Tài liệu Một số biện pháp nhằm nâng cao lợi nhuận ở công ty thơương mại việt phát triển

Lêi nãi ®Çu Lîi nhuËn lµ môc tiªu ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, nã quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Víi ®iÒu kiÖn cô thÓ kh¸c nhau, c¬ chÕ vËn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c nhau th× kÕt qu¶ lîi nhuËn còng kh¸c nhau. Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc ®−îc Nhµ n−íc cÊp ph¸t vèn, cung øng vËt t−, nguyªn vËt liÖu, l·i nép Nhµ n−íc, lç Nhµ n−íc chÞu, lîi nhuËn ®ã ch−a ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ c¸c chi phÝ s¶n xuÊt vµ yªu cÇu thùc tÕ cña thÞ tr−êng, ch−a kÝch thÝch ®−îc tÝnh s¸ng t¹o chñ ®éng cña ng−êi qu¶n lý vµ c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt. Do ®ã cã t×nh tr¹ng l·i gi¶, lç thËt. NhiÒu doanh nghiÖp Nhµ n−íc lµm ¨n thua lç kÐo dµi trë thµnh g¸nh nÆng cho nÒn kinh tÕ g©y l·ng phÝ. Thùc hiÖn ®−êng lèi ®æi míi, nÒn kinh tÕ ®−îc vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Nhµ n−íc ban hµnh c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp chñ ®éng s¸ng t¹o, tù chÞu tr¸ch nhiÖm lç l·i vÒ c¸c ho¹t ®éng cña m×nh. Tõ khi cã quyÕt ®Þnh cña ChÝnh phñ ®−îc phÐp thµnh lËp c¸c C«ng ty TNHH, C«ng ty cæ phÇn, c¸c doanh nghiÖp t− nh©n võa, nhá vµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi víi nhiÒu m« h×nh kh¸c nhau, ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®−îc c¶i thiÖn, nhiÒu doanh nghiÖp b¾t ®Çu lµm ¨n cã l·i, t¹o ®iÒu kiÖn më réng vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¨ng thu nhËp cho ng−êi lao ®éng, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho x· héi. Bëi vËy, kh«ng ngõng n©ng cao lîi nhuËn lµ mét viÖc lµm rÊt cÇn thiÕt cña c¸c doanh nghiÖp. C«ng ty Th−¬ng m¹i ViÖt Ph¸t TriÓn lµ mét trong sè c¸c doanh nghiÖp nh− vËy. Trong thêi gian thùc tËp tèt nghiÖp t¹i C«ng ty Th−¬ng m¹i ViÖt Ph¸t TriÓn, vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vµo thùc tÕ ho¹t ®éng kinh doanh cña C«ng ty, em nghiªn cøu vÊn ®Ò lîi nhuËn cña C«ng ty vµ hoµn thµnh chuyªn ®Ò tèt nghiÖp víi ®Ò tµi : "Mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao lîi nhuËn ë C«ng ty Th−¬ng m¹i ViÖt Ph¸t TriÓn". 1 Chuyªn ®Ò gåm 3 ch−¬ng : Ch−¬ng I : Tæng quan vÒ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Ch−¬ng II : Thùc tr¹ng lîi nhuËn cña C«ng ty TNHH Th−¬ng m¹i ViÖt Ph¸t TriÓn. Ch−¬ng III : Mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao lîi nhuËn cña C«ng ty. 2 Ch−¬ng I Tæng quan vÒ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng I- Lîi nhuËn vµ vai trß cña lîi nhuËn ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp : 1. Ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng : a) Doanh nghiÖp : NÒn kinh tÕ n−íc ta ®−îc vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Nhµ n−íc ®ang tiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®Ó t¹o m«i tr−êng thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng mang l¹i hiÖu qu¶ kinh doanh vµ lîi nhuËn cao. Doanh nghiÖp lµ tæ chøc kinh tÕ cã tªn riªng, cã tµi s¶n, cã trô së giao dÞch æn ®Þnh, ®−îc ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, cã t− c¸ch ph¸p nh©n, ho¹t ®éng kinh doanh nh»m môc ®Ých tèi ®a hãa gi¸ trÞ tµi s¶n cña chñ së h÷u doanh nghiÖp, tèi ®a hãa lîi nhuËn vµ ph¸t triÓn. ë n−íc ta hiÖn nay cã nhiÒu lo¹i h×nh doanh nghiÖp ho¹t ®éng. Cã thÓ ph©n lo¹i doanh nghiÖp c¨n cø vµo ngµnh nghÒ, h×nh thøc së h÷u. Dùa vµo h×nh thøc së h÷u, c¸c doanh nghiÖp ®−îc chia thµnh : - Doanh nghiÖp Nhµ n−íc. - C«ng ty cæ phÇn, C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. - Doanh nghiÖp t− nh©n. - Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. Doanh nghiÖp Nhµ n−íc : Theo §iÒu 1 LuËt Doanh nghiÖp Nhµ n−íc "Doanh nghiÖp Nhµ n−íc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n−íc ®Çu t− vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh 3 hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ n−íc giao cho. Doanh nghiÖp Nhµ n−íc cã t− c¸ch ph¸p nh©n, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do doanh nghiÖp qu¶n lý". Doanh nghiÖp Nhµ n−íc ho¹t ®éng kinh doanh lµ Doanh nghiÖp Nhµ n−íc ho¹t ®éng chñ yÕu nh»m môc tiªu lîi nhuËn. Doanh nghiÖp Nhµ n−íc ho¹t ®éng c«ng Ých lµ Doanh nghiÖp Nhµ n−íc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, cung øng dÞch vô c«ng céng theo c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc hoÆc trùc tiÕp thùc hiÖn nhiÖm vô quèc phßng, an ninh. C«ng ty (C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, C«ng ty cæ phÇn) lµ doanh nghiÖp trong ®ã c¸c thµnh viªn cïng gãp vèn, cïng chia lîi nhuËn, cïng chÞu lç t−¬ng øng víi phÇn vèn gãp cña m×nh vµ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña C«ng ty trong ph¹m vi phÇn gãp cña m×nh. Doanh nghiÖp t− nh©n lµ doanh nghiÖp do mét c¸ nh©n lµm chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm b»ng toµn bé tµi s¶n cu¶ m×nh vÒ mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi gåm doanh nghiÖp liªn doanh, doanh nghiÖp 100% vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. Doanh nghiÖp liªn doanh lµ doanh nghiÖp do hai bªn hoÆc nhiÒu bªn hîp t¸c thµnh lËp t¹i ViÖt Nam trªn c¬ së hîp ®ång liªn doanh hoÆc hiÖp ®Þnh ký gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ ChÝnh phñ n−íc ngoµi hoÆc lµ doanh nghiÖp do doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi hîp t¸c víi doanh nghiÖp ViÖt Nam hoÆc do doanh nghiÖp liªn doanh hîp t¸c víi nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi trªn c¬ së hîp ®ång liªn doanh. Doanh nghiÖp 100% vèn ®Çu t− n−íc ngoµi do nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi ®Çu t− 100% vèn t¹i ViÖt Nam. b) Ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp : Ho¹t ®éng kinh doanh lµ mét ho¹t ®éng ®Æc thï cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp kinh doanh nh÷ng hµng hãa, dÞch vô mµ thÞ tr−êng cã nhu cÇu, trong kh¶ n¨ng nguån lùc hiÖn cã cña doanh nghiÖp nh»m thu lîi nhuËn cao nhÊt, n©ng cao thu nhËp cña ng−êi 4 lao ®éng, tÝch lòy ®Ó ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng, gãp phÇn t¨ng thu nhËp quèc d©n vµ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc ph¸t triÓn. §Ó s¶n xuÊt hµng hãa vµ cung cÊp dÞch vô, doanh nghiÖp ph¶i mua nguyªn nhiªn liÖu, c¸c bé phËn, linh kiÖn rêi hay b¸n thµnh phÈm cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c ë trong vµ ngoµi n−íc. Nh− vËy, c¸c doanh nghiÖp muèn tån t¹i ph¶i cã mèi quan hÖ t−¬ng hç víi c¸c thµnh viªn kh¸c trong nÒn kinh tÕ. Ho¹t ®éng tµi chÝnh lµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n trong ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Chñ yÕu gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò sau : - C¸c chiÕn l−îc ®Çu t− - Nguån vèn ®Çu t− cho kinh doanh - Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, xem xÐt c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh ®Ó ®¶m b¶o c©n b»ng thu chi. - Qu¶n lý ho¹t ®éng tµi chÝnh ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh cho phï hîp. C¸c ho¹t ®éng trªn nh»m ®¹t tíi môc tiªu lîi nhuËn cao nhÊt s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng ngõng t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn. Thùc hiÖn ®−êng lèi c¶i c¸ch kinh tÕ, §¶ng vµ Nhµ n−íc ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch tæ chøc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. C«ng ty TNHH lµ mét bé phËn quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. II- Lîi nhuËn vµ vai trß cña lîi nhuËn ®èi víi doanh nghiÖp : 1. Lîi nhuËn : Quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc : Ngay khi cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt, trao ®æi, mua b¸n hµng hãa, lîi nhuËn trong kinh doanh ®· lµ mét ®Ò tµi nghiªn cøu, tranh luËn cña nhiÒu tr−êng ph¸i, nhiÒu nhµ lý luËn kinh tÕ. 5 Adam - Smith lµ ng−êi ®Çu tiªn trong sè c¸c nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn, ®· nghiªn cøu kh¸ toµn diÖn vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn. ¤ng xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm, gi¸ trÞ trao ®æi cña mäi hµng hãa lµ do lao ®éng s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã quyÕt ®Þnh, ®Ó tõ ®ã ®Æt nÒn t¶ng cho c¸c lý thuyÕt vÒ kinh tÕ thÞ tr−êng. Theo A.Smith : NÕu chÊt l−îng cña lao ®éng chi phÝ cho viÖc s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm nµo ®ã cµng lín th× gi¸ trÞ vµ do ®ã gi¸ trÞ trao ®æi cña nã còng cµng lín. ¤ng kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña mét hµng ho¸ quy ®Þnh gi¸ trÞ trao ®æi : Trong cÊu thµnh gi¸ trÞ cña hµng hãa cã tiÒn l−¬ng, ®Þa t« vµ lîi nhuËn. Theo A.Smith, lîi nhuËn cña nhµ t− b¶n ®−îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, lµ h×nh th¸i biÓu hiÖn kh¸c cña gi¸ trÞ thÆng d−, tøc phÇn gi¸ trÞ do lao ®éng kh«ng ®−îc tr¶ c«ng t¹o ra. ¤ng ®· ®Þnh nghÜa : "Lîi nhuËn lµ kho¶n khÊu trõ vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm do ng−êi lao ®éng t¹o ra". Nguån gèc cña lîi nhuËn lµ do toµn bét t− b¶n ®Çu