phÇn Më ®Çu
M-êi n¨m nç lùc phÊn ®Êu, nhÊt lµ 5 n¨m qua,
nh©n d©n ta ®· t¹o nªn nh÷ng ®æi míi kinh tÕ quan
träng. Trong
khi nhÞp ®é t¨ng tr-ëng nhanh vµ
v-ît møc kÕ ho¹ch th× c¬ cÊu kinh tÕ cã b-íc
chuyÓn
dÞch
theo
h-íng
tiÕn
bé.
Vµ
nh÷ng nguyªn nh©n ®Ó t¹o nªn sù t¨ng
mét
trong
tr-ëng kinh
tÕ lµ n-íc ta b-íc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ
tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc.
Ph¸t triÓn
quan ®iÓm kinh tÕ cña §¹i héi VI,
Héi nghÞ lÇn thø VI Ban chÊp hµnh Trung -¬ng ®·
kh¼ng ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn lµ mét chñ tr-¬ng chiÕn l-îc l©u dµi trong
thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. ViÖc chuyÓn sang nÒn kinh
tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó gi¶i phãng søc s¶n
xuÊt, ®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc bªn trong vµ
bªn ngoµi ®Ó phôc vô
cho sù nghiÖp
c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh
tÕ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Kh«ng thÓ
cã c¸c thµnh tùu kinh tÕ nh- võa qua nÕu kh«ng
thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. V×
thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, më cöa
thu hót ®Çu t- trùc tiÕp cña bªn ngoµi lµ chiÕn
l-îc ®óng ®¾n.
1
ChÝnh v× tÝnh cÊp thiÕt vµ tÇm quan träng cña
vÊn ®Ò nµy ®· th«i thóc em chän ®Ò tµi "Mèi quan
hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ ". Em
xin ch©n thµnh c¸m ¬n sù h-íng dÉn tËn t×nh cña
thÇy gi¸o ®· gióp em
hiÓu s©u s¾c ®Ò tµi vµ hoµn
thµnh bµi viÕt nµy.
2
PhÇn I
C¬ së kh¸ch quan vµ mèi quan hÖ cña c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ
I/ Néi dung
cña quy luËt m©u thuÉn phÐp biÖn
chøng
Quy luËt m©u thuÉn lµ mét trong ba quy luËt cña
phÐp biÖn chøng duy vËt vµ
lµ h¹t nh©n cña phÐp
biÖn chøng. Néi dung cña quy luËt chØ
ra cho
chóng ta thÊy nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t
triÓn.
Quan ®iÓm
siªu h×nh cho r»ng sù vËt lµ mét thÓ
®ång nhÊt tuyÖt ®èi,
chóng kh«ng cã m©u thuÉn
bªn trong. Thùc chÊt cña quan ®iÓm nµy lµ phñ nhËn
m©u
thuÉn
lµ
nguån
gèc,
®éng
lùc
cña
sù
ph¸t
triÓn. Cßn quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt cho
r»ng sù vËt, hiÖn t-îng lu«n lu«n cã m©u thuÉn
bªn trong vµ m©u thuÉn lµ hiÖn t-îng kh¸ch quan
chñ yÕu bëi v× sù vËt hiÖn t-îng cña thÕ giíi
kh¸ch quan ®Òu ®-îc t¹o thµnh tõ nhiÒu yÕu tè,
nhiÒu bé
phËn, nhiÒu qu¸ tr×nh
kh¸c nhau. Gi÷a
chóng cã mèi liªn hÖ, t¸c ®éng lÉn nhau
sÏ cã nh÷ng liªn hÖ tr¸i ng-îc nhau,
trong ®ã
gäi lµ
c¸c
mÆt
®èi lËp t¹o thµnh m©u thuÉn cña sù vËt. C¸c
mÆt
®èi lËp th-êng xuyªn t¸c ®éng qua l¹i lÉn
nhau g©y nªn mét biÕn ®æi nhÊt ®Þnh, lµm cho sù
vËt vËn ®éng ph¸t triÓn.
3
C¸c mÆt ®èi lËp lµ nh÷ng
mÆt cã xu h-íng ph¸t
triÓn tr¸i ng-îc nhau nh-ng chóng l¹i cã quan hÖ
chÆt chÏ víi nhau
trong mét chØnh thÓ duy nhÊt lµ
sù vËt. Quan hÖ ®ã thÓ hiÖn c¸c mÆt võa thèng nhÊt
võa tiªu diÖt nhau. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi
lËp lµ s- l-¬ng tùa, r»ng buéc, phô thuéc lÉn nhau
lµm tiÒn ®Ò ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn cho nhau,
mÆt nµy míi cã
®èi lËp lµ sù
cã
mÆt kia. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt
bµi trõ g¹n bá, phñ ®Þnh lÉn nhau
gi÷a chóng. Hai mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong mét
thÓ thèng nhÊt, chóng th-êng xuyªn muèn tiªu diÖt
lÉn nhau. §ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan kh«ng t¸ch
rêi
sù thèng nhÊt
gi÷a chóng.
