Tài liệu Mâu thuẫn biện chứng trong quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở việt nam

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 A. LỜI MỞ ĐẦU M©u thuÉn lµ hiÖn tîng cã trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc: tù nhiªn, x· héi vµ t duy con ngêi, ®Æc biÖt trong ho¹t ®éng kinh tÕ,ch¼n h¹n nh cung cÇu , tÝch luü vµ tiªu dïng, tÝnh kÕ ho¹ch ho¸ cña tõng xÝ nghiÖp, tõng c«ng ty vµ tÝnh tù ph¸t v« chÝnh phñ cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸.M©u thuÉn tå t¹i khi sù vËt xuÊt hiÖn ®Õn khi sù vËt kÕt thóc. Trong mçi sù vËt, m©u thuÉn h×nh thµnh kh«ng ph¶i chØ lµ mét mµ lµ nhiÒu m©u thuÉn, vµ sù vËt trong cïng mét lóc cã nhiÒu mÆt ®èi lËp th× m©u thuÉn nay mÊt ®i th× m©u thuÉn kh¸c l¹i h×nh thµnh. Trong sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta do §¶ng khëi xíng vµ l·nh ®¹o ®· dµnh ®îc nhiÒu th¾ng lîi bíc ®Çu mang tÝnh quyÕt ®Þnh, quan träng trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Trong nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã ®· ®¹t nhiÒu thµnh c«ng to lín nhng trong nh÷ng thµnh c«ng ®ã lu«n lu«n tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c«ng cuéc ®æi míi, ®ái hái ph¶i ®îc gi¶i quyÕt vµ nÕu ®îc gi¶i quyÕt sÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Víi mong muèn t×m hiÓu thªm nh÷ng vÊn ®Ò cña nÒn kinh tÕ, quan ®iÓm lý luËn còng nh÷ng víng m¾c trong gi¶i ph¸p, quy tr×nh xö lý c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ – x· héi cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¶i c¸ch trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ t«i chän “M©u thuÉn biÖn chøng trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt nam“ lµm ®Ò tµi cho tiÓu luËn triÕt häc M¸c – Lª nin. Do kiÕn thøc cßn h¹n chÕ nªn néi dung bµi tiÓu luËn nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. T«i rÊt mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp, nhËn xÐt quý b¸u tõ phÝa thÇy gi¸o. 1 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 B. NỘI DUNG I. Lý luËn chung TÊt c¶ c¸c sù vËt, hiÖn tîng trªn thÕ giíi ®Òu chøa ®ùng nh÷ng mÆt tr¸i ngîc nhau. Trong nguyªn tö cã ®iÖn tö vµ h¹t nh©n, trong sinh vËt cã ®ång ho¸ vµ dÞ ho¸, trong kinh tÕ thÞ trêng cã cung vµ cÇu hµng vµ tiÒn. Nh÷ng mÆt tr¸i ngîc nhau ®ã trong phÐp biÖn chøng duy vËt gäi lµ mÆt ®èi lËp. 1. M©u thuÉn lµ hiÖn tîng kh¸ch quan vµ phæ biÕn. §èi lËp víi c¸c quan ®iÓm cña triÕt häc cò , phÐp biÖn chøng duy vËt kh¼ng ®Þnh r»ng tÊt c¶ c¸c sù vËt, hiÖn tîng tån t¹i trong thùc t¹i kh¸ch quan ®Òu chøa ®ùng trong nã m©u thuÉn .sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña m©u thuÉn lµ do cÊu tróc tù th©n vèn cã bªn trong cña sù vËt ,hiÖn tîng quy ®Þnh. M©u thuÉn tån t¹i kh«ng phô thuéc vµo bÊt cø hiÖn tîng siªu nhiªn nµo, kÓ c¶ ý chÝ cña con ngêi. Mçi sù vËt, hiÖn tîng ®ang tån t¹i ®Òu lµ mét thÓ thèng nhÊt c¸c khuynh híng, c¸c thuéc tÝnh ph¸t triÓn ngîc chiÒu nhau, ®èi lËp nhau. Sù liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i, ®Êu tranh chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þn lÉn nhau, t¹o thµnh ®éng lùc bªn trong cña mäi qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn kh¸ch quan cña chÝnh b¶n th©n c¸c sù vËt hiÖn tîng. M©u thuÉn lµ mét hiÖn tîng cã trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc: tù nhiªn, x· héi vµ t duy cña con ngêi. Khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i chøng minh r»ng thÕ giíi vi m« lµ sù thèng nhÊt gi÷a nh÷ng thùc thÓ cã ®iÖn tÝch tr¸i dÊu, h¹t vµ trêng, h¹t vµ ph¶n h¹t. Trong sinh häc cã hÊp thô vµ bµi tiÕt, di truyÒn vµ biÕn dÞ. X· héi loµi ngêi cã nh÷ng m©u thuÉn phøc t¹p h¬n, ®ã lµ m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng; gi÷a c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng gi÷a chñ n« vµ n« lÖ, n«ng d©n vµ ®Þa chñ, t s¶n vµ v« s¶n. Ho¹t ®éng kinh tÕ m©u thuÉn còng mang tÝnh phæ biÕn, ch¼ng h¹n nh cung vµ cÇu, tÝch luü vµ tiªu dïng, tÝnh kÕ ho¹ch ho¸ cña tõng xÝ nghiÖp, C«ng ty víi tÝnh v« chÝnh phñ cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Trong t duy cña con ngêi còng cã nh÷ng m©u thuÉn nh ch©n lý vµ sai lÇm. M©u thuÉn tån t¹i tõ khi sù vËt míi xuÊt hiÖn cho tíi khi sù vËt kÕt thóc. Trong mçi sù vËt, m©u thuÉn h×nh thµnh kh«ng ph¶i chØ cã mét mµ cã thÓ cã nhiÒu m©u thuÉn, v× sù vËt trong cïng mét lóc cã rÊt nhiÒu mÆt ®èi lËp. M©u thuÉn nµy mÊt ®i th× m©u thuÉn kh¸c h×nh thµnh. ¡ngghen chÝnh sù vËn ®éng ®¬n gi¶n nhÊt cña vËt chÊt còng lµ mét m©u thuÉn. VËt chÊt tån t¹i ë h×nh thøc vËn ®éng cao h¬n, m©u thuÉn cµng râ nÐt h¬n. Nã g¾n liÒn víi sù vËt, xuyªn suèt qu¸ tr×nh ph¸t sinh ph¸t triÓn vµ diÖt vong cña sù vËt. §ã 2 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 chÝnh lµ nh÷ng thuéc tÝnh quy ®Þnh tÝnh kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña m©u thuÉn. 2. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp trong mét thÓ thèng nhÊt: Trong phÐp biÖn chøng duy vËt, kh¸i niªmk mÆt ®èi lËp lµ sù kh¸i qu¸t nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng khuynh híng ngîc chiÒu nhau cïng tån t¹i trong cïng mét sù vËt hiÖn tîng, t¹o nªn sù vËt, hiÖn tîng ®ã. Do ®ã cÇn ph©n biÖt r»ng kh«ng ph¶i bÊt kú hai mÆt ®èi lËp nµo còng thµnh m©u thuÉn. Bëi v× trong cïng mét sù vËt hiÖn tîng kh¸ch quan kh«ng chØ tån t¹i hai mÆt ®èi lËp. Trong cïng mét thêi ®iÓm cïng tån t¹i nhiÒu mÆt ®çi lËp. ChØ cã mÆt ®èi lËp lµ cïng tån t¹i thèng nhÊt trong cïng mét sù vËt nh mét chØnh thÓ, nhng cã khuynh híng ph¸t triÓn ngîc chiÒu nhau, phñ ®Þnh vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau (sù chuyÓn ho¸ nµy trë thµnh nguån gèc ®éng lùc, ®ång thêi quy ®Þnh b¶n chÊt khuynh híng ph¸t triÓn cña sù vËt) th× cã hai mÆt ®èi lËp nh vËy míi gäi lµ hai mÆt ®èi lËp m©u thuÉn. “ Thèng nhÊt” cña hai mÆt ®èi lËp ®îc hiÓu kh«ng ph¶i chóng ®øng c¹nh nhau mµ n¬ng tùa vµo nhau, t¹o ra sù phï hîp c©n b»ng nh liªn hÖ phô thuéc, quy ®Þnh vµ rµng buéc lÉn nhau. MÆt ®èi lËp nµy lÊy mÆt ®èi lËp kia lµm tiÒn ®Ò cho sù tån t¹i cña m×nh vµ ngîc l¹i. NÕu thiÕu mét trong hai mÆt ®èi lËp chÝnh t¹o thµnh sù vËt thÞ nhÊt ®Þnh kh«ng cã sù tån t¹i cña sù vËt. Bëi vËy sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®îc cho sù tån t¹i cña bÊt kú sù vËt hiÖn tîng nµo. Sù thèng nhÊt nµy lµ do nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cã cña b¶n th©n sù vËt t¹o nªn. VÝ dô: Lùc lîng s¶n xuÊt- quan hÖ s¶n xuÊt trong ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× quan hÖ s¶n xuÊt còng ph¸t triÓn. Hai ®iÓu kiÖn nµy chÝnh lµ ®iÓu kiÖn tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Nhng trong quan hÖ cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i tho¶ m·n mét sè yªu cÇu sau. - Thø nhÊt: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chung nhÊt ®îc kh¸i qu¸t tõ c¸c mÆt phï hîp kh¸c nhau ph¶n ¸nh ®îc b¶n chÊt cña sù phï hîp cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. - Thø hai: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm “ ®éng” ph¶n ¸nh ®îc tr¹ng th¸i biÕn ®æi thêng xuyªn cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn trong quan hÖ cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt. - Thø ba: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm cã ý nghÜa thùc tiÔn. Ngoµi ý nghÜa nhËn thùc, kh¸i niÖm vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt ®îc coi lµ tho¶ ®¸ng ph¶i cã t¸c dông ®Þnh híng, chØ ®¹o cho viÖc 3 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt, sao cho nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng phï hîp cao nhÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, kh¸i niÖm thèng nhÊt nµy chØ mang tÝnh tîng ®èi. B¶n th©n néi dung kh¸i niÖm ®· nãi lªn tÝnh chÊt t¬ng ®èi cña nã: Thèng nhÊt cña c¸c ®èi lËp, trong thèng nhÊt ®· bao hµm vµ chøa ®ùng trong nã sù ®èi lËp. §Êu tranh c¸c mÆt ®èi lËp: Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp trong cïng mét sù vËt hiÖn tîng kh«ng t¸ch rêi ®Êu tranh chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. Bëi v× c¸c mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong mét sù vËt thèng nhÊt nh mét chØnh thÓ trän vÑn nhng kh«ng n»m yªn bªn nhau mµ ®iÓu chØnh chuyÓn ho¸, bµi trõ, phñ ®Þnh lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn cña b¶n th©n sù vËt. Sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸, bµi trõ, phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt trong thÕ giíi kh¸ch quan thÓ hiÖn díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. VÝ dô: Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong giai cÊp cã ®èi kh¸ng m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt tiªn tiÕn víi quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu k×m h·m nã diÔn ra quyÕt liÖt vµ gay g¾t. ChØ th«ng qua c¸c cuéc c¸ch m¹ng x· héi b»ng rÊt nhiÒu h×nh thøc, kÓ c¶ b¹o lùc míi gi¶i quyÕt nã mét c¸ch c¨n b¶n. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ®îc chia thµnh nhiÓu giai ®o¹n. Th«ng thêng, khi nã míi xuÊt hiÖn, hai mÆt ®èi lËp cha thÓ hiÖn râ xung kh¾c gay g¾t ngêi ta gäi ®ã lµ giai ®o¹n kh¸c nhau. TÊt nhiªn kh«ng ph¶i bÊt kú sù kh¸c nhau nµo còng ®îc coi lµ m©u thuÉn, chØ cã nh÷ng kh¸c nhau cïng tån t¹i trong cïng mét sù vËt nhng liªn hÖ h÷u c¬ víi nhau, ph¸t triÓn ngîc chiÒu nhau, t¹o thµnh ®éng lùc bªn trong cña sù ph¸t triÓn th× hai mÆt ®èi lËp Êy míi h×nh thµnh bíc ®Çu cña m©u thuÉn. Khi hai mÆt ®èi lËp cña mét m©u thuÉn ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n xung ®ét gay g¾t, nã biÕn thµnh ®éc lËp, sù vËt cò mÊt ®i sù vËt míi h×nh thµnh. Sau khi gi¶i quyÕt ®îc m©u thuÉn sù thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp míi, hai mÆt ®èi lËp míi ®Êu tranh chuyÓn ho¸ thµnh m©u thuÉn. M©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt, sù vËt míi xuÊt hiÖn. Cø nh thÕ, ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho sù vËt biÕn ®æi kh«ng ngõng tõ thÊp lªn cao. ChÝnh v× vËy, Lªnin kh¼ng ®Þnh “sù ph¸t triÓn lµ mét cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp”. Khi bµn vÒ mèi quan hÖ gi÷a sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp, Lªnin chØ ra r»ng: “ mÆc dï thèng nhÊt chØ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó sù vËt tån t¹i víi ý nghÜa lµ chÝnh nã- nhê cã sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp mµ chóng ta nhËn biÕt ®îc sù vËt, hiÖn tîng tån t¹i trong thÕ giíi kh¸ch quan. 4 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Song b¶n th©n cña sù thèng nhÊt chØ lµ t¬ng ®èi vµ t¹m thêi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp míi lµ tuyÖt ®èi. Nã diÔn ra thêng xuyªn, liªn tôc trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña sù vËt. KÓ c¶ trong tr¹ng th¸i sù vËt æn ®Þnh , còng nh chuyÓn ho¸ nh¶y vät vÒ chÊt. Lªnin viÕt “ sù thèng nhÊt ( phï hîp, ®ång nhÊt, t¸c dông ngang nhau) cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ cã ®iÒu kiÖn, t¹m thêi, tho¸ng qua trong t¬ng ®èi. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp bµi trõ lÉn nhau lµ tuyÖt ®èi còng nh sù ph¸t triÓn, sù vËn ®éng tuyÖt ®èi”. 3. ChuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp: Kh«ng ph¶i bÊt kú sù ®Êu tranh nµo cña c¸c mÆt ®èi lËp ®Òu dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. ChØ cã sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, héi ®ñ c¸c ®iÓu kiÖn cÇn thiÕt míi dÉn ®Õn chuyÓn ho¸ gi÷a chóng, bµi trõ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau. Trong giíi tù nhiªn, chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp thêng diÔn ra mét c¸ch tù ph¸t, cßn trong x· héi, chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp nhÊt thiÕt ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ngêi. Do ®ã, kh«ng nªn hiÓu sù chuyÓn ho¸ lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp chØ lµ sù ho¸n ®æi vÞ trÝ mét c¸ch d¬n gi¶n m¸y mãc. Th«ng thêng th× m©u thuÉn chuyÓn ho¸ theo hai ph¬ng thøc: + Ph¬ng thøc thø nhÊt: MÆt ®èi lËp nµy chuyÓn ho¸ thµnh mÆt ®èi lËp kia nhng ë tr×nh ®é cao h¬n xÐt vÒ ph¬ng diÖn chÊt cña sù vËt. VÝ dô: Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong x· héi phong kiÕn ®Êu tranh chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh quan hÖ s¶n xuÊt míi lµ quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa vµ lùc lîng s¶n xuÊt míi ë tr×nh ®é cao h¬n. + Ph¬ng thøc thø hai: C¶ hai mÆt ®èi lËp chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó thµnh hai mÆt ®èi lËp míi hoµn toµn. VÝ dô: NÒn kinh tÕ ViÖt Nam chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, quan liªu, bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Tõ nh÷ng m©u thuÉn trªn cho ta thÊy trong thÕ giíi hiÖn thùc, bÊt kú sù vËt hiÖn tîng nµo còng chøa ®ùng trong b¶n th©n nã nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh cã khuynh híng ph¸t triÓn ngîc chiÒu nhau. Sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp trong ®iÒu kiÖn cô thÓ t¹o thµnh m©u thuÉn. M©u thuÉn lµ hiÖn tîng kh¸ch quan, phæ biÕn trªn thÕ giíi. M©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt, sù vËt còng mÊt ®i sù vËt míi h×nh thµnh. Sù vËt míi l¹i n¶y sinh c¸c mÆt ®èi lËp vµ m©u thuÉn míi. 5 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 C¸c mÆt ®èi lËp nµy l¹i ®Êu tranh chuyÓn ho¸ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau ®Ó t¹o thµnh sù vËt míi h¬n. Cø nh vËy mµ c¸c sù vËt, hiÖn tîng trong thÕ giíi kh¸ch quan thêng xuyªn vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng. V× vËy, m©u thuÉn lµ nguån gèc vµ ®éng lùc cña mäi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. II. TÝnh tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr êng ë viÖt nam. 1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm “Kinh tÕ thÞ trêng“: *Kh¸i niÖm “kinh tÕ thÞ trêng”: Cã hai ý kiÕn kh¸c nhau vÒ kinh tÕ thÞ trêng : Mét lµ xem “kinh tÕ thÞ trêng “ lµ ph¬ng thøc vËn hµnh kinh tÕ lÊy thÞ trêng h×nh thµnh do trao ®æi vµ lu th«ng hµng ho¸ lµm ngêi ph©n phèi c¸c nguån lùc chñ yÕu ;lÊy