MỘT SỐ BÀI TẬP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC
CHƯƠNG “ NGUYÊN NHÂN VÀ CƠ CHẾ TIẾN HÓA”
SINH HỌC LỚP 12- THPT
A. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lời mở đầu
Đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực trong học tập của
học sinh, đào tạo con người tự chủ, nang dộng sáng tao, có năng lực giải quyết
các vấn đề , góp phần xây dựng đất nước giàu mạnh. Tuy nhiên, việc đổi mới
phương pháp dạy học hiện nay còn chậm. Nghị quyết Trung ương 2 khoá VIII
nhận định "Phương pháp giáo dục và đào tạo ở nước ta chậm đổi mới, chưa phát
huy được tính chủ động sáng tạo của người học". Chính điều này đã hạn chế
chất lượng dạy và học ở trường phổ thông hiện nay.
Giảng dạy sinh học ở trường THPT còn gặp nhiều khó khăn, chương
trình lớp 12 cơ bản rất nặng cả về khối lượng kiến thức trong chương tình lẫn độ
khó. Tong khi đó phần Tiến hóa là một nội dung kiến thức mang tính khái quát
cao, việc xây dựng khái niệm cũng như làm rõ được bản chất vấn đề rất khó; đồ
dùng dạy học minh họa cho các bài dạy không nhiều.
Tiến hoá là tích hợp của các khoa học trong sinh học, đặc trưng bởi tính lí
thuyết và khái quát cao. Để chứng minh cho tiến hoá, người ta phải sử dụng các
sự kiện từ tất cả các bộ môn trong sinh học. Nội dung kiến thức phần tiến hoá
trong chương trình sinh học lớp 12 là nội dung khó, phức tạp, đòi hỏi tính khái
quát cao. Hiện nay việc dạy và học phần tiến hoá lớp 12 còn gặp nhiều khó
khăn. Nhiều giáo viên còn lúng túng và thiếu kinh nghiệm trong việc sử dụng
các biện pháp nghiệp vụ sư phạm tổ chức hoạt động nhận thức tích cực, chủ
động cho HS. Đa số HS không có hứng thú học tập vì bộ môn có tính trừu tượng
và khái quát cao của nó.
Làm thế nào để HS có thể nắm các nội dung phần tiến hoá một cách dễ
dàng hơn. Qua nhiều năm giảng dạy, tôi đã đúc kết một số kinh nghiệm. Tôi xin
mạnh dạn trình bày trong đề tài: " Một số bài tập tình huống trong giảng dạy
chương Bằng chứng và cơ chế tiến hoá” trong chương trình Sinh học phổ thôngBan cơ bản.
2. Thực trạng dạy và học sinh học phần Tiến hoá trong chương trình sinh học
12 THPT: Ở trường THPT Lam Kinh, việc dạy và học phần tiến hoá, đặc biệt là
chương bằng chứng và cơ chế tiến hoá chưa được chú trọng trong việc đổi mới
phương pháp. Việc sử dụng đồ dùng trong dạy học tiến hoá còn ít. Đồ dùng dạy
học còn nghèo nàn, chủ yếu là tranh mô tả, không nhiều.Việc ứng dụng CNTT
đã khá phổ biến, song phòng học bộ môn chưa đảm bảo thiết bị, cũng không thể
đáp ứng đầy đủ nhu cầu dạy qua máy chiếu, do đó việc học và dạy phần tiến
hoá còn gặp nhiều khó khăn. Đa số HS kêu kiến thức Tiến hoá khó vì trừu tượng
và tính khái quát cao; GV kêu khó đổi mới phương pháp giảng dạy.
1
Từ thực trạng trên, tôi đã cố gắng tìm tòi, thủ nghiệm nhiều phương pháp
để có thể tìm ra phương pháp phù hợp với đối tượng HS và điều kiện học tập
trong trường THPT Lam Kinh. Tôi xin mạnh dạn trình bày một số kinh nghiệm
đúc rút được trong giảng dạy phần Tiến hoá, cụ thể là một số bài tập tình huống
trong giảng dạy chương "Bằng chứng và cơ chế tiến hoá".
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I.
CƠ SỞ LÍ LUẬN.
