Tài liệu Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH  HÀ THANH LOAN MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KỸ NĂNG GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN CHO HỌC SINH LỚP 2 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGHỆ AN, 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH HÀ THANH LOAN MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KỸ NĂNG GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN CHO HỌC SINH LỚP 2 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành: Giáo dục học (bậc Tiểu học) Mã số: 60.14.01.01 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Châu Giang NGHỆ AN, 2014 LỜI CẢM ƠN Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Châu Giang, người đã hướng dẫn và tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo là giảng viên Khoa Giáo dục Tiểu học, Khoa sau đại học của trường Đại học Vinh đã giảng dạy và chỉ bảo cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô ở Phòng Giáo dục và Đào tạo Quận 8, tập thể Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các em học sinh tại các trường Tiểu học Âu Dương Lân, Vàm Cỏ Đông, Hưng Phú quận 8-Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện và đóng góp ý kiến quý báu để giúp tôi hoàn thành đề tài này. Mặc dù đã cố gắng rất nhiều nhưng luận văn này không thể tránh khỏi những sai sót và hạn chế nhất định, tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của quý thầy cô và bạn bè đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Hà Thanh Loan MỤC LỤC MỞ ĐẦU..........................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .........................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ........................2 4. Gỉa thuyết khoa học ......................................................................................3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu...................................................................................3 6. Phương pháp nghiên cứu...............................................................................3 7. Cấu trúc luận văn ..........................................................................................4 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI............................................5 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề......................................................................5 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài..................................................................5 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước.....................................................................7 1.2. Các khái niệm cơ bản..............................................................................9 1.2.1. Kỹ năng...................................................................................................9 1.2.2. Giải toán có lời văn...............................................................................10 1.2.3. Kỹ năng giải toán có lời văn.................................................................11 1.2.4. Rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn.................................................12 1.3. Một số vấn đề lý luận về dạy học giải toán có lời văn ở lớp 2 ................13 1.3.1. Nội dung và mục tiêu việc dạy học giải toán có lời văn ở lớp 2...........13 1.3.1.1. Mục tiêu dạy học “Giải toán có lời văn” ở lớp 2 ...............................13 1.3.1.2. Nội dung Giải toán có lời văn ở lớp 2...............................................13 1.3.2. Các phương pháp, hình thức dạy học giải toán có lời văn ở lớp 2.......14 1.3.3. Các phương pháp, hình thức dạy học giải toán có lời văn ở lớp 2.....15 1.3.4. Đánh giá kết quả dạy học giải toán có lời văn cho học sinh ở lớp 2....16 1.4. Đặc điểm tâm lý của học sinh lớp 2 có liên quan đến vấn đề nghiên cứu17 1.5. Một số vấn đề về rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 ....................................................................................................................19 1.5.1. Mục đích rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2...19 1.5.2. Các kỹ năng giải toán có lời văn cần rèn luyện cho học sinh lớp 2......21 1.5.2.1. Các hoạt động rèn luyện kỹ năng tìm hiểu đề toán...........................21 1.5.2.2. Các hoạt động rèn luyện kỹ năng lập kế hoạch giải bài toán............22 1.5.2.3. Các hoạt động rèn luyện kỹ năng thực hiện kế hoạch giải bài toán. .23 1.5.2.4. Các hoạt động rèn luyện kỹ năng kiểm tra lời giải và đánh giá cách giải ...............................................................................................................24 1.5.