Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Cơ sở văn hóa Việt Nam
Bài thu hoạch
Đề tài: Kiến trúc tôn giáo tâm linh “Chùa Hương”.
I.
Khái quát:
Chùa Hương là cách nói trong dân gian, trên thực tế chùa Hương hay
Hương Sơn là cả một quần thể văn hóa - tôn giáo Việt Nam, gồm hàng chục
ngôi chùa thờ Phật, vài ngôi đền thờ thần, các ngôi đình, thờ tín ngưỡng
nông nghiệp. Trung tâm chùa Hương nằm ở xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức,
Hà Nội, nằm ven bờ phải sông Đáy. Trung tâm của cụm đền chùa tại vùng
này chính là chùa Hương nằm trong động Hương Tích hay còn gọi là chùa
Trong.
Ngôi chùa được xây dựng với quy mô chính vào khoảng cuối thế kỷ 17.
II.
Kiến trúc:
Đường xuống hang chùa là một dốc gồm 120 bậc lát đá. Vách trước cửa
động có năm chữ Hán“Nam thiên đệ nhất động” khắc năm 1770, là bút tích
của Tĩnh Đô Vương - Trịnh Sâm (1767-1782).
Vào trong động vẻ đẹp lạ thường của những nhũ đá tưởng như những
công trình điêu khắc tuyệt tác của thiên nhiên. Nhũ đá ở đây có khối to, có
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
khối nhỏ, có cái đẹp ở toàn khối, có cái đẹp ở dáng dấp tinh vi, có cái rủ từ
trên trần xuống, có cái mọc từ dưới đất lên. Tất cả đều tùy theo hình dáng
mà được đặt những cái tên rất trần thế, biểu hiện những mơ ước của con
người. Trước hết là Đụn Gạo đồ sộ, bước vào cửa động đã trông thấy. Gạo là
cái quan trọng hàng đầu nên Đụn Gạo trong động nhà Phật cũng ở vào vị trí
hàng đầu. Dưới chân Đụn Gạo có một hõm đá nhỏ xíu gọi là Cối Giã. Gần
Đụn Gạo là Núi Cô và Núi Cậu. Núi Cô nhỏ hơn Núi Cậu nhưng giống nhau
ở chỗ có những hình em bé nằm nghiêng, nằm sấp hoặc đang bò lổm ngổm,
đầu nhẵn thín. Núi Cậu ngang tầm với Sữa Mẹ quanh năm suốt tháng rỏ
xuống không ngừng.
Cùng một hàng dọc với Núi Cô, Núi Cậu và lui vào phía trong là Cây
Bạc, Cây Vàng ngồn ngộn chất chứa những hình tròn như những đồng tiền
vàng bạc lấp lánh. Vào trong góc động gần tận cùng sẽ thấy Chuồng Lợn,
Ao Bèo, Nong Tằm, Né Kén... Toàn là những hình ảnh bằng nhũ đá. Trên
trần động thạch nhũ còn nhô ra thành hình chín đầu rồng sinh động gọi là tòa
Cửu Long.
Giá trị nhất về mặt nghệ thuật điêu khắc, không những trong chùa Hương
mà kể cả trong toàn bộ hệ thống chùa chiền ở Hương Sơn là pho tượng Phật
Quan Âm bằng đá xanh tạc vào thời Tây Sơn. Pho tượng bằng đá, có dáng
người thon thon, mặt trái xoan, nét thanh tú, đầu đội mũ Tì Lư (tức là mũ Bồ
Tát) nhưng lại có búi tóc và tóc mai, sau lưng có hai món tóc buông xuống.
Tượng ngồi ở tư thế đặc biệt, tay phải cầm viên ngọc minh châu, chân trái
duỗi, đặt trên một bông sen nở, chân phải co, dưới chân cũng có một bông
sen. Theo bài ký khắc trên đá năm 1806 thì pho tượng này được tạc năm
1793.
Trong động Hương Tích còn có quả chuông đồng cao 1,24 m, đường kính
đáy 0,63 m đúc năm Thịnh Đức thứ 3 (1655).
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Chùa Hương là thắng cảnh có doanh thu lớn trong ngành du lịch.
III.
