c¸ch lµm bµi vµ lµm c¸c bµi luyÖn tËp (nãi, viÕt), x©y dùng c¸c lo¹i v¨n b¶n vµ c¸c bé phËn cÊu thµnh v¨n b¶n. Bªn c¹nh ®ã, häc sinh cßn tËp kÓ l¹i nh÷ng mÈu chuyÖn ®îc nghe thÇy, c« kÓ trªn líp. Nãi: - BiÕt dïng lêi nãi phï hîp víi hoµn c¶nh giao tiÕp trong sinh ho¹t gia ®×nh, trong c¸c cuéc häp §éi, häp líp vµ c¸c h×nh thøc sinh ho¹t kh¸c ë nhµ trêng. - BiÕt giíi thiÖu c¸c thµnh viªn, c¸c ho¹t ®éng cña tæ, cña líp ; biÕt kÓ l¹i mét c©u chuyÖn ®· nghe, ®· ®äc. Nghe hiÓu néi dung lêi nãi ý kiÕn th¶o luËn trong c¸c buæi sinh ho¹t. Nghe- hiÓu vµ kÓ l¹i ®îc néi dung c¸c mÈu chuyÖn ng¾n, biÕt nhËn xÐt vÒ nh©n vËt trong c¸c c©u chuyÖn. ViÕt: 3 - BiÕt viÕt ®¬n, viÕt tê khai theo mÉu, viÕt mét bøc th ng¾n ®Ó b¸o tin tøc, ®Ó hái th¨m ngêi th©n, tËp tr×nh bµy phong b× th hoÆc kÓ l¹i mét viÖc ®· lµm. biÕt kÓ l¹i néi dung mét bøc tranh ®· xem, mét v¨n b¶n ®· ®äc. - Trau dåi th¸i ®é øng xö cã v¨n ho¸, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm trong c«ng viÖc. Båi dìng nh÷ng t×nh c¶m lµnh m¹nh, tèt ®Ñp qua néi dung bµi d¹y. 3. XuÊt ph¸t tõ néi dung d¹y häc vµ c¸c h×nh thøc luyÖn tËp cña ph©n m«n tËp lµm v¨n. a. Néi dung d¹y häc: - Trang bÞ cho häc sinh mét sè hiÓu biÕt vµ kü n¨ng phôc vô häc tËp, ®êi sèng hµng ngµy nh: ®iÒn vµo c¸c tê giÊy in s½n, viÕt th, lµm ®¬n, tæ chøc häp ph¸t biÓu trong cuéc häp, giíi thiÖu ho¹t ®éng cña tæ, líp, trêng, ghi chÐp sæ tay… - TiÕp tôc rÌn luyÖn kü n¨ng kÓ chuyÖn, miªu t¶: kÓ vÒ mét sù viÖc ®¬n gi¶n, t¶ s¬ lîc vÒ ngêi, vËt xung quanh theo gîi ý b»ng tranh, b»ng c©u hái. - RÌn luyÖn kÜ n¨ng nghe th«ng qua c¸c bµi tËp nghe –kÓ vµ c¸c ho¹t ®éng trªn líp. b. C¸c kiÓu bµi tËp: - Bµi tËp nghe: Nghe vµ kÓ l¹i mét mÈu chuyÖn ng¾n, nghe vµ nãi l¹i mét mÈu tin - Bµi tËp nãi: + Tæ chøc, ®iÒu khiÓn cuéc häp, ph¸t biÓu trong cuéc häp. + KÓ hoÆc t¶ miÖng vÒ ngêi th©n, gia ®×nh, trêng, líp, quª h¬ng, lÔ héi, ho¹t ®éng thÓ thao v¨n nghÖ. - Bµi tËp viÕt: + §iÒn vµo giÊy tê in s½n + ViÕt mét sè giÊy tê theo mÉu. + ViÕt th. + Ghi chÐp sæ tay. + KÓ hoÆc t¶ ng¾n vÒ ngêi th©n, gia ®×nh, trêng líp, quª h¬ng, lÔ héi, ho¹t ®éng thÓ thao – v¨n nghÖ. 4. XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng d¹y häc ph©n m«n tËp lµm v¨n ë trêng TiÓu häc Nh»m thùc hiÖn môc tiªu “h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë häc sinh c¸c kÜ n¨ng sö dông tiÕng ViÖt (nghe, nãi, ®äc, viÕt), ®Ó häc tËp vµ giao tiÕp trong c¸c m«i trêng ho¹t ®éng cña løa tuæi", s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt 3 nãi chung vµ ph©n m«n lËp lµm v¨n nãi riªng tiÕp tôc lÊy nguyªn t¾c d¹y giao tiÕp lµm ®Þnh híng c¬ b¶n. Quan ®iÓm d¹y giao tiÕp ®îc thÓ 'hiÖn trªn c¶ 2 ph¬ng diÖn: néi dung vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc. 4 a. Nh÷ng thuËn lîi: - Nh×n chung häc sinh líp 3 vÒ c¬ b¶n ®· ®îc rÌn luyÖn kÜ n¨ng tËp lµm v¨n nãi, giao tiÕp th«ng qua c¸c t×nh huèng cô thÓ nhng ®ßi hái ë häc sinh kÜ n¨ng cao h¬n. - CÊu tróc néi dung vµ ch¬ng tr×nh cña ph©n m«n tiÕng ViÖt hay cã nhiÒu thuËn lîi cho d¹y tËp lµm v¨n theo ®Þnh híng ph¸t triÓn kÜ n¨ng giao tiÕp. Häc sinh ®îc t¨ng cêng rÌn luyÖn kÜ n¨ng nãi th«ng qua h×nh thøc nghe- kÓ, t¨ng cêng c¸c h×nh thøc sinh ho¹t tËp thÓ tù nhiªn nhiªn häp nhãm häp tæ… rÊt gÇn gòi víi c¸c em, gióp c¸c em rÌn luyÖn ®îc tÝnh tù tin tríc ®¸m ®«ng. - Trong thêi gian gÇn ®©y, viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng d¹y tËp lµm v¨n nãi cho gi¸o viªn ®· ®îc chó träng th«ng qua c¸c héi thi gi¸o viªn d¹y giái c¸c cÊp, gióp gi¸o viªn ®îc cä s¸t, cã c¬ héi trau dåi kinh nghiÖm víi ®ång nghiÖp. b. Nh÷ng khã kh¨n. - ViÖc ¸p dông ch¬ng tr×nh thay s¸ch gi¸o khoa cho häc sinh líp 3 míi ®îc ¸p dông mét vµi n¨m nªn khã kh¨n tríc hÕt lµ nhËn thøc cña ngêi d¹y vµ ngêi häc, nhËn thøc cña cha mÑ häc sinh cha thÊy hÕt ®îc vÞ trÝ, vai trß tÇm quan träng vµ sù t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c m«n häc. - Trong mét thêi gian kh¸ dµi viÖc chó träng rÌn luyÖn kÜ n¨ng giao tiÕp cho häc sinh th«ng qua m«n tËp lµm v¨n ®· bÞ xem nhÑ, nh÷ng gi¸o viªn cha chó träng ph¸t triÓn vèn tõ vµ c¸ch diÔn ®¹t cho häc sinh th«ng qua giê tËp lµm v¨n miÖng mµ míi chØ dõng l¹i ë viÖc gióp häc sinh cã ®îc mét bµi viÕt hoµn chØnh. - MÆt kh¸c, m«n tËp lµm v¨n ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ph¶i cã mét vèn tõ vµ c¸ch diÔn ®¹t phong phó, biÕt c¸ch gîi më ®Ó tõng häc sinh cã thÓ béc lé khiÕu thÈm mü, kh¶ n¨ng rung ®éng tríc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña xung quanh th«ng qua m«n tËp lµm v¨n. V× vËy mét sè gi¸o viªn cã xu híng t©m lý lµ ng¹i d¹y tËp lµm v¨n ®Æc biÖt lµ tËp lµm v¨n miÖng, chØ cèt ®a ra bµi mÉu, c©u mÉu ®Ó tõ ®ã häc sinh cã thÓ hoµn thµnh bµi lµm cña m×nh. ViÖc nµy ®· phÇn nµo lµm gi¶m tÝnh s¸ng t¹o, sù sinh ®éng, kh¶ n¨ng rÌn luyÖn kÜ n¨ng s¶n sinh ng«n b¶n vèn cã do m«n tËp lµm v¨n ®em l¹i cho ngêi häc. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn, céng thªm víi ®iÒu kiÖn chñ quan lµ t«i ®· cã mét sè n¨m t×m tßi tham kh¶o mét sè ph¬ng ph¸p d¹y tËp lµm v¨n cho häc sinh nªn trong luËn v¨n nµy t«i chän nghiªn cøu ®Ò tµi: “Một só biện pháp rèn luyện kỹ năng nói trong phân môn tập làm văn cho học sinh lớp 3” . 