Tài liệu Lý luận hình thái kinh tế xã hội và vận dụng nó trong quá trình đổi mới kinh tế xã hội ở việt nam

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµ vËn dông nã trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ - x· héi ë ViÖt nam Lêi më ®Çu Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi, x· héi ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n lÞch sö nèi tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao. Khi s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh th× c¸ch thøc s¶n xuÊt cña con ngêi còng ®îc ®æi míi: kü thuËt s¶n xuÊt c¶i tiÕn, n¨ng suÊt lao ®éng ®îc n©ng cao, quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng thay ®æi. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö gäi c¸ch thøc s¶n xuÊt víi néi dung trªn lµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Mçi khi xuÊt hiÖn mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi th× x· héi l¹i cã nhiÒu thay ®æi c¬ b¶n: kÕt cÊu kinh tÕ x· héi thay ®æi, nh÷ng quan hÖ x· héi vÒ c¸c mÆt chÝnh trÞ, t tëng, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc còng biÕn ®æi theo. §ã lµ sù tiÕn bé x· héi, tiÕn bé x· héi lµ sù vËn ®éng theo híng tiÕn lªn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, lµ sù thay thÕ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy b»ng h×nh th¸i x· héi kh¸c cao h¬n mµ gèc rÔ s©u xa cña nã lµ sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña lùc lîng s¶n xuÊt. §èi víi ViÖt Nam, tõ mét nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng muèn tho¸t khái nghÌo nµn, l¹c hËu vµ nhanh chãng ®¹t tíi tr×nh ®é cña mét níc ph¸t triÓn th× tÊt yÕu còng ph¶i ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc nh lµ “mét cuéc c¸ch m¹ng toµn diÖn vµ s©u s¾c trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi”. Mµ c¬ së lý luËn s©u xa cña “cuéc c¸ch m¹ng toµn diÖn vµ s©u s¾c” ®ã chÝnh lµ häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn ®ã, em ®· chän ®Ò tµi “ Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµ vËn dông nã trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ - x· héi ë ViÖt nam “. Em xin ch©n thµnh c¸m ¬n sù híng dÉn chu ®¸o nhiÖt t×nh 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cña c¸c thÇy c« gi¸o, ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o ®· gióp em hoµn thµnh tèt bµi tiÓu luËn nµy. PhÇn thø nhÊt Lý luËn chung vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. I. CÊu tróc cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi: 1.S¶n xuÊt vËt chÊt vµ vai trß cña nã ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi: C¸c M¸c ®· nªu lªn mét ch©n lý lµ: con ngêi tríc hÕt ph¶i sèng råi míi nãi ®Õn c¸c ho¹t ®éng kh¸c nh chÝnh trÞ, v¨n hãa, t tëng. Muèn tån t¹i, con ngêi ph¶i cã l¬ng thùc ®Ó ¨n, v¶i ®Ó mÆc, nhµ ®Ó ë cïng víi nhiÒu thø cÇn thiÕt kh¸c n÷a. Nh÷ng thø nµy kh«ng cã s½n trong tù nhiªn mµ do con ngêi s¶n xuÊt ra, do con ngêi t¸c ®éng vµo tù nhiªn c¶i biÕn c¸c d¹ng vËt chÊt ®Ó t¹o cña c¶i vËt chÊt cho ®êi sèng x· héi. Con ngêi s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt, ®ã lµ yªu cÇu kh¸ch quan cña sù sinh tån x· héi. S¶n xuÊt vËt chÊt kh«ng nh÷ng lµ c¬ së cho sù sinh tån cña x· héi mµ cßn lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh lªn tÊt c¶ c¸c h×nh thøc quan hÖ x· héi kh¸c nh quan hÖ x· héi vÒ Nhµ níc, chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, nghÖ thuËt... MÆt kh¸c, s¶n xuÊt cßn lµ c¬ së cho sù tiÕn bé x· héi. Nã kh«ng ngõng tiÕn lªn tõ thÊp ®Õn cao víi kü thuËt ngµy cµng hiÖn ®¹i, tinh vi h¬n. Nh vËy, s¶n xuÊt x· héi lµ ho¹t ®éng ®Æc trng riªng cã cña con ngêi vµ x· héi loµi ngêi, ®ã lµ c¸i ph©n biÖt sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a x· héi loµi ngêi vµ loµi sóc vËt. S¶n xuÊt x· héi bao gåm s¶n xuÊt vËt chÊt, s¶n xuÊt tinh thÇn vµ s¶n xuÊt ra b¶n th©n con ngêi.trong hiÖn thùc, ba qu¸ tr×nh nµy 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cña s¶n xuÊt kh«ng t¸ch biÖt víi nhau, trong ®ã s¶n xuÊt vËt chÊt gi*÷ vai trß nÒn t¶ng, lµ c¬ së cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÎn x· héi, vµ xÐt ®Õn cïng th× s¶n xuÊt vËt chÊt quy ®Þnh vµ quyÕt ®Þnh toµn bé ®êi sèng x· héi. 2.Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ gi÷a hai nh©n tè cña mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt: Nh ta ®· biÕt, s¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña ®êi sèng x· héi. Nhng trong tõng thêi kú kh¸c nhau, s¶n xuÊt tiÕn hµnh theo nh÷ng ph¬ng thøc kh¸c nhau. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸ch thøc con ngêi lµm ra cña c¶i vËt chÊt. §ã lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt, kÕt cÊu cña x· héi, quyÕt ®Þnh sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña x· héi. Tuy nhiªn, bÊt kú mét phu¬ng thøc s¶n xuÊt nµo còng gåm hai mÆt: lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt: a, Lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ngêi vµ giíi tù nhiªn, nã bao gåm t liÖu s¶n xuÊt vµ ngêi lao ®éng.Ngêi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, biÕt sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt ®¸p øng nhu cÇu x· héi. T liÖu s¶n xuÊt bao gåm ®èi tîng lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng. §èi tîng lao ®éng lµ tÊt c¶ nh÷ng c¸i mµ lao ®éng t¸c ®éng vµo, nh lµ: ruéng ®Êt lµ ®èi tîng cña ngêi n«ng d©n... Cßn t liÖu lao ®éng lµ tÊt c¶ nh÷ng vËt ®îc con ngêi ®Æt gi÷a m×nh víi ®èi tîng lao ®éng, dïng ®Ó chuyÓn t¸c ®éng cña con ngêi vµo ®èi tîng lao ®éng. Trong t liÖu lao ®éng th× c«ng cô lao ®éng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, lµ thíc ®o cña loµI ngêi lµm chñ thiªn nhiªn. T¹o ra c«ng cô lao ®éng cã hiÖu suÊt ngµy cµng cao lµ néi dung chÝnh cña tiÕn bé kü thuËt. 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 b, Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ gi÷a ngêi vµ ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, lµ quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt tiªu biÓu cho b¶n chÊt kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh, vµ nã bao gåm ba mÆt: -Quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, bao gåm hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n lµ së h÷u t nh©n t liÖu s¶n xuÊt vµ së h÷u x· héi t liÖu s¶n xuÊt. -Quan hÖ vÒ mÆt qu¶n lý, hay cßn gäi lµ quan hÖ trao ®æi ho¹t ®éng gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. -Quan hÖ vÒ ph©n phèi s¶n phÈm s¶n xuÊt ra Trong ba mÆt nãi trªn th× quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi nh÷ng quan hÖ kh¸c, mÆc dï quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm lµ quan hÖ lîi Ých c¬ b¶n. Cã thÓ hiÓu râ cÊu tróc cña mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt qua s¬ ®å díi ®©y: Ph¬ng thøc s¶n xuÊt Quan hÖ s¶n xuÊt Lùc lîng s¶n xuÊt T liÖu s¶n xuÊt Ngêi lao ®éng §èi t îng lao ®éng Quan hÖ vÒ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt T liÖu lao ®éng 4 Quan hÖ vÒ mÆt qu¶n lý Quan hÖ vÒ ph©n phèi s¶n phÈm Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 c,Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é vµ tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt, chóng tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau mµ t¸c ®éng biÖn chøng lÉn nhau, trong ®ã lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt vµ lu«n biÕn ®æi, cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¬ng ®èi æn ®Þnh. Trong ®ã néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc vµ h×nh thøc phô thuéc vµo néi dung, khi néi dung thay ®æi th× h×nh thøc còng biÕn ®æi theo. Cïng víi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña x· héi, lùc lîng s¶n xuÊt còng ph¸t triÓn kh«ng ngõng lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt còng ph¶i h×nh thµnh vµ biÕn ®æi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña quan hÖ s¶n xuÊt. Vµ khi ®ã mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi ra ®êi thay thÕ ph¬ng thøc s¶n xuÊt cò. M¸c viÕt: ” Nh÷ng quan hÖ x· héi ®Òu g¾n liÒn mËt thiÕt víi nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt. Do cã ®îc nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt míi, loµi ngêi thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt cña m×nh vµ do thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt, c¸ch kiÕm sèng cña m×nh, loµi ngêi thay ®æi tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ x· héi cña m×nh. C¸i cèi xay quay b»ng tay ®a l¹i x· héi cã l·nh chóa, c¸i cèi xay ch¹y b»ng h¬i níc ®a l¹i x· héi cã nhµ t b¶n c«ng nghiÖp”1 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng ghen toµn tËp. NXB ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi 1995 T4, tr 187. 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Nh vËy, theo M¸c, lùc lîng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt, dÉn ®Õn thay ®æi toµn bé c¸c quan hÖ x· héi. 3.Quan hÖ gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng: XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cho r»ng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ c¬ së cña ®êi sèng x· héi, ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù tån t¹i ph¸t triÓn cña x· héi mµ M¸c cho r»ng c¬ së h¹ tÇng lµ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh kÕt cÊu kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. Cßn kiÕn tróc thîng tÇng lµ tÊt c¶ nh÷ng hiÖn tîng x· héi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së kinh tÕ, bao gåm nh÷ng t tëng x· héi vµ nh÷ng thiÕt chÕ t¬ng øng. Quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng thÓ hiÖn ë chç, c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng, mÆc dï kiÕn tróc thîng tÇng cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi c¬ së h¹ tÇng. Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc thîng tÇng thÓ hiÖn tríc hÕt ë chç c¬ së h¹ tÇng nµo th× sinh ra kiÕn tróc thîng tÇng Êy. Khi c¬ së h¹ tÇng cò mÊt ®i th× kiÕn tróc thîng tÇng do nã sinh ra còng mÊt theo, khi c¬ së h¹ tÇng míi ra ®êi th× mét kiÕn tróc thîng tÇng míi phï hîp víi nã còng xuÊt hiÖn. Ngîc l¹i, kiÕn tróc thîng tÇng còng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn c¬ së h¹ tÇng. Sinh ra tõ c¬ së h¹ tÇng, kiÕn tróc thîng tÇng cã nhiÖm vô b¶o vÖ, duy tr×, cñng cè vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng. Nh vËy, c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng lu«n cã mèi t¸c ®éng qua l¹i víi nhau cïng t¹o ®IÒu kiÖn cho mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ra ®êi. 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 II. H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi 1, Kh¸i niÖm: H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét ph¹m trï cñ chñ nghÜa duy vËt lich sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n lich sö nhÊt ®Þnh víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc trng cho x· héi ®ã, phï hîp víi tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ víi mét kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt Êy. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng vËt chÊt - kü thuËt cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi xÐt ®Õn cïng lµ do lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi l¹i cã mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cña nã t¬ng øng víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt. Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ bé x¬ng cña c¬ thÓ x· héi hîp thµnh c¬ së h¹ tÇng, trªn c¬ së Êy xuÊt hiÖn mét kiÕn tróc thîng tÇng t¬ng øng víi nã. Quan hÖ s¶n xuÊt l¹i g¾n bã mËt thiÕt víi lùc lîng s¶n xuÊt, hai mÆt nµy t¹o thµnh thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Ph¬ng thwcs s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng vËt chÊt cña h×nh th¸I kinh tÕ x· héi. CÊu tróc cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi bao gåm: +Lùc lîng s¶n xuÊt +Quan hÖ s¶n xuÊt +KiÕn tróc thîng tÇng Cã thÓ biÓu diÔn qua s¬ ®å sau: 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi C¬ së h¹ tÇng Lùc l îng s¶n xuÊt‘ KiÕn tróc thîng tÇng Quan hÖ s¶n xuÊt Mçi mÆt cã vÞ trÝ kh¸c nhau vµ t¸c ®éng ®Õn mÆt kh¸c trong h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. 2, Sù ph¸t triÓn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lich sö tù nhiªn: Lich sö nh©n lo¹i lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kÕ tiÕp cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Sù vËn ®éng thay thÕ nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi trong lich sö ®Òu do t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan. LÞch sö x· héi do con ngêi t¹o nªn nhng muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn th× ph¶i lao ®éng, lao ®éng lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× kÐo theo quan hÖ s¶n xuÊt thay ®æi cho thÝch øng, nhng quan hÖ s¶n xuÊt l¹i quy ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng cña x· héi. Khi quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng phï hîp víi tÝnh chÊt, tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt th× c¸ch m¹ng x· héi sÏ thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt cò vµ sÏ dÉn ®Õn sù thay ®æi cña toµn bé c¸c quan hÖ x· héi kh¸c. Quy luËt nµy chi phèi toµn bé tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña lich sö 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 vµ nã quyÕt ®Þnh sù thay thÕ cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt, quy ®Þnh sù h×nh thµnh vµ biÕn ®æi cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. ChÝnh v× vËy, sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lich sö tù nhiªn. 3, ý nghÜa to lín cña häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi: Cã thÓ nãi häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ra ®êi lµ cuéc c¸ch m¹ng thùc sù, nã d· chØ ra r»ng ®éng lùc cña lÞch sö kh«ng ph¶i lµ mét thø tinh thÇn thÇn bÝ nµo, mµ chÝnh lµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi, mµ ho¹t ®éng ®ã l¹i xuÊt ph¸t tõ c¸i sù thËt hiÓn nhiªn lµ con ngêi tríc hÕt con ngêi ph¶i ¨n uèng vµ mÆc, nghÜa lµ ph¶i lao ®éng, tríc khi cã thÓ ®Êu tranh giµnh quyÒn thèng trÞ, tríc khi cã thÓ ho¹t ®éng chÝnh trÞ, t«n gi¸o, triÕt häc... Häc thuyÕt nµy cßn chØ ra nh÷ng m©u thuÉn bªn trong vµ chÝnh sù vËn ®éng cña m©u thuÉn nµy cuèi cïng dÉn ®Õn sù chuyÓn hãa tõ mét h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kh¸c, tõ mét trËt tù quan hÖ x· héi nµy sang mét trËt tù quan hÖ x· héi kh¸c. Khi chøng minh tÝnh tÊt yÕu cña trËt tù hiÖn thêi, M¸c còng chøng minh lu«n c¶ tÝnh tÊt yÕu cña mét trËt tù cao h¬n mµ h×nh th¸i cò nhÊt thiÕt ph¶i chuyÓn sang. V× thÕ mµ häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®· cho chóng ta thÊy ph¬ng ph¸p khoa häc ®Ó nghiªn cøu sù ph¸t triÓn x· héi qua c¸c chÕ ®é kh¸c nhau, hiÓu râ c¬ cÊu chung cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµ nh÷ng quy luËt phæ biÕn t¸c ®éng, chi phèi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Tãm l¹i, häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ c¬ së lý luËn khoa häc nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi qua c¸c chÕ ®é x· héi kh¸c nhau, ®Ó hiÓu râ c¬ cÊu chung cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, ®Ó 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nhËn thøc vµ vËn dông ®óng ®¾n, s¸ng t¹o nh÷ng quy luËt phæ biÕn t¸c ®éng trong x· héi nh»m c¶i t¹o x· héi cò, x©y dùng x· héi míi. ViÖc nghiªn cøu häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cßn gióp chóng ta qu¸n triÖt s©u s¾c ®êng lèi l·nh d¹o cña §¶ng. PhÇn thø hai VËn dông vµo c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam. I.TÝnh tÊt yÕu cña c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam: Nh×n chung cho ®Õn nay, lÞch sö nh©n lo¹i ®· tr¶i qua bèn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kÕ tiÕp nhau: céng s¶n nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa vµ qu¸ ®é sang x· héi x· héi chñ nghÜa - giai ®o¹n 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®Çu cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi céng s¶n chñ nghÜa. Nhng xÐt tõng quèc gia, d©n téc th× do nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ lich sö kh«ng ph¶i quèc gia nµo còng ph¶i tr¶i qua tÊt c¶ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi theo mét s¬ ®å chung. ë ViÖt Nam, do chóng ta cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp tõ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cßn qu¸ thÊp, muèn ph¸t triÓn kinh tÕ, muèn n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n th× chóng ta kh«ng cßn con ®êng nµo kh¸c lµ ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc theo môc tiªu mµ §¶ng ®· ®Ò ra: “X©y dùng níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt - kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh”. §ã lµ mét ®iÒu kiÖn tÊt yÕu víi hoµn c¶nh níc ta hiÖn nay. Vµ môc tiªu ®ã chÝnh lµ sù cô thÓ ho¸ häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµo hoµn c¶nh cô thÓ cña níc ta. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ngµy cµng hiÖn ®¹i, tinh vi. Vµ khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× quan hÖ s¶n xuÊt míi ra ®êi kÐo theo ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi còng ra ®êi quy ®Þnh mét h×nh th¸i x· héi míi. Khi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi míi ra ®êi th× x· héi ngµy cµng tiÕn bé h¬n ph¸t triÓn h¬n. Häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh«ng chØ cã ý nghÜa ®èi víi viÖc nhËn thøc lÞch sö vµ thêi ®¹i, ®èi víi viÖc tiÕp cËn chñ nghÜa x· héi mµ nã cßn cã ý nghÜa thùc tiÔn trùc tiÕp ®èi víi c«ng cuéc ®æi míi ë níc ta. Ngay tõ khi míi ra ®êi, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi, §¶ng ta lu«n kh¼ng ®Þnh ®êng lèi ®ã, kiªn tr× vµ kiªn ®Þnh con ®êng x· héi chñ nghÜa, 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 gi÷ v÷ng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ph¶i ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Lùc lîng s¶n xuÊt ë níc ta phæ biÕn vÉn dùa trªn lao ®éng thñ c«ng, tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt cßn thÊp kÐm víi nhiÒu lo¹i h×nh quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c nhau, nªn cÇn tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt vµ x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §æi míi kinh tÕ, xÐt cho ®Õn cïng lµ lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt, thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa. II. Mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ vµ c¸c mÆt kh¸c trong qu¸ tr×nh ®æi míi. Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã tÝnh chÊt vµ vai trß kh¸c nhau, song l¹i cã quan hÖ biÖn chøng víi nhau ®Ó t¹o thµnh hÖ thèng kinh tÕ cã môc tiªu thèng nhÊt. §Ó gi÷ ®îc ®Þnh híng XHCN, kinh tÕ Nhµ níc ph¶i ®ãng vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ Nhµ níc cïng víi kinh tÕ hîp t¸c lµm nÒn t¶ng. Kinh tÕ Nhµ níc ph¶i gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ, ph¶i t¹o ra kiÓu mÉu vÒ n¨ng suÊt, chÊt lîng hiÖu qu¶, t¹o ra m«i trêng kinh tÕ vÜ m« æn ®Þnh, gi÷ ®îc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo quü ®¹o XHCN. §ång thêi víi ®æi míi vÒ kinh tÕ vµ trªn c¬ së lÊy ®æi míi kinh tÕ lµm träng t©m, chóng ta ®æi míi tõng bíc vÒ chÝnh trÞ. §æi míi chÝnh trÞ ph¶i cã bíc ®i thËn träng vµ v÷ng ch¾c, võa phï hîp víi ®æi míi kinh tÕ, võa chñ ®éng th¸o gì, t¹o ®IÒu kiÖn cho kinh tÕ ph¸t triÓn. §æi míi chÝnh trÞ nhng ph¶i gi÷ v÷ng sù æn ®inh chÝnh trÞ. Muèn ®æi míi ph¶i æn ®Þnh, nhng muèn æn ®Þnh l©u dµi vµ c¬ b¶n ph¶i ®æi míi thµnh c«ng, æn ®Þnh v× ®æi míi vµ th«ng qua ®æi míi mµ gi÷ v÷ng æn ®Þnh. 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 §Ó ®æi míi vµ gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ, ®IÒu kiÖn kiªn quyÕt lµ gi÷ v÷ng sù t¨ng cêng l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, ph¶i tiÕp tôc ®æi míi vµ chØnh ®èn §¶ng, chèng ®a nguyªn ®a §¶ng, cñng cè vµ t¨ng cêng quèc phßng, an ninh. §ång thêi hoµn thiÖn vµ x©y dùng Nhµ níc ViÖt nam, ph¶i c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh Nhµ níc, ph¶i ph¸t huy hiÖu lùc qu¶n lý cña Nhµ níc ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, buéc t¸t c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nghiªm chØnh chÊp hµnh chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt cña Nhµ níc, qua ®ã thùc hiÖn vai trß ®Þnh híng XHCN vÒ mÆt chÝnh trÞ. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi, §¶ng vµ Nhµ níc ta còng ®· chó ý ®æi míi trªn lÜnh vùc v¨n ho¸, x· héi. §¶ng ta coi v¨n ho¸ lµ yÕu tè néi sinh cña sù ph¸t triÓn, v¨n hãa lµ môc tiªu vµ ®«ng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, lµ nÒn t¶ng tinh thÇn x· héi. Chóng ta më réng giao lu quèc tÕ, sö dông nh÷ng thµnh tùu cuiar v¨n minh nh©n lo¹i, ®ång thêi chó träng gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc, ph¸t huy vai trß yÕu tè con ngêi, thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. phÇn kÕt luËn Chñ nghÜa M¸c lÇn ®Çu tiªn trong lich sö ®· gi¶i thÝch ®óng ®¾n sù ph¸t triÓn cña x· héi: ph¬ng thøc s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Sù ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt ®· quyÕt ®Þnh sù ra ®êi nèi tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt trong lich sö, ®ã lµ: ph¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n nguyªn thuû, ph¬ng thøc s¶n xuÊt n« lÖ, ph¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn, ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, ph¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n chñ nghÜa. Kh¼ng ®Þnh quy luËt ph¸t triÓn chung cña x· héi, chñ nghÜa M¸c – Lªnin ®ång thêi cßn chØ râ r»ng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ, nhiÒu níc cã thÓ bá qua ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµy hoÆc ph¬ng thøc s¶n xuÊt kia ®Ó chuyÓn lªn ph¬ng thøc s¶n xuÊt cao h¬n. Kh¸i qu¸t sù vËn ®éng nhiÒu mÆt cña ®êi sèng vËt chÊt vµ ®êi sèng tinh thÇn cña x· héi, chñ nghÜa duy vËt lich sö ®· ®Ò ra häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. §ã lµ c¬ së lý luËn khoa häc ®Ó nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi qua c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau, ®ång thêi vËn dông vµo ®iÒu kiÖn cña níc ta ®Ó c¶i t¹o x· héi cò, x©y dùng x· héi míi theo ®êng lèi c¸ch m¹ng cña §¶ng ta. Mét lÇn n÷a, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù tËn t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o ®· gióp em hoµn thµnh tèt bµi tiÓu lu©n nµy. Tµi liÖu tham kh¶o 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 1.V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII NXB ChÝnh trÞ quèc gia1996 2.S¸ch triÕt häc M¸c Lªnin 3.S¸ch Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng: lý luËn vµ vËn dông 4.T¹p chÝ Céng s¶n Sè 1/1997 Sè 20/1997 5.T¹p chÝ triÕt häc 6. T¹p chÝ quèc phßng toµn d©n 15