Quan hÖ gi÷a thèng nhÊt vµ ®Êu tranh lµ hai mÆt
®èi lËp tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau. Sù thèng nhÊt
gi÷a c¸c mÆt chØ diÔn ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn
nhÊt ®Þnh
víi mét thêi gian
thèng nhÊt
x¸c ®Þnh. BÊt cø sù
nµo còng diÔn ra
sù ®Êu tranh gi÷a
c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho nã lu«n lu«n cã xu h-íng
chuyÓn thµnh c¸i kh¸c. Cßn ®Êu tranh diÔn ra tõ
khi
thÓ thèng nhÊt
x¸c lËp
cho ®Õn khi
nã bÞ
ph¸ vì ®Ó chuyÓn thµnh míi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt
®èi
lËp
diÔn
ra
tr¶i
qua
nhiÒu
giai
®o¹n
víi
nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, tõ kh¸c biÖt ®Õn ®èi
lËp, tõ ®èi lËp ®Õn xung ®ét, tõ
xung ®ét ®Õn m©u
thuÉn.
§Õn ®©y nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn thÝch hîp
th× nã
diÔn ra sù chuyÓn ho¸ cuèi cïng gi÷a c¸c mÆt ®èi
4
lËp. C¶ hai ®Òu cã sù thay ®æi vÒ chÊt, cïng ph¸t
triÓn ®Õn mét
tr×nh ®é cao h¬n. Tõ ®ã m©u thuÉn
®-îc gi¶i quyÕt sù vËt míi ra ®êi thay thÕ sù vËt
cò vµ qu¸ tr×nh l¹i tiÕp tôc.
V× thÕ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ nguån
gèc, ®éng lùc bªn trong
cña sù ph¸t triÓn.
II. TÝnh tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh
phÇn
Trong thêi kú
phÇn
qu¸ ®é cßn tån t¹i nhiÒu thµnh
kinh tÕ do lÞch sö
®Ó l¹i vµ cßn cã lîi cho
sù ph¸t triÓn kinh tÕ CNXH: Kinh tÕ t- b¶n tnh©n,
kinh tÕ
c¸ thÓ.
Thùc tÕ ë ViÖt Nam, thµnh phÇn kinh tÕ t- nh©n
®· cã ®ãng
gãp ngµy cµng
t¨ng vµo tæng s¶n phÈm
trong n-íc (GDP) tõ ®Çu thËp niªn ®Õn nay. NÕu
tÝnh
toµn
bé khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh
nãi chung, ®ãng gãp cña khu vùc nµy qua c¸c n¨m
nh- sau (theo gi¸ n¨m 1989):
1990
1991
1992
1993
1994
19.856
20.755
22.201
23.623
25.224
(TØ ®ång)
Cao h¬n so
lÇn
l-ît
lµ:
víi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh
10.186
tû;
10.224
tû;
10.511 tû; 10.466 tû. Tû lÖ ®ãng gãp
5
10.411tû;
vµo ng©n
s¸ch
qua thuÕ c«ng th-¬ng nghiÖp, dÞch vô cña
kinh tÕ ngoµi quèc doanh
so víi GDP còng t¨ng
liªn tôc tõ n¨m 1991 ®Õn 1994: 3,8%; 5,2%; 6,3%;
vµ 5,5%. Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ
®ãng gãp nhiÒu lîi Ých
cã
kh¶ n¨ng
cho x· héi nh- tiÒn vèn,
søc lao ®éng, kinh nghiÖm, truyÒn thèng s¶n xuÊt.
Nã
cã ph¹m vi ho¹t ®éng réng trong ph¹m vi c¶
n-íc,
cã mÆt c¸c vïng kinh tÕ, s¶n xuÊt trong
nhiÒu lÜnh vùc. Trong qu¸ tr×nh
c¶i t¹o XHCN nÒn
kinh tÕ cò, n¶y sinh nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ míi:
Kinh tÕ t- b¶n
Trong
Nhµ n-íc, c¸c lo¹i kinh tÕ HTX.
qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh
tÕ míi, vÉn cßn bÞ ¶nh h-ëng nh÷ng khuyÕt tËt cña
c¬ chÕ cò,
c¬ chÕ tËp chung quan liªu bao cÊp ®·
phñ ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña nÒn kinh tÕ
qu¸ ®é. Sù m©u thuÉn
giai cÊp trong
kh«ng gay g¾t nh-ng còng cã
x· héi tuy
nh÷ng h¹n chÕ nhÊt
®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. M©u thuÉn
giai cÊp lµ mét tÊt yÕu, kh¸ch
quan cña bÊt kú
mét x· héi nµo vµ m©u thuÉn chÝnh lµ c¬ së cho sù
ph¸t triÓn cña
x· héi ®ã.
