Tài liệu Lý luận chung về nợ quá hạn.

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lêi giíi thiÖu : Rñi ro lu«n cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo, ®iÒu ®ã l¹i cµng cã thÓ dÔ x¶y ra trong lÜnh vùc kinh doanh. ChÊp nhËn rñi ro trong kinh doanh lµ quy luËt tÊt yÕu cña c¸c th­¬ng gia tõ ng¯n x­a, ®©y l¯ mét quy luËt song h¯nh “lîi nhuËn c¯ng t¨ng th× rði ro c¯ng cao”. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng th× rði ro trong kinh doanh lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái, d-íi gi¸c ®é lµ mét tæ chøc kinh doanh, NHTM còng chÞu sù t¸c ®éng vµ chÞu t¸c ®éng cña m«i truêng chÝnh yÕu vµ m«i tr-êng thø yÕu. Mèi quan hÖ gi÷a hai m«i tr-êng nµy xoay quanh trung t©m h³t nh©n “VËn héi v¯ th²ch thøc ®èi víi c²c tæ chøc kinh tÕ ” hay cßn gäi lµ rñi ro m«i tr-êng. Trong m«i tr-êng c¹nh tranh toµn cÇu, xu h-íng hîp nhÊt khu vùc ngµy cµng ph¸t triÓn, c¸c vËn héi sÏ xuÊt hiÖn, lµ thêi c¬ cho c¸c ng©n hµng lín m¹nh. Song bªn c¹nh ®ã còng tån t¹i song hµnh c¸c nguy c¬ rÊt lín tõ m«i tr-êng kinh tÕ, x· héi, chÝnh trÞ, ph¸p luËt, c¹nh tranh ¶nh h-ëng to lín ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng, mµ ®Æc biÖt lµ rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng cã ph¶n øng d©y truyÒn, l©y lan vµ ngµy cµng cã nh÷ng biÓu hiÖn phøc t¹p. Rñi ro trong c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng nãi chung vµ rñi ro tÝn dông nãi riªng lµ mét ph¹m trï tiÒm Èn, nã cã thÓ x¶y ra bÊt kú lóc nµo vµ lµm sai lÖch, ®¶o lén kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng. Mµ nh- chóng ta ®· biÕt ng©n hµng cã vai trß v« cïng quan träng, sù sôp ®æ cña ng©n hµng sÏ ¶nh h-ëng tiªu cùc ®Õn toµn bé ®êi sèng kinh tÕ chÝnh trÞ vµ x· héi cña cña n-íc ®ã. Do vËy qu¶n trÞ kinh doanh mµ ®Æc biÖt lµ qu¶n trÞ rñi ro kinh doanh ng©n hµng ®ãng vai trß quan träng vµ lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c nhµ qu¶n trÞ ng©n hµng kh«ng chØ diÔn ra trªn ph-¬ng diÖn lý thuyÕt mµ cßn ®-îc ¸p dông trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i. Trªn thÕ giíi lÜnh vùc qu¶n trÞ rñi ro ng©n hµng ®· ®¹t ®-îc ®Õn tr×nh ®é tiªn tiÕn vµ hiÖn ®¹i, cßn ë VN nã míi trong giai ®o¹n ph«i thai mÆc dÇu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cïng víi sù ®æi míi cña ®Êt n-íc, hÖ thèng NHVN ®· thu ®-îc nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng khÝch lÖ. Nh×n chung th× nh÷ng rñi ro ®Æc thï trong kinh doanh NH bao gåm: 1  Rñi ro vÒ l·i suÊt.  Rñi ro ngo¹i hèi.  