5 PhÇn néi dung Ch¬ng I. C¬ së lý luËn cña ®Ò tµi. 1. C¬ së lý luËn: a. C¬ së triÕt häc M¸c- Lª nin TriÕt häc M¸c- Lª nin lµ c¬ së quyÕt ®Þnh ph¬ng híng chung cña ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt. Nã gióp chóng ta hiÓu ®îc ®èi tîng cña khoa häc ng«n ng÷ mét c¸ch s©u s¾c trang bÞ cho chóng ta ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®óng ®¾n. Sau ®©y chóng ta xem xÐt mét vµi luËn ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c- Lª nin vÒ ng«n ng÷, qu¸ tr×nh nhËn thøc cã ¶nh hëng quan träng, trùc tiÕp ®èi víi ph¬ng ph¸p d¹y tiÕng ViÖt, lµ c¬ së lý thuyÕt quan träng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô thùc tiÔn cña d¹y häc tiÕng ViÖt nãi chung vµ d¹y tËp lµm v¨n nãi riªng. "Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt cña loµi ngêi” (Lª nin). LuËn ®iÓm nµy kh«ng chØ ®¬n thuÇn kh¼ng ®Þnh ng«n ng÷ lµ ph¬ngtiÖn giao tiÕp mµ cßn lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt vµ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp ®Æc trng cña loµi ngêi. Kh«ng cã ng«n ng÷ x· héi kh«ng thÓ ph¸t triÓn. Môc ®Ých nghiªn cøu ng«n ng÷ trong nhµ trêng lµ ph¶i lµm cho hä cã thÓ sö dông ng«n ng÷ lµm ph¬ng tiÖn s¾c bÐn ®Ó giao tiÕp. V× vËy, ph¸t triÓn lêi nãi lµ nhiÖm vô quan träng nhÊt cña d¹y häc nãi trong nhµ trêng. TÊt c¶ c¸c giê d¹y m«n tiÕng ViÖt (c¶ d¹y ®äc, viÕt...) ph¶i ®i theo khuynh híng nµy. Häc sinh cÇn hiÓu râ ngêi ta nãi vµ viÕt kh«ng chØ ®Ó cho m×nh mµ cho ngêi kh¸c nªn ng«n ng÷ ph¶i chÝnh x¸c, râ rµng, ®óng ®¾n, dÔ hiÓu. MÆt kh¸c v× ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp nªn ph¶i lÊy hµnh ®éng giao tiÕp lµm ph¬ng tiÖn ®Ó d¹y häc tiÕng ViÖt nãi chung vµ m«n tËp lµm v¨n nãi riªng. Ng«n ng÷ lu«n g¾n bã chÆt chÏ víi t duy, “ng«n ng÷ lµ hiÖn thùc trùc tiÕp cña t tëng" (M¸c). Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn cña nhËn thùc l«gic, lÝ tÝnh. T duy cña con ngêi “kh«ng thÓ ph¸t triÓn nÕu thiÕu ng«n ng÷”. ViÖc chiÕm lÜnh ng«n ng÷ nh»m t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò ph¸t triÓn t duy. Tõ ®©y ngêi ta rót ra nh÷ng kÕt luËn cã tÝnh chÊt ph¬ng ph¸p: kiÕn thøc, kÜ n¨ng ng«n ng÷ ph¶i ®îc xem xÐt nh lµ nh÷ng yÕu tè cña ph¸t triÓn t duy. C¸c hÖ thèng d¹y häc tiÕng ViÖt cÇn b¶o ®¶m mèi quan hÖ gi÷a lêi nãi, t duy, ph¶i thêng xuyªn luyÖn tËp cho häc sinh kü n¨ng diÔn ®¹t t tëng cña m×nh b»ng nh÷ng h×nh thøc ng«n ng÷ kh¸c nhau. Trong d¹y tiÕng ViÖt ph¶i ®i tõ t duy ®Õn ng«n ng÷ (vÝ dô: tõ mét ý viÕt thµnh nhiÒu c©u kh¸c nhau). NhËn thøc luËn cña chñ nghÜa M¸c- Lª nin d¹y r»ng: con ®êng biÖn chøng cña nhËn thøc ch©n lý ®i qua 2 giai ®o¹n (nhËn thøc c¶m tÝnh vµ nhËn thøc lý tÝnh), ®ång thêi chØ ra thùc tiÔn lµ céi nguån, ®éng lùc cña nhËn thøc, lµ tiªu chuÈn cña ch©n lý. §øa trÎ nhËn thøc thÕ giíi xung quanh mét c¸ch c¶m tÝnh (b»ng m¾t, b»ng tai...) g¾n víi mµu s¾c, ©m thanh cô thÓ. Do ®ã, nhiÖm vô ®Çu tiªn cña nhµ trêng 6 trong d¹y tiÕng lµ ph¶i dùa trªn kinh nghiÖm sèng vµ kinh nghiÖm lêi nãi cña häc sinh. Häc sinh sÏ ®i tõ viÖc quan s¸t tiÕng nãi trong ®êi sèng cña nã, th«ng qua viÖc ph©n tÝch, tæng hîp ®Õn kh¸i qu¸t ho¸ vµ tõ ®ã quay vÒ thùc tiÔn giao tiÕp thÓ hiÖn sèng ®éng díi d¹ng nãi vµ d¹ng viÕt. C¸ch lµm viÖc cña häc sinh víi tiÕng mÑ ®Î trong nhµ trêng kh«ng chØ tu©n thñ nh÷ng quy luËt chung cña qu¸ tr×nh nhËn thøc ch©n lý cña loµi ngêi mµ cßn ®¸p øng ®îc nh÷ng ®ßi hái cña lý luËn d¹y häc hiÖn ®¹i. §ã lµ con ®êng nghiªn cøu, ph¸t minh- khuynh híng cña ph¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn ®¹i nãi chung, cña ph¬ng ph¸p d¹y tiÕng ViÖt nãi riªng. Ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt cßn dùa vµo mét lo¹t khoa häc cã liªn quan kh¸c. Nã nghiªn cøu vÊn ®Ò d¹y häc tiÕng, ®øng tríc mét hiÖn tîng gåm 3 yÕu tè: TiÕng ViÖt, ngêi häc vµ d¹y häc theo ph¬ng ph¸p nhÊt ®Þnh. Ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt ph¶i xuÊt ph¸t tõ chung quy luËt vËn ®éng cña nh÷ng yÕu tè ®ã míi cã c¬ së khoa häc. ViÖc d¹y tiÕng ViÖt trong nhµ trêng ph¶i ®Æt ra môc ®Ých cuèi cïng kh«ng ph¶i lµ trang bÞ cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc vÒ tiÕng ViÖt mµ lµ h×nh thµnh vµ rÌn luyÖn cho häc sinh c¸c kü n¨ng sö dông tiÕng ViÖt lµm ph¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt cña c¸c em. KÕt qu¶ cña viÖc d¹y häc tiÕng ViÖt trong nhµ trêng chÝnh lµ viÖc sö dông tiÕng ViÖt cña c¸c em nh thÕ nµo trong giao tiÕp ë nhµ trêng, gia ®×nh vµ x· héi. b. C¬ së t©m lý häc: Quan hÖ cña ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt vµ t©m lý häc, ®Æc biÖt lµ t©m lý häc løa tuæi rÊt chÆt chÏ. Kh«ng cã kiÕn thøc vÒ qu¸ tr×nh t©m lý ë con ng ßi nãi chung vµ ë trÎ em løa tuæi tiÓu häc nãi riªng th× kh«ng thÓ gi¶ng d¹y tèt ®îc. Ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt vËn dông rÊt nhiÒu kÕt qu¶ t©m lý häc. §ã lµ c¸c quy luËt tiÕp thu tri thøc, h×nh thµnh kü n¨ng, kü x¶o. Nh÷ng nghiªn cøu t©m lý cho phÐp x¸c ®Þnh møc ®ä võa søc cña tµi liÖu häc tËp. Mèi quan hÖ cña ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt víi t©m lý ng÷ häc, mét khoa häc trÎ n»m gi÷a t©m lý vµ ng«n ng÷, cµng nçi râ h¬n. T©m lý ng÷ häc ®em l¹i cho ph¬ng ph¸p ng«n ng÷ sè liÖu vÒ lêi nãi nh mét ho¹t ®éng. (VD nh viÖc nhËn ®Þnh t×nh huèng nãi n¨ng, c¸c giai ®o¹n s¶n sinh lêi nãi...) c. C¬ së ng«n ng÷ häc: Ng«n ng÷ nãi chung, tiÕng ViÖt nãi riªng cã quan hÖ mËt thiÕt víi ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt. Tõ mèi quan hÖ nµy cã ý kiÕn cho r»ng ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt lµ ng«n ng÷ häc øng dông. Ng«n ng÷ tiÕng ViÖt t¹o nªn nÒn t¶ng cña m«n häc tiÕng ViÖt vµ l«gic khoa häc cña ng«n ng÷ quyÕt ®Þnh logic m«n häc tiÕng ViÖt. Ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt ph¶i ph¸t hiÖn ®îc nh÷ng quy luËt riªng, ®Æc thï cña d¹y häc tiÕng ViÖt. ChÝnh khoa häc ng«n ng÷ quy ®Þnh ®Æc thï nµy. . . 7 Nh÷ng hiÓu biÕt vÒ b¶n chÊt cña ng«n ng÷, cña tiÕng ViÖt cã vai trß quan träng trong viÖc ®Þnh ra c¸c nguyªn t¾c, néi dung vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt. VÝ dô: Tõ b¶n chÊt tÝn hiÖu cña ng«n ng÷, d¹y häc tiÕng ph¶i lµm cho häc sinh n¾m ®îc gi¸ trÞ cña tõng yªu tè ng«n ng÷, tÝnh hÖ thèng cña ng«n ng÷ lµ c¬ së ®Ó x©y dùng c¸c bµi tËp yªu cÇu häc sinh t×m c¸c yÕu tè khi biÕt mét yÕu tè kh¸c, nã còng lµ c¬ së cung cÊp tõ theo chñ ®Ò ë tiÓu häc. C¸c bé phËn ng«n ng÷ häc (tõ vùng, ng÷ ©m...) cã vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh néi dung vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc. Ng÷ ©m trong quan hÖ qua l¹i víi ch÷ viÕt lµ c¬ së cña viÖc so¹n th¶o ph¬ng ph¸p d¹y ®äc, viÕt, c¬ së cña viÖc h×nh thµnh kü n¨ng ®äc s¬ bé. Ng÷ ph¸p quan träng c¶ trong viÖc ph¸t triÓn lêi nãi v× nã ®¶m b¶o quan hÖ gi÷a c¸c tõ, côm tõ vµ viÖc viÕt c©u ®óng. GÇn ®©y, trong ph¬ng ph¸p d¹y tiÕng ngêi ta dùa nhiÒu h¬n vµo phong c¸ch häc (VD: ë tiÓu häc ngêi ta dùa vµo ph©n ®Þnh ranh giíi cña ng«n ng÷ héi tho¹i vµ ng«n ng÷ viÕt ®Ó d¹y nãi cho häc sinh líp 1). Tãm l¹i, ng«n ng÷ häc nãi chung, ViÖt ng÷ häc nãi riªng, quy ®Þnh c¶ néi dung d¹y häc, tr×nh tù s¾p xÕp néi dung m«n häc vµ c¶ ph¬ng ph¸p lµm viÖc cña thÇy vµ trß trong giê TiÕng ViÖt. d. C¬ së gi¸o dôc häc: Ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt lµ mét bé phËn cña khoa häc gi¸o dôc nªn nã phô thuéc vµo chung quy luËt chung cña khoa häc nµy. Gi¸o dôc häc nãi chung, lý luËn d¹y häc ®¹i c¬ng nãi riªng cung cÊp cho ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c quy luËt chung cña viÖc d¹y häc c¸c m«n häc. Cã thÓ nãi, ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt lµ mét khoa häc sinh ra tõ sù tÝch hîp biÖn chøng cña ViÖt ng÷ häc vµ lý luËn d¹y häc ®¹i c¬ng. Môc ®Ých cña ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt còng nh c¸c khoa häc gi¸o dôc nãi chung lµ tæ chøc sù ph¸t triÓn t©m hån vµ thÓ chÊt cña häc sinh, chuÈn bÞ cho c¸c em ®i vµo cuéc sèng trong x· héi míi. Quan hÖ cña ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt víi khoa häc gi¸o dôc ®îc thÓ hiÖn ë chç ph¬ng ph¸p ®îc mét hÖ thèng gi¸o dôc t¹o ra vµ lµm c¬ së. Ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt hoµn toµn sö dông c¸c kh¸i niÖm, thuËt ng÷ cña gi¸o dôc häc. Nã hiÖn thùc hãa môc tiªu, nhiÖm vô do gi¸o dôc häc ®Ò ra (ph¸t triÓn trÝ tuÖ, h×nh thµnh thÓ giíi quan khoa häc, ph¸t triÓn duy s¸ng t¹o cho häc sinh, gi¸o dôc t tëng ®¹o ®øc, ph¸t triÓn ãc thÈm mü, gi¸o dôc tæng hîp vµ gi¸o dôc lao ®éng). Trong ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt cã thÓ t×m thÊy c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña lý luËn d¹y häc (nguyªn t¾c gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn cña d¹y häc, nguyªn t¾c võa søc, nguyªn t¾c khoa häc, nguyªn t¾c hÖ thèng, nguyªn t¾c g¾n liÒn lý thuyÕt víi thùc hµnh, nguyªn t¾c trùc quan, nguyªn t¾c tÝch cùc ho¸ qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh, nguyªn t¾c tiÕp cËn cô thÓ vµ ph©n ho¸ trong qu¸ 8 tr×nh d¹y häc...). Ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt vËn dông nguyªn t¾c nµy theo ®Æc trng riªng cña m×nh. Ch¬ng II. C¬ së thùc tiÔn cña ®Ò tµi 1. TÝnh chÊt cña tËp lµm v¨n - TËp lµm v¨n nèi tiÕp mét c¸ch tù nhiªn c¸c bµi häc kh¸c nhau trong m«n tiÕng ViÖt nh tËp ®äc, chÝnh t¶, tõ vµ c©u...nh»m gióp häc sinh cã mét n¨ng lùc míi: n¨ng lùc s¶n sinh ng«n b¶n (b»ng h×nh thøc nãi hoÆc viÕt). Nhê n¨ng lùc nµy. häc sinh biÕt c¸ch sö dông tiÕng ViÖt v¨n ho¸ lµm c«ng cô t duy, giao tiÕp häc tËp. - TËp lµm v¨n cã tÝnh chÊt thùc hµnh toµn diÖn, tæng hîp vµ s¸ng t¹o. TËp lµm v¨n mang tÝnh chÊt thùc hµnh vi nhiÖm vô chñ yÕu cña nã lµ h×nh thµnh cho häc sinh kü n¨ng nãi vµ viÕt v¨n b¶n. Mang tÝnh toµn diÖn, tæng hîp v× tËp lµm v¨n ®îc x©y dùng trªn thµnh tùu cña nhiÒu m«n khoa häc, trong ®ã næi bËt lµ lý thuyÕt ho¹t ®éng lêi nãi, c¸c hiÓu biÕt vÒ ng«n ng÷ ph¸p v¨n b¶n, logic hoÆc !ý luËn v¨n häc..., v× tËp lµm v¨n ®ßi hái häc sinh huy ®éng vèn kiÕn thøc nhiÒu mÆt tõ c¸c hiÓu biÕt vÒ cuéc sèng ®Õn tri thøc vÒ v¨n häc, khoa häc thêng thøc..., v× tËp lµm v¨n ®ßi hái häc sinh kh«ng chØ vËn dông c¸c hiÓu biÕt lý luËn mµ cßn c¶ c¶m xóc. t×nh c¶m... khi lµm bµi; V× tËp lµm v¨n sö dông nhiÒu lo¹i kü n¨ng tõ kü n¨ng dïng tõ ®Æt c©u ®Õn kü n¨ng dùng ®o¹n. C¸c kü n¨ng nµy lµ do nhiÒu ph©n m«n cña m«n tiÕng ViÖt rÌn luyÖn. - Bµi tËp lµm v¨n cßn lµ s¶n phÈm kh«ng lÆp l¹i cña mçi häc sinh tríc nh÷ng ®Ò tµi cô thÓ. §iÒu ®ã gi¶i thÝch cho tÝnh s¸ng t¹o cña tËp lµm v¨n. - TËp lµm v¨n gióp cho häc sinh sau qu¸ tr×nh luyÖn tËp l©u dµi vµ cã ý thøc, häc sinh dÇn dÇn n¾m ®îc c¸ch viÕt vµ c¸ch nãi c¸c bµi v¨n theo nhiÒu phong c¸ch kh¸c nhau. - TËp lµm v¨n gãp phÇn bæ sung kiÕn thøc, rÌn luyÖn t duy vµ h×nh thµnh nh©n c¸ch cho häc sinh. VÝ dô: §Ó lµm ®îc ®Ò bµi cña tuÇn 12: "Nãi, viÕt vÒ c¶nh ®Ñp ®Êt níc, (dùa vµo tranh, ¶nh), kiÕn thøc cña c¸c em ®îc më réng. Do diÔn ®¹t c¸c ý thµnh ®o¹n, tr×nh ®é t duy vµ ng«n ng÷ cña c¸c em ®îc n©ng lªn. Bªn c¹nh ®ã qua viÖc quan s¸t tranh ¶nh, qua viÖc quan s¸t ®Ó miªu t¶... t×nh c¶m g¾n bã yªu mÕn thiªn nhiªn ®îc n¶y në. Nãi c¸ch kh¸c, con ngêi, nh©n c¸ch c¸c em ph¸t triÓn qua viÖc häc tËp lµm v¨n. 9 2. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña viÖc d¹y tËp lµm v¨n líp 3: RÌn kü n¨ng nghe, nãi, ®äc, viÕt. Trang bÞ cho häc sinh mét sè hiÓu biÕt vµ kü n¨ng phôc vô häc tËp vµ ®êi sèng hµng ngµy. §iÒn vµo giÊy tê in s½n, viÕt th, lµm ®¬n, tæ chøc häp vµ ph¸t biÓu trong cuéc häp, giíi thiÖu ho¹t ®éng cña tæ, líp) trêng, ghi chÐp sæ tay... - TiÕp tôc rÌn kü n¨ng kÓ chuyÖn vµ miªu t¶: kÓ sù viÖc ®¬n gi¶n, t¶ s¬ lîc vÒ ngêi, vËt xung quanh theo gîi ý b»ng tranh, b»ng c©u hái. - RÌn luyÖn kü n¨ng nghe th«ng qua c¸c bµi tËp nghe- kÓ vµ c¸c ho¹t ®éng häc tËp trªn líp. 3. VÒ ch¬ng tr×nh tËp lµm v¨n líp 3: Mçi tuÇn cã 1 tiÕt, mçi tiÕt 40 phót. Ch¬ng tr×nh ®îc ph©n phèi trong 35 tuÇn. Ngoµi ra häc sinh cßn ®îc rÌn luyÖn kü n¨ng nãi qua c¸c tiÕt kÓ chuyÖn, tËp ®äc. - VÒ tËp lµm v¨n nãi: häc sinh ®îc häc, ®îc luyÖn tËp c¶ ®éc tho¹i vµ héi tho¹i (kÓ mét c©u chuyÖn ng¾n ®· nghe, tæ chøc c¸c cuéc häp...). §Ó phï hîp víi ®Æc ®iÓm t©m lý vµ tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh ch¬ng tr×nh híng chñ yÕu vµo c¸c cuéc tho¹i ®¬n gi¶n vµ cã tÝnh chÊt nghi thøc. §Ò tµi c¸c cuéc héi tho¹i ®îc lùa chän trong cuéc sèng nhµ trêng, cuéc sèng gia ®×nh, cuéc sèng x· héi trong ph¹m vi hÑp (céng ®ång d©n ë lµng x·, phêng xãm...). - VÒ tËp lµm v¨n viÕt: häc sinh bíc ®Çu ®îc lµm quen víi d¹ng s¶n sinh v¨n b¶n ng¾n (viÕt ®o¹n v¨n), bíc ®Çu n¾m ®îc cÊu tróc mét ®o¹n v¨n, c¸ch diÔn ®¹t mèi quan hÖ gi÷a c¸c ý trong ®o¹n. Ngoµi ra c¸c em cßn ®îc lµm quen víi mét sè v¨n b¶n hµnh chÝnh ®¬n gi¶n (tËp ®iÒn vµo c¸c v¨n bµn cho s½n). 4. T×m hiÓu néi dung ph©n m«n tËp lµm v¨n trong s¸ch gi¸o khoa tiÕng ViÖt líp 3 Qua qu¸ tr×nh t×m hiÓu s¸ch gi¸o khoa tiÕng ViÖt líp 3, t«i nhËn thÊy r»ng c¸c ®Ò tËp lµm v¨n kh«ng chia thµnh d¹ng, kiÓu bµi nh ch¬ng tr×nh cò mµ nã ®îc ph©n phèi theo chñ ®Ò. 35 tuÇn häc trõ 4 tuÇn «n tËp gi÷a häc kú vµ cuèi häc kú, c¸c tuÇn cßn l¹i ®îc ph©n phèi 2 tuÇn mét chñ ®Ò, riªng chñ ®Ò “ng«i nhµ chung" ë häc kú 2 ®îc häc trong 3 tuÇn. C¸c chñ ®Ò nµy ®Òu rÊt gÇn gòi víi häc sinh nh: gia ®×nh, m«i trêng, céng ®ång, trêng häc... Trong mçi chñ ®Ò, c¸c néi dung cña tiÕt tËp lµm v¨n ®îc x©y dùng g¾n chÆt víi tªn chñ ®Ò vµ cã sù hç trî ®¾c lùc cña c¸c ph©n m«n kh¸c nh tËp ®äc, tõ vµ c©u kÓ chuyÖn... cã thÓ liÖt kª mét sè d¹ng bµi tËp lµm v¨n ë líp 3 nh sau: - Nãi theo chñ ®Ò. - Nghe kÓ c©u chuyÖn. - §iÒn vµo c¸c v¨n b¶n in s½n. - ViÕt ®o¹n v¨n theo chñ ®Ò. 10 - KÓ l¹i mét sù kiÖn ®· ®îc chøng kiÕn. - Ghi chÐp sæ tay . Trong ®ã thÒ lo¹i nãi theo chñ ®Ò chiÕm tØ lÖ cao (10/35 tuÇn). Nh vËy cã thÓ thÊy ch¬ng tr×nh tËp lµm v¨n líp 3 gióp häc sinh rÌn luyÖn kü n¨ng nãi, giao tiÕp lµ chñ yÕu. Sau ®ã c¸c em sÏ tËp diÔn ®¹t nh÷ng ®iÒu ®· ®îc trao ®æi víi b¹n díi d¹ng v¨n b¶n viÕt (®o¹n v¨n). §©y lµ mét cÊu tróc ch¬ng tr×nh hîp lý, chÆt chÏ, phï hîp víi løa tuæi, v× ë løa tuæi nµy c¸c em ®ang tÝch luü vèn tõ b»ng h×nh thøc nghe- nãi lµ chñ yÕu. 5. Mèi quan hÖ giòa tËp lµm v¨n, tËp ®äc, kÓ chuyÖn a. VÒ ph¬ng diÖn ng«n ng÷: Khi sö dông tiÕng ViÖt, häc sinh cÇn ®îc luyÖn tËp thµnh th¹o trªn 2 ph¬ng diÖn: hiÓu, tiÕp nhËn ®óng, ®ñ th«ng tin vµ diÔn ®¹t chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ nh÷ng g× cÇn nãi ra viÕt ra. - Muèn giao tiÕp cã hiÖu qu¶, ngêi nghe hoÆc ®äc ph¶i hiÓu ®óng vµ ®ñ néi dung, ý nghÜa th«ng tin cña c¸c ng«n b¶n nghe vµ ®äc. ë tiÓu häc, khi häc c¸c ph©n m«n tËp ®äc, kÓ chuyÖn, lóc nghe c« gi¶ng bµi khi nghe kÓ chuyÖn, ®äc truyÖn... häc sinh ®îc rÌn luyÖn ®Ô lÜnh héi ng«n b¶n th«ng qua nghe hiÓu vµ ®äc hiÓu néi dung. - Khi tham gia giao tiÕp, mçi ngêi cã nhu cÇu diÔn ®¹t ý nghÜ, néi dung cÇn trao ®æi. Nãi hoÆc viÕt kh«ng ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c c¸c néi dung cÇn thiÕt, nguêi nghe hoÆc ®äc sÏ kh«ng hiÓu ®óng vµ ®ñ c¸c th«ng tin cÇn trao ®æi. Trong m«n tiÕng ViÖt khi tr¶ lêi c©u hái trong bµi häc, tËp ®äc, khi tËp kÓ chuyÖn, ®Æc biÖt lµ khi häc tËp lµm v¨n, häc sinh ®îc luyÖn tËp ®Ô cã thÓ s¶n sinh ng«n b¶n cã hiÖu qu¶ trong giao tiÕp. Gi÷a lÜnh héi ng«n b¶n vµ s¶n sinh ng«n b¶n cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt. C¸c kÕt luËn rót ra: - Quan hÖ gi÷a tËp lµm v¨n, tËp ®äc, kÓ chuyÖn lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c kü n¨ng sö dông tiÕng ViÖt. - TËp ®äc, kÓ chuyÖn cã nhiÖm vô chñ yÕu lµ rÌn luyÖn kü n¨ng, kü n¨ng ®äc vµ ®äc hiÓu, nghe vµ nghe hiÓu c¸c ng«n b¶n nh bµi tËp ®äc, c©u chuyÖn kÓ. Bªn c¹nh ®ã, c¸c ph©n m«n nµy còng gãp phÇn rÌn luyÖn kü n¨ng s¶n sinh ng«n b¶n qua viÖc tr¶ lêi c©u hái hoÆc tËp kÓ l¹i c©u chuyÖn. - TËp lµm v¨n cã nhiÖm vô chñ yÕu lµ rÌn luyÖn kü n¨ng s¶n sinh ng«n b¶n nãi vµ viÕt. Kh«ng häc tèt tËp lµm v¨n, kü n¨ng nãi vµ viÕt ng«n b¶n cña häc sinh sÏ bÞ h¹n chÕ. Ngoµi mèi quan hÖ trªn, tËp ®äc, kÓ chuyÖn cßn lµ kho tµng quý, cung c¾p cho häc sinh vèn tõ phong phó, ®a d¹ng c¸c vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ nghÖ thuËt dïng tõ ®Æt c©u, viÕt ®o¹n ®Ó c¸c em vËn dông vµo bµi tËp lµm v¨n. Khi ®äc c¸c bµi 11 v¨n. c¸c bµi th¬ miªu t¶ hay nh: “ Nhí l¹i buæi ®Çu ®i häc", "Nh÷ng chiÕc chu«ng reo", “Anh ®om ®ãm", "¢m thanh thµnh ph«", "Héi ®ua voi ë T©y Nguyªn”.... c¸c bµi kÓ chuyÖn sinh ®éng gîi c¶m nh “ChiÕc ¸o len, “Ngêi mÑ”, "Ngêi lÝnh dòng c¶m"..., c¸c em sÏ häc ®îc c¸ch dïng tÝnh tõ, ®éng tõ; häc ®îc c¸ch dïng phÐp so s¸nh nhËn ho¸... ®Ó ch¾p thªm c¸nh cho trÝ tëng tîng, liªn tëng... khi lµm v¨n. Do ®ã tËp lµm v¨n ®îc thõa hëng vµ cÇn ph¶i tËn dông vèn tõ vùng nghÖ thuËt dïng tõ, ®Æt c©u... mµ häc sinh thu nhËn ®îc tõ c¸c bµi tËp ®äc, kÓ chuyÖn. b. VÒ ph¬ng diÖn nhËn thøc, t×nh c¶m: C¸c bµi tËp ®äc, kÓ chuyÖn do ®Æc ®iÓm ®a d¹ng vÒ thÓ lo¹i, vÒ ®Ò tµi nªn cã kh¶ n¨ng cung cÊp thªm cho häc sinh nh÷ng vèn sèng, båi dìng c¶m xóc lµnh m¹nh, trong s¸ng. Ch¼ng h¹n c¸c bµi tËp ®äc "N¾ng ph¬ng Nam", "Ngêi con cña T©y Nguyªn", "¤ng tæ nghÒ thªu', "Sù tÝch lÔ héi Chö §ång Tö"... ®· më ra tríc mÆt häc sinh cuéc sèng mu«n mµu mu«n vÎ vÒ phong tôc tËp qu¸n, phong c¶nh... trªn ®Êt níc ta vµ nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Nh÷ng t×nh c¶m nh©n hËu, yªu th¬ng con ngêi, chan hoµ cïng cá c©y, mu«n loµi... nh÷ng t×nh c¶m giµu chÊt nh©n v¨n tõ c¸c bµi tËp ®äc, c¸c c©u chuyÖn vÒ danh nh©n v¨n ho¸, khoa häc... nh dßng suèi m¸t lµnh lµm t©m hån c¸c em thªm phong phó, cao ®Ñp. ChÝnh nh÷ng t×nh c¶m cao ®Ñp ®ã kÕt hîp víi vèn sèng trùc tiÕp gióp c¸c em cã thªm hiÓu biÕt vµ c¶m xóc ®Ó lµm bµi tËp lµm v¨n miªu t¶, kÓ chuyÖn... CÊu tróc ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa tiÕng ViÖt líp 3 ch¬ng tr×nh míi cßn cã ®Æc ®iÓm u viÖt h¬n ch¬ng tr×nh cò ë chç 1 tuÇn cã 3 tiÕt tËp ®äc trong ®ã cã 1 bµi tËp ®äc g¾n víi néi dung cña tiÕt kÓ chuyÖn. Nh vËy cã thuËn lîi lµ c¸c em võa ®îc t×m hiÓu ng÷ liÖu ®Ó ®äc hay, ®Ó c¶m thô, ®ång thêi qua néi dung c¶m thô ®îc sÏ tËp diÔn ®¹t l¹i c©u chuyÖn b»ng ng«n ng÷ cña m×nh. Mèi quan hÖ nµy cã thÓ nhËn thÊy rÊt râ trong cÊu tróc ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa: 6. Quan hÖ gi÷a tËp lµm v¨n víi luyÖn tõ vµ c©u: Ch¬ng tr×nh luyÖn tõ c©u vµ c©u ë líp 3 cã nh÷ng néi dung chñ yÕu lµ hÖ thèng ho¸, tÝch cùc ho¸ vµ më réng vèn tõ cho häc sinh qua c¸c bµi tËp theo chñ ®iÓm. Vèn tõ vµ chñ ®Ò “ThiÕu nhi”, “Gia ®×nh”, “Trêng häc”, “Céng ®ång”, “Quª h¬ng”… ®îc nh¾c l¹i, gi¶i nghÜa, ®îc ®a vµo c¸c t×nh huèng cô thÓ ®Ó c¸c em tËp sö dông. Nhê thÕ vèn tõ cña c¸c em t¨ng lªn vµ cïng víi nã, c¸ch nghÜ theo hÖ thèng, theo sù ph©n ho¸ l¹i…h×nh thµnh gióp c¸c em cã thªm c«ng vô vÒ t duy ®Ó kh¸m ph¸ nh÷ng gi¸ trÞ míi mÎ cña vèn tõ tiÕng ViÖt, tù nh©n vèn tõ cña m×nh lªn th«ng qua ho¹t ®éng giao tiÕp vµ vËn dông vµo bµi tËp lµm v¨n. Ch¬ng tr×nh luyÖn tõ vµ c©u lµ nh÷ng kiÕn thøc s¬ gi¶n vÒ c¸ch sö dông dÊu c©u danh tõ chØ ho¹t ®éng, chØ ®Æc ®iÒm, c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt so s¸nh, nh©n ho¸... Nh÷ng kiÕn thøc nµy gióp cho häc sinh kh«ng chØ dïng tiÕng ViÖt dùa trªn c¶m quan cña ngêi b¶n ng÷ mµ dÇn cã ý thøc, cã c¬ së lý thuyÕt. §iÒu 12 Êy cã Ých nhiÒu cho viÖc häc vµ lµm bµi tËp lµm v¨n. MÆt kh¸c, sù lµm quen bíc ®Çu víi c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt so s¸nh nh©n ho¸ gióp c¸c em viÕt ®îc nh÷ng c©u v¨n sinh ®éng h¬n. Ph©n tÝch trªn ta thÊy tËp lµm v¨n ®· nhËn vµ sö dông kÕt qu¶ häc tËp cña ph©n m«n luyÖn tõ vµ c©u. §èi víi ph©n m«n nµy. tËp lµm v¨n lµ n¬i ®Ó häc sinh luyÖn tËp c¸c kü n¨ng vµ vËn dông c¸c kiÕn thøc ®· häc vµo thùc tiÔn. Tãm l¹i, tËp lµm v¨n cã tÝnh chÊt tæng hîp , cã quan hÖ chÆt chÏ víi viÖc häc tËp ®äc, kÓ chuyÖn. tõ vµ c©u. §©y lµ n¬i tiÕp nhËn vµ còng lµ n¬i luyÖn tËp cµng ngµy cµng nhuÇn nhuyÔn c¸c kü n¨ng vµ kiÕn thøc cña c¸c ph©n m«n trªn. Bµi tËp lµm v¨n (nãi. viÕt) trë thµnh s¶n phÈm tæng hîp, lµ n¬i tr×nh bµy kÕt qu¶ ®Ých thùc nhÊt cña viÖc häc TiÕng ViÖt. 7. §Æc ®iÓm cña néi dung ch¬ng tr×nh tËp lµm v¨n líp 3: - M«n TiÕng ViÖt ë líp 3 cã 9 tiÕt/tuÇn riªng ph©n m«n lËp lµm v¨n chiÕm 1tiÕt/tu»n. - Ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt míi cã u ®iÓm h¬n h¼n ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa cò lµ kiÕn thøc ®îc x©y dùng mét c¸ch hÖ thèng, khoa häc vµ cã cÊu tróc rÊt chÆt chÏ. Néi dung mçi tiÕt tËp lµm v¨n cã quan hÖ mËt thiÕt víi néi dung c¸c bµi tËp ®äc c¸c em ®îc häc trong tuÇn. Vµ theo thêi kho¸ biÓu, tiÕt tËp lµm v¨n ®îc xÕp vµo ngµy thø 6, sau khi c¸c em ®· ®îc häc xong c¸c bµi tËp ®äc, kÓ chuyÖn, luyÖn tõ vµ c©u lµ nh÷ng ph©n m«n hç trî chÆt chÏ cho tËp lµm v¨n. VÝ dô: TuÇn 3 víi chñ ®Ò "M¸i Êm", c¸c em ®îc häc c¸c bµi tËp ®äc kÓ chuyÖn vÒ t×nh c¶m gia ®×nh, néi dung cña tiÕt tËp lµm v¨n lµ kÓ vÒ gia ®×nh em víi mét b¹n em míi quen. - CÊu tróc néi dung m«n tËp lµm v¨n kh«ng chia theo d¹ng bµi mµ chia theo chñ ®Ò. ë mçi chñ ®Ò häc sinh ®îc luyÖn nh÷ng kü n¨ng nãi, viÕt, héi tho¹i giao tiÕp nhng chñ yÕu lµ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kü n¨ng giao tiÕp. Víi cÊu tróc néi dung nh vËy ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¶ ngêi d¹y lÉn ngêi häc v× víi mçi chñ ®Ò gi¸o viªn cã ®iÒu kiÖn gióp häc sinh ®µo s©u kiÕn thøc, ph¸t triÓn kü n¨ng, cßn häc sinh th× cã c¬ héi luyÖn tËp tÊt c¶ c¸c tinh huèng giao tiÕp (kÓ c¶ nãi vµ viÕt) víi tõng chñ ®Ò mµ c¸c em thêng gÆp trong cuéc sèng sinh ho¹t hµng ngµy. - Ch¬ng tr×nh tËp lµm v¨n líp 3 ngoµi ®êng híng chung lµ tiÕp tôc ph¸t triÓn kü n¨ng giao tiÕp, cßn t¨ng cêng rÌn luyÖn kü n¨ng nãi th«ng qua h×nh thøc nghe- kÓ (trung b×nh 3 tuÇn/1Çn nghe vµ kÓ l¹i 1 mÉu chuyÖn- chñ yÕu lµ chuyÖn vui) vµ t¨ng cêng c¸c ho¹t ®éng sinh ho¹t tËp thÓ nh häp nhãm, tæ . 