lîi Ých ,cung cÇu thÞ trêng vµ mua b¸n gi÷a hai bªn lµm c¬ chÕ khuyÕn khÝch ho¹t ®éng kinh tÕ. nã lµ ph¬ng thøc tæ chøc vËn hµnh kinh tÕ - x· héi .kinh tÕ thÞ trêng lµ ph¬ng thøc, ph¬ng tiÖn , c«ng cô vËn hµnh nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶ .tù nã kh«ng mang tÝnh giai cÊp –x· héi , kh«ng tèt mµ còng kh«ng xÊu .tèt hay xÊu lµ do ngêi sö dông nã. Quan niÖm nµy kinh tÕ thÞ trêng lµ vËt “trung tÝnh “;lµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt ai sö dông cò ®îc . Hai lµ xem “kinh tÕ thÞ trêng “lµ mét quan hÖ kinh tÕ- x· héi-chÝnh trÞ ,nã in ®Ëm dÊu Ên cña lùc lîng x· héi lµm chñ trÞ trêng .kinh tÕ thÞ trêng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ ho¹t ®éng ,cã chñ thÓ cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®ã ,cã sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng .trong x· héi cã giai cÊp ,chñ thÓ ho¹t ®éng trong kinh tÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ c¸i nh©n riªng lÎ ,®ã cßn lµ nh÷ng tËp ®oµn x· héi, nh÷ng giai cÊp. Sù t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng ®ã cã thÓ cã lîi cho ngêi nµy, tÇng líp hay giai cÊp nµy; cã h¹i cho tÇng líp hay giai cÊp kh¸c. Cho nªn, kinh tÕ thÞ trêng cã mÆt tÝch cùc, cã mÆt tiªu cùc nhÊt ®Þnh. Kh«ng thÓ nhÊn m¹nh chØ mét mÆt trong hai mÆt ®ã. Kinh tÕ thÞ trêng cã sù ph¸t triÓn tõ thÊp lªn cao, ®Ønh cao nhÊt trong sù ph¸t triÓn cña nã ë giai ®o¹n ®· qua ®¹t ®îc trong chñ nghÜa t b¶n, ®îc x· héi ®ã sö dông triÖt ®Ó. §ã lµ c¬ së ®Ó tríc ®©y nhiÒu ngêi ®ång nhÊt nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi chñ nghÜa t b¶n. Quan ®iÓm ®ã ®îc cñng cè thªm cßn do qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi tríc ®©y, hÇu hÕt c¸c níc X· héi chñ nghÜa ®Òu kú thÞ víi kinh tÕ thÞ trêng, tuyÖt ®èi ho¸ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch mang tÝnh tËp trung quan liªu. Do vËy cã sù ®èi lËp gi÷a kinh tÕ thÞ trêng víi chñ nghÜa x· héi. KÕt qu¶ nghiªn cøu lý luËn vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cho phÐp kh¼ng ®Þnh r»ng, nÒn kinh tÕ cña thêi kú 6 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ph¶i lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Sù ra ®êi vµ tån t¹i cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong thêi kú qu¸ ®é tríc hÕt vµ chñ yÕu do trong thêi kú nµy cßn tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, do cã sù t¸ch rêi gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn kinh doanh ngay trong mét thµnh phÇn kinh tÕ, do cßn cã sù ph©n c«ng lao ®éng lµm cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ trë thµnh nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ nh÷ng ngêi kinh doanh hµng ho¸ ®éc lËp (hoÆc t¬ng ®èi ®éc lËp). V× thÕ, trong nÒn kinh tÕ nhÊt ®Þnh sÏ h×nh thµnh quan hÖ hµng ho¸ vµ trao ®æi hµng ho¸, lµm cho nÒn kinh tÕ ®ã vËn hµnh trong m«i trêng kinh tÕ thÞ trêng. 2. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña níc ta. Thùc tiÔn vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy, m« h×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« tõ trung t©m, trong bèi c¶nh ngµy nay, lµ m« h×nh hîp lý h¬n c¶. M« h×nh nµy, vÒ ®¹i thÓ cã thÓ ®¸p øng nh÷ng th¸ch thøc cña sù ph¸t triÓn. Níc ta, viÖc thùc hiÖn m« h×nh nµy, trong thùc tÕ, ch¼ng nh÷ng lµ néi dông cña c«ng cuéc ®æi míi mµ h¬n thÕ na cßn lµ c«ng cô, lµ ph¬ng thøc ®Ó níc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng CNXH. NÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay chØ cã thÓ nã ®ang trong giai ®o¹n qu¸ ®«, chuyÓn tiÕp tõ nÒn kinh tÕ tËp trung, hµnh chÝnh, bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. Do vËy, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña giai ®o¹n qu¸ ®é trong nÒn kinh tÕ níc ta, ®¬ng nhiªn lµ mét vÊn ®Ò rÊt cã ý nghÜa, rÊt cÇn ®îc nghiªn cøu, xem xÐt. NhËn thøc ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓm phøc t¹p cña giai ®o¹n qu¸ ®é, chi phèi nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã, chóng ta sÏ tr¸nh ®îc nh÷ng sai lÇm chñ quan nãng véi, duy ý chÝ hoÆc nh÷ng khuynh híng cùc ®oan, m¸y mãc, sao chÐp, chÊp nhËn nguyªn b¶n kinh tÕ thÞ trêng tõ bªn ngoµi vµo. Nh chóng ta ®· biÕt, trong nÒn kinh tÕ tËp trung , bao cÊp, mäi chøc n¨ng kinh tÕ - x· héi cña nÒn kinh tÕ ®Òu ®îc triÓn khai trong qu¸ tr×nh kÕ ho¹ch ho¸ ë cÊp ®é quèc gia. TÝnh bao cÊp cña nhµ níc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña s¶n xuÊt lu th«ng, ph©n phèi kh¸ nÆng nÒ, ë níc ta tríc ®©y, chÕ ®é h¹ch to¸n, trªn thùc tÕ cßn nÆng vÒ h×nh thøc. Lîi Ých kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ lîi Ých c¸ nh©n ngêi lao ®éng, mét ®éng lùc trùc tiÕp cña ho¹t ®éng x· héi cha ®îc quan t©m ®óng møc. V× thÕ, sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ nh×n chung lµ chËm ch¹p, kÐm n¨ng ®éng. 7 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 KÓ tõ ®¹i héi §¶ng lÇn thø VI (12/1986) ®Õn nay, theo ®êng lèi ®æi míi, ®Êt níc ta ®· tõng bíc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa. Vµ ®iÒu ®ã cã ý nghÜa lµ chóng ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu hÕt søc quan träng, nh÷ng thµnh tùu cho phÐp chóng ta “ ®iÒu chØnh vµ bæ sung nhËn thøc, lµm cho quan nÞªm vÒ chñ nghÜa x· héi ngµy cµng cô thÓ: ®êng lèi chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch ngµy cµng ®ång bé, cã c¨n cø khoa häc vµ thùc tiÔn”. Nh÷ng thµnh tùu ®ã, trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh còng gi¸n tiÕp kh¶ n¨ng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong viÖc n¨ng ®éng ho¸ nÒn kinh tÕ ®Êt níc. Kinh tÕ thÞ trêng, nh chóng ta ®· biÕt lµ mét quan hÖ kinh tÕ - x· héi mµ trong ®ã s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt g¾n liÒn víi thÞ trêng, tøc lµ g¾n chÆt víi quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ, víi quan hÖ cung - cÇu. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nÐt biÓu hiÖn cã tÝnh chÊt bÒ mÆt cña ®êi sèng x· héi quan hÖ hµng ho¸. NÕu nh tríc ®©y, nÒn kinh tÕ níc ta chØ cã mét kiÓu së h÷u t¬ng ®èi thuÇn nhÊt víi hai thµnh phÇn tËp thÓ vµ quèc doanh, th× nay, cïng víi thµnh phÇn së h÷u chñ ®¹o lµ së h÷u Nhµ níc, cßn tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c. Nh÷ng h×nh thøc së h÷u ®ã, trong thùc tÕ vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ, kh«ng h¼n ®· ®ång bé víi nhau, ®«i khi chóng cßn cã m©u thuÉn víi nhau. Song vÒ tæng thÓ, chóng lµ nh÷ng bé phËn kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái ®a d¹ng vµ n¨ng ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, viÖc chóng ta bíc ®Çu sö dông thÞ trêng nh lµ mét c«ng cô, ph¬ng thøc, trªn thùc tÕ ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc c¶ vÒ phîng thøc, trªn thùc tÕ ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc c¶ vÒ ph¬ng diÖn thùc tiÔn vµ ph¬ng diÖn nhËn thøc. Mçi hµnh trang cã ý nghÜa mµ c«ng cuéc ®æi míi trang bÞ cho chóng ta s¶n xuÊt hµng ho¸ cïng víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, hiÖn ®· ®îc chóng ta hiÓu lµ kh«ng ®èi lËp víi CNXH. Víi tÝnh c¸ch lµ s¶n phÈm cña v¨n minh nh©n lo¹i, mét c¬ héi ®Ó c¸c céng ®ång më cöa, tiÕp xóc víi bªn ngoµi, kinh tÕ thÞ trêng râ rµng lµ c¸i kh¸ch quan vµ tÊt yÕu ®èi víi c«ng cuéc x©y dùng CNXH ë níc ta. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ë níc ta, thÞ trêng lµ c¨n cø, võa lµ ®èi tîng cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸. ViÖc ®iÒu tiÕt vÜ m« ®èi víi thÞ thêng, mét mÆt lµm cho nÒn kinh tÕ níc ta thùc sù trë thµnh mét thÞ trêng thèng nhÊt- thèng nhÊt trong c¶ níc vµ thèng nhÊt víi thÞ trêng thÕ giíi- mÆt 8 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 kh¸c cßn cã t¸c dông lµm cho mçi ®¬n vÞ kinh tÕ ph¶i tù kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng vµ vai trß cña m×nh trong thÞ trêng. Tuy nhiªn, nhËn ra søc m¹nh cña c¬ chÕ thÞ trêng bao nhiªu, chóng ta l¹i còng hiÓu râ h¬n bÊy nhiªu mÆt tr¸i cña nã ®èi víi sù vËn ®éng cña ®ëi sèng x· héi. Sù t¨ng trëng kinh tÕ ®¬ng nhiªn lµ mét môc tiªu cña ph¸t triÓn x· héi; nã cã kh¶ n¨ng t¹o ra ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. Nh ng t¨ng trëng kinh tÕ kh«ng nhÊt thiÕt ®i liÒn víi x· héi. Do v©y, nh÷ng quan niÖm cña §¶ng ta, ®Ó thùc hiÖn sù nghiÖp x©y dùng CNXH víi môc tiªu d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh, nÒn kinh tÕ thÞ trêng nhÊt thiÕt ph¶i cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa. 3. §Þnh híng x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta hiÖn nay. Chóng ta ®ang phÊn ®Êu x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®¹t tr×nh ®é kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn víi ®Æc trng: - HÖ thèng thÞ trêng ®îc ph¸t triÓn ®Çy ®ñ :thÞ trêng hµng ho¸ vµ dÞch vô ;thÞ trêng c«ng nghÖ , c¸c dÞch vô th«ng tin ,t vÊn ,tiÕp thÞ , ph¸p lý, tµi chÝnh, ng©n hµng, kiÓm to¸n, b¶o hiÓm, b¶o l·nh; thÞ trêng søc lao ®éng; thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng khoa häc, kü thuËt, c«ng nghÖ, thÞ trêng bÊt ®éng s¶n, thÞ trêng vèn, thÞ trêng chøng kho¸n. TÊt c¶ c¸c lo¹i thÞ trêng ®ã liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau t¹o thµnh mét chØnh thÓ h÷u c¬. HÖ thèng nµy trë thµnh ®Çu mèi mäi t¸c ®éng qua l¹i cña ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi. - Mçi thùc thÓ kinh tÕ cã lîi Ých riªng (bao gåm xÝ nghiÖp, tËp ®oµn x· héi vµ c¸ nh©n) vµ lµ chñ thÓ cña thÞ trêng, tham gia ho¹t ®éng cña thÞ trêng vµ c¹nh tranh víi nhau. - ViÖc vËn hµnh kinh tÕ-x· héi ®îc thùc hiªn trong sù kÕt hîp gi÷a ®êng lèi chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch. Víi viÖc sö dông c¸c lo¹i tÝn hiÖu kinh tÕ mµ thÞ trêng cung cÊp, viÖc lu th«ng tµi nguyªn ®îc ®iÒu tiÕt bëi th«ng tin thÞ trêng vµ kÕ ho¹ch c©n ®èi s¶n xuÊt. - Dùa trªn quy luËt thÞ trêng thèng nhÊt mµ h×nh thµnh mét trËt tù thÞ trêng, s¶n xuÊt x· héi lu th«ng, ph©n phèi vµ tiªu dïng víi sù liªn hÖ vµ ®iÒu tiÕt cña ®Çu mèi thÞ trêng, h×nh thµnh m¹ng líi s¶n xuÊt x· héi cã trËt tù. - Dùa vµo ®êng lèi, hiÕn ph¸p, ph¸p luËt vµ quy luËt vËn hµnh cña kinh tÕ thÞ trêng, chÝnh phñ thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh vµ khèng chÕ vÜ m« cÇn thiÕt, h÷u hiÖu; vËn hµnh chÝnh s¸ch kinh tÕ, ph¸p luËt kinh tÕ,chØ ®¹o kÕ 9 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ho¹ch vµ ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh cÇn thiÕt ®Ó híng dÉn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ thÞ trêng cã vai trß to lín trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi , kh«ng v× thÕ mµ “kinh tÕ thÞ trêng” lµ tÊt c¶. thùc tÕ ®æi míi 12 n¨m qua cho thÊy, bªn c¹nh t¸c ®éng tÝch cùc lµ c¬ b¶n, nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc do mÆt tr¸i cña kinh tÕ thÞ trêng g©y ra còng hÕt søc nghiªm träng, ®Æc biÖt trªn ph¬ng diÖn t tëng, ®¹o ®øc, lèi sèng. Kh«ng xem träng cuéc ®Êu tranh nh»m h¹n chÕ; kh¾c phôc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ trêng, kh«ng lµm râ giíi h¹n cÇn cã cña lÜnh vùc cã thÓ “thÞ trêng ho¸” còng lµ chÖch híng x· héi chñ nghÜa. *VÒ néi dung gi÷ v÷ng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa trªn lÜnh vùc kinh tÕ vµ néi dung kh¸i niÖm “kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta hiÖn nay,cã thÓ suy ra ®Æc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta lµ: mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt; nÒn kinh tÕ Êy lÊy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn së h÷u x· héi vµ së h÷u tËp thÓ lµm nÒn t¶ng, lÊy kinh tÕ nhµ níc lµm chñ ®¹o; lÊy viÖc thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh lµm môc tiªu. Muèn vËy nÒn kinh tÕ Êy ph¶i ®¶m b¶o: - Cã t¨ng trëng kinh tÕ cao, bÒn v÷ng, æn ®Þnh - Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi phï hîp tõng bíc víi sù t¨ng trëng kinh tÕ;. - §Æt gi¬i sù l·nh ®¹o cña ®¶ng céng s¶n gi¬i sù qu¶n lý cña mét nhµ níc thùc sù cña d©n; - LÊy viÖc gi¶i phãng søc s¶n xuÊt lµm c¨n cø chñ yÕu ®Ó ho¹ch ®Þnh c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ, h×nh thøc së h÷u; - Lµm cho kinh tÕ nhµ níc ph¸t triÓn tríc hÕt lµ vÒ chÊt ®Ó ®ãng vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ nhµ níc cïng víi kinh tÕ hîp t¸c dÇn dÇn trë thµnh nÒn t¶ng; - X¸c lËp, cñng cè vµ n©ng cao ®Þa vÞ lµm chñ cña ngêi lao ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi ngµy cµng tèt h¬n. trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ®iÒu chñ yÕu lµ t¹o ®iÒu kiÖn c«ng b»ng trong ph¸t triÓn con ngêi; võa kh«ng b×nh qu©n, võa ph¶i chó träng ®Õn tÇng líp dÔ tæn th¬ng, nh÷ng vïng khã kh¨n; -Thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi,lÊy ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lµm chñ yÕu. H¬n n÷a nÒn kinh tÕ ®ã ph¶i gãp phÇn ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng, mäi søc lùc x· héi; t¹o ®iÒu kiÖn cho mçi c¸ nh©n lµm giµu cho m×nh vµ cho toµn 10 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 x· héi; chÊp hµnh mäi ph¸p luËt,kinh doanh cã v¨n ho¸; c¹nh tranh vµ hîp t¸c mét c¸ch v¨n minh. Qua néi dung trªn cho thÊy,tÝnh ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë níc ta liªn quan tíi c¶ kiÕn tróc thîng tÇng lÉn c¬ së h¹ tÇng,liªn qua tíi c¶ quan hÖ s¶n xuÊt lÉn lùc lîng s¶n xuÊt ... §Ó d÷ v÷ng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta, nh©n tè nµo cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ? tr¶ lêi vÊn ®Ò nµy cã ngêi cho r»ng nhµ níc lµ yÕu tè chñ ®¹o trong sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng. Bëi v× kh«ng thÓ lÊy c¸i bé phËn (kinh tÕ nhµ níc) cña c¸i toµn thÓ (nÒn kinh tÕ thÞ trêng nhiÒu thµnh phÇn) ®Ó ®Þnh híng sù ph¸t triÓn cña c¸i toµn thÓ ®ã. B»ng hÖ thèng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch, hÖ thèng ®éng lùc kÝch thÝch mµ nhµ níc thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Trong hÖ thèng c«ng cô ®Ó nhµ níc thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o ®èi víi sù vËn ®éng cña kinh tÕ, kinh tÕ nhµ níc chØ lµ mét c«ng cô, dï cã thÓ ®îc xem lµ c«ng cô qua träng nhÊt. Do vËy kh«ng nªn xem kinh tÕ nhµ níc lµ chñ ®¹o. Trong giai ®o¹n ngµy nay cña thêi ®¹i, mäi nhµ níc ®Òu tham gia qu¶n lý kinh tÕ, ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ,cho nªn nãi vai trß chñ ®¹o cña nhµ níc lµ xo¸ nhoµ ranh giíi gi÷a kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vµ kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa. ThiÕt nghÜ, ph¶i t×m yÕu tè chñ ®¹o trong sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ (cã vai trß dÉn d¾t sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®Þnh híng sù ph¸t triÓn cña chóng) ngay trªn lÜnh vùc kinh tÕ. Bëi v×, trong khi kh«ng phñ nhËn vai trß t¸c ®éng m¹nh mÏ cña nhµ níc t¬i kinh tÕ, nhng suy cho cïng søc m¹nh nhµ níc còng do søc m¹nh cña kinh tÕ quyÕt ®Þnh. Trong ®iÒu kiÖn cô thÓ ë níc ta, bé phËn chñ ®¹o ®ã lµ kinh tÕ nhµ níc, VÊn ®Ò c¨n b¶n nhÊt, chñ chèt nhÊt vµ khã kh¨n nhÊt lµ lµm sao kinh tÕ nhµ níc v¬n lªn n¨m ®îc vai trß chñ ®¹o ? ®iÒu ®ã ®îc ®Æt ra trong khi kinh tÕ nhµ níc hiÖn nay vÉn cßn yÕu kÐm ngay c¶ trªn nh÷ng ph¬ng diÖn chñ yÕu nhÊt cu¶ nã: n¨ng suÊt, chÊt lîng, hiÖu qu¶. §Ó gãp phÇn kh¾c phôc t×nh h×nh ®ã, kinh tÕ nhµ níc ph¶i lµm sao kÕt hîp ®îc trong b¶n th©n m×nh c¸i m¹nh cña tËp thÓ, cña céng ®ång vµ c¸i m¹nh cña c¸ nh©n xÐt c¶ víi t c¸ch ®éng lùc lîi Ých kinh tÕ, c¶ víi t c¸ch thùc thÓ-con ngêi kinh tÕ. then chèt cña vÊn ®Ò nµy lµ t×m mét c¬ chÕ thÝch hîp v¬i nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vµ cã mét ®éi ngò c¸n bé cã ®ñ ®øc ®ñ tµi. 11 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 “Vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc” ®îc hiÓu lµ : lµm ®ßn bÈy ®Èy nhanh t¨ng trëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ;më ®êng, híng dÉn,hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn; lµm lùc lîng vËt chÊt ®Ó nhµ níc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ qu¶ lý vÜ m«;t¹o nÒn t¶ng cho chÕ ®é x· héi míi. 4. Thùc tr¹ng kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta. Chóng ta ®· chuyÓn mét bíc quan träng sang kinh tÕ thÞ trêng, nhng cha kÕt thóc bíc chuyÓn ®ã. Do vËy cßn ®an xen nh÷ng yÕu tè cña nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi. Nh÷ng yÕu tè cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng v¨n minh cßn Ýt h¬n lµ yÕu tè s¬ khai. MÆt kh¸c trong x· héi chñ ®· xuÊt hiÖn mét sè yÕu tè ®i qu¸ xa(vît khái giíi h¹n )khu«n khæ cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Nh÷ng nh©n tè cña nÒn kinh tÕ maphia, tÝnh tr¹ng th¬ng m¹i ho¸ gi¸o dôc, nh©n phÈm lµ nh÷ng thÝ dô cho sù qu¸ ®µ nh vËy. Tr×nh ®é thÊp kÐm, cha ®¹t tíi tr×nh ®é hoµn chØnh cña kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta hiÖn nay biÓu hiÖn ë chç : gi¸ c¶ hµng ho¸ dÞch vô bÞ bãp mÐo, ®éc quyÒn cßn qu¸ lín, tû gi¸ cha ph¶i do trÞ thêng quy ®Þnh; tiÒn l¬ng cha cã tÝnh thÞ trêng quyÒn kinh doanh trªn thÞ trêng cßn h¹n chÕ nhiÒu nªn mÊt kh¶ n¨ng c¹nh tranh. C¸c lo¹i thÞ trêng cßn thiÕu vµ cha ®ång bé, tríc hÕt lµ thiÕu thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng tiÒn tÖ theo ®óng nghÜa cña nã. C¸c thÓ chÕ cho thÞ trêng qu¸ thiÕu ; kh«ng it nh÷ng thÓ chÕ ®· cã cha phï hîp, thËm chÝ tr¸i víi yªu cÇu cña thÞ trêng, sù can thiÖp cña nhµ níc vµo thÞ trêng cha thËt phï hîp thËm chÝ tr¸i víi yªu cÇu cña thÞ trêng, cã t×nh tr¹ng liªn kÕt gi÷a bé phËn tho¸i ho¸ trong bé m¸y nhµ níc víi nh÷ng yÕu tè tiªu cùc cña thÞ trêng g©y ra tham nhòng, nî nÇn chång chÊt. III. nh÷ng m©u thuÉn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta : 1. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung: Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× kinh tÕ quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ: “ chÝnhtrÞ lµ sù biÓu hiÖn tËp trung cña kinh tÕ”. Trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi loµi ngêi kh«ng ph¶i bao giê còng cã vÊn ®Ò vÒ chÝnh trÞ. X· héi nguyªn thuû cha cã giai cÊp, cha cã vÊn ®Ò chÝnh trÞ. Tõ khi x· héi xuÊt hiÖn giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp vµ Nhµ níc th× vÊn ®Ò chÝnh trÞ míi h×nh thµnh. VÊn ®Ò chÝnh trÞ lµ vÊn ®Ò thuéc ®Êu tranh giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp. Trung t©m cña chÝnh trÞ lµ ®Êu tranh giai cÊp gi÷a c¸c giai cÊp, c¸c løc lîng x· héi nh»m giµnh vµ gi÷ chÝnh quyÒn nhµ níc vµ sö dông c«ng cô ®ã lµm 12 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 c«ng cô ®Ó x©y dùng vµ b¶o vÖ chÕ ®é x· héi phï hîp víi lîi Ých cña giai cÊp cÇm quyÒn. B¶n th©n vÊn ®Ò chÝnh trÞ ra ®êi hoµn toµn lµ do kinh tÕ quyÕt ®Þnh. ChÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých, mµ chØ lµ ph¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých kinh tÕ, F.Engen §· kh¼ng ®Þnh “b¹o lùc chØ lµ ph¬ng tiÖn, cßn lîi Ých kinh tÕ lµ môc ®Ých”. Trong t¸c phÈm “LótvÝch Phoib¨c vµ b¸o c¸o chung cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc”, F.Engen ®· chØ râ “®Ó tho¶ thuËn lîi Ých kinh tÕ th× quyÒn lùc chÝnh trÞ chØ ®îc sö dông lµ mét ph¬ng tiÖn ®¬n thuÇn. QuyÒn lùc chÝnh trÞ lµ c«ng cô m¹nh mÏ nhÊt ®Ó b¶o vÖ chÕ ®é x· héi. Sù thèngtrÞ vÒ chÝnh trÞ cña mét giai cÊp nhÊt ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho giai cÊp ®ã thùc hiÖn ®îc sù thèng trÞ vÒ kinh tÕ. §Êu tranh giai cÊp, vÒ thùc chÊt lµ ®Êu tranh v× lîi Ých kinh tÕ, ®îc th«ng qua ®Êu tranh chÝnh trÞ. Theo F.Engen, “ bÊt cø cuéc ®Êu tranh giai cÊp nµo còng ®Òu lµ ®Êu tranh chÝnh trÞ, xÐt ®Õn cïng, ®Òu xoay quanh vÊn ®Ò gi¶i phãng vÒ kinh tÕ”. §Ó nhÊn m¹nh vai trß cña chÝnh trÞ V.I.Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh “ chÝnh trÞ kh«ng thÓ chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu so víi kinh tÕ”. Kh¼ng ®Þnh ®ã cña Lªnin kh«ng cã nghÜa lµ phñ nh©n hoµn toµn vai trß quyÕt ®Þnh cña kinh tÕ ®èi víi chÝnh trÞ, mµ muèn nhÊn m¹nh t¸c ®éng tÝch cùc cña chÝnh trÞ ®èi víi kinh tÕ. VÊn ®Ò kinh tÕ kh«ng thÓ t¸ch rêi víi chÝnh trÞ mµ nã ®îc xem xÐt gi¶i quyÕt theo mét lËp trêng chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh. Giai cÊp nµo cÇm quyÒn còng híng kinh tÕ ph¸t triÓn theo lËp trêng chÝnh trÞ riªng cña giai cÊp ®ã nh»m phôc vô cho môc tiªu kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. Vµ lËp trêng chÝnh trÞ ®óng hay sai sÏ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, V.I.Lªnin cßn kh¼ng ®Þnh “ kh«ng cã mét lËp trêng chÝnh trÞ ®óng th× mét giai cÊp nhÊt ®Þnh nµo ®ã kh«ng thÓ nµo gi÷ v÷ng ®îc sù thèng trÞ cña m×nh vµ do ®ã còng kh«ng thÓ nµo gi÷ v÷ng ®îc sù thèng trÞ cña m×nh vµ do ®ã còng kh«ng thÓ hoµn thµnh ®îc nhiÖm vô cu¶ m×nh trong lÜnh vùc s¶n xuÊt”. Khi thÓ chÕ chÝnh trÞ kh«ng phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ th× kinh tÕ tÊt yÕu sÏ më ®êng ®i. Khi ®ã viÖc thay ®æi thÓ chÕ chÝnh trÞ cho phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn. Nh vËy, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ lµ thèng nhÊt vµ biÖn chøng víi nhau trªn nÒn t¶ng quyÕt ®Þnh lµ kinh tÕ. §©y lµ c¬ së ph¬ng ph¸p luËn quan träng trong