t− ®Î ra trong c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ l−u th«ng. Lîi nhuËn lµ nguån gèc cña c¸c thu thËp trong x· héi vµ cña mäi gi¸ trÞ trao ®æi. Adam - Smith cho r»ng kh«ng chØ cã lao ®éng n«ng nghiÖp mµ c¶ lao ®éng c«ng nghiÖp còng t¹o ra lîi nhuËn. Nhµ t− b¶n tiÒn tÖ cho nhµ t− b¶n s¶n xuÊt vay vèn vµ nhËn ®−îc lîi tøc cho vay. §ã lµ mét biÓu hiÖn kh¸c cña lîi nhuËn ®· ®−îc t¹o ra trong s¶n xuÊt. ChÝnh c¸c nhµ t− b¶n (cho vay - s¶n xuÊt) sÏ tho¶ thuËn ®Ó ph©n chia gi¸ trÞ thÆng d− ®−îc t¹o ra tõ s¶n xuÊt - kinh doanh t− b¶n chñ nghÜa. S¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng ph¸t triÓn th× tÝnh c¹nh tranh cµng quyÕt liÖt. A.Smith cßn ph¸t hiÖn viÖc ph©n chia lîi nhuËn theo tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ khi quy m« ®Çu t− t− b¶n cµng lín th× tû suÊt lîi nhuËn cã xu h−íng gi¶m sót. Tuy cßn nh÷ng sai lÇm trong hÖ thèng lý luËn cña m×nh nh−ng A.Smith ®· chØ ra ®−îc r» ng : Nguån gèc thùc sù cho gi¸ trÞ thÆng d− lµ do lao ®éng t¹o ra, cßn lîi nhuËn, ®Þa t«, lîi tøc chØ lµ biÕn thÓ, lµ h×nh th¸i biÓu hiÖn kh¸c nhau cña gi¸ trÞ thÆng d− mµ th«i. 6 D.Ricacdo vµ nh÷ng ng−êi kÕ tôc ®· x©y dùng häc thuyÕt kinh tÕ cña m×nh trªn c¬ së nh÷ng tiÒn ®Ò vµ ph¸t kiÕn cña A.Smith. D.Ricacdo còng hoµn toµn dùa vµo lý luËn gi¸ trÞ lao ®éng ®Ó ph©n tÝch chØ râ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn trong s¶n xuÊt kinh doanh t− b¶n chñ nghÜa. D.Ricacdo ®· kh¼ng ®Þnh : Lao ®éng lµ nguån gèc cña gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ s¶n phÈm lao ®éng ®−îc ph©n thµnh c¸c nguån thu nhËp tiÒn l−¬ng, ®Þa t«, lîi nhuËn. ¤ng kÕt luËn : "Lîi nhuËn chÝnh lµ phÇn gi¸ trÞ lao ®éng thõa ra ngoµi tiÒn c«ng ; lîi nhuËn lµ lao ®éng kh«ng ®−îc tr¶ c«ng cña c«ng nh©n. D.Ricacdo coi lîi nhuËn lµ phÇn gi¸ trÞ thõa ra ngoµi tiÒn c«ng, gi¸ trÞ hµng hãa do c«ng nh©n t¹o ra lu«n lu«n lín h¬n sè tiÒn c«ng, sè chªnh lÖch ®ã chÝnh lµ lîi nhuËn. ¤ng thÊy ®−îc quan hÖ m©u thuÉn gi÷a tiÒn l−¬ng vµ lîi nhuËn : ViÖc h¹ thÊp tiÒn l−¬ng lµm cho lîi nhuËn t¨ng vµ ng−îc l¹i, tiÒn l−¬ng t¨ng lµm cho lîi nhuËn gi¶m, cßn gi¸ trÞ hµng hãa kh«ng thay ®æi. ¤ng nhËn thÊy sù ®èi lËp gi÷a tiÒn l−¬ng vµ lîi nhuËn, tøc sù ®èi lËp lîi Ých kinh tÕ cña c«ng nh©n vµ c¸c nhµ t− b¶n. Ph©n tÝch s©u h¬n sù vËn ®éng cña lîi nhuËn trong s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, D.Ricacdo ®· nhËn ®Þnh : NÕu t− b¶n ®−îc ®Çu t− vµo s¶n xuÊt nh÷ng ®¹i l−îng b»ng nhau, sÏ nhËn ®−îc nh÷ng lîi nhuËn nh− nhau vµ b×nh qu©n ho¸ lîi nhuËn lµ mét xu h−íng kh¸ch quan cña s¶n xuÊt - kinh doanh t− b¶n chñ nghÜa. VÒ quan hÖ gi÷a tiÒn c«ng vµ lîi nhuËn, «ng cho r»ng : lîi nhuËn phô thuéc vµo møc t¨ng n¨ng suÊt vµ ®èi nghÞch víi tiÒn c«ng. T−¬ng ®èi kh¸c biÖt víi c¸c häc thuyÕt gi¸ trÞ lao ®éng ë trªn, Jan Batitxay cho r»ng : B¶n chÊt lîi nhuËn lµ phÇn th−ëng thÝch ®¸ng cho viÖc m¹o hiÓm ®Çu t− t− b¶n ®Ó kinh doanh, lµ h×nh thøc tiÒn c«ng ®Æc biÖt mµ nhµ t− b¶n tr¶ l¹i cho m×nh. Jan Batitxay ®−a ra nguyªn t¾c ph©n phèi thu nhËp trong x· héi t− s¶n : 1. C«ng nh©n lµm thuª nhËn ®−îc tiÒn c«ng tõ s¶n phÈm lao ®éng. 7 2. Chñ ruéng ®Êt nhËn ®−îc ®Þa t« tõ viÖc chuyÓn nh−îng quyÒn sö dông cho c¸c nhµ t− b¶n chñ nghÜa. 3. Chñ t− b¶n nhËn ®−îc lîi nhuËn tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. KÕ thõa nh÷ng nguyªn lý ®óng ®¾n, khoa häc cña nh÷ng nhµ lý luËn tiÒn bèi. C.M¸c ®· nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vµ triÖt ®Ó vÒ nguån gèc, b¶n chÊt cña lîi nhuËn trong kinh doanh t− b¶n chñ nghÜa. Dùa trªn lý luËn lao ®éng, lÊy s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa lµm ®èi t−îng nghiªn cøu, ph©n tÝch, C.M¸c ®· ph¸t hiÖn vµ lµm râ toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d− d−íi chñ nghÜa t− b¶n ®iÒu mµ c¸c vÞ tiÒn bèi cña «ng ch−a lµm ®−îc. C.M¸c ®· kh¼ng ®Þnh : VÒ nguån gèc lîi nhuËn lµ do lao ®éng lµm thuª t¹o ra, vÒ b¶n chÊt : Lîi nhuËn lµ h×nh th¸i biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d−, lµ kÕt qu¶ cña lao ®éng kh«ng ®−îc tr¶ c«ng, do nhµ t− b¶n chiÕm lÊy, lµ quan hÖ bãc lét vµ n« dÞch lao ®éng trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa. Khi truy t×m nguån gèc, b¶n chÊt cña lîi nhuËn, C.M¸c viÕt : "Gi¸ trÞ thÆng d− ®−îc quan niÖm lµ toµn bé con ®Î cña t− b¶n øng tr−íc, mang h×nh th¸i chuyÓn ho¸ lµ lîi nhuËn" vµ "gi¸ trÞ thÆng d− (lµ lîi nhuËn) lµ phÇn gi¸ trÞ d«i ra cña gi¸ trÞ hµng hãa so víi chi phÝ s¶n xuÊt cña nã, nghÜa lµ phÇn d«i ra cña tæng sè l−îng lao ®éng chøa ®ùng trong hµng hãa víi sè l−îng