13 8. C¸c kiÕu bµi tËp lµm v¨n ë líp 3 a. Bµi tËp nghe: Nghe vµ kÓ l¹i mét mÈu chuyÖn ng¾n, nghe vµ nãi l¹i mét mÈu tin. b. Bµi tËp nãi: - Tæ chøc, ®iÒu khiÓn cuéc häp, ph¸t biÓu trong cuéc häp. - KÓ hoÆc t¶ miÖng vÒ ngêi th©n, gia ®×nh, trêng líp, quª h¬ng, lÔ héi, ho¹t ®éng thÓ thao, v¨n nghÖ. c. Bµi tËp viÕt : §iÒn vµo giÊy tê in s½n - ViÕt mét sè giÊy tê theo mÉu - ViÕt th. - Ghi chÐp sæ tay - KÓ hoÆc t¶ ng¾n vÒ ngêi th©n, gia ®×nh. trêng líp, quª h¬ng, lÔ héi, ho¹t ®éng thÓ thao, v¨n nghÖ. 9. C¸c biÖn ph¸p d¹y häc chñ yÕu a. Híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp - Gióp häc sinh n¾m v÷ng yªu cÇu cña bµi tËp (b»ng c©u hái, b»ng lêi gi¶i thÝch). - Gióp häc sinh ch÷a mét phÇn cña bµi tËp lµm mÉu (mét häc sinh ch÷a mÉu trªn b¶ng mÉu hoÆc c¶ líp lµm bµi vµo vë). - Tæ chøc cho häc sinh trao ®åi, nhËn xÐt vÒ kÕt qu¶ rót ra nh÷ng ®iÒm cÇn ghi nhí vÒ tri thøc. b. §¸nh gi¸.kÕt qu¶ thùc hµnh, luyÖn tËp ë líp, híng dÉn ho¹t ®éng tiÕp nèi (ë ngoµi líp, sau tiÕt häc). - Híng dÉn häc sinh nhËn xÐt kÕt qu¶ häc tËp cña b¹n, tù ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña b¶n th©n trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp. - Nªu yªu cÇu, híng dÉn häc sinh thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng tiÕp nèi nh»m cñng cè kÕt qu¶ thùc hµnh luyÖn tËp ë líp (thùc hµnh giao tiÕp ngoµi líp häc, sö dông kü n¨ng ®· häc vµo thùc tÕ cuéc sèng...) 10. Mét sè thuËn lîi vµ khã kh¨n khi d¹y ch¬ng tr×nh tËp lµm v¨n líp 3 . a. ThuËn lîi: - CÊu tróc néi dung ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt líp 3 nãi chung vµ ph©n m«n tËp lµm v¨n nãi riªng rÊt râ rµng, chÆt chÏ. §Æc biÖt lµ ph©n m«n tËp lµm v¨n cã ®îc sù hç trî ®¾c lùc cña c¸c ph©n m«n kh¸c. MÆt kh¸c. néi dung ch¬ng tr×nh ®Òu gåm c¸c chñ ®Ò gÇn gòi víi ho¹t ®éng hµng ngµy cña häc sinh, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¶ ngêi d¹y vµ ngêi häc, ch¬ng tr×nh cßn lång ghÐp c¶ nh÷ng chñ 14 ®Ò mang tÝnh thêi sù, tÝnh gi¸o dôc rÊt cao nh chñ ®Ò: Céng ®ång, ng«i nhµ chung... lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho gi¸o viªn tÝch luü, t×m tßi tµi liÖu gi¶ng d¹y. - §Æc ®iÓm t©m sinh lý cña løa tuæi häc sinh líp 3 lµ løa tuæi ®ang trong giai ®o¹n tÝch luü, ph¸t triÓn vèn tõ, c¸c em cßn ®ang nh “tê giÊy tr¾ng", dÔ rung ®éng tríc nh÷ng c¸i hay c¸i ®Ñp cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn vµ nhí rÊt l©u nh÷ng tõ ng÷ míi. Do ®ã ®©y chÝnh lµ giai ®o¹n c¬ së quan träng t¹o tiÒn ®Ò cho c¸c em häc tèt m«n tËp lµm v¨n ë c¸c líp trªn. - Ch¬ng tr×nh tËp trung vµo rÌn kü n¨ng giao tiÕp lµ kü n¨ng mµ trÎ tiÓu häc nãi chung vµ trÎ líp 3 nãi riªng ®Òu rÊt thÝch v× nã gióp c¸c em tù kh¼ng ®Þnh m×nh, kh¼ng c¹nh c¸i 't«i" th«ng qua ho¹t ®éng giao tiÕp, qua ®ã c¸c em thÊy m×nh tù tin, trëng thµnh h¬n vµ trë thµnh ngêi lín". ChÝnh v× vËy néi dung giao tiÕp nµy ®îc c¸c em ®ãn nhËn, t×m hiÓu víi sù hå hëi, say mª, t¹o ®iÒu kiÖn ®Õ gi¸o viªn d¹y tèt. b. Khã kh¨n: Ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt yªu cÇu d¹y theo híng giao tiÕp rÌn kü n¨ng s¶n sinh ng«n b¶n nãi cho häc sinh lµ chñ yÕu. Yªu cÇu nµy ®Æt ra cho gi¸o viªn mét sè khã kh¨n cÇn gi¶i quyÕt v×: - D¹y tËp lµm v¨n nãi lµ kh©u yÕu nhÊt hiÖn nay, rÊt nhiÒu gi¸o viªn cã xu híng ng¹i d¹y v× nã ®ßi hái sù ®Çu t vÒ thêi gian, c«ng søc rÊt nhiÒu. - D¹y tËp lµm v¨n nãi, d¹y tËp lµm v¨n giao. tiÕp lµ d¹ng thÓ hiÖn râ nhÊt ph¬ng híng giao tiÕp. Nhng ®©y l¹i lµ d¹ng lµm v¨n chóng ta Ýt cã kinh nghiÖm, cha ®Þnh h×nh ®îc ph¬ng ph¸p vµ tr×nh tù tiÕn hµnh lo¹i tiÕt häc nµy. Do ®ã cßn cã gi¸o viªn lóng tóng dÉn ®Õn hiÖu qu¶ giê d¹y cha cao, cha ®¹t ®îc yªu cÇu mµ ch¬ng tr×nh ®Ò ra. Ch¬ng III. Mét sè biÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng nãi trong ph©n m«n tËp lµm v¨n cho häc sinh líp 3 1. Mét sè nguyªn t¾c d¹y tËp lµm v¨n cho häc sinh líp 3 Qua thùc tÕ vµ yªu cÇu cña ph©n m«n, theo t«i m«n tËp lµm v¨n ®Æt ra cho gi¸o viªn mét sè nguyªn t¾c: D¹y tËp lµm v¨n nãi vµ d¹y tËp lµm v¨n viÕt, trong giao tiÕp vµ ®Ó giao tiÕp lµ ph¬ng híng hiÖn ®¹i mµ nhiÒu níc ®ang phÊn ®Êu thùc hiÖn. ViÖc gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn ph¶i dùa trªn viÖc thùc hµnh ng«n ng÷ trong líp, häc sinh ph¶i lu«n lu«n ®îc ®Æt vµo t×nh huèng giao tiÕp. Theo híng nµy viÖc d¹y tËp lµm v¨n còng ph¶i lÊy giao tiÕp lµm m«i trêng vµ ph¬ng ph¸p, lÊy viÖc phôc vô giao tiÕp lµm nhiÖm vô vµ môc ®Ých. - Trong giao tiÕp diÔn ra hiÖn tîng trao ®æi ng«n b¶n. Sù trao ®æi nµy gåm 2 lo¹i hµnh ®éng lu«n g¾n bã víi nhau: Hµnh ®éng s¶n sinh ng«n b¶n (nãi hoÆc viÕt ra c¸c néi dung cÇn giao tiÕp) vµ hµnh ®éng lÜnh héi ng«n b¶n (hiÓu ng«n b¶n ®äc ®îc nghe ®îc). Do ®ã gi¸o viªn cÇn song song d¹y häc sinh ng«n b¶n vµ 15 lÜnh héi ng«n b¶n, tøc lµ ph¶i rÌn c¶ 4 kü n¨ng nghe, nãi, ®äc, viÕt víi møc ®é nh nhau. - CÇn coi häc sinh lµ chñ thÒ luyÖn tËp, c¸c em ph¶i ®îc suy nghÜ, ®îc nãi lªn nh÷ng suy nghÜ ®ã, ®îc luyÖn tËp ë nh÷ng t×nh huèng kh¸c nhau. - CÇn chñ ý d¹y s¸t ®èi tîng, s¸t tr×nh ®é, nªn gîi më ®Ó häc sinh n¾m ®îc ph¬ng ph¸p, con ®êng ®Ó tù m×nh ®i ®Õn kÕt qu¶. 2. Mét sè kinh nghiÖm d¹y tËp lµm v¨n theo híng giao tiÕp Qua mét sè tiÕt d¹y thö nghiÖm cña c¸ nh©n, cña ®ång nghiÖp, t«i rót ra mét sè kinh nghiÖm ®Çu tiªn khi d¹y tËp lµm v¨n cho häc sinh líp 3. - CÇn lµm cho häc sinh hiÓu râ néi dung, ý nghÜa cña ®Ò bµi, cña t×nh huèng giao tiÕp th«ng qua kh©u ph©n tÝch yªu cÇu. Kh©u nµy lµm cµng chÆt chÏ th× hiÖu qu¶ lµm bµi cña häc sinh cµng cao. - §èi víi häc sinh tiÓu häc, ®Æc biÖt lµ häc sinh líp 3 nªn thùc hiÖn viÖc nµy qua thao t¸c ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè giao tiÕp nªu trong ®Ò bµi. - KÞch b¶n cho c¸c lÇn ch¬i hoÆc c¸c lÇn diÔn nªn hoµn thiÖn dÇn qua thùc tiÔn: Nãi c¸ch kh¸c, díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn, häc sinh sÏ hoµn thiÖn dÇn kÞch b¶n vµ thùc hiÖn. Tõ lÇn ch¬i (hoÆc lÇn diÔn) thø nhÊt, gi¸o viªn kh«ng cÇn thiÕt ®a ra chØ dÉn vÒ nghi thøc lêi nãi, néi dung giao tiÕp cÇn thùc hiÖn. H·y ®Ó cho häc