Dạy học cã môc tiªu lµm cho ngêi häc cã mét vèn hiÓu biÕt vÒ khoa häc tù
nhiªn, khoa häc x· héi, nh©n v¨n vµ n¨ng lùc nhËn thøc . N¨ng lùc nhËn thøc cña häc
sinh ®îc thÓ hiÖn trong häc tËp ®ã lµ ph¬ng ph¸p häc, nghiªn cøu. V× vËy qu¸ tr×nh
d¹y häc bé m«n ph¶i h×nh thµnh c¸c thao t¸c logic ®ã, vµ ®ã còng chÝnh lµ xuÊt ph¸t
®iÓm cña viÖc nghiªn cøu c¸c ph¬ng ph¸p, biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng hÖ thèng ho¸
cho häc sinh trong d¹y häc nãi chung, d¹y häc tiÕn ho¸ nãi riªng.
D¹y häc tøc lµ tæ chøc qu¸ tr×nh nhËn thøc. B¶n chÊt cña ho¹t ®éng häc
lµ lo¹i ho¹t ®éng híng tíi sù thay ®æi chÝnh chñ thÓ cña nã. Sù thay ®æi nµy biÓu
hiÖn ë sù thay ®æi møc ®é lµm chñ nh÷ng kh¸i niÖm, nh÷ng gi¸ trÞ, nh÷ng chuÈn
mùc, nh÷ng quy luËt, nh÷ng ph¬ng thøc, hµnh vi hµnh ®éng.
Løa tuæi häc sinh THPT lµ giai ®o¹n quan träng trong viÖc ph¸t triÓn c¸c
n¨ng lùc trÝ tuÖ. ë häc sinh THPT, tÝnh chñ ®Þnh ®îc ph¸t triÓn ë tÊt c¶ qu¸ tr×nh
nhËn thøc. Ho¹t ®éng t duy cña c¸c em tÝch cùc , ®éc lËp h¬n. C¸c em cã kh¶
n¨ng t duy lý luËn, t duy trõu tîng mét c¸ch ®éc lËp, s¸ng t¹o tríc nh÷ng ®èi tîng quen biÕt ®· ®îc häc ë trêng hoÆc cha ®îc häc ë trêng.
Thùc chÊt cña sù h×nh thµnh kÜ n¨ng häc tËp lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh
n¾m v÷ng mét hÖ thèng phøc t¹p c¸c thao t¸c nh»m lµm biÕn ®æi vµ s¸ng tá
nh÷ng th«ng tin chøa ®ùng trong häc tËp, trong nhiÖm vô vµ ®èi chiÕu chóng víi
hµnh ®éng cô thÓ. V× vËy muèn h×nh thµnh kÜ n¨ng (Chñ yÕu lµ kÜ n¨ng häc tËp)
cho häc sinh cÇn:
- Gióp häc sinh biÕt c¸ch t×m tßi ®Ó nhËn ra yÕu tè ®· biÕt, yÕu tè ph¶i t×m
vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng.
- Gióp häc sinh h×nh thµnh mét m« h×nh kh¸i qu¸t ®Ó gi¶i quyÕt c¸c bµi
tËp, c¸c ®èi tîng cïng lo¹i.
- X¸c lËp mèi liªn quan gi÷a bµi tËp m« h×nh kh¸i qu¸t vµ c¸c kiÕn thøc t¬ng øng.
Qu¸ tr×nh t duy víi t c¸ch lµ mét hµnh ®éng vµ nh÷ng hµnh ®éng t duy ®îc
thùc hiÖn b»ng c¸c thao t¸c t duy nh : Ph©n tÝch – tæng hîp, so s¸nh, trõu tîng
hãa – kh¸i qu¸t hãa.
+ Do tÝnh chÊt néi dung m«n häc (thuyÕt tiÕn ho¸ vèn ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së,
kh¸i qu¸t, hÖ thèng c¸c thµnh tùu cña nhiÒu lÜnh vùc Sinh häc), ®ßi hái tiÕp cËn nã
b»ng ph¬ng thøc hÖ thèng ho¸. Muèn lÜnh héi ®îc c¸c kh¸i niÖm, quy luËt vÒ tiÕn
hãa th× kh«ng thÓ thiÕu kÜ n¨ng kh¸i qu¸t hãa kiÕn thøc ë nhiÒu lÜnh vùc. Nh÷ng
nhµ tiÕn hãa luËn vèn lµ nh÷ng ngêi sö dông thµnh c«ng nhÊt c¸c sù kiÖn ®Ó tõ ®ã
kh¸i qu¸t hãa, hÖ thèng hãa chóng trong mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh h×nh thµnh quy
luËt tiÕn hãa cña sinh giíi.