m©u thuÉn giai cÊp cßn cã
ë n-íc ta, bªn c¹nh
m©u thuÉn
chÕ ®é së
h÷u. MÊy n¨m tr-íc ®©y ®· å ¹t xo¸ bá chÕ ®é th÷u,
x¸c lËp chÕ ®é c«ng h÷u vÒ
t- liÖu s¶n xuÊt
d-íi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp
thÓ. §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®· ph¸t hiÖn vµ
kiªn quyªts
th«ng qua ®æi míi ®Ó kh¾c phôc sai
lÇm ®ã, b»ng c¸ch thõa nhËn vai trß cña sù tån t¹i
6
cña h×nh thøc t- h÷u trong
thøc së h÷u. CÇn g¾n víi
tÕ v×
tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh
së h÷u víi lîi Ých
kinh
lîi Ých kinh tÕ lµ b¶n chÊt kinh tÕ cña x·
héi. N-íc ta qu¸ ®é lªn CHXN, bá qua chÕ ®é Tb¶n, tõ mét n-íc x· héi vèn lµ thuéc ®Þa nöa phong
kiÕn,
lùc l-îng s¶n xuÊt rÊt thÊp. §Êt n-íc tr¶i
qua hµng chôc n¨m chiÕn tranh, hËu qu¶ ®Ó l¹i cßn
nÆng nÒ, kinh tÕ
n«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn. Bªn
c¹nh nh÷ng n-íc XHCN ®· ®¹t
to lín
®-îc nh÷ng thµnh tùu
vÒ nhiÒu mÆt, ®· tõng lµ chç dùa cho phong
trµo hoµ b×nh
vµ c¸ch m¹ng thÕ giíi, cho viÖc
®Èy lïi nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n, gãp phÇn
quan träng vµo cuéc
®Êu tranh v× hoµ b×nh, ®éc
lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé
x· héi vÉn cßn lµ
mét n-íc XHCN l©m vµo khñng ho¶ng trÇm träng. V×
thÕ m©u thuÉn
g¾t. Tr-íc
gi÷a CHXH vµ CNTB ®ang diÔn ra gay
m¾t CNTB cßn cã tiÒm n¨ng
ph¸t triÓn
kinh tÕ nhê øng dông nh÷ng thµnh tùu ®æi míi khoa
häc c«ng nghÖ, c¶i tiÕn
ph-¬ng ph¸p qu¶n lý.
ChÝnh nhê nh÷ng thø ®ã mµ c¸c n-íc
t- b¶n cã nÒn
®¹i chñ nghÜa t- b¶n ph¸t triÓn. C¸c n-íc XHCN
trong ®ã cã ViÖt Nam ph¶i tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh
rÊt khã kh¨n vµ phøc t¹p, chèng nghÌo nµn l¹c hËu,
chèng chñ nghÜa thùc d©n míi d-íi mäi h×nh thøc
chèng chñ nghÜa thùc d©n míi d-íi mäi h×nh thøc
chèng sù can thiÖp vµ x©m l-îc cña chñ nghÜa ®Õ
quèc nh»m b¶o vÖ
®éc lËp
vµ chñ quyÒn d©n téc.
ChÝnh sù vËn ®éng cña tÊt c¶ c¸c m©u thuÉn ®ã ®·
7
dÉn tíi hËu qu¶ tÊt yÕu ph¶i ®æi míi nÒn kinh tÕ
n-íc ta vµ mét trong nh÷ng thµnh tùu vÒ ®æi míi
nÒn kinh tÕ lµ b-íc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ
thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc. Sù tån t¹i
nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kh¾c phôc ®-îc t×nh
tr¹ng ®éc quyÒn,
t¹o ra ®éng lùc c¹nh tranh gi÷a
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn
lµ ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña kinh tÕ
qu¸
®é, võa lµ tÊt yÕu, cÇn thiÕt, võa lµ ph-¬ng tiÖn
®Ó ®¹t
®-îc môc tiªu cña nÒn s¶n xuÊt x· héi nã
võa t¹o
c¬ së lµm chñ vÒ kinh tÕ võa ®¶m b¶o
hîp
kÕt
hµi hoµ hÖ thèng lîi Ých kinh tÕ. §ã lµ ®«ng
lùc cña sù ph¸t triÓn.
III. Mèi quan hÖ
gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
1. MÆt thèng nhÊt
HiÕn ph¸p Nhµ n-íc 1992 x¸c nhËn sù tån t¹i l©u
dµi cña nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn
®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý
cña
Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN. C¬ cÊu kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn dùa trªn chÕ ®é së h÷u toµn d©n,
së h÷u tËp thÓ, së h÷u t- nh©n. §¹i héi §¶ng
quèc lÇn thø VI vµ lÇn thø VIII
nÒn kinh tÕ n-íc ta
Thµnh
toµn
®· ®-îc x¸c ®Þnh
tån taÞ 5 thµnh phÇn kinh tÕ.
phÇn kinh tÕ quèc doanh (kinh tÕ Nhµ
n-íc), thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ (hîp t¸c), thµnh
8
phÇn kinh tÕ t- b¶n t- nh©n, thµnh phÇn kinh tÕ tb¶n Nhµ n-íc, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ.