viÖc nhËn thøc x· héi nãi chung, nhËn thøc c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam nãi riªng. Tõ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII( th¸ng 6 n¨m 1991). §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: “ vÒ quan hÖ gi÷a ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi chÝnh trÞ, ph¶i 13 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 tËp trung søc lµm tèt ®æi míi kinh tÕ, ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cÊp b¸ch cña nh©n d©n vÒ ®êi sèng, viÖc lµm vµ nhu cÇu x· héi kh¸c, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËn cña CNXH, coi ®ã lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó tiÕn hµnh ®æi míi tæ chøcvµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña hÖ thèng chÝnh trÞ, ph¸t huy ngµy cµng tèt quyÒn lµm chñ vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña nh©n d©n trªn c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi. V× chÝnh trÞ ®ông ch¹m ®Õn tÊt c¶ c¸c mèi quan hÖ ®Æc biÖt nh¹y c¶m vµ phøc t¹p trong x· héi, nªn viÖc ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ nhÊt thiÕt ph¶i trªn c¬ së nghiªn cøu vµ chuÈn bÞ rÊt nghiªm tóc, kh«ng cho phÐp g©y mÊt æn ®Þnh chÝnh trÞ dÉn ®Õn rèi lo¹n. Nhng kh«ng v× thÕ mµ tiÕn hµnh chËm trÔ ®æi míi chÝnh trÞ, nhÊt lµ vÒ tæ chøc bé m¸y vµ c¸c bé, c¸c mèi quan hÖ gi÷a §¶ng vµ Nhµ níc vµ c¸c ®oµn thÓ nh©n d©n, bëi ®ã lµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ thùc hiÖn d©n chñ”. §iÒu ®ã cho thÊy §¶ng ta ®· kh«ng t¸ch rêi ®æi míi kinh tÕ vµ ®ång thêi ®æi míi chÝnh trÞ. §¶ng ra kh¼ng ®Þnh r»ng ph¶i tËp trung søc lµm tèt ®æi míi kinh tÕ vµ ®ång thêi víi ®æi kinh tÕ ph¶i tiÕn hµnh tõng bø¬c ®æi míi chÝnh trÞ, nh÷ng ph¶i thËn träng kh«ng g©y mÊt æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. T tëng ®· ®îc tiÕp tôc ph¸t triÓn mét c¸ch râ rµng h¬n ë §¹i héi ®¹i biÓu cña toµn quèc lÇn thø VIII( th¸ng 7 n¨m 1996) cña §¶ng ta. Khi tæng kÕt c¸c bµi häc cña 10 n¨m ®æi míi, §¶ng ta kh¼ng ®Þnh ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ ngay tõ ®Çu ®æi míi kinh tÕ víi ®æi míi chÝnh trÞ. §©y lµ mét b¶i häc kh¸i qu¸t míi, hoµn toµn khoa häc. Nã võa phï hîp víi lý luËn cña chñ nghÜa M¸c- Lªnin võa phï hîp víi thùc tiÔn c«ng cuéc ®æi míi ë níc ta. Trong khi ®Ò ra ®æi míi chÝnh trÞ, §¶ng ta lu«n nhÊn m¹nh ph¶i æn ®Þnh chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ t¨ng cêng sù l·nh ®¹o cña §¶ng. §iÒu nµy tëng nh mét nghÞch lý nhng hoµn toµn cã lý vµ khoa häc. «n ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, nãi c¸ch kh¸i qu¸t lµ giai cÊp cÇm quyÒn ph¶i t¨ng cêng quyÒn lùc chÝnh trÞ cña m×nh; Nhµ níc cña giai cÊp ®ã ph¶i m¹nh vµ cã hiÖu lùc, luËt ph¸p ph¶i nghiªm minh; chÕ ®é x· héi ®· x¸c lËp ph¶i ®îc gi÷ v÷ng. §èi víi níc ta hiÖn nay, æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ thùc chÊt lµ gi÷ v÷ng vµ t¨ng cêng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng , t¨ng cêng vai trß cñ Nhµ níc XHCN, b¶o vÖ vµ x©y dùng thµnh c«ng CNXH. Thùc tiÔn thÕ giíi cho thÊy, æn ®Þnh chÝnh trÞ lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Nã t¹o ra m«i trêng ®Ó thu hót nguån ®Çu t trong níc vµ trªn thÕ giíi, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh. Nh÷ng thµnh tùu trong 10 n¨m ®æi míi võa qua ë níc ta còng kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã. 14 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Nh÷ng thµnh tùu ®ã kh«ng thÓ t¸ch rêi viÖc chóng ta gi÷ ®îc æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ l¹i kh«ng thÓ t¸ch rêi ®æi míi vÒ chÝnh trÞ. Nhng ®æi míi chÝnh trÞ kh«ng ph¶i ®æi míi v« nguyªn t¸c, mµ ®æi míi lµ ®Ó gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ t¨ng cêng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, vai trß tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ níc XHCN. §æi míi chÝnh trÞ ph¶i g¾n liÒn víi ®æi míi vÒ kinh tÕ, phï hîp víi yªu cÇu vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ th× míi cã thÓ t¨ng cêng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng vµ vai trß tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ níc XHCN, vµ nhê ®ã míi gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. Song ®æi míi vÒ kinh tÕ còng kh«ng ph¶i lµ ®æi míi mét c¸ch tuú tiÖn mµ ph¶i theo mét ®Þnh híng nhÊt ®Þnh. §ã lµ chuyÓn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang “ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN” hay lµ nãi ng¾n gän lµ kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng CNXH. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN lµ nh»m thùc hiÖn môc tiªu “ d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh”, vµ ®ã còng lµ c¬ së ®Ó gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. Tãm l¹i: æn ®Þnh vµ ®æi míi vÒ chÝnh trÞ lµ hai mÆt ®èi lËp nhng thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau. Cã æn ®Þnh th× míi ®æi míi vµ ®æi míi lµ ®iÒu kiÖn ®Ó æn ®Þnh. Hai mÆt ®ã t¸c ®éng qua l¹i víi nhau vµ g¾n bã chÆt chÏ víi ®æi míi kinh tÕ, trªn nÒn t¶ng cña ®æi míi kinh tÕ. Nh vËy, chóng ta thÊy trong qu¸ tr×nh ®æi míi ë níc ta, ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi chÝnh trÞ lu«n g¾n bã chÆt chÏ víi nhau, thèng nhÊt víi nhau, trong ®ã ®æi míi kinh tÕ lµ träng t©m, ®æi míi chÝnh trÞ ph¶i tiÕn hµnh tõng bíc phï hîp víi ®æi míi kinh tÕ, ®¸p øng yªu cÇu cña ®æi m¬i kinh tÕ. §iÒu kh¼ng ®Þnh ®ã lµ sù kh¸i qu¸t kinh nghiÖm cña 10 n¨m ®æi míi võa qua lµ kÕt qu¶ cña viÖc vËn ®éng s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ ë ViÖt Nam. Kh¸i qu¸t ®ã hoµn toµn khoa häc vµ cã gi¸ trÞ ®Þnh híng cho giai ®o¹n ph¸t triÓn tiÕp theo- giai ®o¹n ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. 2. M©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt: Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, theo ®Þnh híng XHCN ë níc ta hiÖn nay, vÊn ®Ò lùc lîng s¶n xuÊt- quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc phøc t¹p, m©u thuÉn gi÷a hai lùc lîng nµy vµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nã xÐt trªn ph¬ng diÖn triÕt häc M¸c-Lªnin, theo ®ã lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®éng, lu«n lu«n thay ®æi. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t 15 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh thÞ quan hÖ s¶n xuÊt sÏ kh«ng cßn phï hîp n÷a vµ trë thµnh yÕu tè k×m h·m lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. §Ó më ®êng cho lùc lîng s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. ChÝnh quan hÖ s¶n xuÊt tù ph¸t triÓn ®Ó phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®ã lµ quy luËt chung cho sù ph¸t triÓn x· héi. Qu¸ tr×nh m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt tiÕn tiÕn víi quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu k×m nã diÔn ra gay g¾t, quyÕt liÖt vµ cÇn ®îc gi¶i quyÕt. Nhng gi¶i quyÕt nã b»ng c¸ch nµo? ®ã chÝnh lµ c¸c cuéc c¸ch m¹ng x· héi, chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ mµ cuéc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ë níc ta lµ mét vÝ dô. Khi mét môc tiªu, mét nhiÖm vô cùc kú quan träng, thÓ hiÖn tÝnh chÊt c¸ch m¹ng cña c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay ë ViÖt Nam lµ phÊn ®Êu x©y dùng níc ta trë thµnh quèc gia c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. C«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ®Êt níc lµ chñ tr¬ng, biÖn ph¸p võa mang tÝnh c¸ch m¹ng tÝnh khoa häc ®Ó x©y dùng x· héi. Nãi ®Õn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc chÝnh lµ nãi ®Õn nÒn s¶n xuÊt tiÕn tiÕn vµ ®ã chÝnh lµ lùc lîng s¶n xuÊt tiªn tiÕn vµ ®ã chÝnh lµ lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, nãi ®Õn khoa häc, ®Õn sù anh minh, trÝ tuÖ lµ nãi ®Õn mét ph¬ng thøc tèi u ®Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá, n«ng nghiÖp l¹c hËu, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn vµ c¬ së vËt chÊt cho CNXH ®îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn. Kh«ng thÓ ¨n ®ãi mÆc r¸ch víi c¸i cuèc trªn vai céng thªm tÊm lßng céng s¶n ®Ó kiÕn thiÕt CNXH, chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Kh¼ng ®Þnh c¸i míi, ®óng ®¾n tù b¶n th©n nã ®· bao gåm c¶ ý nghÜa phñ ®Þnh g¹t bá c¶ quan niÖm cò sai lÇm vÒ ®iÒu kiÖn vµ c¸ch thøc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta. Tríc ®©y chóng ta thiÕu quan t©m ®óng møc tÇng líp trÝ thøc vµ khoa häc trong m«i trêng t¬ng quan víi ®éi ngò nh÷ng ngêi lao ®éng kh¸c. Do thÕ, hËu qu¶ tÊt yÕu ®· x¶y ra lµ khoa häc ë níc ta chËm hoÆc Ýt cã ®iÒu kiÖn m«i trêng ph¸t triÓn, ®Êt níc kh«ng tho¸t khái nÒn s¶n xuÊt nhá, n«ng nghiÖp l¹c hËu vµ còng kh«ng thÓ nãi ®Õn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. 3. M©u thuÉn gi÷a h×nh th¸i së h÷u tríc ®©y vµ trong kinh tÕ thÞ trêng: Tríc ®©y ngêi ta quan niÖm nh÷ng h×nh thøc së h÷u trong chñ nghÜa x· héi lµ: së h÷u XHCN tån t¹i díi h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. Sù tån t¹i hai h×nh thøc ®ã lµ tÊt yÕu kh¸ch quan bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö khi tiÕn hµnh c¸ch m¹ng CNXH vµ x©y dùng CNXH quyÕt ®Þnh. Sau 16 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 khi giµnh ®îc chÝnh quyÒn giai cÊp c«ng nh©n ®øng tríc hai h×nh thøc së h÷u t nh©n kh¸c nhau. Së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa vµ së h÷u t nh©n cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá. Thùc tÕ ®ßi hái giai cÊp c«ng nh©n ph¶i cã th¸i ®é vµ ph¸t triÓn gi¶i quyÕt kh¸c nhau. §èi víi h×nh thøc së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa b»ng c¸ch tíc ®o¹t hoÆc chuéc l¹i ®Ó chuyÓn th¼ng lªn sá h÷u hµng ho¸ nhá th× kh«ng thÓ dïng nh÷ng biÖn ph¸p nh trªn, mµ ph¶i kiªn tr× gi¸o dôc, thuyÕt phôc tæ chøc hä trªn c¬ së tù nguyÖn chuyÓn lªn së h÷u tËp thÓ b»ng con ®êng hîp t¸c ho¸ hai h×nh thøc. Së h÷u ®ã lµ hai con ®êng ®Æc thï tiÕn lªn CNCS cña giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng d©n tËp thÓ. C¸c h×nh thøc së h÷u tríc ®©y thêi kú qu¸ ®é chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam. H¬n mêi ®æi míi ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN ë níc ta ®· chøng minh tÝnh ®óng ®¾n cña ®êng lèi ®æi míi cña chÝnh s¸ch ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u do §¶ng ta khëi xíng vµ l·nh ®¹o toµn d©n thùc hiÖn. Thùc tiÔn ®· cho thÊy mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®¬ng nhiªn ph¶i bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u, chø kh«ng ph¶i chØ cã hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ nh quan niÖm tríc ®©y. Trong giai ®o¹n hiÖn nay nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN mµ chóng ta ®ang x©y dùng vµ ph¸t triÓn bao gåm nhiÒu h×nh thøc së c¸ thÓ vµ së h÷u hçn hîp. Trong c¸c h×nh thøc së h÷u nµy kh¸i qu¸t l¹i chØ cã hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n lµ c«ng h÷u vµ t h÷u, cßn c¸c h×nh thøc kh¸c chØ lµ h×nh thøc trung gian, qu¸ ®é hoÆc hçn hîp, ë ®©y, mçi h×nh thøc l¹i cã nhiÒu ph¬ng thøc biÓu hiÖn vÒ tr×nh ®é thÓ hiÖn kh¸c nhau. Chóng ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së cã cïng b¶n chÊt kinh tÕ theo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ n¨ng lùc qu¶n lý. VÒ së h÷u toµn d©n: Tríc ®©y ngêi ta quan niÖm së h÷u toµn d©n trïng víi së h÷u Nhµ níc. NÒn kinh tÕ cã cÊu nhiÒu thµnh phÇn th× ®¬ng nhiªn lµ nã bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u, trong ®ã kinh tÕ quèc doanh gi÷ vÞ trÝ then chèt, liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh híng cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh. Nhµ níc qu¶n lý kinh tÕ víi t c¸ch lµ c¬ quan cã quyÒn lùc ®¹i diÖn cho lîi Ých cña nh©n d©n vµ lµ ®¹i diÖn ®èi víi tµi s¶n së h÷u toµn d©n. Níc ta hiÖn nay, nh hiÕn ph¸p vµ luËt ®Êt ®ai ®· quy ®Þnh râ: “ ®Êt ®ai thuéc quyÒn së h÷u toµn d©n”. XÐt vÒ mÆt kinh tÕ ®Êt ®ai lµ ph¬ng tiÖn tån t¹i c¬ b¶n cña c¶ mét céng ®ång x· héi. XÐt vÒ mÆt x· héi ®Êt ®ai lµ l·nh thæ n¬i c 17 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 tró cña c¶ mét céng ®ång. ThÕ nhng khi xÐt trªn c¶ hai ph¬ng diÖn cã thÓ nãi r»ng ®Êt ®ai kh«ng thÓ lµ ®èi tîng së h÷u cña riªng ai. Tuy nhiªn, suy cho cïng, ®Êt ®ai còng lµ t liÖu s¶n xuÊt, hay nãi chÝnh x¸c h¬n, ®ã lµ mét bé phËn quan träng cña t liÖu s¶n xuÊt. Bëi thÕ, dï lµ ®Æc biÖt th× trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, nã vÉn ph¶i vËn ®éng theo quy luËt cña thÞ trêng vµ chÞu sù ®iÒu tiÕt cña quy luËt ®ã. ViÖc ®Êt ®ai thuéc quyÒn së h÷u toµn d©n mµ Nhµ níc lµ ngêi ®¹i diÖn së h÷u vµ qu¶n lý kh«ng hÒ m©u thuÉn víi viÖc trao quyÒn cho c¸c hé n«ng d©n, kÓ c¶ quyÒn chuyÓn nhîng, quyÒn sö dông ®Êt ®ai nÕu biÕt gi¶i quyÕt cô thÓ cô thÓ c¸c vÊn ®Ò thuéc quyÒn së h÷u, biÕt t¸ch quyÒn së h÷u toµn d©n song ngêi n«ng d©n cã thÓ ®em l¹i mét søc bËt cho sù ph¸t triÓn cña lùclîng s¶n xuÊt vµ t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ nãi chung. V¨n kiÖn §¹i héi VII cña §¶ng ta ®· chØ râ: “trªn c¬ së chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ ®Êt ®ai, ruéng ®Êt ®îc giao cho ngêi n«ng d©n sö dông l©u dµi. Nhµ níc quy ®inh b»ng luËt ph¸p c¸c vÊn ®Ò vÒ thõa kÕ chuyÓn nhîng sö dông ®Êt” (§¶ng céng s¶n ViÖt Nam v¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII- nhµ xuÊt b¶n sù thËt- Hµ Néi n¨m 1991). Nh vËy, h×nh thøc së h÷u toµn d©n ë níc ta hiÖn nay ®· ®îc x¸c ®Þnh theo néi dung míi, cã nhiÓu kh¶ n¨ng ®Ó thùc sù trë thµnh nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ. VÒ së h÷u Nhµ níc : Trong thêi kú bao cÊp tríc ®©y kh«ng chØ cã níc ta mµ cßn cã nh÷ng níc kh¸c trong hÖ thèng c¸c níc x· héi chñ nghÜa thêng ®ång nhÊt së h÷u Nhµ níc víi së h÷u toµn d©n. Do nhÇm lÉn nh vËy mµ trong mét thêi gian kh¸ l©u, ngêi ta thêng bá quªn h×nh thøc së h÷u nhµ níc chØ quan t©m ®Æc biÖt ®Õn së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ. Vµ còng bëi së h÷u toµn d©n g¾n kÕt víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ quèc doanh mµ chóng ta ra søc quèc doanh nã nÒn kinh tÕ víi niÒm