Tãm l¹i tÝnh quy luËt cña sù tiÕn hãa sinh giíi ®· quy ®Þnh ho¹t ®éng nhËn
thøc néi dung ®ã ph¶i theo logic hÖ thèng hãa, kh¸i qu¸t hãa. Néi dung cña phÇn
tiÕn hãa trong ch¬ng tr×nh sinh häc THPT ®ßi hái tiÕp cËn nã b»ng ph¬ng thøc hÖ
thèng hãa
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN
Trong quá trình giảng dạy sinh học khối 12, phần gặp nhiều khó khăn nhất
chính là chương trình Tiến hóa. Giáo viên ngại khó ví không có tài liệu tham
khảo, chương trình chủ yếu là kiến thức lí thuyết, trừu tượng, mang tính khái quát
2
cao. HS ngại học vì chương trình khó, lại hầu như không có sự hấp dẫn bộ môn,
GV ngại nên cũng không thể thu hút HS. Hầu như GV ít đầu tư tìm tòi, nâng cao
hiểu biết về chương trình tiến hóa, tài liệu lại rất ít, nghèo nàn. Tài liệu Tiến hóa
chỉ có tài liệu của Trần Bá Hoành, đã lâu, ít người muốn đọc lại. về phía HS, lại
càng khó vì GV không thể chỉ cho HS thấy sự Tiến hóa của sinh vật trong tự
nhiên thông qua việc quan sát thực tế mà mang lại sự hình dung bức tranh toàn
cảnh về sự phát sinh, phát triển của sinh giới. Ở trường THPT Lam Kinh, môn
sinh học có nhiều GV có sự đầu tư đáng kể cho chuyên môn. Những năm gần đây
chất lượng bộ môn đã được nâng lên rõ rệt được thể hiện qua chất lượng đội
tuyển học sinh giỏi cấp tỉnh, số lượng học sinh dự thi và đậu đại học khối B. Tuy
nhiên, phần kiến thức trọng tâm của chương trình, được chú ý đầu tư cả phía GV
và HS là phần Di truyền học chứ không phải là Tiến hóa. Do đó, Tiến hóa vẫn là
chương trình còn nhiều điều cần phải quan tâm và đổi mới phương pháp một cách
tích cực hơn nữa.
Từ những thực tế trên, tôi đã tìm tòi, suy nghĩ, làm thế nào để GV có thể
dạy phần tiến hóa một cách nhẹ nhàng, để HS có thể học tập một cách chủ động
dễ dàng và gây được hứng thú khi học phần tiến hóa. Đặc biệt là chương “
Nguyên nhân và cơ chế tiến hóa”
III. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN
1. Nghiên cứu tài liệu.
Tiến hoá là sự biến đổi có kế thừa trong thời gian dẫn tới sự hoàn thiện trạng
thái ban đầu và nảy sinh cái mới.
- Học thuyết tiến hoá nghiên cứu những quy luật phát triển lịch sử chung
nhất của toàn bộ giới hữu cơ, giữa thiên nhiên vô cơ với thiên nhiên hữu cơ để
đem lại sự nhận định về nguồn gốc phát sinh và phát triển tự nhiên của sinh giới.
- Tôi đã tìm đọc các tài liệu viết về Tiến hóa, các giáo trình các nhà khoa học có
liên quan đến các nội dung SGK đã đề cập. Tìm hiểu cách giảng dạy của các đồng
nghiệp thông qua giáo án, các trao đổi trực tiếp.
2 . Tìm hiểu về khả năng, nhu cầu, sự ham thích môn học của học sinh, lập
các nhóm yêu sinh học, hướng dẫn các em tìm hiểu thêm các tài liệu về tiến hóa.
Hướng dẫn các em giải thích các hiện tượng trong tự nhiên và sưu tầm các mẫu
vật phù hợp minh họa cho các bài dạy.