HiÖn nay chóng ta
tÕ trong thêi kú
sù tån t¹i l©u
ph¸t triÓn
c«ng nhËn c¸c thµnh phÇn kinh
qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH, x¸c nhËn
dµi cña nã h¬n n÷a l¹i tuyªn bè
tÊt c¶
c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ
theo ®Þnh h-íng XHCN. §©y kh«ng ph¶i lµ
gi¸o
®ã
mét
®iÒu s¸ch vë mµ lµ nh÷ng kinh nghiÖm rót ra
t õ thùc tÕ,
nh÷ng thÓ hiÖn tõ nh÷ng thÊt b¹i.
Môc tiªu hµng ®Çu trong viÖc ph¸t triÓn c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ ®-îc tãm t¾t thµnh 3 ®iÓm: Gi¶i phãng
søc s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶
kinh tÕ x· héi,
c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n. Môc tiªu còng
chÝnh ®· thÓ hiÖn nhÊt qu¸n tõ héi nghÞ Trung -¬ng
lÇn thø VI khiÕn §¶ng ta ph¶i ban hµnh nh÷ng chÝnh
s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt "bung ra" vµ cho ®Õn
nay,
trong chÝnh s¸ch
ph¸t triÓn
kinh tÕ chóng ta vÉn thÊy cÇn
ý ®Õn c¸c thµnh phÇn
5 thµnh phÇn
thiÕt thùc sù
mµ tr-íc ®©y gäi lµ phi
XHCN, lµ ®èi t-îng ph¶i c¶i t¹o ngay khi
vµo
l-u
b-íc
thêi kú x©y dùng CNXH. Ch¼ng h¹n nh- chÝnh
s¸ch khuyÕn khÝch kinh tÕ t- b¶n t- nh©n ®Çu tvµo s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c nhµ
kinh doanh t- nh©n yªn t©m
thµnh phÇn
xuÊt, b¶o vÖ
kinh tÕ ®-îc
quyÒn
®Çu t-
b×nh ®¼ng, vay vèn s¶n
së h÷u
nhµ t- b¶n, ¸p dông phæ biÕn
vµ hîp ph¸p cña c¸c
vµ ph¸t triÓn
d¹ng c¸c h×nh thøc kinh tÕ t- b¶n
9
l©u dµi, mäi
®a
Nhµ n-íc. ChÝnh
nhê viÖc
ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn,
c«ng cuéc ®æi míi cña chóng ta ®· ®¹t
qu¶ quan träng. C¬ chÕ
ho¸ nhiÒu thµnh phÇn
vËn hµnh
nh÷ng kÕt
nÒn kinh tÕ hµng
theo ®Þnh h-íng XHCN lµ c¬
chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc b»ng
ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch
vµ c¸c c«ng cô
kh¸c. Trong c¬ chÕ ®ã c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã quyÒn
tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh, quan hÖ b×nh ®¼ng,
c¹nh tranh hîp ph¸p, hîp t¸c
nguyÖn, thÞ tr-êng cã vai trß
vµ liªn doanh tù
trùc tiÕp h-íng dÉn
c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ lùa chän lÜnh vùc ho¹t ®éng
vµph-¬ng ¸n
n-íc
m«i
s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. Nhµ
qu¶n lý nÒn kinh tÕ
nh»m ®Þnh h-íng, t¹o
tr-êng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng
s¶n xuÊt kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng,
so¸t chÆt chÏ vµ sö lý vi ph¹m ph¸p luËt
ho¹t ®éng kinh tÕ, b¶o
kiÓm
trong
®¶m sù hµi hoµ gi÷a ph¸t
triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi. C«ng cuéc c¶i
c¸ch kinh tÕ ë ViÖt nam
®· lµm nÒn kinh tÕ thay
da ®æi thÞt ®-a tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ
qu©n tõ 4,9%
b×nh
trong thêi kú 1986 - 1990 lªn 7,7%
trong thêi kú 1990 - 1995 vµ gi¶m
tèc ®é l¹m ph¸t
tõ 7,75% (n¨m 1986) xuèng 12,7% (1995). Thµnh c«ng
cña c¶i c¸ch kh«ng nh÷ng lµ
tµi chÝnh tiÒn tÖ
nhê c¸c chÝnh s¸ch
thÝch hîp vµ cßn v× viÖc më
cöa cho nÒn kinh tÕ khu vùc
t- nh©n vµo ®Çu t-
trùc tiÕp cña n-íc ngoµi. Nhµ n-íc thùc hiÖn nhÊt
qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ thµnh phÇn, kh«ng ph©n
10
biÖt ®èi xö kh«ng t-íc ®o¹t tµi s¶n
kh«ng gß Ðp tËp thÓ
®Æt h×nh
t- liÖu
hîp ph¸p,
s¶n xuÊt, kh«ng ¸p
thøc kinh doanh khuyÕn khÝch
c¸c ho¹t
®éng cho quèc tÕ nh©n sinh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ
n-íc ta cã mèi quan hÖ chÆt chÏ vµ thèng nhÊt.
Chóng ®Òu lµ bé
phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng
c«ng lao ®éng x· héi
nh©n
thèng nhÊt vµ môc tiªu duy
nhÊt vµ chung nhÊt cña chóng ta lµ ®¸p øng
nhu
cÇu cña x· héi vµ c- d©n trªn thÞ tr-êng ®Ó h-íng
tíi mét môc ®Ých cuèi cïng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
®Êt n-íc, ®-a n-íc ta trë thµnh
c«ng nghiÖp
mét n-íc cã nÒn
ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh
phÇn n-íc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng XHCN nh-ng
®Òu
chÞu sù
®iÒu tiÕt
thèng nhÊt cña c¸c quy
luËt kinh tÕ kh¸ch quan ®ang t¸c ®éng trong thêi
kú qu¸ ®é (N-íc ta
trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH
trong hoµn c¶nh quèc tÕ cã nh÷ng biÕn ®æi
vµ s©u s¾c). §ã lµ"Kinh tÕ
chñ ®¹o. Kinh tÕ tËp thÓ
më réng. Kinh tÕ
to lín
quèc doanh gi÷ vai trß
kh«ng ngõng ®-îc cñng cè
c¸ thÓ cßn cã ph¹m vi
t-¬ng ®èi
lín, tõng b-íc ®i vµo con ®-êng lµm ¨n hîp t¸c
trªn nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ
lîi. T- b¶n t- nh©n
vµ cïng cã
®-îc kinh doanh trong nh÷ng
ngµnh cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh do luËt ph¸p quy
®Þnh. Ph¸t triÓn kinh tÕ
t- b¶n
nhiÒu h×nh thøc. Kinh tÕ
khÝch ph¸t triÓn m¹nh
Nhµ n-íc d-íi
gia ®×nh ®-îc khuyÕn
nh-ng kh«ng ph¶i lµ mét
thµnh phÇn kinh tÕ ®éc lËp. C¸c
11
h×nh thøc së h÷u
hçn hîp vµ ®an kÕt víi nhau h×nh thµnh c¸c tæ chøc
kinh tÕ ®a d¹ng. C¸c tæ chøc kinh tÕ chñ vµ liªn
kÕt, hîp t¸c vµ c¹nh tranh trong s¶n xuÊt kinh
doanh "MÆc dï thµnh phÇn kinh tÕ
®Òu chÞu sù
®iÒu tiÕt cña Nhµ n-íc nh÷ng mçi thµnh
®-îc
nh©n d©n h-ëng øng
réng r·i vµ ®i nhanh vµo
cuéc sèng chÝnh s¸ch Êy ®· gãp
quyÒn
lµm
chñ
cña
phÇn ®·
nh©n
d©n
phÇn
vÒ
ph¸t huy
kinh
tÕ,
kh¬i
dËy®-îc nhiÒu tiÒm n¨ng vµ søc s¸ng t¹o cña nh©n
d©n ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, dÞch vô t¹o thªm viÖc
lµm s¶n xuÊt cho x· héi thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn
nÒn kinh tÕ hµng ho¸,
t¹o ra
tranh sèng ®éng trªn thÞ tr-êng. Sù
sù c¹nh
ph¸t triÓn
cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn
sù kÕt hîp vµ lîi Ých kinh tÕ
vµ ng-êi lao ®éng
x· héi, tËp thÓ
ngµy cµng cao h¬n.
2. MÆt m©u thuÉn:
a. Quy luËt kh«ng nh÷ng chØ ra quan hÖ
gi÷a
c¸c mÆt ®èi lËp mµ cßn chØ ra cho chóng ta thÊy,
nguån gèc, ®«ng lùc cña sù ph¸t triÓn chÝnh v× thÕ
trong sù ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ n-íc ta
hiÖn nay bªn c¹nh
mÆt thèng nhÊt cßn song song
ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng
t- b¶n chñ nghÜa. MÆc
dï vËy ®ã míi chØ lµ kh¶ n¨ng
v× thùc tr¹ng kinh
tÕ - x· héi n-íc ta vµ t-¬ng quan lùc l-îng
bèi c¶nh quèc tÕ nh- hiÖn nay
trong
khi vËn mÖnh cña
®Êt n-íc ph¸t triÓn theo h-íng XHCN "Ch-a ph¶i lµ
mét c¸i g× kh«ng thÓ ®¶o ng-îc l¹i. Lµ
12
quyÕt t©m
cao kiªn ®Þnh ch-a ®ñ mµ ph¶i cã ®-êng lèi s¸ng
suèt kh«n ngoan cña mét chÝnh §¶ng c¸ch m¹ng tiªn
tiÕn giµu trÝ tuÖ vµ ®Æc biÖt
n-íc m¹nh". M©u thuÉn
ph¶i cã bé m¸y
Nhµ
c¬ b¶n trªn cßn thÓ hiÖn
gi÷a mét bªn gåm nh÷ng lùc l-îng vµ khuynh h-íng
ph¸t triÓn
theo ®Þnh h-íng XHCN trong tÊt c¶ c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ, ®-îc sù cæ vò, khuyÕn khÝch
h-íng dÉn, b¶o trî cña nh÷ng lùc l-îng chÝnh trÞ x· héi
tiªn tiÕn víi mét bªn lµ khuynh h-íng tù
ph¸t vµ nh÷ng lùc l-îng vµ nh÷ng lùc l-îng g©y tæn
h¹i cho quèc tÕ nh©n sinh. M©u thuÉn