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2............................................................................................24 1.5.3.1. Động cơ rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho HS lớp 2...........24 1.5.3.2. Thời gian rèn luyện Kỹ năng giải toán có lời văn cho HS lớp 2........28 Kết luận chương 1...........................................................................................30 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG RÈN LUYỆN KỸ NĂNG GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN CHO HỌC SINH LỚP 2.............................................................31 2.1. Khái quát về quá trình nghiên cứu thực trạng..........................................31 2.1.1. Mục đích nghiên cứu thực trạng............................................................31 2.1.2. Đối tượng khảo sát................................................................................31 2.2. Nội dung nghiên cứu thực trạng...............................................................37 2.2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên và học sinh lớp 2 về việc dạy và học toán có lời văn...........................................................................................37 2.2.1.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên về việc dạy và học toán có lời văn..................................................................................................................37 2.2.1.2. Thực trạng nhận thức của học sinh lớp 2 về việc học toán có lời văn..................................................................................................................40 2.2.2. Thực trạng về việc dạy và học toán có lời văn ở lớp 2 tại một số trường Tiểu học ..........................................................................................................42 2.2.3. Thực trạng rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 43 2.2.4. Thực trạng mức độ kỹ năng giải toán có lời văn của học sinh lớp 2....46 2.2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 ..................................................................48 2.2.5.1. Thực trạng về động cơ rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn của HS lớp 2 ............................................................................................................48 2.2.5.2. Thực trạng về thời lượng rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn của HS lớp 2 ..........................................................................................................49 2.3. Đánh giá chung về thực trạng...................................................................50 2.3.1. Thành công............................................................................................50 2.3.2. Hạn chế..................................................................................................50 2.3.3. Nguyên nhân..........................................................................................50 Kết luận chương 2...........................................................................................52 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KỸ NĂNG GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN CHO HỌC SINH LỚP 2.........................................53 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp............................................................53 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu........................................................53 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học.......................................................53 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống........................................................54 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi...........................................................54 3.2. Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 ...............................................................................................................54 3.2.1. Nhóm các biện pháp rèn luyện kỹ năng tìm hiểu đề bài ......................54 3.2.2. Nhóm các biện pháp rèn luyện kỹ năng lập kế hoạch giải bài toán.....58 3.2.3. Nhóm các biện pháp rèn luyện kỹ năng thực hiện kế hoạch giải bài toán ............................................................................................................64 3.2.4. Nhóm các biện pháp rèn luyện kỹ năng kiểm tra lời giải và đánh giá cách giải...........................................................................................................67 3.2.4.1. Rèn cho học sinh kỹ năng thử lại kết quả của bài toán......................67 3.2.4.2. Rèn cho học sinh kỹ năng nhận xét, đánh giá cách giải bài toán.......72 3.3. Thử nghiệm sư phạm................................................................................76 3.3.1. Mục đích thử nghiệm.............................................................................76 3.3.2. Đối tượng, thời gian thử nghiệm...........................................................76 3.3.3. Nội dung thử nghiệm.............................................................................76 3.3.4. Kết quả thử nghiệm...............................................................................77 3.3.5. Đánh giá kết quả thử nghiệm.................................................................79 Kết luận chương 3...........................................................................................80 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT..........................................................................81 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................84 PHỤ LỤC.......................................................................................................86 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BGH Ban Giám hiệu CBQL Cán bộ quản lý CMHS Cha mẹ học sinh DH Dạy học GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên GVTH Giáo viên Tiểu học HS Học sinh SGK Sách giáo khoa SL Số lượng STT Số thứ tự TH Tiểu học THCS Trung học cơ sở TL Tỷ lệ DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Kết quả ở cấp Tiểu học quận 8 (trong 2 năm học 2011-2012 và 2012-2013)......................................................................................................34 Bảng 2.2. Kết quả ở cấp Trung học cơ sở quận 8 (trong 2 năm học 2011-2012 và 2012-2013)..................................................................................................34 Bảng 2.3. Thực trạng nhận thức của GVTH về việc giảng dạy giải toán có lời văn lớp 2..........................................................................................................38 Bảng 2.4.Nhận thức của GVTH về các giai đoạn (khối lớp) cần thiết rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh.......................................................39 Bảng 2.5. Tổng hợp mức độ nhận thức của học sinh lớp 2 về việc học toán có lời văn..............................................................................................................41 Bảng 2.6. Tổng hợp kết quả học tập môn Toán đầu năm học 2013-2014 của HS lớp 2 trường TH Âu Dương Lân, trường TH Vàm Cỏ Đông, trường TH Hưng Phú quận 8-Thành phố Hồ Chí Minh....................................................42 Bảng 2.7. Tổng hợp việc rèn luyện các kỹ năng giải toán có lời văn cho HS của giáo viên lớp 2 trường TH Âu Dương Lân, trường TH Vàm Cỏ Đông, trường TH Hưng Phú quận 8-Thành phố Hồ Chí Minh..................................45 Bảng 2.8. Tổng hợp việc đánh giá của giáo viên lớp 2 về các kỹ năng giải toán có lời văn của HS mình đang dạy tại các trường TH Âu Dương Lân, trường TH Vàm Cỏ Đông, trường TH Hưng Phú quận 8-Thành phố Hồ Chí Minh................................................................................................................48 Bảng 3.1. Tổng hợp kết quả môn Toán qua các kì kiểm tra trong năm học của HS lớp 2 tại trường TH Âu Dương Lân quận 8-Thành phố Hồ Chí Minh......77 Bảng 3.2. Tổng hợp kết quả môn Toán qua các kì kiểm tra trong năm học của HS lớp 2 tại trường TH Hưng Phú quận 8-Thành phố Hồ Chí Minh..............78 Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả môn Toán qua các kì kiểm