tin cho r»ng chØ nh vËy míi cã chñ nghÜa x· héi nhiÒu h¬n. Thùc ra, víi quan niÖm ®ã, së h÷u toµn d©n ®· trë thµnh së h÷u kh«ng ph¶i cña mét chñ thÓ cô thÓ nµo c¶. Trong x· héi mµ nhµ níc cßn tån t¹i th× së h÷u toµn d©n cha cã ®iÓu kiÖn vËn ®éng trªn bÒ mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ noÝ chung. H×nh thøc së h÷u nhµ níc xÐt vÒ tæng thÓ, míi chØ lµ kÕt cÊu bªn ngoµi cña së h÷u. Cßn kÕt cÊu bªn trong cña së h÷u nhµ níc ë níc ta cã lÏ chñ yÕu thÓ hiÖn ë quyÒn së h÷u ®ã ë khu vùc kinh tÕ quèc doanh, khu vùc c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc. VÒ së h÷u tËp thÓ: Níc ta tríc ®©y së h÷u tËp thÓ chñ yÕu tån t¹i díi h×nh thøc HTX( gåm c¶ HTX n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp) víi néi dung lµ c¶ 18 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông ®Òu lµ cña chung mµ cac x· viªn lµ chñ së h÷u chÝnh. V× vËy víi h×nh thøc së h÷u nµy, quyÒn mua vµ b¸n hoÆc chuyÓn nhîng t liÖu s¶n xuÊt, trong thùc tÕ s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ ë níc ta diÔn ra hÕt søc phøc t¹p. QuyÕn cña c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt thêng rÊt h¹n chÕ, song ®«i khi l¹i cã t×nh tr¹ng l¹m quyÒn. Sù kh«ng x¸c ®Þnh, sù nhËp nh»ng víi quyÒn së h÷u nhµ níc vµ së h÷u t nhan tr¸ h×nh còng lµ hiÖn tîng phæ biÕn. §Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ã, trong bèi c¶nh cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn mua b¸n vµ chuyÓn nhîng t liÖu s¶n xuÊt ®èi víi c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt kinh doanh. ChØ cã nh vËy th× së h÷u tËp thÓ míi cã thÓ trë thµnh h×nh thøc së h÷u cã hiÖu qu¶. Chóng ta ®· biÕt, HTX kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc riªng cã, ®Æc trng cho CNXH, nhng nã lµ mét h×nh thøc së h÷u kinh tÕ tiÕn bé trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi. V× vËy, chóng ta duy tr× vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a h×nh thøc së h÷u nµy khi x©y dùng chñ nghÜa x· héi nh V.I.Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh”. ChÕ ®é cña ngêi x· viªn hîp t¸c x· v¨n minh lµ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa”. HTX lµ nhu cÇu thiÕt thùc cña nÒn kinh tÕ hé gia ®×nh cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. Khi lùc lîng s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhá ph¸t triÓn tíi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, nâ sÏ thóc ®Çy qu¸ tr×nh hîp t¸c. Trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, c¸c nhu cÇu vÒ vèn, cung øng vËt t, tiªu thô s¶n phÈm ®ßi hái c¸c hé s¶n xuÊt ph¶i hîp t¸c víi nhau míi cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn. ChÝnh nhu cÇu ®ã ®· liªn kÕt nh÷ng ngêi lao ®éng l¹i víi nhau lµm n¶y sinh quan hÖ së h÷u tËp thÓ. Thùc tiÔn cho thÊy, ë níc ta hiÖn nay ®· cã nh÷ng h×nh thøc HTX kiÓu míi ra ®êi do nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¬ chÕ thÞ trêng” HTX ®îc tæ chøc trªn c¬ së ®ãng gãp cæ phÇn vµ sù tham gia lao ®éng trùc tiÕp cña x· viªn, ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ theo cæ phÇn, mçi x· viªn cã quyÒn nh nhau ®èi víi c«ng viÖc chung”( §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, v¨n kiÖn §¹i héi ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII- Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi-1996). §iÒu nµy cho thÊy kÕt cÊu bªn trong cña së h÷u tËp thÓ ®· thay ®æi phï hîp víi h×nh thøc thùc tiÔn ë ®Êt níc ta hiÖn nay. 4. M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ môc tiªu x©y dùng con ngêi XHCN Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cho r»ng muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi tríc hÕt ph¶i cã con ngêi XHCN. YÕu tè con ngêi gi÷ vai trß cùc kú quan träng 19 Đinh Sơn Tùng – CH17H Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng, bëi con ngêi lµ chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, cña mäi nguån lùc cña c¶i vËt chÊt v¨n ho¸. Con ngêi ph¸t triÓn cao vÒ trÝ tuÖ, cêng tr¸ng vÒ thÓ chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc lµ ®éng lùc cña sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi, lµ môc tiªu cña CNXH. Chóng ta ph¶i b¾t ®Çu tõ con ngêi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t. Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét lo¹i h×nh kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a con ngêi víi con ngêi ®îc biÓu hiÖn th«ng qua thÞ trêng, tøc lµ th«ng qua viÖc mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸ tiÒn tÖ trªn thÞ trêng. Trong kinh tÕ thÞ trêng, c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ ph¸t triÓn, më réng, bao qu¸t trªn mäi lÜnh vùc, cã ý nghÜa phæ biÕn ®èi víi ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng. Do nÈy sinh vµ ho¹t ®éng mét c¸ch kh¸ch quan trong ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh. Kinh tÕ thÞ trêng ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ v¨n minh vµ ph¸t triÓn x· héi lµ nh©n tè ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, t¨ng trëng kinh tÕ, thóc ®Èy x· héi tiÕn lªn. tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ trêng còng cã nh÷ng khuyÕt tËt nh sù c¹nh tranh l¹nh lïng, tÝnh tù ph¸t mï qu¸ng dÉn ®Õn sù ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp, khñng ho¶ng chu kú. XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y, chóng ta ®· thÊy r»ng ®æi míi ë níc ta hiÖn nay kh«ng thÓ x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ngêi nÕu thiÕu yÕu tè kinh tÕ thÞ trêng. Do hËu qu¶ cña nhiÒu n¨m chiÕn tranh, cña nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp… nÒn kinh tÕ níc ta ®· tôt hËu nghiªm träng so víi khu vùc vµ quèc tÕ. Trong bèi c¶nh ®ã, kinh tÕ thÞ trêng lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan träng ®a nÒn kinh tÕ níc ta ra khái khñng ho¶ng vµ ph¸t triÓn, phôc håi s¶n xuÊt, ®Èy m¹nh tèc ®é t¨ng trëng b¾t kÞp bíc tiÕn cña thêi ®¹i. Trªn c¬ së ®ã, ®êi sèng cña nh©n d©n ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn vµ n©ng cao, nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vËt chÊt c¬ b¶n nhanh chãng. Con ngêi kh«ng thÓ cã c¬ thÓ khoÎ m¹nh nÕu thiÕu ¨n, thiÕu mÆc, thiÕu c¸c ®iÒu kiÖn y tÕ hiÖn ®¹i ®Ó ch¨m sãc gi÷ g×n søc khoÎ. Con ngêi kh«ng thÓ cã trÝ tuÖ minh mÉn, ph¸t triÓn nÕu c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng häc tËp nghiªn cøu khoa häc kh«ng ®îc ®¸p øng. ViÖc x©y dùng, cñng cè, hoµn thiÖn cã chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN còng ®ång nghÜa víi viÖc t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chiÕn lîc x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ngêi cho thÕ kû XXI. Trong nh÷ng n¨m qua, kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®· ®îc nh©n d©n hëng øng réng r·i vµ ®i vµo cuéc sèng rÊt nhanh chãng, gãp phÇn kh¬i dËy nhiÒu tiÒm n¨ng s¸ng t¹o, lµm cho nÒn kinh tÕ sèng ®ång h¬n, bé mÆt thÞ trêng ®îc thay ®æi vµ s«i ®éng h¬n. §©y lµ nh÷ng kÕt qu¶ ®óng ®¾n c¸c quy 20 Đinh Sơn Tùng – CH17H