lao ®éng ®−îc tr¶ c«ng chøa ®ùng trong hµng hãa". V−ît trªn tÊt c¶ c¸c nhµ lý luËn tr−íc ®©y, C.M¸c ®· ph©n tÝch tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña lîi nhuËn, sù h×nh thµnh lîi nhuËn vµ sù vËn ®éng cña quy luËt lîi nhuËn b×nh qu©n, xuyªn qua c¸c quan hÖ kinh tÕ lµ c¸c quan hÖ chÝnh trÞ - x· héi cña ph¹m trï lîi nhuËn. Lµ nhµ t− t−ëng vÜ ®¹i cña giai cÊp c«ng nh©n, sù nghiªn cøu vÒ kinh tÕ cña C.M¸c lµ c¬ së, lµ ph−¬ng tiÖn v¹ch râ nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i cña x· héi t− b¶n, nh÷ng m©u thuÉn ®èi kh¸ng ®Èy chñ nghÜa t− b¶n ®Õn chç tÊt yÕu bÞ diÖt vong, x©y dùng häc thuyÕt vÒ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp. Lîi nhuËn ®−îc xem nh− mét cùc ®èi lËp víi tiÒn l−¬ng trong c¬ chÕ ph©n phèi thu nhËp t− b¶n chñ nghÜa. C.M¸c viÕt : gi¸ c¶ søc 8 lao ®éng biÓu hiÖn ra d−íi h×nh th¸i chuyÓn ho¸ lµ tiÒn c«ng, nªn ë cùc ®èi lËp, gi¸ trÞ thÆng d− biÓu hiÖn ra d−íi h×nh thøc chuyÓn ho¸ lµ tiÒn c«ng, nªn ë cùc ®èi lËp, gi¸ trÞ th¨ng d− biÓu hiÖn ra d−íi h×nh thøc chuyÓn ho¸ lµ lîi nhuËn. Trong doanh nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa, ®Ó theo ®uæi môc tiªu cña lîi nhuËn tiÒn tr¶ cho viÖc thuª søc lao ®éng cã xu h−íng gi¶m sót. M¸c tãm t¾t nh− sau : "TiÒn c«ng vµ lîi nhuËn lµ tû lÖ nghÞch víi nhau". Gi¸ trÞ trao ®æi cña t− b¶n, tøc lµ lîi nhuËn t¨ng lªn theo tû lÖ mµ gi¸ trÞ trao ®æi cña lao ®éng tøc lµ lao ®éng tiÒn c«ng gi¶m xuèng vµ ng−îc l¹i. Lîi nhuËn t¨ng lªn theo møc ®é mµ tiÒn c«ng gi¶m xuèng vµ gi¶m xuèng theo møc ®é tiÒn c«ng t¨ng lªn". Vµ "lîi nhuËn t¨ng lªn kh«ng ph¶i v× tiÒn c«ng ®· sôt xuèng v× lîi nhuËn t¨ng lªn". Tãm l¹i, hÇu hÕt c¸c nhµ lý luËn khi x©y dùng häc thuyÕt kinh tÕ cña m×nh ®Òu cè g¾ng v¹ch râ b¶n chÊt, nguån gèc cña lîi nhuËn cña nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa. TiÒn l−¬ng, lîi nhuËn, lîi tøc, ®Þa t« ®−îc xem lµ nh÷ng vÊn ®Ò träng yÕu cña c¸c lý thuyÕt kinh tÕ. KÕt luËn : - Lîi nhuËn lµ mét ph¹m trï kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ hµng hãa nãi chung, mét nÒn kinh tÕ mµ trong quan hÖ s¶n xuÊt nã tån t¹i c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. - Lîi nhuËn cña s¶n xuÊt kinh doanh lµ mét h×nh th¸i biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d−, tøc lµ phÇn gi¸ trÞ d«i ra ngoµi tiÒn c«ng, do lao ®éng lµm thuª t¹o ra. Tuy nÒn s¶n xuÊt x· héi cã sù ®èi lËp gi÷a chñ doanh nghiÖp vµ ng−êi lµm thuª. Lîi nhuËn biÓu hiÖn m©u thuÉn vÒ quyÒn lîi kinh tÕ gi÷a chñ vµ giíi thî, biÓu hiÖn quan hÖ bãc lét vµ n« dÞch lao ®éng. - Trong m«i tr−êng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ hµng hãa cã sù chuyÓn ho¸ lîi nhuËn vµ h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, sù thay ®æi cña cÊu t¹o h÷u c¬ t− b¶n chñ nghÜa, viÖc t¨ng ®Çu t− t− b¶n cè ®Þnh vµo s¶n xuÊt, viÖc thay thÕ lao ®éng sèng b»ng hÖ thèng m¸y mãc lµm cho tû suÊt lîi nhuËn cã xu h−íng gi¶m ®i. - Lîi nhuËn cña s¶n xuÊt kinh doanh cã quan hÖ chÆt chÏ víi tiÒn c«ng tr¶ cho viÖc thuª lao ®éng. Víi t− c¸ch lµ mét yÕu tè cña 9 chi phÝ s¶n xuÊt, tiÒn c«ng cã xu h−íng vËn ®éng ng−îc chiÒu víi lîi nhuËn doanh nghiÖp. Khi n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, lîi nhuËn t¨ng nh−ng tiÒn c«ng l¹i gi¶m xuèng. 3. KÕt cÊu cña lîi nhuËn trong doanh nghiÖp : Lîi nhuËn lµ kÕt qu¶ tµi chÝnh cuèi cïng cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh, lµ chØ tiªu chÊt l−îng ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng cã sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh tÕ ®éc lËp, ph¹m vi kinh doanh cña doanh nghiÖp ®−îc më réng, ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp rÊt phong phó vµ ®a d¹ng nªn lîi nhuËn ®−îc h×nh thµnh tõ nhiÒu bé phËn. NÕu xÐt theo nguån h×nh thµnh, lîi nhuËn cña doanh nghiÖp bao gåm c¸c bé phËn sau : Lîi nhuËn tr−íc thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp Lîi nhuËn = tõ ho¹t ®éng + kinh doanh Lîi nhuËn ho¹t ®éng tµi chÝnh L¬i nhuËn + ho¹t ®éng bÊt th−êng 3.1. Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh : Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh lµ lîi nhuËn do tiªu thô s¶n phÈm lao vô, dÞch vô cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, lµ kho¶n chªnh lÖch gi÷a doanh thu cña ho¹t ®éng kinh doanh trõ ®i gi¸ thµnh toµn bé cña s¶n phÈm hµng hãa dÞch vô ®· tiªu thô vµ thuÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt (trõ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp). §©y lµ bé phËn lîi nhuËn chiÕm tû träng lín trong toµn bé lîi nhuËn. Bé phËn lîi nhuËn nµy ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc sau : Lîi nhuËn Doanh ho¹t ®éng = thu thuÇn - SXKD trong kú Gi¸ vèn b¸n hµng - Chi phÝ b¸n hµng - Chi phÝ qu¶n lý DN Trong ®ã : * Doanh thu thuÇn tõ ho¹t ®éng kinh doanh lµ toµn bé gi¸ trÞ cña s¶n phÈm hµng hãa cung øng dÞch vô trªn thÞ tr−êng ®−îc thùc 10 hiÖn trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh sau khi ®· trõ ®i c¸c kho¶n gi¶m trõ doanh thu nh− : gi¶m gi¸ hµng b¸n, hµng bÞ tr¶ l¹i (nÕu cã chøng tõ hîp lÖ), thuÕ TT§B, thuÕ XK ph¶i nép (nÕu cã). §©y lµ bé phËn doanh thu chñ yÕu, chiÕm tû träng lín trong tæng sè doanh thu, nã quyÕt ®Þnh ®Õn sù tån t¹i cña doanh nghiÖp. Thêi ®iÓm x¸c ®Þnh doanh thu lµ khi ng−êi mua ®· chÊp nhËn thanh to¸n, kh«ng phô thuéc vµo viÖc doanh nghiÖp ®· thu ®−îc tiÒn hay ch−a. TiÒn thu vÒ trong kú lµ tæng sè tiÒn mµ doanh nghiÖp thu ®−îc tõ ho¹t ®éng b¸n hµng trong kú bao gåm c¶ kho¶n tiÒn mµ kh¸ch hµng cßn nî kú tr−íc, kú nµy tr¶ hoÆc tiÒn øng tr−íc cña kh¸ch ®Ó mua hµng. TiÒn thu vÒ trong kú cã thÓ lín h¬n hoÆc nhá h¬n doanh thu trong kú cña doanh nghiÖp. - Gi¶m gi¸ hµng b¸n : Sè tiÒn mµ doanh nghiÖp chÊp nhËn gi¶m cho ng−êi mua v× nh÷ng nguyªn nh©n thuéc vÒ doanh nghiÖp (hµng sai quy c¸ch, kÐm phÈm chÊt...) hoÆc sè tiÒn th−ëng cho ng−êi mua do mua mét lÇn víi sè l−îng lín (bít gi¸) hoÆc sè l−îng hµng mua trong mét kho¶ng thêi gian lµ ®¸ng kÓ (håi khÊu). - Hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i : Ph¶n ¸nh doanh thu cña sè hµng tiªu thô bÞ kh¸ch hµng tr¶ l¹i, do lçi thuéc vÒ doanh nghiÖp nh− vi ph¹m cam kÕt, vi ph¹m hîp ®ång, hµng sai quy c¸ch... - ThuÕ tiªu thô bao gåm thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ xuÊt khÈu, lµ nghÜa vô cña doanh nghiÖp víi Nhµ n−íc vÒ ho¹t ®éng tiªu thô s¶n phÈm, hµng hãa, cung cÊp lao vô, dÞch vô... * Tæng chi phÝ liªn quan ®Õn hµng hãa tiªu thô trong kú bao gåm : - Tæng trÞ gi¸ vèn cña hµng hãa tiªu thô trong kú lµ kh¸i niÖm dïng chung cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®Ó chØ gi¸ mua thùc tÕ cña hµng ®· tiªu thô trong c¸c doanh nghiÖp th−¬ng m¹i ; chØ tiªu nµy cã thÓ lµ gi¸ thµnh s¶n xuÊt thùc tÕ cña s¶n phÈm ®· tiªu thô trong c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt. 11 - Chi phÝ b¸n hµng lµ toµn bé c¸c chi phÝ phôc vô trùc tiÕp cho viÖc tiªu thô hµng hãa s¶n phÈm dÞch vô ph©n bæ cho s¶n phÈm hµng hãa dÞch vô ®· tiªu thô trong kú. - Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp lµ chi phÝ phôc vô cho viÖc ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý chung trong toµn doanh nghiÖp ph©n bæ cho s¶n phÈm hµng hãa dÞch vô ®· tiªu thô trong kú. Chi phÝ b¸n hµng vµ chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp lµ hai kho¶n lín cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn lîi nhuËn, nã ph¶n ¸nh tr×nh ®é tæ chøc, qu¶n lý ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Ngoµi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong doanh nghiÖp cßn cã c¸c ho¹t ®éng hay nghiÖp vô thuéc lÜnh vùc kh¸c nh− ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ nghiÖp vô bÊt th−êng. 3.2. Lîi nhuËn thu ®−îc tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh : §©y lµ bé phËn lîi nhuËn ®−îc x¸c ®Þnh b»ng chªnh lÖch gi÷a c¸c kho¶n thu vµ chi vÒ ho¹t ®éng tµi chÝnh bao gåm : - Lîi nhuËn vÒ ho¹t ®éng gãp vèn tham gia liªn doanh. - Lîi nhuËn vÒ ho¹t ®éng ®Çu t−, mua, b¸n chøng kho¸n ng¾n h¹n, dµi h¹n. - Lîi nhuËn vÒ cho thuª tµi s¶n. - Lîi nhuËn vÒ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− kh¸c. - Lîi nhuËn vÒ chªnh lÖch l·i tiÒn göi ng©n hµng vµ l·i tiÒn vay ng©n hµng. - Lîi nhuËn cho vay vèn. - Lîi nhuËn do b¸n ngo¹i tÖ. Lîi nhuËn ho¹t ®éng tµi chÝnh Thu nhËp = ho¹t ®éng tµi chÝnh Chi phÝ - ho¹t ®éng tµi chÝnh Doanh thu ho¹t ®éng tµi chÝnh lµ nh÷ng kho¶n thu vµ l·i liªn quan ®Õn ho¹t ®éng vÒ vèn. 12 Chi ho¹t ®éng tµi chÝnh lµ nh÷ng kho¶n chi phÝ vµ c¸c ho¹t ®éng lç liªn quan ®Õn ho¹t ®éng vÒ vèn. 3.3. Lîi nhuËn thu ®−îc tõ ho¹t ®éng bÊt th−êng Lîi nhuËn bÊt th−êng lµ nh÷ng kho¶n lîi nhuËn mµ doanh nghiÖp kh«ng dù tÝnh tr−íc hay cã dù tÝnh ®Õn nh−ng Ýt cã kh¶ n¨ng x¶y ra nh− : tµi s¶n d«i thõa tù nhiªn, nî khã ®ßi ®· xö lý nay ®ßi ®−îc, nî v¾ng chñ hoÆc kh«ng t×m ra chñ ®−îc c¬ quan cã thÈm quyÒn cho ghi vµo l·i, thanh lý nh−îng b¸n tµi s¶n cè ®Þnh, ph¶i thu khã ®ßi, dù phßng gi¶m gi¸ hµng tån kho... Nh÷ng kho¶n lîi nhuËn bÊt th−êng cã thÓ do chñ quan ®¬n vÞ hay do kh¸ch quan ®−a tíi. Lîi nhuËn bÊt th−êng = Thu nhËp bÊt th−êng - Chi phÝ bÊt th−êng Thu nhËp bÊt th−êng cña doanh nghiÖp bao gåm : - Thu nhËp vÒ nh−îng b¸n, thanh lý TSC§. - Thu tiÒn ®−îc ph¹t vi ph¹m hîp ®ång. - Thu c¸c kho¶n nî khã ®ßi ®· xö lý, xãa sæ. - Thu c¸c kho¶n nî kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc chñ. - C¸c kho¶n thu nhËp kinh doanh cña nh÷ng n¨m tr−íc bÞ bá sãt hay l·ng quªn ghi sæ kÕ to¸n n¨m nay míi ph¸t hiÖn ra... Chi bÊt th−êng lµ nh÷ng kho¶n chi phÝ vµ nh÷ng kho¶n lç do c¸c sù kiÖn hay nghiÖp vô riªng biÖt víi ho¹t ®éng th«ng th−êng cña ®¬n vÞ g©y ra nh− : - Chi phÝ thanh lý nh−îng b¸n TSC§. - Gi¸ trÞ cßn l¹i cña TSC§ ®em thanh lý, nh−îng b¸n. - TiÒn bÞ ph¹t do vi ph¹m hîp ®ång. - BÞ ph¹t thuÕ, truy thu thuÕ. - C¸c kho¶n chi phÝ do kÕ to¸n ghi nhÇm hay bá sãt khi vµo sæ. 13 - C¸c kho¶n thu sau khi trõ ®i c¸c kho¶n chi phÝ lµ lîi nhuËn bÊt th−êng. Tû träng cña mçi bé phËn lîi nhuËn trong lîi nhuËn doanh nghiÖp cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c lÜnh vùc kinh doanh kh¸c nhau vµ thuéc c¸c m«i tr−êng kinh tÕ kh¸c nhau. ViÖc xem xÐt kÕt cÊu lîi nhuËn cã ý nghÜa quan träng trong viÖc cho ta thÊy ®−îc c¸c kho¶n môc t¹o nªn lîi nhuËn vµ tû träng cña tõng kho¶n môc trong tæng lîi nhuËn, tõ ®ã xem xÐt, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña tõng ho¹t ®éng, t×m ra c¸c mÆt tÝch cùc còng nh− tån t¹i trong tõng ho¹t ®éng ®Ó ®Ò ra quyÕt ®Þnh thÝch hîp ®Ó n©ng cao h¬n n÷a lîi nhuËn cho doanh nghiÖp. Nh×n chung, trong c¸c doanh nghiÖp, lîi nhuËn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp lµ bé phËn chñ yÕu quyÕt ®Þnh phÇn lín tæng lîi nhuËn cña doanh nghiÖp so víi lîi nhuËn ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ lîi nhuËn ho¹t ®éng bÊt th−êng. §Ó ®¹t ®−îc c¸c kho¶n doanh thu ®ã, trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nhÊt thiÕt c¸c doanh nghiÖp ph¶i bá ra nh÷ng chi phÝ nhÊt ®Þnh. Nh÷ng kho¶n chi phÝ ®ã bao gåm : - Chi phÝ vÒ vËt chÊt tiªu hao trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm, hµng ho¸ nh− : chi phÝ vÒ nguyªn nhiªn vËt liÖu phôc vô s¶n xuÊt, khÊu hao m¸y mãc thiÕt bÞ. - Chi phÝ ®Ó tr¶ l−¬ng cho ng−êi lao ®éng nh»m bï ®øp chi phÝ lao ®éng sèng cÇn thiÕt hä ®· bá ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®ã ®Ó t¹o ra s¶n phÈm, hµng ho¸. - C¸c kho¶n tiÒn thùc hiÖn nghÜa vô ®èi Nhµ n−íc. §ã lµ c¸c kho¶n thuÕ gi¸n thu ph¶i nép cho Nhµ n−íc theo luËt ®Þnh : ThuÕ GTGT, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt... Qu¶n lý nh÷ng kho¶n chi phÝ nµy lµ mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®−îc ®Æt ra cho c¸c doanh nghiÖp bëi nÕu trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t sinh nh÷ng kho¶n chi phÝ kh«ng hîp lý, kh«ng ®óng víi thùc chÊt cña nã ®Òu g©y ra nh÷ng khã kh¨n trong qu¶n lý, lµm gi¶m lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. V× vËy ®Ó kiÓm so¸t t×nh h×nh 14 s¶n xuÊt vµ chi phÝ bá vµo s¶n xuÊt, c¸c doanh nghiÖp ®· sö dông mét c«ng cô quan träng lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm (biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé chi phÝ cña doanh nghiÖp ®Ó hoµn thµnh s¶n xuÊt vµ tiªu thô mét lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh). Néi dung gi¸ thµnh cña s¶n phÈm hµng hãa, dÞch vô tiªu thô bao gåm : - Gi¸ thµnh s¶n xuÊt cña s¶n phÈm hµng hãa, dÞch vô tiªu thô : lµ toµn bé c¸c kho¶n chi phÝ bá ra ®Ó cã ®−îc s¶n phÈm hµng hãa, dÞch vô mang ®i tiªu thô (chØ tÝnh cho c¸c hµng ho¸ dÞch vô ®−îc tiªu thô trong kú h¹ch to¸n). Gåm chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµ chi phÝ s¶n xuÊt chung. 4. Vai trß cña lîi nhuËn ®èi víi doanh nghiÖp : BÊt kú mét doanh nghiÖp nµo ho¹t ®éng trong c¬ chÕ thÞ tr−êng ®iÒu ®Çu tiªn lµ hä quan t©m ®ã lµ lîi nhuËn. §©y lµ mét chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh kinh doanh, lµ yÕu tè sèng cßn cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp chØ tån t¹i vµ ho¹t ®éng khi nã t¹o ra lîi nhuËn, nÕu doanh nghiÖp ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶, thu kh«ng ®ñ bï ®¾p chi phÝ ®· bá ra th× doanh nghiÖp ®i ®Õn chç ph¸ s¶n. Tõ tr−íc ®Õn nay n−íc ta cã hµng lo¹t c¸c xÝ nghiÖp, doanh nghiÖp ph¸ s¶n hoÆc gi¶i thÓ do lµm ¨n thua lç kh«ng cã hiÖu qu¶, trong ®ã cã c¶ xÝ nghiÖp Nhµ n−íc, t− nh©n... §Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay c¹nh tranh diÔn ra ngµy cµng gay g¾t vµ khèc liÖt v× vËy lîi nhuËn lµ yÕu tè cùc kú quan träng vµ cã vai trß quan träng ®èi víi doanh nghiÖp : - T¹o ra kh¶ n¨ng ®Ó tiÕp tôc kinh doanh cã chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cao