tra trong năm học của HS lớp 2 tại trường TH Vàm Cỏ Đông quận 8-Thành phố Hồ Chí Minh.......78 1 MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Trong sự nghiệp Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa cũa nước ta hiện nay, nguồn nhân lực con người đang được đặt lên hàng đầu. Để có được nguồn lực con người cho sự nghiệp xây dựng đất nước đó, chúng ta không thể xem nhẹ nền giáo dục quốc dân, mà trong đó giáo dục Tiểu học là bậc học nền tảng. Điều 27, khoản 2 của Luật giáo dục nêu rõ mục tiêu của Giáo dục Tiểu học là nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học trung học cơ sở. Theo đó, việc hình thành và rèn luyện cho học sinh có các kỹ năng cơ bản trong quá trình giáo dục là một trong những nhiệm vụ cần thực hiện, không thể bỏ qua của các nhà giáo tiểu học để đạt được mục tiêu giáo dục chung của cấp học. Trong nội dung Chương trình giảng dạy cấp Tiểu học nói chung và ở lớp 2 nói riêng, môn Toán là môn học chiếm nội dung và thời lượng nhiều thứ hai sau môn Tiếng Việt, điều này chứng tỏ Toán học được coi trọng trong quá trình học tập của các em học sinh ở cấp Tiểu học. Nội dung môn Toán cấp Tiểu học, gồm các mạch kiến thức về số học, đại lượng và đo đại lượng, yếu tố hình học và giải bài toán có lời văn. Trong đó, nội dung dạy giải toán có lời văn ở lớp 2: Giải các bài toán bằng một phép tính cộng, trừ, nhân, chia (trong đó có các bài toán về nhiều hơn, ít hơn một số đơn vị). Các bài toán có lời văn ở lớp 2 có giá trị đặc biệt quan trọng, nó có thể xuất hiện ở nhiều hoạt động giảng dạy của một tiết học trong quá trình dạy học các mạch kiến thức của môn Toán. Người giáo viên có thể đưa bài toán có lời văn vào tiết dạy từ hoạt động kiểm tra bài cũ, dạy các kiến thức mới đến củng cố kiến thức đã học, từ khâu hình thành các khái niệm toán học, quy tắc tính toán đến việc hình thành các bước giải của các phép tính. Đồng thời, 2 để giải các bài toán có lời văn học sinh luôn có sự vận dụng các kiến thức và kỹ năng của Số học, Đại số và Hình học. Trong thực tế giảng dạy môn Toán ở lớp 2, đa số các giáo viên lại chú trọng việc dạy cho học sinh các mạch kiến thức về Số học, Yếu tố đại số và Yếu tố hình học, dành nhiều thời gian cho việc dạy các em có kỹ năng tính toán và còn xem nhẹ việc dạy giải các bài toán có lời văn. Giáo viên chưa giúp học sinh phát huy tốt năng lực tư duy, suy luận trong quá trình dạy giải toán. Do đó, học sinh còn nhầm lẫn giữa các dạng toán, giải bài toán rập khuôn theo mẫu mà không giải thích được cách làm. Đặc biệt các em không nhận thấy được mối quan hệ giữa các số liệu, các dữ kiện cụ thể trong bài toán, từ đó học sinh dễ hiểu sai nội dung và lựa chọn phép tính giải không đúng. Do vậy, việc hình thành cho học sinh lớp 2 có kỹ năng giảỉ bài toán có lời văn là điều thật sự cần thiết đối với người giáo viên trước yêu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay. Vì những lý do trên mà chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài “Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2”. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Đề xuất một số biện pháp rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 2 nói riêng và chất lượng dạy học môn Toán ở trường Tiểu học nói chung. 3. KHÁCH THỂ, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 3.2. Đối tượng nghiên cứu Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 3 3.3. Phạm vi nghiên cứu Nội dung dạy học giải toán có lời văn lớp 2 tại một số trường Tiểu học ở quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu xác định và thực hiện được một số biện pháp rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 có cơ sở khoa học, hợp lý và khả thi thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở trường Tiểu học. 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của vấn đề rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2. 5.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của vấn đề rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2. 5.3. Đề xuất một số biện pháp rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2. 5.4. Tổ chức thử nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng tính hiệu quả của các biện pháp được đề xuất. 6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận 6.1.1. Phương pháp phân tích- tổng hợp lý thuyết: Thông qua các tài liệu sách, báo, tạp chí và các tài liệu khác để phân tích và tổng hợp lý thuyết liên quan đến đề tài nhằm thu thập thông tin cần thiết. 