- Qua quá trình đổi mới phương pháp dạy học, tôi đã cố gằng tìm kiếm tư liệu,
ứng dụng công nghệ thông tin, đưa ra nhiều dẫn chứng, làm cho bài học phong
phú, đa dạng, tạo được sức lôi cuốn nhất định đối với học sinh. Nhờ đó, tiết sinh
học bớt nhàm chán.
3. Xây dựng các bài tập tình huống, cùng HS tìm cách giải quyết các vấn đề đặt
ra, làm cho HS chủ động trong tìm cách để giải một bài tập tình huống trong học
phần tiến hóa.
4. Đối chiếu, so sánh với các lớp không sử dụng các bài tập tình huống để xác
định hiệu quả dạy học, rút ra bài học kinh nghiệm.
IV.CÁC BIỆN PHÁP ĐÃ THỰC HIỆN
3
“Nguyên nhân và cơ chế tiến hóa” là chương lớn, trọng tâm của phần Tiến hóa
trong chương trình sinh học bậc THPT. Giảng dạy tốt chương này có thể nói HS
đã nắm được bản chất sự tiến hóa của sinh giới.
- Xây dựng bài tập tình huống là dựa trên những hiểu biết vốn có hoặc đã tiếp thu
được của HS để giải quyết những mâu thuẫn nảy sinh khi giải thích những kiến
thức mới, tưởng như mâu thuẫn với những hiểu biết cũ.
Sau khi học chương này, HS cần nắm được : Nguyên nhân và cơ chế tiến
hóa, các khái niệm : thích nghi, quần thể thích nghi, nhân tố tiến hóa, chọn lọc
nhân tạo, chọn lọc tự nhiên..., nắm được các quá trình: Hình thành đặc điểm thích
nghi, hình thành loài mới, các nhân tố chi phối các quá trình đó, chứng minh được
giới hữu cơ ngày nay là kết quả của một quá trình phát triển từ một nguồn gốc
chung.
Sau đây là một số bài tập tình huống cụ thể ở một số bài giảng cụ thể
Giáo án 1:
Bài 35:
HỌC THUYẾT TIẾN HÓA CỔ ĐIỂN
1. Mục tiêu bài học: Sau bài học này, HS cần:
KiÕn thøc :
- Trình bày được những luận điểm cơ bản trong học thuyết của Lamac.
- Phân tích được quan niệm của ĐacUyn về:
Biến dị và di truyền, mối quan hệ của chúng với chọn lọc.
Vai trò của chọn lọc tự nhiên trong sự hình thành các đặc điểm thích nghi.
Sự hình thành loài mới và nguồn gốc các loài.
Kü n¨ng : Ph¸t triÓn n¨ng quan sát, phân tích kênh hình trong bài học.
Gi¸o dôc : Ghi nhận đóng góp và tồn tại của Lamac và ĐacUyn trong việc
giải thích tính đa dạng và hợp lý của sinh giới
2. Ph¬ng tiÖn d¹y häc :
1. GV: Tranh ảnh về tiến hóa của Lamac và ĐacUyn, phiếu học tập
2. HS : Häc bµi cò vµ chuÈn bÞ bµi míi, sưu tầm mẫu vật về các đặc điểm
thích nghi của SV
3. Ph¬ng ph¸p chñ yÕu :
- VÊn ®¸p t×m tßi
- VÊn ®¸p t¸i hiÖn
- Quan s¸t tranh t×m tßi
- Tù nghiªn cøu SGK
4.Tiến trình lên lớp
- Mở đầu GV đặt vấn đề “Tiến hóa”là gì?, thế nào học thuyết tiến hóa?, nghiên
cứu tiến hóa để làm gì?
- HS định nghĩa, GV sử dụng con đường quy nạp để định nghĩa các khái niệm :
Tiến hóa là sự phát triển của giới hữu cơ với dấu hiệu nổi bật là sự thích nghi
của các hệ sống đang phát triển với các điều kiện tồn tại của chúng.
- Các vấn đề cơ bản của lí luận tiến hóa: Nguồn gốc sự sống, nguồn gốc các loài,
nguồn gốc loài người, tính đa dạng, tính thích nghi của sinh giới.