Rñi ro c«ng nghÖ vµ ho¹t ®éng.  Rñi ro tÝn dông.  Rñi ro thanh kho¶n.  Rñi ro ho¹t ®éng ngo¹i b¶ng.  Rñi ro quèc gia. Tuy nhiªn gÇn ®©y trong hÖ thèng ng©n hµng th-¬ng m¹i VN ®ang tån t¹i mét vÊn ®Ò rÊt khã kh¨n. §ã chÝnh lµ rñi ro tÝn dông mµ cô thÓ h¬n lµ t×nh tr¹ng nî qu¸ h¹n. ChÝnh v× vËy ë ®©y em chØ nghiªn cøu, ph©n tÝch thùc tr¹ng nî qu¸ h¹n cña hÖ thèng NHTM VN hiÖn nay ®Ó hiÓu mét c¸ch s©u s¾c thùc tr¹ng nµy. Tõ ®ã cã thÓ ®Ò ra mét sè biÖn ph¸p kh¾c phôc nh»m lµm cho hÖ thèng NHTM VN ho¹t ®éng mét c¸ch lµnh m¹nh vµ hiÖu qu¶ h¬n, gãp phÇn t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ héi nhËp hiÖn nay. §Ò ¸n nµy cña em ®-îc viÕt trong ®iÒu kiÖn nhËn thøc cña b¶n th©n ch-a ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c, tµi liÖu tham kh¶o ch-a phong phó nªn kh«ng tr¸nh khái nhiÒu sai sãt. Em rÊt mong cã sù gãp ý vµ söa ch÷a cña ThÇy, C« gi¸o, cïng b¹n bÌ. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c ThÇy, C« gi¸o ®· trang bÞ kiÕn thøc cho em, ®Æc biÖt lµ ThÇy gi¸o §Æng Ngäc §øc - Gi¸o viªn trùc tiÕp h-íng dÉn em thùc hiÖn ®Ò ¸n nµy. 2 Ch-¬ng I: Lý luËn chung vÒ nî qu¸ h¹n. I- Lý luËn chung vÒ nî qu¸ h¹n: HiÖu qu¶ ho¹t ®éng tÝn dông lµ mét chØ tiªu tiÕn quyÕt ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong ho¹t ®éng NH. Khi ho¹t ®éng Êy ë møc cao th× b¶n th©n nh÷ng néi dung kinh tÕ vµ x· héi cña nã sÏ t¹o ®µ cho mäi ho¹t ®éng kinh doanh cña NH tiÕn triÓn ngµy mét tèt ®Ñp. Ng-îc l¹i, hiÖu qu¶ cña ®ång vèn ®¹t thÊp sÏ dÔ dµng ®-a ng©n hµng ®Õn thÕ bÊt æn ®Þnh vµ chËm ph¸t triÓn. §iÒu nµy ¶nh h-ëng kh«ng nhá ®Õn t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n-íc. Nãi nh- vËy ®Ó thÊy r»ng viÖc t¨ng c-êng qu¶n lý chÊt l-îng tÝn dông t¹i c¸c NHTM lu«n lµ mét yªu cÇu bøc thiÕt, lµ ®iÒu kiÖn sèng cßn cho b¶n th©n mçi ng©n hµng th-¬ng m¹i, cho ngµnh ng©n hµng vµ réng h¬n lµ cho toµn bé nÒn kinh tÕ. Ph¶i nh×n nhËn r»ng ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ nhiÒu rñi ro so víi nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c. Quan ®iÓm nµy hÕt søc ®óng ®¾n vÒ c¶ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn. + XÐt vÒ mÆt lý luËn: Víi ®Æc ®iÓm kinh doanh ng©n hµng lµ mét lo¹i h×nh kinh doanh ®Æc biÖt, s¶n phÈm mµ ng©n hµng kinh doanh lµ mét s¶n phÈm ®éc quyÒn “tiÒn tÖ” v¯ chØ kinh doanh lo³i s°n phÈm n¯y. Kinh doanh tÝn dông ng©n h¯ng chØ b²n “ gi² trÞ sö dông tiÒn tÖ” v¯ gi² b²n “l±i suÊt” quyÒn sö dông tiÒn tÖ ®ã, th­êng rÊt nhá so víi gi¸ trÞ kho¶n vay, nªn