6.1.2. Phương pháp phân loại - hệ thống hóa lý thuyết: Trên cơ sở phân loại, hệ thống hóa lý thuyết cần thiết để làm rõ cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Nhằm xây dựng cơ sở thực tiễn cho đề tài nghiên cứu và kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp được đề xuất. 4 6.2.1. Phương pháp điều tra Nghiên cứu thực trạng rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn của học sinh lớp 2 ở các trường tiểu học tại quận 8, thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. 6.2.2. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm Nghiên cứu thực trạng kỹ năng giải toán có lời văn của học sinh lớp 2 6.2.3. Phương pháp quan sát Quan sát các biểu hiện của học sinh lớp 2 ở các trường tiểu học tại quận 8, thành phố Hồ Chí Minh khi học môn Toán, phần giải toán có lời văn. 6.2.4. Thử nghiệm sư phạm Nhằm kiểm tra tính hiệu quả của một số biện pháp rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 để học tốt môn Toán. 6.3. Phương pháp thống kê toán học Nhằm xử lý các số liệu thu được 7. CẤU TRÚC LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu Chương 2: Thực trạng rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 Chương 3: Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1.Các nghiên cứu ở nước ngoài Trong thực tế, ở mọi quốc gia, khi đào tạo, giáo dục nguồn nhân lực cho đất nước, người dạy không chỉ quan tâm đến việc trang bị, cung cấp kiến thức cho người học mà họ còn quan tâm đến việc rèn cho người học một số khả năng làm việc một cách thành thạo sau khi đã được học xong. Đó chính là kỹ năng làm việc của mỗi người. Ngay từ thời nguyên thủy, qua quá trình lao động, con người đã biết truyền lưu những kinh nghiệm lao động từ thế hệ trước cho thế hệ sau. Thế hệ con cái đã được cha mẹ cho đi theo trong lúc lao động, kiếm ăn để chỉ dạy cho con cái những điều hay mình đúc kết được qua thời gian làm việc. Sau đó, khi các loại công cụ lao động dần dần phức tạp hơn, trẻ em không thể trực tiếp tham gia vào quá trình lao động thì người lớn đã nghĩ ra cách làm các dụng cụ lao động thu nhỏ để hướng dẫn trẻ biết cách sử dụng và tập làm quen. Qua đó ta thấy, việc rèn luyện kỹ năng trong lao động, hay nói cách khác là làm việc, của con người đã xuất hiện từ thời xa xưa. Tầm quan trọng của kỹ năng lao động đã được nhiều nhà triết học cổ đại đề cập đến. Nhà bác học lỗi lạc Hy Lạp cổ đại Arixtốt trong cuốn “Bàn về tâm hồn” cuốn sách đầu tiên của loài người về tâm lý học đặc biệt quan tâm đến phẩm hạnh của con người. Theo ông, nội dung của phẩm hạnh đó là “biết định hướng, biết làm việc, biết tìm tòi”. Có nghĩa là con người có phẩm hạnh là con người phải có kỹ năng làm việc. Vấn đề kỹ năng còn được nhiều nhà triết học Phương Tây và Trung Hoa cổ đại nghiên cứu, nhưng được nghiên cứu nhiều nhất là từ khi ngành tâm lý học ra đời. 6 Nhìn chung, việc nghiên cứu kỹ năng được xuất phát từ hai quan điểm trái ngược nhau, đó là: - Nghiên cứu kỹ năng trên cơ sở của tâm lý học hành vi mà đại diện là các nhà tâm lý học như: J.B. Oatsơn; B.F. Skinnơ. Họ nghiên cứu chủ yếu các hành vi và kỹ năng của động vật từ đó suy ra các hành vi và kỹ năng của con người. - Nghiên cứu kỹ năng trên cơ sở hoạt động mà đại diện là các nhà tâm lý học Liên Xô. Điểm qua lịch sử nghiên cứu kỹ năng của các nhà tâm lý học, các nhà giáo dục học Xô Viết chúng ta thấy có hai hướng chính như sau: - Hướng thứ nhất: Nghiên cứu kỹ năng ở mức độ khái quát, đại cương. Đại diện cho hướng nghiên cứu này có các tác giả: A.G. Côvaliôv; V.X. Kyzin; A.V.Pêtrôvxki . Các tác giả này đi sâu nghiên cứu bản chất khái niệm kỹ năng, các quy luật hình thành và mối liên hệ giữa kỹ năng, kỹ xảo. - Hướng thứ hai: Nghiên cứu kỹ năng ở mức độ cụ thể trong các lĩnh vực khác nhau, chẳng hạn: Trong lĩnh vực lao động công nghiệp có V.V. Tsebưseva; K.K. Platônôv. Các tác giả nghiên cứu kỹ năng trong mối quan hệ giữa con người với máy móc, công cụ, phương tiện lao động. Mặc dù các hướng nghiên cứu khác nhau nhưng nhìn chung, các tác giả không có những quan điểm trái ngược nhau về khái niệm kỹ năng mà những quan điểm đó thường bổ sung cho nhau. Hay như một số công trình nghiên cứu của các tác giả người Liên Xô cũ và các nước Đông Âu đã nghiên cứu về năng lực sư phạm của người giáo viên: - Tác giả N.V.Cudơmina “Hình thành các năng lực sư phạm” đã xác định các năng lực sư phạm cần có của người giáo viên, việc phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu sư phạm. 7 - Tác giả X.I.Kixegop trong công trình nghiên cứu “ Hình thành các kỹ năng, kỹ xảo sư phạm trong điều kiện Giáo dục đại học” đã nêu ra hơn 100 kỹ năng, trong đó có 50 kỹ năng cơ bản và tối thiểu, cần thiết cho hoạt động nghề nghiệp của người giáo viên. Như vậy trên thế giới vấn đề rèn kỹ năng cho người lao động đã có từ rất sớm và ngày càng được nhiều người quan tâm, nghiên cứu. 