Danh lam thắng cảnh:
Danh thắng Hương Sơn bao gồm cả một quần thể: núi non, sông suối,
làng mạc, chùa chiền, hang động... nằm quanh dãy núi Hương Tích, phía bắc
rặng Trường Sơn, rộng hàng ngàn héc ta. Quần thể danh thắng Hương Sơn
hình thành ba tuyến chính:
* Tuyến Hương Tích: Gồm có Suối Yến, đền Trình, cầu Hội, chùa Thanh
Sơn, Hương Ðài, Thiên Trù, Hinh Bồng, chùa Tiên, Giải Oan, đền Cửa
Võng, động Hương Tích.
- Suối Yến: Trong thắng cảnh Hương Sơn, các dòng suối và núi non ở đây
đã tạo nên cảnh "sơn thuỷ hữu tình" như mộng, như mơ, đặc biệt là suối
Yến. Suối Yến mang một vẻ đẹp hiền hoà, buông thả giữa hai triền núi.
Ðường suối dài khoảng 3km với khúc thẳng, khúc quanh, cho ta cảm giác
như dòng suối này dài vô tận. Vào mùa lễ hội, dòng suối hiền hoà bỗng sôi
động hẳn lên, bởi những con thuyền thoi thong thả chở khách vào vãn cảnh
đẹp và lễ phật. Lên thuyền từ Bến Ðục, theo dòng suối Yến, du khách có thể
thư thái thả hồn mình hoà quyện cùng thiên nhiên. Phía bên trái là núi Ðụn,
trông tựa như một đụn thóc; gần núi Ðụn là núi Soi trông giống như một con
kỳ lân nên còn gọi là núi Lân; cạnh núi Soi là núi Ái và núi Phượng đang
dang rộng cánh (cánh là hai chỏm núi) mà đầu và mỏ Phượng là chùa và
động Thanh Sơn; đi quá lên một chút là núi Ðổi Chèo giống hình một con
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
trăn lớn đang bò trên mặt nước; gần đó là núi Bưng và núi Voi với những
truyền thuyết thật thú vị vì Hương Sơn có tới chín chín ngọn núi quay đầu về
động Hương Tích, riêng có một ngọn núi có hình dáng con voi quay đầu ra,
quay mông vào. Giận quá, Hộ Pháp lấy gươm phạt vào một mảng mông của
tên voi nên bây giờ núi Voi vẫn bị sạt mất một mảng; qua núi Voi, đến núi
Mâm Xôi. Phía bên phải, từ ngoài vào là núi Ngũ Nhạc có Ðền Trình. Du
khách dừng chân vài phút để ghé vào thắp hương, trình lễ với sơn thần. Ði
tiếp là núi Dẹo, núi Phòng Sư, hang Sơn Thuỷ Hữu Tình, hang Trâu, Cầu
Hội, Thung Dâu... Và chỗ cuối cùng của dòng suối Yến là rừng Vài và núi
Nhà Lang Lão Tác. Từ điểm này du khách xuống thuyền và bắt đầu lựa chọn
tuyến du lịch của mình.
- Chùa Thiên Trù: Chùa còn có tên gọi là chùa Trò, trước đây chỉ là một thảo
am nhỏ do Hoà thượng Vân Thuỷ Thiền Thiên Trần Ðạo Viên Quang chân
sáng lập. Trong kháng chiến chống Pháp chùa đã bị phá huỷ. Sau năm 1954
chùa được xây dựng lại. Năm 1991, Tam bảo Thiên Trù được xây dựng lại
to đẹp như ngày nay. Bên phải chùa là vườn tháp, nơi cất giữ xá lị của các vị
Tổ sư quy tịch tại đây. Sau chùa, bên sườn núi còn có toà " Thiên thuỷ tháp",
bên trái có chiếc hồ hình bán nguyệt. Sau khi vào chùa lễ Phật, du khách
nghỉ ngơi lấy sức để tiếp tục cuộc hành trình mới.