®-îc quyÕt ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn
c¬ b¶n
nµy
kinh tÕ - x· héi
kh¸c c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u, trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ
XHCN. Do ®Æc ®iÓm
XHCN
ë n-íc ta
nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng
cña thêi kú
qu¸ ®é tiÕn lªn
lµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ
chãng lùc l-îng s¶n xuÊt, kh¾c phôc
tÕ l¹c hËu vµ lçi thêi b»ng
vµ nhanh
nh÷ng kinh
c¸ch ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo
c¬ chÕ
thÞ tr-êng cã sù qu¶n cña Nhµ n-íc ®Ó ®-a
nÒn kinh tÕ
n-íc ta ®i lªn CNXH. Do ®ã
kinh tÕ c¬ b¶n
lµ: m©u thuÉn
Èn chøa
m©u thuÉn
bªn trong qu¸ tr×nh nµy
gi÷a hai ®Þnh h-íng ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi: §Þnh h-íng XHCN vµ ®Þnh h-íng
XHCN. §ã lµ m©u thuÉn
tÕ
phi
bªn trong
cña nÒn kinh
n-íc ta hiÖn nay. Hai ®Þnh h-íng
®ã song song
vµ th-êng xuyªn t¸c ®éng lÉn nhau
t¹o thµnh m©u
thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n chi phèi qu¸ tr×nh
13
ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ n-íc ta
trong thêi kú qu¸ ®é
tiÕn lªn CNXH. Do vËy vËn ®éng nÒn kinh tÕ n-íc ta
kh«ng thÓ t¸ch rêi sù vËn ®éng cña thÕ giíi cña
thêi ®¹i. Ngµy nay nh÷ng nh©n tè bªn trong vµ bªn
ngoµi cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam g¾n bã kh¨ng khÝt víi
nhau h¬n bao giê hÕt cho nªn
cßn cã mét m©u thuÉn
n÷a t¸c ®éng m¹nh mÏ
vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña
nÒn kinh tÕ n-íc ta
hiÖn nay lµ m©u thuÉn cña
nh©n d©n ta d-íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng gi÷ v÷ng nÒn
®éc lËp d©n téc
vµ kiªn ®Þnh ®i theo con ®-êng
XHCN víi c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng trong vµ ngoµi
n-íc. Cã mét
®iÒu cã vÎ nh- ng-îc ®êi trong c«ng
cuéc x©y dùng CNXH ë n-íc ta hiÖn nay lµ x©y dùng
CNXH b»ng c¸ch më réng ®-êng cho CNTB. Nh-ng CNTB
ë ®©y lµ CNTB ho¹t ®éng d-íi sù qu¶n lý cña Nhµ
n-íc XHCN. Vµ kh«ng dÑp bá
TBCN nh- chóng ta
nay chóng ta
kinh tÕ t- nh©n
vµ
®· lµm tr-íc ®©y. Tr¸i l¹i ngµy
b¶o hé vµ khuyÕn khÝch c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn. §iÒu nµy
kh«ng ph¶i lµ
chóng ta thay ®æi con ®-êng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, kh«ng ph¶i lµ tõ bá
ViÖc xãa bá
sù lùa chän XHCN.
chÕ ®é t- h÷u kiÓu tr-íc ®©y lµ tr¸i
víi qui luËt kh¸ch quan. V× thÕ
mµ tr¸i l¹i
sÏ kh«ng thóc ®Èy
lµm trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn cña
lùc l-îng s¶n xuÊt, môc tiªu
d©n giµu n-íc m¹nh,
x· héi c«ng b»ng v¨n minh khã cã thÓ
®-îc. Do ®ã
thùc hiÖn
t×nh tr¹ng nghÌo nµn l¹c hËu lµ"giÆc
dèt"v.v... vÉn cßn tån t¹i trªn ®Êt n-íc ta.
14
§©y
lµ nh÷ng
cña
nguy c¬ vµ hiÓm ho¹ ®èi víi sù tån vong
c¬ chÕ míi mµ chóng ta ®ang g¾ng søc x©y
dùng. Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ c¸ thÓ, t- b¶n
t- nh©n ë trong n-íc vµ viÖc më cöa cho CNTB n-íc
ngoµi ®Çu t- vµo
n-íc ta
d-íi nhiÒu h×nh thøc
cña "chÕ ®é t« nh-îng", ®ang diÔn ra ngµy cµng
m¹nh mÏ sÏ thùc sù lµm cho nÒn kinh tÕ m¹nh lªn,
nh-ng còng thùc sù
sÏ diÔn ra 2 cuéc ®Êu tranh
gi÷a hai ®Þnh h-íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ
phÇn ®ßi hái cã sù khuyÕn khÝch
ph¸t triÓn m¹nh mÏ
v×
hiÖn nay sù
nhiÒu thµnh
kinh tÕ t- nh©n
ph¸t triÓn ®ã
cßn thÊp, ch-a t-¬ng øng víi tiÒm n¨ng hiÖn cã.