h¬n. - §¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt më réng. - ViÖc kh«ng ngõng n©ng cao lîi nhuËn lµ ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh doanh thÓ hiÖn n¨ng lùc, tr×nh ®é qu¶n lý s¶n xuÊt cña ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh trong doanh nghiÖp. Trong ®iÒu kiÖn kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng mét doanh nghiÖp t¹o ®−îc lîi nhuËn chøng tá lµ ®· thÝch nghi víi c¬ chÕ thÞ tr−êng. 15 - Lîi nhuËn cµng cao thÓ hiÖn søc m¹nh vÒ tµi chÝnh cña doanh nghiÖp cµng v÷ng ch¾c, t¹o ®iÒu kiÖn më réng s¶n xuÊt kinh doanh, thùc hiÖn ®æi míi c«ng nghÖ n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh, s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm míi ®©y lµ t¹o ®µ n©ng cao lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. - S¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ ®¹t lîi nhuËn cao cã ®iÒu kiÖn n©ng cao thu nhËp, c¶i thiÖn ®êi sèng ng−êi lao ®éng. - Lîi nhuËn lµ ®iÒu kiÖn tµi chÝnh ®Ó doanh nghiÖp thùc hiÖn nghÜa vô tr¸ch nhiÖm víi Nhµ n−íc vµ x· héi. Th«ng qua viÖc nép ng©n s¸ch ®Çy ®ñ t¹o ®iÒu kiÖn cho ®Êt n−íc ph¸t triÓn, t¨ng tr−ëng kinh tÕ. III- ChØ tiªu ®¸nh gi¸ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp : 1. Tû suÊt lîi nhuËn : ♦ C¸c chØ tiªu tû suÊt lîi nhuËn : a) ý nghÜa : Khi tÝnh to¸n hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ta kh«ng thÓ coi lîi nhuËn lµ chØ tiªu duy nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Tr−íc hÕt lîi nhuËn lµ kÕt qu¶ tµi chÝnh cuèi cïng, nã chÞu ¶nh h−ëng bëi nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan, c¸c nh©n tè nµy cã t¸c ®éng lÉn nhau. Do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh, thÞ tr−êng tiªu thô, thêi ®iÓm tiªu thô cã kh¸c nhau lµm lîi nhuËn cña doanh nghiÖp còng kh¸c nhau. Ngoµi ra quy m« cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt cïng lo¹i s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô kh¸c nhau th× lîi nhuËn thu ®−îc còng kh¸c nhau. Do vËy ®Ó ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Çy ®ñ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp th× ph¶i sö dông c¸c chØ tiªu tû suÊt lîi nhuËn, v× nã biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a lîi nhuËn vµ chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ, thÓ hiÖn tr×nh ®é kinh doanh cña c¸c nhµ kinh doanh trong viÖc sö dông c¸c yÕu tè ®ã. b) C¸c chØ tiªu tû suÊt lîi nhuËn : 16 * Tû suÊt lîi nhuËn cña vèn : §©y lµ quan hÖ tû lÖ gi÷a sè lîi nhuËn ®¹t ®−îc víi sè vèn ®· chi ra bao gåm c¸c vèn cè ®Þnh vµ vèn l−u ®éng. C«ng thøc : Tû suÊt lîi nhuËn cña vèn = Tæng sè lîi nhuËn Tæng vèn s¶n xuÊt kinh doanh Tæng sè vèn s¶n xuÊt kinh doanh bao gåm vèn cè ®Þnh vµ vèn l−u ®éng ®· chi ra (trong ®ã vèn cè ®Þnh lµ nguyªn gi¸ tµi s¶n cè ®Þnh trõ ®i sè ®· khÊu hao vµ vèn l−u ®éng lµ vèn dù tr÷ s¶n xuÊt, vèn thµnh phÈm dë dang, vèn thµnh phÈm). ChØ tiªu tû suÊt lîi nhuËn cña vèn cho thÊy hiÖu qu¶ sö dông mét ®ång vèn s¶n xuÊt t¹o ra bao nhiªu ®ång lîi nhuËn. §Ó n©ng cao chØ tiªu nµy ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i qu¶n lý chÆt chÏ, sö dông tiÕt kiÖm vèn trong c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. * Tû suÊt lîi nhuËn cña gi¸ thµnh : Lµ quan hÖ tû lÖ gi÷a lîi nhuËn tiªu thô so víi gi¸ thµnh toµn bé cña s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô tiªu thô. C«ng thøc : Tû suÊt lîi nhuËn cña gi¸ thµnh = Tæng sè lîi nhuËn Gi¸ thµnh toµn bé s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô tiªu thô ChØ tiªu nµy cho thÊy hiÖu qu¶ cña mét ®ång chi phÝ sö dông trong viÖc t¹o ra lîi nhuËn. §iÒu nµy cho phÐp doanh nghiÖp t×m biÖn ph¸p h¹ gi¸ thµnh ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh. * Tû suÊt lîi nhuËn theo doanh thu b¸n hµng : Lµ mét chØ sè ph¶n ¸nh kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a tû lÖ lîi nhuËn tiªu thô vµ doanh thu b¸n hµng. 17 C«ng thøc : Tû suÊt doanh lîi = Tæng sè lîi nhuËn Tæng doanh thu tiªu thô hµng hãa vµ dÞch vô Qua c«ng thøc cho thÊy hiÖu qu¶ cña mét ®ång doanh thu th× t¹o ra ®−îc bao nhiªu ®ång lîi nhuËn. * Tû suÊt lîi nhuËn theo vèn chñ së h÷u : Tû suÊt lîi Tæng sè lîi nhuËn nhuËn cña vèn = Tæng vèn chñ së h÷u chñ së h÷u * Tû suÊt lîi nhuËn theo lao ®éng : Lµ so s¸nh gi÷a tæng lîi nhuËn víi sè l−îng lao ®éng tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh hoÆc víi tæng chi phÝ vÒ tiÒn l−¬ng (tiÒn c«ng) sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. §iÒu nµy cã t¸c dông khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp qu¶n lý vµ sö dông tèt lao ®éng trong doanh nghiÖp theo c¸c hîp ®ång lao ®éng. C«ng thøc : Tû suÊt lîi nhuËn theo lao ®éng = Tæng sè lîi nhuËn Tæng lao ®éng sö dông trong kú 2. C¸c biÖn ph¸p nh»m t¨ng lîi nhuËn trong doanh nghiÖp : 2.1. C¸c biÖn ph¸p vÒ doanh thu : a) T¨ng s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô theo nhu cÇu thÞ tr−êng : Nhu cÇu vµ thÞ hiÕu cña ng−êi tiªu dïng trªn thÞ tr−êng rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, dÔ biÕn ®éng do sù c¹nh tranh gay g¾t gi÷a c¸c C«ng ty. ViÖc t¨ng l−îng s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô theo nhu cÇu thÞ tr−êng sÏ lµm t¨ng doanh thu dÉn ®Õn t¨ng lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. Muèn vËy c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i chuÈn bÞ tèt c¸c yÕu tè vµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh 18 doanh ®−îc tiÕn hµnh thuËn lîi, khuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng t¨ng nhanh n¨ng suÊt lao ®éng, phÊn ®Êu c¶i tiÕn c«ng nghÖ, n©ng cao chÊt l−îng hµng hãa mÉu m· s¶n phÈm tiªu thô gi¸ c¶ phï hîp víi ng−êi tiªu dïng. b) T¨ng c−êng tiªu thô nh÷ng s¶n phÈm cã lîi nhuËn cao : Mçi doanh nghiÖp cã nh÷ng mÆt hµng tiªu thô kh¸c nhau th× thu ®−îc nh÷ng nguån lîi nhuËn kh¸c nhau. §èi víi nh÷ng mÆt hµng cã lîi nhuËn lín th× doanh nghiÖp cÇn phÊn ®Êu t¨ng l−îng tiªu thô chó träng vµo s¶n xuÊt mÆt hµng ®ã nhiÒu h¬n. 2.2. C¸c biÖn ph¸p vÒ chi phÝ : a) PhÊn ®Êu h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ chi phÝ kh¸c nh»m t¨ng lîi nhuËn : §©y lµ nh©n tè quan träng ®èi víi bÊt kú mét doanh nghiÖp nµo, gi¸ thµnh lµ tæng hîp cña nhiÒu nh©n tè chi phÝ t¹o nªn bao gåm c¸c chi phÝ chÝnh nh− : Chi phÝ nguyªn vËt liÖu, nhiªn liÖu, c¸c chi phÝ tiÒn l−¬ng, tiÒn c«ng. Do vËy muèn h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm cÇn ph¶i gi¶m c¸c nh©n tè chi phÝ. - BiÖn ph¸p tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu : C¶i tiÕn ®Þnh møc tiªu hao, c¶i tiÕn ph−¬ng ph¸p c«ng nghÖ, gi¶m tû lÖ phÕ phÈm, gi¶m chi phÝ mua s¾m, vËn chuyÓn, b¶o qu¶n vµ tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu. - BiÖn ph¸p gi¶m chi phÝ tiÒn l−¬ng vµ tiÒn c«ng trong gi¸ thµnh s¶n phÈm : Muèn gi¶m chi phÝ tiÒn l−¬ng vµ tiÒn c«ng trong gi¸ thµnh s¶n phÈm cÇn t¨ng nhanh n¨ng suÊt lao ®éng b»ng c¸ch c¶i tiÕn c«ng t¸c tæ chøc s¶n xuÊt, tæ chøc lao ®éng ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt, n©ng cao tr×nh ®é ng−êi lao ®éng, cã chÕ ®é khuyÕn khÝch ng−êi lao ®éng t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. - Tæ chøc kh©u tiªu thô s¶n phÈm hµng hãa : §Ó thÊy ®−îc hiÖu qu¶ râ rÖt cña s¶n xuÊt kinh doanh th× nhÊt thiÕt ph¶i lµm tèt kh©u tiªu thô s¶n phÈm. Dï cho s¶n phÈm cã chÊt l−îng tèt nh− thÕ nµo mµ s¶n phÈm kh«ng tiªu thô ®−îc th× sÏ kh«ng cã lîi 19 nhuËn. CÇn cã biÖn ph¸p xóc tiÕn b¸n hµng nh− qu¶ng c¸o, khuyÕn m·i... lµm tèt c«ng t¸c dÞch vô kh¸ch hµng. 3. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng tíi lîi nhuËn : Lîi nhuËn cña doanh nghiÖp chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp vµ tæng hîp cña tÊt c¶ c¸c mÆt hµng s¶n xuÊt kinh doanh nh− : a) Nh©n tè s¶n l−îng s¶n phÈm tiªu thô : Khi c¸c nh©n tè kh¸c kh«ng biÕn ®æi (nh©n tè vÒ gi¸ c¶ gi¸ thµnh s¶n phÈm, thuÕ...) th× s¶n l−îng tiªu thô t¨ng gi¶m bao nhiªu th× sè lîi nhuËn tiªu thô còng t¨ng gi¶m bÊy nhiªu. ViÖc t¨ng s¶n l−îng tiªu thô ph¶n ¸nh kÕt qu¶ tÝch cùc cña doanh nghiÖp tõ kh©u s¶n xuÊt ®Õn kh©u tiªu thô s¶n phÈm. b) Nh©n tè gi¸ b¸n s¶n phÈm : Trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh th× gi¸ b¸n s¶n phÈm do doanh nghiÖp x¸c ®Þnh. Tr−êng hîp gi¸ b¸n s¶n phÈm thay ®æi th−êng do chÊt l−îng s¶n phÈm thay ®æi. MÆt kh¸c viÖc thay ®æi gi¸ b¸n còng do t¸c ®éng cña nhu cÇu thÞ tr−êng quan hÖ cung cÇu, cña c¹nh tranh... lµ t¸c ®éng cña yÕu tè kh¸ch quan. c) Nh©n tè mÆt hµng tiªu thô : ViÖc thay ®æi tû träng mÆt hµng tiªu thô liªn quan tíi møc lç l·i kh¸c nhau nÕu t¨ng tû träng nh÷ng mÆt hµng cã møc l·i cao, gi¶m nh÷ng mÆt hµng cã møc l·i thÊp th× s¶n l−îng tiªu thô cã thÓ kh«ng ®æi nh−ng tæng lîi nhuËn cã thÓ vÉn t¨ng. d) Nh©n tè gi¸ thµnh s¶n phÈm tiªu thô : Gi¸ thµnh toµn bé s¶n phÈm lµ tËp hîp toµn bé c¸c kho¶n môc chi phÝ mµ doanh nghiÖp ®· chi ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Gi¸ thµnh s¶n phÈm cao hay thÊp ph¶n ¸nh kÕt qu¶ cña viÖc qu¶n lý, sö dông lao ®éng, vËt t− kü thuËt tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. ViÖc gi¶m gi¸ 20