sinh tù t×m trong vèn hiÓu biÕt cña m×nh c¸ch øng xö b»ng lêi nãi trong c¸c t×nh huèng c¸c em sÏ gÆp. LÇn diÔn nµy cho ta ®¸nh gi¸ ®óng tr×nh ®é giao tiÕp cña häc sinh khi míi bíc vµo chñ ®Ò giao tiÕp. Tõ ®©y qua c¸c lÇn ch¬i sau, häc sinh sÏ ®îc rÌn luyÖn vµ n©ng cao c¸c kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi nãi (kü n¨ng sö dông c¸c nghi thøc lêi nãi, kü n¨ng øng xö b»ng lêi nãi...) VÝ dô: Khi d¹y bµi tËp lµm v¨n tuÇn 14 §Ò bµi: H·y giíi thiÖu vÒ tæ em vµ ho¹t ®éng cña tæ em trong th¸ng qua víi mét ®oµn kh¸ch ®Õn th¨m líp a. Híng dÉn t×m hiÓu t×nh huèng giao tiÕp: - Môc ®Ých cña cuéc giao tiÕp? Ai gÆp ai? Quan hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt? - Cuéc gÆp diÔn ra ë ®©u ? - Cuéc gÆp gì nãi tíi vÊn ®Ò g×? - Néi dung em ®Þnh giíi thiÖu vÒ tæ? (gåm nh÷ng ai, mçi b¹n cã nh÷ng ®iÓm g× hay? Th¸ng võa qua b¹n ®· lµm ®îc nh÷ng viÖc g× tèt?) - Th¸i ®é vµ t×nh c¶m khi nh©n vËt nãi chuyÖn víi nhau? b. Ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh tiÕt häc: Ch¬i ®ãng vai. c. TiÕn hµnh ch¬i ®ãng vai. - Gi¸o viªn chØ ®Þnh tõng nhãm häc sinh ®ãng vai diÔn theo ®óng yªu cÇu ®Ó bµi. - Mçi nhãm bµn b¹c c¸ch s¾m vai vµ c¸ch diÔn ®¹t trong 5 phót. - Sau mçi lÇn ch¬i l¹i rót kinh nghiÖm ®Ò hoµn chØnh "kÞch b¶n" 16 gióp nhãm sau luyÖn tËp cã hiÖu qu¶ h¬n. + Tõng b¹n ®· ®ãng ®óng vai cha? C¸c c©u hái chuyÖn trß... ®· ®óng nghi thøc cha? + Cuéc gÆp gì cã ®¹t môc ®Ých kh«ng? + C¸ch dïng tõ ng÷, ®Æt c©u, c¸ch dïng ng÷ ®iÖu c¸c hµnh ®éng phi ng«n ng÷ (¸nh m¾t, nô cêi...) cã g× cÇn söa ®Ó ®¹t môc ®Ých cao h¬n? cã chç nµo cã thÓ häc tËp ®îc? Chó ý: KÕt thóc mçi lÇn ch¬i, gi¸o viªn cho häc sinh rót kinh nghiÖm theo c¸c gîi ý trªn. Tríc khi vµo l»n ch¬i míi gi¸o viªn cÇn nh¾c l¹i nh÷ng u ®iÓm cÇn ph¸t huy, c¸c nhîc ®iÓm cÇn kh¾c phôc... cña lÇn ch¬i tríc. d. BiÕn ®æi t×nh huèng trß ch¬i. §oµn kh¸ch ®Õn th¨m líp, trong ®oµn cã thÇy (c«) hiÖu trëng ®i cïng. C« hiÖu trëng giíi thiÖu víi kh¸ch ®©y lµ mét tËp thÓ líp cã nhiÒu thµnh tÝch vµ yªu cÇu líp trëng b¸o c¸o râ h¬n ho¹t ®éng cña líp em trong thêi gian qua. H·y giíi thiÖu víi ®oµn kh¸ch vÒ ho¹t ®éng cña líp em. §Ò bµi cã ®iÒu chØnh ®Ó t¹o t×nh huèng míi. C¸ch tiÕn hµnh trß ch¬i nh ®· tr×nh bµy ë trªn. ChØ nªn thùc hiÖn trß ch¬i nµy mét lÇn ®Ó rót kinh nghiÖm vµ chuÈn bÞ cho tiÕt häc sau. e. Gi¸o viªn kÕt luËn tiÕt häc. NhÊn m¹nh c¸c nghi thøc chµo hái khi kh¸ch ®Õn th¨m líp, c¸c lêi nãi cÇn thùc hiÖn khi b¸o c¸o ho¹t ®éng cña tæ. Vai trß tæ chøc vµ híng dÉn cña gi¸o viªn trong c¸c tiÕt tËp lµm v¨n rÊt râ. Tr×nh ®é giao tiÕp cña häc sinh sau mçi tiÕt häc tiÕn bé nh thÕ nµo phô thuéc vµo tr×nh ®é giao tiÕp cña gi¸o viªn. §iÒu ®ã ®ßi hái c«ng phu tù tu dìng, rÌn luyÖn b¶n th©n cña tõng gi¸o viªn ®èi víi viÖc sö dông tiÕng ViÖt v¨n ho¸ vµ chuÈn mùc. ChØ cã nh vËy ngêi gi¸o viªn míi hoµn thµnh nhiÖm vô cña m×nh. §èi víi ®Ò bµi yªu cÇu häc sinh s¶n sinh ng«n b¶n viÕt, nªn gîi më ®Ó c¸c em ®a ra nh÷ng ý phôc vô yªu cÇu cña ®Ò bµi. Nªn phèi hîp víi c¸ch diÔn ®¹t b»ng so s¸nh. nh©n ho¸ (do ph©n m«n tõ vµ c©u cung cÊp) ®Ó c©u v¨n ®îc sinh ®éng, giµu h×nh ¶nh. Sau ®ã míi híng ®Ô cho häc sinh s¾p xÕp c¸c ý t×m ®îc thµnh ®o¹n v¨n hoµn chØnh. Ngêi gi¸o viªn cÇn lu ý còng lµ mét sù vËt, hiÖn tîng cã rÊt nhiÒu c¸ch nh×n nhËn, tëng tîng, so s¸nh kh¸c nhau nªn gi¸o viªn cÇn gîi më ®Ó c¸c em ph¸t huy tèi ®a tÝnh s¸ng t¹o, ãc tëng tîng phong phó cña m×nh, tr¸nh gß Ðp theo mét mÉu cho tríc. ChØ söa cho häc sinh khi thÊy thËt cÇn thiÕt. khi c¸c em nãi sai ng÷ ph¸p, dïng tõ cha chÝnh x¸c, cßn ý tëng th× ®Ó c¸c em ph¸t hiÖn, nãi ra, chØ nªn gîi ý lµm sao ®Ó ý tëng ®ã ®îc diÔn ®¹t mét c¸ch sinh ®éng nhÊt. Thêng xuyªn båi dìng vun ®¾p t×nh yªu ®èi víi th¬ v¨n, båi dìng kh¶ n¨ng c¶m thô c¸i hay, c¸i ®Ñp th«ng qua c¸c t¸c phÈm nghÖ thuËt ®îc trÝch häc 17 trong s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt. Cã thÓ phèi hîp víi phô huynh cïng häc sinh x©y dùng t¹i c¸c líp b¸n tró."Tñ s¸ch ®äc chung”, su tÇm c¸c t¸c phÈm v¨n häc dµnh cho thiÕu nhi cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt ®Ó c¸c em cïng ®äc, cïng c¶m nhËn ®îc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña c¸c t¸c phÈm nghÖ thuËt ®ã. 3. Mét sè ph¬ng ph¸p d¹y tËp lµm v¨n líp 3 s¸ch TiÕng viÖt míi a. Ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i. Ph¬ng ph¸p nµy phï hîp víi t©m lý trÎ nhá, c¸c em thÝch ho¹t ®éng (ho¹t ®éng lêi nãi). Gi¸o viªn ®a ra mét hÖ thèng c©u hái t×m hiÓu ®Ò bµi, t×nh huèng giao tiÕp. Muèn lµm v¨n hay, xö lý tèt c¸c t×nh huèng giao tiÕp tríc hÕt c¸c em ph¸i hiÓu ®óng yªu cÇu cña ®Ò bµi. V× vËy gi¸o viªn cÇn híng dÉn c¸c em b»ng nh÷ng c©u hái ®µm tho¹i dÔ hiÓu Ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i kh«ng chØ sö dông gi÷a gi¸o viªn víi häc sinh mµ cßn ®îc sö dông gi÷a häc sinh víi häc sinh. C¸c em cã thÓ trao ®æi, th¶o luËn theo nhãm ®Ó rót ra ph¬ng ¸n tèt nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt yªu cÇu cña ®Ò bµi. b. Ph¬ng ph¸p trùc quan Ph¬ng ph¸p nµy phï hîp víi t©m lý løa tuæi. C¸c t×nh huèng giao tiÕp th«ng qua c¸c vai mµ b¹n minh thÓ hiÖn, tõ ®ã nhËn xÐt, rót ra kÕt luËn. - Häc sinh còng cã thÓ trùc quan b»ng c¸ch nghe nh÷ng c©u v¨n, nh÷ng ®o¹n v¨n hay cña c¸c b¹n trong nhãm, trong líp khi tiÕn hµnh tiÕt tËp lµm v¨n nãi. c. Ph¬ng ph¸p luyÖn tËp : Lµ ph¬ng ph¸p dïng chñ yÕu trong giê d¹y tËp lµm v¨n. Díi sù chØ ®¹o, ®iÒu hµnh cña gi¸o viªn, häc sinh s¾m vai sÏ tiÕn hµnh rÌn luyÖn kü n¨ng kü x¶o. C¸c h×nh thøc luyÖn tËp : - TËp nãi trong nhãm häc tËp, nãi tríc líp: cã t¸c dông gióp häc sinh rÌn luyÖn nh÷ng kü n¨ng giao tiÕp võa thu nhËn ®îc trong giê häc tËp trong vë bµi tËp tiÕng ViÖt. §©y lµ h×nh thøc luyÖn tËp rÊt hiÖu qu¶ vµ phæ biÕn v× hÖ thèng bµi tËp ®îc x©y dùng trong vë bµi tËp cã néi dung rÊt s¸t víi ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa. Lµ ph¬ng ph¸p mµ häc sinh tiÓu häc rÊt thÝch, g©y ®îc høng thó cho häc sinh, lµm cho giê häc s«i næi, sinh ®éng. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc sö dông trong c¸c tiÕt tËp lµm v¨n nãi. c¸c tiÕt häc néi dung héi häp (tæ chøc häp tæ...). Khi sö dông ph¬ng ph¸p nµy gi¸o viªn cÇn lu ý ngoµi viÖc x©y dùng t×nh huèng gi¸o viªn cÇn ph¶i linh ho¹t x©y dùng kÞch b¶n dùa trªn chÝnh nh÷ng t×nh huèng n¶y sinh trong giê häc. Ngoµi ra khi lùa chän häc sinh s¾m vai cßn c¨n c¨n cø vµo c¸ tÝnh cña mét sè häc sinh ®Ó cã sù ph©n vai phï hîp LuyÖn tËp ngoµi giê trªn líp: §©y lµ h×nh thøc luyÖn tËp sö dông khi gi¸o viªn nªu c¸c t×nh huèng giao tiÕp biÕn ®æi ®Ó häc sinh luyÖn tËp thªm. Häc sinh 18 cã thÓ luyÖn tËp ë nhµ hoÆc tù øng dông trùc tiÕp vµo nh÷ng t×nh huèng t¬ng tù mµ c¸c em gÆp trong ®êi sèng hµng ngµy. 4. Mét sè biÖn ph¸p gãp phÇn g©y høng thó luyÖn nãi cho häc sinh trong giê tËp lµm v¨n ë líp 3 Nh ta ®· biÕt, ®Ó giao tiÕp ®îc trän vÑn, vÒ mÆt nguyªn t¾c, con ngêi cÇn n¨m ®îc mét lo¹t nh÷ng kü n¨ng ngêi gi¸o viªn muèn t¹o ®îc nhu cÇu giao tiÕp, t×nh huèng nãi n¨ng cÇn t¹o cho häc sinh biÕt ®Þnh híng nhanh chãng vµ ®óng ®¾n trong ®iÒu kiÖn giao tiÕp; biÕt lËp ch¬ng tr×nh lêi nãi cña m×nh, lùa chän néi dung giao tiÕp ®óng ®¾n, t×m ®îc nh÷ng ph¬ng tiÖn hîp lý ®Ó truyÒn ®¹t néi dung ®ã. a. Bíc 1 : D¹y häc sinh ®Þnh híng bµi nãi Cã thÓ sö dông ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i gîi më ®Ó häc sinh ®Þnh híng ®îc yªu cÇu cña ®Ò bµi. VÝ dô ®Ò bµi: Giíi thiÖu ho¹t ®éng cña tæ trong th¸ng võa qua Häc sinh ph¶i n¾m ®îc yªu cÇu cña ®Ò bµi lµ thÓ hiÖn b¸o c¸o víi kh¸ch tíi th¨m líp ho¹t déng cña tæ trong th¸ng võa qua. Sau khi x¸c ®Þnh ®îc néi dung, cÇn ®Ó häc sinh tù th¶o luËn vµ rót ra néi dung cÇn nãi. b. Bíc 2: LËp ch¬ng tr×nh néi dung biÓu ®¹t Qua bíc nµy, häc sinh cÇn biÕt c¸c kü n¨ng t×m ý, t×m tõ, chän tõ cho lêi nãi. Qua viÖc gi¶ng d¹y thùc tÕ, t«i thÊy ®Ó lµm tèt bíc nµy, mét biÖn ph¸p rÊt cã kÕt qu¶ ®ã lµ sö dông hÖ thèng c©u hái gîi ý hoÆc phiÕu häc tËp ®Ó t¹o t×nh huèng gióp cho häc sinh th¶o luËn t×m ra néi dung. VD: ®Ò bµi: Giíi thiÖu ho¹t ®éng cña tæ. Néi dung phiÕu häc tËp C©u 1: §¸nh dÊu X vµo « trèng x¸c ®Þnh thø tù néi dung b¸o c¸o mµ em cho lµ ®óng Tªn tõng b¹n trong tæ cã ®Æc ®iÓm næi bËt Thµnh tÝch ®¹t ®îc cña tõng b¹n Sè lîng c¸c b¹n cã trong tæ em C©u 2: Ghi l¹i néi dung t¬ng phÇn cña b¸o c¸o c. HiÖn thùc ho¸ b»ng viÖc nãi miÖng TiÕt tËp lµm v¨n miÖng cÇn rÌn cho häc sinh kü n¨ng diÔn ®¹t lêi nãi th«ng qua khÈu ng÷ vµ nh÷ng yÕu tè phi ng«n ng÷ (cö chØ ®iÖu bé, ¸nh m¾t, nô cêi...) sao cho hîp víi yªu cÇu diÔn ®¹t. Muèn lµm tèt bíc nµy gi¸o viªn cÇn s¸ng t¹o tæ chøc giê häc sao cho tù nhiªn, g©y høng thó, t¹o cho häc sinh thÊy cã nhu cÇu nãi, nhu cÇu giao tiÕp chø kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn lµ tr¶ lêi c©u hái trong s¸ch, kiÓu häc tËp mét c¸ch g19 îng Ðp, thiÕu tù nhiªn. §Ó giê häc ®îc tæ chøc mét c¸ch linh ho¹t, kÝch thÝch nhu cÇu nãi cña häc sinh, t«i ®· chó ý mÊy ®iÓm sau: - Gi¸o viªn cÇn chuÈn bÞ cho m×nh lêi më ®Çu sao cho cã sù thu hót ngêi nghe hoÆc g©y t¸c ®éng kÝch thÝch kh«ng khÝ líp häc s«i næi. T«i thêng gäi nh÷ng em cã kh¶ n¨ng nãi tèt ®Ó më ®Çu, tr¸nh gäi nh÷ng em nhót nh¸t, kh¶ n¨ng nãi cßn yÕu - Gi¸o viªn cÇn t¹o kh«ng khÝ s«i næi nhng hÕt søc t«n träng häc sinh ®Ó kÝch thÝch c¸c em nãi v× nÕu ngêi nãi mµ kh«ng cã ngêi nghe th× häc sinh sÏ kh«ng cßn høng thó tr×nh bµy néi dung cña m×nh mét c¸ch say mª mµ chØ cßn l¹i sù lµm kho¸n", “lµm b¾t buéc" - Gi¸o viªn c»n híng dÉn häc sinh tr×nh bµy néi dung cña m×nh cã sù phô trî cña c¸c yÕu tè phi ng«n ng÷ nh ®iÖu bé, cö chØ... lµm hÊp dÉn ngêi nghe vµ cã t¸c dông nªu bËt néi dung ®Þnh nãi híng dÉn häc sinh sö dông lêi nãi cña m×nh thµnh c©u ng¾n gän, thÓ hiÖn ng÷ ®iÖu tù nhiªn ®êi thêng khi gÆp c¸c c©u hái, c©u c¶m; biÕt c¸ch sö dông c¸c lêi nãi "chªm xen", c¸c tõ th«ng dông, thµnh ng÷, tôc ng÷. CÇn quan t©m híng dÉn häc sinh nãi sao cho ®óng phong c¸ch vµ gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt, tr¸nh sö dông nh÷ng tõ lai c¨ng, xuyªn t¹c. Muèn cho bµi nãi cã søc hÊp dÉn, cÇn n¾m ®îc nghÖ thuËt nãi: Nãi ®óng yªu cÇu cña ngêi nghe, cã sù tËp trung ý chÝ vµ t tëng cao ®é, cã sù hiÓu biÕt ®Ò tµi mét c¸ch hÖ thèng, biÕt c¸ch ®iÒu khiÓn giäng nãi (ng÷ ®iÖu, ©m s¾c cao ®é, cêng ®é, trêng ®é ..) Theo sù t×m tßi cña b¶n th©n, khi tæ chøc giê v¨n nãi trªn líp t«i lu«n chó ý t¹o nhu cÇu giao tiÕp, t¹o høng thó nãi cho häc sinh. C¸c em sÏ thÊy giê häc thËt vui, nhÑ nhµng, mçi em ®Òu ®îc béc lé vèn sèng, vèn tõ ng÷ cña m×nh, ®Æc biÖt thÓ hiÖn néi dung rÊt tù nhiªn. §©y còng lµ ®iÒu t«i thÊy rÊt thµnh c«ng bëi v× kh¶ n¨ng diÔn ®¹t v¨n b¶n nãi cña häc sinh ®· ®ì gîng g¹o, m¸y mãc, trë nªn hån nhiªn h¬n. NhiÒu ®Ò v¨n t«i ®· sö dông ph¬ng ph¸p s¾m vai thay cho nh÷ng c©u hái kh« khan (vÝ dô nh ®Ò bµi: "B¸o c¸o ho¹t ®éng cña tæ"...) gióp c¸c em diÔn ®¹t lêi nãi lu«n kÕt hîp víi cö chØ ®iÖu bé. Qua ®ã, hiÖu qu¶ giê d¹y ®îc t¨ng lªn, gi¸o viªn còng c¶m thÊy tiÕt häc thùc sù nhÑ nhµng vµ høng thó khi d¹y ph©n m«n tËp lµm v¨n líp 3. 20