Tuy nhiªn ®-êng lèi ®ã còng
®ßi hái thóc ®Èy c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn. ChØ cã
nh-
vËy míi lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ngµy
cµng m¹nh lªn, ph¸t huy
tèt vai trß
chØ ®¹o vµ
hîp thµnh nÒn t¶ng kinh tÕ Quèc d©n. Trong nÒn
kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
b×nh ®¼ng tr-íc ph¸p luËt, nh-ng kh«ng cã vai trß,
vÞ trÝ nh- nhau trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ x©y
dùng chÕ ®é kinh tÕ - x· héi míi. Kinh tÕ
cèt lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc
mµ nßng
gi÷ vai trß chñ
®¹o. Trong qu¸ tr×nh tæ chøc x©y dùng vµ ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, Nhµ n-íc ta sö dông
mét phÇn vèn tµi s¶n thuéc së h÷u
Nhµ n-íc x©y
dùng khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc ®ñ m¹nh, ho¹t
®éng cã hiÖu qu¶ ®Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn
15
kinh tÕ, Nhµ n-íc sö dông c¸c doanh nghiÖp Nhµ
n-íc nh- mét "c«ng cô vËt chÊt ®Ó võa h-íng dÉn,
®iÒu chØnh nh÷ng biÕn ®éng tù ph¸t triÓn cña thÞ
tr-êng;
võa "më ®-êng" lµm "®Çu tµu" thu hót,
l«i kÐo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn
theo ®Þnh h-íng, chiÕn l-îc vµ kÕ ho¹ch cña Nhµ
n-íc, chiÕn l-îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Õn n¨m 2000 ®· nªu râ"khu vùc quèc doanh
®-îc s¾p xÕp l¹i, ®æi míi
c«ng nghÖ vµ tæ chøc
qu¶n lý, kinh doanh cã hiÖu qu¶ liªn kÕt vµ hç trî
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß chØ
®¹o vµ chøc n¨ng cña c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña
Nhµ n-íc"
(1)
.
Nh- vËy bªn c¹nh quan hÖ thèng nhÊt
cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nhau cña c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ cßn tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ. Nh÷ng m©u thuÉn nµy t¹o ®éng lùc vµ
tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. N¨m
thµnh phÇn kinh tÕ n-íc ta ®Õn nay , kh«ng chØ cã
m©u thuÉn bªn ngoµi
gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
mµ cã m©u thuÉn bªn trong b¶n th©n c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ
mµ muèn hiÓu ®óng b¶n chÊt cña sù vËt
muèn x¸c ®Þnh ®-îc xu thÕ
ph¸t triÓn
cña nã
ph¶i t×m cho ®-îc m©u thuÉn bªn trong cña
vËt.
Bªn trong b¶n th©n
sù
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
cßn tån t¹i m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸c ngµnh trong
thµnh phÇn kinh tÕ ®ã, nh÷ng ngµnh
CN
(1)
quèc
ChiÕn l-îc
phßng,
Ng©n
hµng
Nhµ
®éc quyÒn
n-íc,
B-u
nhchÝnh
æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Õn n¨m 2000 - NXB Sù thËt Hµ
16
viÔn th«ng, kh«ng ph¶i lµ kh«ng chÞu sù c¹nh tranh
khèc liÖt
cña nÒn kinh tÕ
thÞ tr-êng. Ngµnh nµo
c òng muèn - kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt.
Trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay thùc hiÖn ®iÒu ®ã kh«ng
ph¶i lµ dÔ dµng. Nh-ng chÝnh sù c¹nh tranh
®ã ®·
t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn cao
h¬n víi chÊt l-îng vµ sè
l-îng s¶n phÈm ngµy cµng
phong phó h¬n. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng tÊt
yÕu
ph¶i hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong
thêi ®¹i ngµy nay, mäi nÒn kinh tÕ d©n téc ®Òu
kh«ng
h-íng tíi xuÊt khÈu, kh«ng coi mòi nhän
v-¬n lªn
tÕ
ra bªn ngoµi th× kh«ng
thÓ ®-a nÒn kinh
trong n-íc t¨ng tr-ëng theo kÞp b-íc tiÕn ho¸
chung cña nh©n lo¹i. NÒn ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam
nh÷ng n¨m 1981 - 1982 cßn nhá bÐ vµ mÊt c©n ®èi
nghiªm träng. Tæng kim ng¹ch kh«ng v-ît qu¸
triÖu USD vµ tØ lÖ
xuÊt nhËp
nhËp 4). Nh÷ng n¨m ®Çu
500
lµ 1/4 (xuÊt 1 th×
thay ®æi (1986 - 1987) kim
ng¹ch xuÊt khÈu kho¶ng 800 triÖu USD víi tû lÖ
xuÊt nhËp khÈu lµ 1/1,7. N¨m 1986 - 1989
kim
ng¹ch xuÊt khÈu ®· trªn 1 tû USD, n¨m 1991
gÇn 2
tû USD vµ n¨m
1992 trªn 2,4 tû víi c¸n c©n ngo¹i
th-¬ng th¨ng b»ng. §ã lµ nh÷ng b-íc tiÕn hÕt søc
quan träng t¹i nh÷ng c¬ së, nh÷ng
tÝn hiÖu ®¸ng
mõng cho nÒn kinh tÕ n-íc ta. §ã lµ do sù c¹nh
tranh gay g¾t cña c¸c ngµnh trong kinh tÕ quèc
doanh, mµ ngµnh nµo còng cho m×nh lµ then chèt.