I. Thuyết tiến hóa của La Mác
4
HS tự nghiên cứu theo câu hỏi :
- Những luận điểm chính của học thuyết La mác?
- La mác còn những hạn chế gì?
II. Thuyết tiến hóa của Đác uyn
1. Luận điểm về biến dị.
- GV nêu ví dụ: Hình thái của lá cây rau mác ở 3 môi trường ( HS quan sát
tranh vẽ hoặc mẫu vật ), sự sai khác của những con gà con cùng lứa, cùng bố mẹ.
- GV nêu câu hỏi: Đâu là biến đổi, đâu là biến dị?
- Nêu vấn đề: Biến dị và biến đổi chịu ảnh hưởng của điều kiện sống như
thế nào? có khác nhau không?
- Theo Đác uyn, nguyên nhân biến dị là do đâu? có liên quan đến ngoại
cảnh không? ngoại cảnh hay bản chất cơ thể quan trọng hơn?
- Theo em, Đác uyn có thành công và hạn chế gì trong quan niệm về biến
dị? nguyên liệu của tiến hóa và chọn giống?
2. Chọn lọc nhân tạo
- GV sử dụng hình ảnh các dạng gà nhà, nêu : gà rừng chỉ có một dạng, gà nhà
có tới 200 nòi khác nhau; lúa hoang dại chỉ có 1, lúa trồng có tới vài nghìn thứ.
- Nêu câu hỏi : từ những ví dụ trên, em có nhận xét gì?
- Vật nuôi cây trồng có những đặc điểm gì khác so với loài hoang dại? do đâu có
sự khác nhau đó?
- Vì sao một số giống cây trồng như khoai lang, chuối không hạt? vì sao gà Lơ
go không biết ấp trứng
- Câu hỏi cho HS thảo luận: Vai trò của con người trong việc xác định hướng
biến đổi của vật nuôi, cây trồng?
- Vậy Chọn lọc nhân tạo là gì?
Sau đó có thể dưa một số câu hỏi gợi mở, hướng dẫn HS trả lời: Tính chất của
CLNT, nội dung của CLNT, cơ sở của CLNT, kết quả CLNT?
* Phân li tính trạng trong CLNT:
- Gà rừng biến đổi thành gà nhà theo mấy hướng? => gọi là phân li tính trạng.
- Kết quả, ý nghĩa của phân li tính trạng là gì?
3. Chọn lọc tự nhiên
Gv nêu ví dụ : Sâu bọ ở những đảo xa và sâu bọ trong đất liền khác nhau chủ
yếu là ở hình dạng và kích thước cánh.
- Sâu bọ ở các đảo không cánh, hoặc cánh tiêu giảm có lợi gì?
- Vậy thế nào là CLTN? CLTN có lợi hay có hại cho SV?
Tiếp theo HS làm viếc với phiếu học tập, yêu cầu HS điền vào ô trống của phiếu
5
CLNT
CLTN
1. Tính chất Do con người, vì con người
2. Cơ sở
Tính biến dị di truyền của SV
Tích lũy BD có lợi, đào thải
3. Nội dung
BD có hại cho con người
Nhu cầu, thị hiếu phức tạp của
4. Động lực
con người
VN, cây trồng thích nghi với
5. Kết quả
nhu cầu, thị hiếu con người
Là nhân tố chính quy định
chiều hướng, tốc độ biến đổi
6. Vai trò VN-CT. Giải thích vì sao VNCT thích nghi cao độ với nhu
cầu của con người
GV có thể gợi ý. Sau khi đã hoàn thành phiếu học tập, GV có thể cho HS thảo
luận: những tồn tại hạn chế của Đác uyn là gì?
Giáo án 2: Bài 26 :
HỌC THUYẾT TIẾN HÓA TỔNG HỢP HIỆN ĐẠI
I. Mục tiêu bài học : Sau bài này, HS cần:
1. KiÕn thøc :
- Phân biệt được tiến hóa nhỏ và tiến hóa lớn.