- Chùa Tiên Sơn: Từ Thiên Trù (chùa Ngoài) rẽ phải, theo một con đường
nhỏ men sườn núi lối đi vào chùa Trong, khoảng hơn 1km là tới chùa Tiên
Sơn. Chùa được dựng trên một ngọn núi cao. Chùa nhỏ, xinh, cổng tam
quan vút cao như sắp bay lên. Chùa ở trong động gọi là động Núi Tiên, thờ
Phật Bà Quan Thế Âm. Trong động có những nhũ đá rủ xuống với nhiều
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
dáng vẻ khác nhau. Có những nhũ đá khi gõ vào thì nổi lên tiếng tiêu thiền
nhã nhạc du dương.
- Chùa Giải Oan: Vẫn trên đường vào chùa Trong, rẽ tay trái là chùa Giải
Oan. Chùa do Sư Tổ Thông Dụng huý Thám pháp danh Cương Trực đời
thứ 2 khai sáng. Chùa được dựng ở lưng chừng núi Long Tuyền, lúc đầu
chỉ là một thảo am nhỏ bằng tre gỗ đơn sơ. Chùa đã qua trùng tu vào các
năm 1928, 1937. Năm 1995, chùa được tu bổ thêm am Từ Vân, kè lại sân
chùa. Chùa là nơi thờ phụng đức Bồ Tát Quan Thế Âm. Hiện nay am Từ
Vân còn lưu giữ được pho tượng Tứ Tý Quan Âm được đúc vào thế kỷ 18.
Trong chùa có giếng Thanh Trì trong suốt không bao giờ cạn. Tương
truyền đây chính là nơi đức Chúa Ba (Bồ Tát Quan Âm Diệu Thiện) đã
dùng để tắm, tẩy sạch bụi trần ai, trước khi đi vào cõi phật. Từ đó giếng
này được gọi là giếng Giải Oan, khách đi lễ thường múc nước nước uống
để cầu mong giải thoát khỏi mọi nỗi oan ức trên đời. Chùa Giải Oan có
kiến trúc hài hoà, nằm giữa cảnh thiên nhiên thanh tao u tịch, càng làm
tăng thêm vẻ tôn nghiêm, huyền bí. Du khách đến đây được uống dòng
nước mát lạnh của giếng Thanh Trì, như quên đi những ưu tư của đời
thường khi hành hương về cõi Phật.
- Động Hương Tích: Từ chùa Giải Oan, du khách lại tiếp tục cuộc hành
trình khoảng 2,5km lên động vào chùa Hương Tích (còn gọi là chùa
Trong). Ðường lên động có nhiều chỗ quanh co, lúc lên dốc, lúc xuống
dốc. Càng gần tới động thì dốc càng cao. Lên tới bậc đá cao nhất đứng nhìn
xuống, du khách sẽ nhìn thấy một vòm hang rộng, sâu, hun hút trông giống
như hàm của một con rồng, đó là động Hương Tích. Qua cổng, đi xuống
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
120 bậc đá là vào tới lòng động. Ngay ở khoảng giữa, gần cửa ra, vào, có
một nhũ đá gọi là "đụn gạo". Ði sâu vào một chút có một lối lên Trời và
một lối xuống âm phủ. Trong động, những măng đá, nhũ đá rủ xuống tạo
thành muôn hình vạn dạng, người xưa thoả sức để đặt tên: nong tằm, né
kén, chuồng lợn, ao bèo, cây vàng, cây bạc, đầu cô, đầu cậu... Bên cạnh
những công trình điêu khắc thiên nhiên còn có những công trình điêu khắc
nhân tạo, giá trị nhất là pho tượng Phật Bà Quan Thế Âm bằng đá xanh tạc
vào thời Tây Sơn. Hương Tích là một động đẹp nổi tiếng và đã được chúa
Trịnh Sâm (thế kỷ 17) tự tay đề năm chữ Hán lên cửa động: "Nam Thiên đệ
nhất động" (Ðộng đẹp nhất trời Nam).
* Tuyến Long Vân: Gồm có động và chùa Long Vân, động Tiên, động
Người Xưa, chùa Cây Khế, Hinh Bồng Tự.