Néi 1991 - Trang 12
17
§Êu tranh vµ ph¸t triÓn lµ hai mÆt cña hiÖn t-îng,
lµ quan hÖ
nh©n - qu¶ cña mét vÊn ®Ò. Cã ®Êu
tranh míi cã ph¸t triÓn v× vËy nh- bÊt kú mét gi¸
trÞ nµo, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp tÊt yÕu
sÏ dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ g i÷a chóng. Trong c¬ chÕ
thÞ tr-êng mÆc dï lµ sù c¹nh tranh rÊt khèc liÖt
"Th-¬ng tr-êng lµ
chiÕn
tr-êng" nh-ng nh÷ng g×
cßn tån t¹i ®-îc vµ mÆt hµng nµo ®-îc ng-êi tiªu
dïng chÊp nhËn, ®ã chÝnh lµ do sù
nç lùc ®æi míi
cña b¶n th©n ngµnh ®ã. ChÝnh v× vËy c¸c doanh
nghiÖp kh«ng thÓ ngåi yªn thô ®éng mµ ph¶i
®æi
míi, c¶i tiÕn ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr-êng, thóc
®Èy tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o vµ s¶n xuÊt kinh doanh
cña doanh nghiÖp. §ã lµ tÝnh -u viÖt cña m©u thuÉn
nh-ng bªn c¹nh ®ã nh÷ng m©u thuÉn nµy còng ®· n¶y
sinh nhiÒu tÖ n¹n x· héi. §ã lµ sù coi träng lîi
Ých
vµ ®ång tiÒn, v× tiÒn hä s½n sµng
dïng mäi
thñ ®o¹n ®Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých cña m×nh. §iÒu nµy
cã sù ¶nh h-ëng kh«ng nhá ®Õn sù ph¸t triÓn
chung
cña x· héi nhÊt lµ
x· héi ViÖt Nam ta muèn coi
träng nh÷ng gi¸ trÞ
v¨n ho¸
truyÒn thèng vµ ®¹o
®øc con ng-êi. TÝnh m©u thuÉn
gi÷a c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ lµ cßn ë chç do lîi Ých l©u dµi gi÷a
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, mçi thµnh phÇn
kinh tÕ cã lîi Ých riªng. Qu¸ tr×nh
m¹nh mÏ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi,
ph¸t triÓn
qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn søc s¶n xuÊt, c¶i tiÕn kü thuËt, c«ng nghÖ,
®æi míi tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ, thùc hiÖn
18
m¹nh
mÏ
sù ph©n c«ng lao ®éng sÏ kh¾c phôc
m©u thuÉn
gi÷a c¸c thµnh phÇn
19
kinh tÕ.
t×nh h×nh
PhÇn II
Thùc tr¹ng - gi¶i ph¸p
cña c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ
I. Thùc tr¹ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi
gian qua:
1. Kinh tÕ quèc doanh:
Dùa trªn së h÷u toµn d©n t- liÖu s¶n xuÊt, theo
sè liÖu thèng kª ®Õn cuèi n¨m 1989 c¶ n-íc cã
12.080 xÝ nghiÖp quèc doanh víi vèn t-¬ng øng lµ
10 tû ®ång USD. Trong ®ã c«ng nghiÖp chiÕm 49,3%
tæng sè vèn,
x©y dùng chiÕm 9% tæng sè vèn. N«ng
nghiÖp chiÕm 8,1% tæng sè vèn l©m
nghiÖp
1,2%
tæng sè vèn. CTVT : 14,8%; Th-¬ng nghiÖp 11,6%;
C¸c ngµnh kh¸c 5,93% tæng sè vèn. Hµng n¨m thµnh
phÇn kinh tÕ nµy t¹o ra
kho¶ng 35 -
40% GDP
vµ tõ 22 - 30% TNQD, ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch tõ 60
- 80% sè thu cña ng©n s¸ch Nhµ n-íc. Thµnh phÇn
kinh tÕ nµy n¾m gi÷ toµn bé
c«ng nghiÖp nÆng,
hµng tiªu dïng chiÕm tØ träng phÇn lín
lín nh÷ng s¶n
phÈm chñ yÕu
phÇn
(100%) thuèc ch÷a
bÖnh 100% hµng dÖt kim 85% giÊy, 75% v¶i mÆc, 60%
xµ phßng
vµ 70% xe ®¹p... kh«ng ai
nhËn vai trß
cã thÓ phñ
vµ tÇm quan träng cña kinh tÕ
quèc
doanh ®èi víi
nÒn kinh tÕ quèc doanh ®èi víi nÒn
kinh
ta
tÕ
n-íc
vµ
tuy
®·
®¹t
mét
sè
thµnh
tÝch song khu vùc kinh tÕ quèc doanh ch-a ®¶m b¶o
20
- Xem thêm -