- Xác định nguyên liệu của tiến hóa ( nguồn biến di di truyền của quần thể)
- Các nhân tố tiến hóa, nhân tố làm biến đổi tần số alen và tần số kiểu gen của
quần thể
2. Kĩ năng : phát triển kĩ năng tư duy phân tích
3. Giáo dục : Học sinh có kiến thức về nguồn gốc chung của các loài
II. Phương tiện dạy học :
GV: máy chiếu, phiếu học tập
III. Ph¬ng ph¸p chñ yÕu :
- VÊn ®¸p t×m tßi
- VÊn ®¸p t¸i hiÖn
- Quan s¸t tranh t×m tßi
- Tù nghiªn cøu SGK
IV. TiÕn tr×nh bµi d¹y :
1. KiÓm tra bµi cò :
- Trình bày nội dung thuyết tiến hóa của Đác uyn?
- Trình bày sự khác biệt giữa CLNT và CLTN
2.Nội dung bài giảng:
Mục I: Quan niệm tiến hóa và nguồn nguyên liệu tiến hóa
- Học sinh đọc SGK, cho biết tình hình lí luận tiến hóa từ 1930 trở đi.
GV nêu vấn đề : Vậy nguyên nhân phát sinh biến dị và cơ chế di truyền các biến
dị là gì? Biến dị di truyền được và không di truyền được khác nhau như thế nào?
Ngoại cảnh có vai trò gì trong sự biến đổi vật chất di truyền?
Mục 1.1 Tiến hóa nhỏ và tiến hóa lớn
a. Tiến hóa nhỏ
6
- HS đọc SGK, trả lời câu hỏi : TH nhỏ là gì ? kết quả của TH nhỏ ?
b. Tiến hóa lớn.
- HS đọc SGK, trả lời câu hỏi : TH lớn là gì ? kết quả của TH lớn ?
Mục 1.2 : Nguồn biến dị di truyền của quần thể ( nguyên liệu tiến hóa)
Hỏi : Quần thể có thể có những nguồn BD di truyền nào ? vai trò của tùng loại
biến dị ?
Mục II : Các nhân tố tiến hóa
Hỏi : Thế nào là nhân tố tiến hóa ? vậy có những loại nhân tố tiến hóa nào ?
2.1 : Đột biến
Hỏi : Vì sao đột biến là nhân tố tiến hóa ? Vì sao đa số đột biến gen thường có
hại với cơ thể sinh vật nhưng vẫn có vai trò quan trọng trong quá trình tiến hóa ?
2.2. Di - nhập gen
2.3. Chọn lọc tự nhiên
- Theo quan điểm của Đác uyn, CLTN là gì ? Sự sống sót của những cá thể thích
nghi nhất.
- Nếu chỉ sống sót mà không sinh sản thì có ý nghĩa gì với quá trình tiến hóa
không ? Không. vì không góp vốn gen cho quần thể.
- Vậy thực chất của CLTN là gì ? Sự phân hóa khả năng sinh sản của những
kiểu gen khác nhau trong quần thể.
- CLTN có tác động trực tiếp lên kiểu gen không ? Tác động trực tiếp lên kiểu
hình, qua đó sẽ dẫn đến chọn lọc kiểu gen, làm thay đổi tần số alen của quần thể.
- Tại sao nói CLTN là nhân tố tiến hóa có hướng ?
- Tốc độ thay đổi tần số alen nhanh hay chậm phụ thuộc vào yếu tố nào ? phụ
thuộc vào việc đào thải alen trội hay alen lặn.
- HS trả lời lệnh ở mục 3 : Tại sao CLTN làm thay đổi tần số alen của quần thể
vi khuẩn nhanh hơn ở quần thể sinh vật nhân thực lưỡng bội ?
Vì vật chất di truyền của vi khuẩn chỉ có một phân tử ADN dạng vòng, mọi biến
đổi trong vật chất di truyền đều biểu hiện trên kiểu hình, và đều chịu tác động
của CLTN. Ở sinh vật nhân thực lưỡng bội, gen tồn tại thành từng cặp, đột biến
trội biểu hiện trên kiểu hình ngay, đột biến gen lặn chỉ biểu hiện khi ở trạng thái
đồng hợp lặn, vì vậy việc đào thải a len lặn diễn ra lâu và không bao giờ hết.
2.4. Các yếu tố ngẫu nhiên
- Thế nào là yếu tố ngẫu nhiên ?
- Vì sao yếu tố ngẫu nhiên được xem là nhân tố tiến hóa ?
- Vì sao khi kích thước của quần thể giảm mạnh thì tần số alen lại thay đổi
nhanh chóng ?