Chùa Long Vân: Sau khi vào đặt lễ ở đền Trình, xuống đò đi tiếp, du
khách sẽ thấy dòng suối rẽ đôi, phía phải là đường vào Hương Tích, phía
trái là đi vào động và chùa Long Vân. Chùa nằm ở trên sườn núi, một nửa
lấp sau núi Ân Sơn, một nửa lộ ra giữa rừng cây xanh biếc, mây trắng quấn
quýt quanh năm. Chùa được xây dựng vào năm 1920. Ðộng Long Vân
cũng được khai tạo vào thời gian này. Ðộng tuy nhỏ nhưng lam khói quanh
năm nên lúc nào cũng tạo cho du khách cảm giác thần tiên thoát tục.
* Tuyến chùa Tuyết: Gồm có đền trình Phú Yên, chùa Tuyết Sơn, chùa
Cả, Bảo Ðài, đền Mẫu, đền Thượng, động Ngọc Long...
Chùa Tuyết Sơn: Sau khi vào chùa Thiên Trù, theo con đường nhỏ men
sườn núi, rẽ trái, đi phía nam khoảng 4km là tới khu Tuyết Sơn. Ðây là một
quần thể đẹp thứ hai sau động Hương Tích. Suối Tuyết tuy nhỏ nhưng
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
nước trong xanh, uốn lượn quanh co như một con rồng đang bò sâu vào
trong dãy núi cao chất ngất. Ðiểm dừng đầu tiên trong tour du lịch này là
vào thắp hương, trình lễ ở đền Trình Phú Yên. Sau đó vào Bảo Ðài cổ sái
để lễ phật, nghe kinh. Chùa Bảo Ðài có phong cảnh phong quang u tịch.
Trong chùa có toà Cửu Long có giá trị mỹ thuật khá cao.Ði tiếp là đến
động Ngọc Long. Ðộng Ngọc Long không rộng lắm nhưng có những nét
đẹp độc đáo. Trong động, ánh sáng mờ ảo, nhũ đá, măng đá rủ xuống trông
như những ổ rồng quấn quýt. Ðẹp nhất vẫn là pho tượng Bồ Tát Quan Thế
Âm tạc liền vào vách đá với vẻ mặt rất từ bi, nhân hậu.
IV.
Lễ hội Chùa Hương:
Lễ hội chùa Hương hay Trẩy hội chùa Hương là một lễ hội của Việt Nam
ở Mỹ Đức, Hà Nội, trong khu thắng cảnh Hương Sơn. Du khách được xem
hành trình về một miền đất Phật - nơi Quan Thế Âm Bồ Tát ứng hiện tu
hành. Đây là một lễ hội lớn, cùng với lễ hội chùa Yên Tử và lễ hội chùa Bái
Đính là những lễ hội gây được tiếng vang lớn ở miền Bắc, thể hiện ở sự quá
tải số lượng các phật tử tham gia hành hương.
1. Thời gian: Trong 3 tháng, bắt đầu từ tháng 1 đến tháng 3 âm lịch, đỉnh
cao của lễ hội là từ rằm tháng riêng đến 18 tháng hai âm lịch.
2. Khai hội Chùa Hương: Trước ngày mở hội một ngày, tất cả các đền,
chùa, đình, miếu đều khói hương nghi ngút, không khí lễ hội bao trùm
cả xã Hương Sơn. Mở đầu đội múa Lân sẽ múa một màn chào mừng
du khách và các Phật tử từ khắp nơi.
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
3. Phần lễ Chùa Hương: Lễ thực hiện rất đơn giản, có nghiêng về
"thiền". Nhưng ở chùa ngoài lại thờ các vị sơn thần thượng đẳng với
đủ màu sắc của đạo giáo. Đền Cửa Vòng là "chân long linh từ” thờ bà
chúa Thượng Ngàn, là người cai quản cả vùng rừng núi xung quanh
với cái tên là "tì nữ tuý Hồng" của sơn thần tối cao. Chùa Bắc Đài,
chùa Tuyết Sơn, chùa Cả và đình Quân thờ ngũ hổ và tín ngưỡng cá
thần. Chùa Trong có lễ dâng hương, gồm hương, hoa, đèn, nến, hoa
quả và thức ăn chay. Lúc cúng có hai tăng ni mặc áo cà sa mang đồ lễ
chay đàn rồi mới tiến dùng đồ lễ lên bàn thờ. Trong lúc chạy đàn, hai
vị tăng ni múa rất dẻo và đẹp mắt. Từ ngày mở hội cho đến hết hội,
chỉ thỉnh thoảng mới có sư ở các chùa trên đến gõ mõ tụng kinh chừng
nửa giờ tại các chùa, miếu, đền. Còn hương khói thì không bao giờ
dứt.