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước Việc hình thành và rèn luyện hệ thống kỹ năng thực hành giải toán cho học sinh tiểu học là việc làm thiết thực, cần thiết đối với các nhà giáo trong môi trường sư phạm. Và kỹ năng lao động, học tập, làm việc của học sinh có hiệu quả cao hay không là nhờ vào sự nhiệt tâm, năng lực giảng dạy của mỗi giáo viên. Môn Toán ở cấp Tiểu học có vai trò rất quan trọng. Ngoài việc cung cấp kiến thức cơ bản ban đầu làm cơ sở nền tảng để học sinh học ở các cấp học cao hơn, môn Toán còn hình thành cho học sinh các kỹ năng thực hành tính toán, đo lường và giải các bài toán liên quan đến nhiều ứng dụng thiết thực trong đời sống. Thông qua việc dạy học toán, giáo viên giúp HS bước đầu phát triển năng lực tư duy, khả năng suy luận hợp lý, diễn đạt đúng, phát hiện – giải quyết các vấn đề đơn giản gần gũi trong cuộc sống. Từ đó kích thích trí tưởng tượng, chăm học, hứng thú với môn học hơn và bước đầu sẽ hình thành dần khả năng tự học và làm việc có kế hoạch, khoa học, chủ động, linh hoạt và sáng tạo hơn. Trong dạy học môn Toán nói chung và dạy học giải toán nói riêng, vấn đề rèn các kỹ năng giải các bài toán được xem là khâu quan trọng, có tính chất quyết định đối với sự hình thành và phát triển tư duy toán học cho học sinh, góp phần hình thành năng lực sáng tạo cho người học. 8 Việc rèn kỹ năng giải toán có lời văn không chỉ giúp các em giải được nhanh chóng các bài toán trong chương trình đang học mà qua đó còn rèn được khả năng tư duy, suy luận để các em áp dụng vào cuộc sống hiện tại đang đòi hỏi ở mỗi người. Với sự phong phú về dạng toán, bài toán và nhiều cách giải khác nhau, thì việc lựa chọn để có cách giải phù hợp với nhận thức, trình độ của các em nhằm rèn được kỹ năng giải toán là vấn đề chúng tôi cần quan tâm. Vì vậy, chúng tôi muốn tìm hiểu và đưa ra một quy trình rèn kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 nhằm mang lại kết quả cao trong việc đào tạo chất lượng giáo dục của nhà trường. Trong quá trình tìm hiểu, chúng tôi thấy có rất nhiều công trình nghiên cứu khoa học liên quan về vấn đề năng lực giảng dạy của giáo viên. Cụ thể, như một số công trình nghiên cứu sau: - Nguyễn Đức Minh và các cộng sự đã đưa ra 87 kỹ năng giảng dạy của người giáo viên trong cuốn “Một số vấn đề tâm lý học sư phạm và lứa tuổi học sinh Việt Nam”. - Tác giả Phạm Minh Hùng trong công trình nghiên cứu đề tài cấp Bộ: “Hình thành kỹ năng dạy học một số môn học cho sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học” đã đề cập đến quy trình rèn luyện kỹ năng dạy học một số môn học. - Tác giả Nguyễn Thị Hường: “Rèn luyện kĩ năng dạy học các môn về Tự nhiên – Xã hội” cho sinh viên ngành GDTH Trường Đại học sư phạm, Đề tài cấp Bộ. - Tác giả Chu Thị Thủy An: “Rèn luyện các kĩ năng dạy học môn Tiếng Việt cho sinh viên ngành GDTH”, Đề tài cấp Bộ. - Nghiên cứu kỹ năng lao động có các tác giả Trần Trọng Thuỷ, Đỗ Huân, Vũ Hữu. - Nghiên cứu kỹ năng sư phạm của người giáo viên có các tác giả Nguyễn Như An, Nguyễn Quang Uẩn, Ngô Công Hoàn... 9 Hay một số công trình khác đi sâu vào rèn kỹ năng giải toán ở Tiểu học như: - Tác giả Trần Diên Hiển với giáo trình chuyên đề “Rèn kỹ năng giải toán Tiểu Học” biên soạn theo chương trình đào tạo cử nhân GDTH. - Triệu Thị Thu Hiền, luận văn thạc sĩ “Các biện pháp bồi dưỡng kỹ năng tìm lời giải các bài toán cho HS cuối cấp TH thông qua dạy học rèn luyện giải toán” - Nguyễn Thị Thanh Thuỷ, luận văn thạc sĩ “Rèn luyện kỹ năng giải toán bằng phương pháp sơ đồ đoạn thẳng cho HS lớp 4” Như vậy, việc rèn luyện các kỹ năng rất được nhiều tác giả quan tâm, đặc biệt việc rèn luyện kỹ năng giải toán cho học sinh Tiểu học, tuy nhiên các kết quả nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở sự định hướng về việc rèn kỹ năng chứ chưa đi sâu vào nội dung từng thao tác, bước đi cụ thể của mỗi kỹ năng thành phần. Hơn nữa, hiện nay chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu về rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 theo một quy trình. Cũng chính vì điều đó, mà chúng tôi thiết nghĩ rằng cần phải tìm hiểu sâu về kỹ năng giải toán cho học sinh và đưa ra được quy trình rèn luyện kỹ năng giải toán, đặc biệt là đối với các bài toán có lời văn cho học sinh lớp 2. 