2.5 Giao phối không ngẫu nhiên
- Thế nào là giao phối không ngẫu nhiên? Giao phối không ngẫu nhiên làm thay
đổi thành phần kiểu gen của quần thể theo hướng nào?
Với câu hỏi này, Học sinh đã biết trong bài “Cấu trúc di truyền của quần
thể”Đây không phải kiến thức mới, song GV kết nối để học sinh nhận thấy giao
phối không ngẫu nhiên là nhân tố tiến hóa vì : giao phối không ngẫu nhiên
không làm thay đổi tần số alen mà làm thay đổi tần số kiểu gen theo hướng giảm
7
dần tỉ lệ thể dị hợp, tăng dần tỉ lệ thể đồng hợp tử, làm nghèo vốn gen của quần
thể, giảm sự đa dạng di truyền.
Sau đó GV củng cố bài, tùy thuộc vào tiết học: Có thể nhắc lại kiến thức tóm tắt
mỗi bài, có thể cho học sinh giải đáp các câu hỏi trong SGK, nếu còn thời gian,
có thể học sinh lấy thêm một số ví dụ về vai trò các nhân tố tiến hóa...
3. Kết quả đối chiếu giữa các lớp và các năm áp dụng kinh nghiệm
- Năm học 2010-2011: Tôi dạy 4 lớp 12 cơ bản. Điểm bài kiểm tra phần tiến
hóa như sau:
Điểm
Lớp
Sĩ số
12A5 45
12A6 47
12A8 48
12A9 44
9-10
4
3
3
2
Điểm
Tỉ lệ
8,9
6,4
6,3
4,5
7-8
16
15
20
15
Điểm
Tỉ lê
35,6
31,9
41,7
34,1
5-6
21
20
22
20
Điểm
Tỉ lệ
46,7
42,6
45,8
45,5
3-4
Điểm
Tỉ lệ
3
5
3
4
6,7
10,6
6,3
9,1
<3
1
4
0
3
Tỉ lệ
2,2
8,5
0,0
6,8
- Năm học 2011-2012, tôi dạy ở 4 lớp 12 cơ bản, kết quả bài kiểm tra phần
tiến hóa như sau:
Điểm
Lớp
12B6
12B7
12B8
12B9
Sĩ số
46
46
45
43
9-10
6
4
5
5
Điểm
Tỉ lệ
13
8,7
11,1
11,6
7-8
15
18
17
17
Điểm
Tỉ lê
32,6
39,1
37,8
39,5
5-6
21
19
19
18
Điểm
Tỉ lệ
45,7
41,3
42.2
41,9
Điểm
3-4
4
3
4
3
Tỉ lệ
8,7
6,5
8.9
7,0
<3
0
2
0
0
Tỉ lệ
0
4,3
0
0
- Năm học 2012-2013, tôi dạy 4 lớp 12 cơ bản, kết quả kiểm tra phần tiến hóa
như bảng sau :
Lớp
Điểm
Sĩ số
12C4
12C6
12C7
12C8
45
46
45
44
9-10
8
7
5
6
Điểm
Tỉ lệ
17,8
15,2
11,1
13,6
7-8
15
16
17
17
Điểm
Tỉ lê
33,3
34,8
37,8
38,6
5-6
20
20
20
18
ĐIểm
Tỉ lệ
44,4
43.5
44,4
40,9
3-4
2
3
2
3
Điểm
Tỉ lệ
4,4
6,5
4,4
6,8
<3
0
0
1
0
Tỉ lệ
0
2,2
0
8
4. Nhận xét:
- Theo số liệu thống kê, dễ dàng nhận thấy, số học sinh đạt điểm khá, giỏi tăng,
số học sinh còn điểm yếu kém giảm rõ rệt. Đặc biệt điểm kém gần như không
còn; đây là điểm cần lưu ý đối với các lớp cơ ban. Những năm học trước, học
sinh lớp cơ bản rất khó đạt điểm giỏi, một phần do học sinh lười học, môn học
khá khô khan, không hấp dẫn, động lực phấn đấu của các em thi vào khối B rất
ít. Những năm học gần đây, học sinh trường THPT Lam kinh đã chú ý hơn đến
môn sinh, có hứng thú học tập bộ môn sinh học hơn. Nhờ đó, số HS theo học
khối B ngày càng tăng, số HS giỏi bộ môn cũng tăng thêm. Đặc biệt số học sinh
tham gia thi học sinh giỏi cấp tỉnh ngày càng có chất lượng cao, đạt được nhiều
giải cao và đậu Đại học khối B ngày càng nhiều. Điều đó tạo nên sức hấp dẫn
của bộ môn, cùng với việc cải tiến phương pháp giảng dạy, việc đầu tư xây dựng
IV. KẾT LUẬN
Để giảng dạy có hiệu quả phần tiến hóa, đặc biệt là chương “Bằng chứng
và cơ chế tiến hóa cần thực hiện tốt các bước:
1. Xác định mục tiêu bài học sát chuẩn và cụ thể, rõ ràng. Trong quá
trình xây dựng giáo án cần bám sát mục tiêu đã xác định.