4. Phần hội Chùa Hương: Nét thanh tịnh của miền đất Phật đã tạo cho
con người, cảnh vật hòa lẫn vào không gian khi vào hội, Đường vào
chùa Hương tấp nập vào ra hàng trăm thuyền, cộng thú vui ngồi
thuyền vãng cảnh lạc vào non tiên cõi Phật. Con người được hòa nhập
vào núi vãn cảnh chùa chiền và bắt đầu hành trình mới - hành trình leo
núi. Leo núi chơi hang, chơi động. Cuộc leo núi tạo ra trong con
người tâm lý kỳ vọng, muốn vươn lên đến cái đẹp. Và sự kỳ vọng cái
đẹp hẳn sẽ làm cho con người thêm phần sảng khoái tin yêu cuộc đời
này hơn. Ðường núi từ chùa Ngoài vào chùa Trong lúc nào cũng tấp
nập.
5. Một số vấn đề khi đi lễ hội:
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
- Rác thải: Du khách vào hội vứt rác bừa bãi, trên bờ lẫn dưới sông Yến.
Ban quản lý đã có rất nhiều biển, băng rôn cấm xả rác, đặt các thùng rác.
Các thùng rác được đặt ít, thùng nhỏ nên lượng rác đưa vào quá tải trước
lượng rác khổng lồ. Nhưng chủ yếu các động tác có trách nhiệm của du
khách vẫn thờ ơ.
- Đò chở khách: Các chuyến đò vì lượng người quá đông thường chở
người quá quy định, tắc đò diễn ra thường xuyên. Một số tình trạng chủ
đò lừa lấy tiền trước, khách ngồi chờ nhưng lại không thấy chủ đò lại.
- Nhà vệ sinh: Chủ yếu không được quy hoạch, nên các hộ gia đình tự
làm phục vụ khách có thu phí. Các dạng này cũ kỹ và bẩn thỉu, nhiều
khách ngại vì bẩn nên vẫn tiểu tiện bậy bạ.
- Người làm đường: Do lượng người vào đi lễ đông, có những người làm
tự tiện phát cỏ làm đường tắt đãn vào các lối. Tự tiện đứng thu tiền do
mình tạo ra, mà không có ai ngăn cấm.
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
V.
Kết bài:
Chùa Hương là một kiến trúc tôn giáo quan trọng cần được bảo tồn chu
đáo. Chùa Hương được xây dựng với lối kiến trúc khá là tinh vi. Mang theo
những dấu ấn mấy trăm năm lâu đời, Chùa Hương đóng vai trò rất linh
thiêng trong tâm tưởng mỗi con người Việt Nam theo Phật giáo. Bên cạnh
vai trò tâm linh tôn giáo của mình, Chùa Hương còn có những danh lam
thắng cảnh tuyệt đẹp khiến khách tứ phương đến đây chiêm ngưỡng đều
phải ngỡ ngàng. Hằng năm du khách đều tấp nập đến với lễ hội chùa Hương.
Đây như một hoạt động tâm linh không thể thiếu của người Việt. Xuyên suốt
thời gian diễn ra lễ hội cũng xảy ra rất nhiều những bất cập về dịch vụ nơi
đây, các hoạt động lợi dụng lòng tin tâm linh của du khách để lừa đảo, các
hàng quán mọc lên nhan nhản một cách trái phép với các cách chế biến món
ăn không đảm bảo vệ sinh v.v… Và đặc biệt đáng lo ngại nhất trong mùa lễ
hội Chùa Hương là ý thức của du khách về giữ gìn vệ sinh, môi trường và
bảo vệ di tích. Vì vây, mỗi người dân Việt Nam cần có ý thức hơn về việc
bảo vệ tài sản di tích chung, đồng thời cũng nên có tầm nhận thức và hiểu
biết sâu sắc hơn về tín ngưỡng tôn giáo để tránh việc nhẹ dạ cả tin mà bị lừa
đảo khiến đôi khi tiền mất tật mang.
10