1.2. Các khái niệm cơ bản 1.2.1. Kỹ năng Tác giả A.V. Krutecxki cho rằng “Kỹ năng là các phương thức thực hiện hoạt động, những cái mà con người đã nắm vững“. Theo ông chỉ cần nắm vững phương thức hành động là con người đã có kỹ năng, không cần đến kết quả của hành động. Tác giả K.K. Platônôv và G.G. Gôlubev khẳng định: “Kỹ năng là khả năng của con người thực hiện một hoạt động bất kỳ nào đó hay các hành động trên cơ sở kinh nghiệm cũ” . 10 Tác giả Trần Trọng Thuỷ viết: Kỹ năng là mặt kỹ của hành động, con người nắm vững cách thức hành động tức là nắm vững kỹ thuật hành động, là có kỹ năng. Theo tác giả Đào Thị Oanh thì kỹ năng là phương thức vận dụng tri thức vào hoạt động thực hành đã được củng cố. Tác giả Lê Văn Hồng, Lê Ngọc Lan, Nguyễn Văn Thàng cho rằng: Kỹ năng là khả năng vận dụng kiến thức (khái niệm, cách thức, phương pháp…) để giải quyết một nhiệm vụ mới. Tác giả Nguyễn Ánh Tuyết định nghĩa: Kỹ năng là năng lực của con người biết vận dụng các thao tác của một hành động theo quy trình đúng đắn. Còn trong “Từ điển tiếng Việt” thì khái niệm kỹ năng được nhìn nhận như sau “Kỹ năng là khả năng ứng dụng tri thức khoa học vào thực tiễn”. Như vậy, có nhiều cách định nghĩa khác nhau về kỹ năng. Những định nghĩa này thường bắt nguồn từ góc nhìn chuyên môn và quan niệm cá nhân của người viết. Tuy nhiên hầu hết chúng ta đều thừa nhận rằng kỹ năng được hình thành khi chúng ta áp dụng kiến thức vào thực tiễn. Kỹ năng học được do quá trình lặp đi lặp lại một hoặc một nhóm hành động nhất định nào đó. Kỹ năng luôn có chủ đích và định hướng rõ ràng. Vậy kỹ năng là năng lực hay khả năng của chủ thể thực hiện thuần thục một hay một chuỗi hành động trên cơ sở hiểu biết (kiến thức hoặc kinh nghiệm) mhằm tạo ra kết quả mong đợi. 1.2.2. Giải toán có lời văn Toán có lời văn thực chất là những bài toán về thực tế. Nội dung của bài toán được biểu hiện thông qua những câu văn nói về những quan hệ, tương quan và phụ thuộc có liên quan đến cuộc sống thường xảy ra hàng ngày. 11 Thực tế cho thấy tư duy của học sinh tiểu học còn hạn chế, mang tính rập khuôn. Đặc biệt, với những bài toán khó, chưa gặp dạng bài như thế lần nào thì hầu hết các em không thể giải quyết được. Đó là cái khó khăn thường gặp khi các em chưa thể vận dụng các kiến thức toán học liên quan để giải quyết các bài toán. Có thể là do học sinh đã nắm không vững các khái niệm, quy tắc, định lý hoặc không biết vận dụng các phương pháp…để giải quyết bài toán. Mà tất cả các yếu tố đó chính là cơ sở của hoạt động giải toán có lời văn. Trong hoạt động giải toán, người giải toán phải có rất nhiều hành động cụ thể nhằm giải quyết các dạng bài tập phong phú, phân tích các yếu tố đã biết, đã cho và những yêu cầu của bài toán. Đồng thời phải huy động và khoanh vùng kiến thức, lựa chọn phương pháp phù hợp để đi đến kết quả bài toán… Những hành động này được cấu thành từ các thao tác nhất định. Đó là sự vận dụng những tri thức khoa học, kinh nghiệm và kỹ xảo vào việc giải quyết các tình huống của bài toán. Giải bài toán có lời văn là ta phải biết lược bỏ những yếu tố về lời văn đã che đậy bản chất toán học của bài toán, hay nói cách khác là chỉ ra các mối quan hệ giữa các yếu tố toán học chứa đựng trong bài toán và nêu ra phép tính thích hợp để từ đó trả lời được câu hỏi, tìm được đáp số của bài toán. 1.2.3. Kỹ năng giải toán có lời văn Theo G.Polya thì: “Trong toán học, kỹ năng là khả năng giải các bài toán, thực hiện các chứng minh cũng như phân tích có phê phán các lời giải và chứng minh nhận được. Kỹ năng trong toán học quan trọng hơn nhiều so với kiến thức thuần túy, so với thông tin trơn”. (Theo G.Polya(1976), Sáng tạo Toán học, Tập 1, NXB Giáo dục) Theo Hoàng Chúng thì: “Kỹ năng giải toán là khả năng vận dụng các tri thức toán học để giải các bài tập toán (bằng suy luận, chứng minh)”.