2. Căn cứ vào nội dung cơ bản của bài học: bài học hình thành loại kiến
thức nào: Hình thành luận điểm khoa học, cung cấp bằng chứng hay hình thành
quy luật của sự hình thành, phát triển.
3. Vận dụng linh hoạt hệ thống các phương pháp giảng dạy. Chú trọng
việc tạo tình huống có vấn đề và cách giải quyết các bài tập tình huống. Sử dụng
hệ thống câu hỏi gợi mở, dẫn dắt để HS giải quyết các tình huống đưa ra.
4. Giảng dạy Bằng chứng và cơ chế tiến hóa nên theo quy luật của quá
trình nhận thức: Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng. Từ các thí
nghiệm, ví dụ thực tế để HS có thể khái quát hoá thành quy luật như con đường
các nhà khoa học đã tìm ra các quy luật, khái quát thành học thuyết.
Trên đây là một số kinh nghiệm rút ra từ thực tế giảng dạy của bản thân.
Có thể không mới, song tôi đã vận dụng khá hiệu quả trong điều kiện giảng dạy
ở trường THPT Lam Kinh. Tôi xin mạnh dạn trình bày mong được đồng nghiệp
góp ý, xây dựng để có thể hoàn thiện hơn những phương pháp giảng dạy, nhằm
nâng cao chất lượng và hiệu quả giảng dạy sinh học ở trường THPT.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG
NHÀ TRƯỜNG
Thanh hóa, ngày 15 tháng 5 năm 2013
Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh
9
nghiệm của mình viết, không sao chép
nội dung của người khác.
Lê Đức Chung
Lê Thị Tứ
MỤC LỤC
A. ĐẶT VẤN ĐỀ..........................................................................Trang 1
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ...........................................................Trang 2
I. CỞ LÍ LUẬN....................................................................Trang 2
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN.......................................................Trang 2
III. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN.............................................Trang 3
IV. CÁC BIỆN PHÁP ĐÃ THỰC HIỆN............................Trang 4
* Một số giáo án với các bài tập tình huống cụ thể.............Trang 4
* Kết quả so sánh, đối chiếu giữa các năm học........... .......Trang 8
C. KẾT LUẬN...............................................................................Trang 9
10
Tµi liÖu tham kh¶o
1- §inh Quang B¸o , 2001, Lý luËn DH sinh häc NxbGD
2 - Th¸i Duy Tuyªn , 2000, Mét sè vÊn ®Ò lý luËn d¹y häc NxbGD.
3- NguyÔn §øc Thµnh, 2002, DH sinh häc ë THPT T.1, NxbGD
4- NguyÔn §øc Thµnh, 2002, DH sinh häc ë THPT T.1, NxbGD
5- S¸ch gi¸o khoa sinh häc 10,11,12, NxbGD, 2006
6 - TrÇn B¸ Hoµnh, 2002, Sinh häc 12 (SGV) NxbGD .
7 - Lª §×nh Trung, 2003, ¤n luyÖn vµ båi dìng HS giái m«n sinh häc, NxbGD
8 - NguyÔn Ngäc H¶i, 1992, ThuyÕt tiÕn hãa sau §acuyn, Nxb HN
11
9- TrÇn B¸ Hoµnh, 1988, Häc thuyÕt tiÕn hãa, NxbGD .
12
- Xem thêm -