nh÷ng kho¶n thu ®-îc lµ t-¬ng ®èi nhá so víi c¸i ®· mÊt. Bëi vËy kinh doanh ng©n hµng cho ®Õn nay chñ yÕu vÉn lµ kinh doanh tÝn dông vµ th-êng gÆp rÊt nhiÒu rñi ro. + XÐt vÒ mÆt thùc tiÔn: Qu² khø cða nh÷ng n¨m th²ng qua ®± chøng minh mét c²ch “hïng hån” hµng lo¹t c¸c vô ph¸ s¶n cña NH trªn thÕ giíi. Mét sè quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nh- NhËt B¶n, Ph¸p, Anh... còng cã nhiÒu vÊn ®Ò mµ ®iÓn h×nh lµ sù sôp ®æ cña ng©n hµng Baring, viÖc thÊt tho¸t cña ng©n hµng Daiwa... 3 H¼n chóng ta vÉn ch-a quªn c¬n b·o biÓn tÝn dông trong nh÷ng n¨m 19891990 lµm cho hµng lo¹t c¸c hîp t¸c x· tÝn dông bÞ sôp ®æ, nÒn tµi chÝnh trong tr¹ng th¸i bÞ khñng ho¶ng, cã nhiÒu ¶nh h-ëng nghiªm träng ®Õn t×nh h×nh kinh tÕ x· héi trong n-íc. Ph¶i ch¨ng t-¬ng lai ch-a cã g× ®¶m b¶o ch¾c ch¾n cho mét qu¸ tr×nh vËn hµnh kinh tÕ th«ng suèt mµ kh«ng gÆp ph¶i nh÷ng cam go, ®iÒu nµy kh¼ng ®Þnh thªm kinh doanh ng©n hµng lµ mét lo¹i kinh doanh cã nhiÒu rñi ro. Ho¹t ®éng tÝn dông bao gåm c¶ huy ®éng vèn vµ cho vay vèn. Trong cho vay bao gåm c¶ kh©u cho vay, thu l·i thu vèn. Mong -íc lín nhÊt cña c¸c tæ chøc tÝn dông lµ thu vÒ ®-îc vèn vµ l·i cho vay. Nh-ng trªn thùc tÕ th× ®ã còng chØ lµ mong -íc v× lu«n lu«n ph¸t sinh rñi ro. §èi víi tõng mãn vay th× rñi ro lµ tõ 0% ®Õn 100%. §èi víi mét tæ chøc tÝn dông th× rñi ro còng lu«n lu«n lín h¬n 0%. NÕu nî ®¸o h¹n mµ kh«ng thu ®-îc th× coi lµ nî qu¸ h¹n. VËy thùc chÊt cña nî qu¸ h¹n lµ g× ? II- Kh¸i niÖm nî qu¸ h¹n: Nî qu¸ h¹n trong kinh doanh cña ng©n hµng lµ hiÖn t-îng mµ kh¸ch hµng kh«ng tr¶ ®-îc nî gèc vay cho ng©n hµng vµo ngµy ®Õn h¹n tr¶ tuy ®· cam kÕt trong khÕ -íc vay tr-íc ®©y. Nî qu¸ h¹n cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn rñi ro kinh doanh chÝnh v× vËy ta cÇn t×m hiÓu b¶n chÊt cña rñi ro kinh doanh: + Rñi ro vµ kinh doanh lµ mét cÆp ph¹m trï, khi xuÊt hiÖn mét c«ng viÖc kinh doanh th× còng b¾t ®Çu còng xuÊt hiÖn rñi ro. + Rñi ro vµ kinh doanh lµ hai mÆt ®èi lËp nhau trong mét thÓ thèng nhÊt cña qu¸ tr×nh kinh doanh. Chóng lu«n tån t¹i vµ m©u thuÉn víi nhau, chØ khi nµo kinh doanh khèng chÕ ®-îc rñi ro th× kinh doanh míi tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®-îc. + Trong qu¸ tr×nh kinh doanh rñi ro lu«n ph¸t sinh vµ tån t¹i duíi nhiÒu h×nh thøc lµm ¶nh h-ëng xÊu ®Õn qu¸ tr×nh kinh doanh. + Rñi ro trong kinh doanh cã thÓ nhËn thøc ®-îc, dù ®o¸n tr-íc ®-îc vµ cã thÓ khèng chÕ ®-îc. Nh- vËy nî qu¸ h¹n lµ mét hiÖn t-îng khã tr¸nh khái trong qu¸ tr×nh kinh doanh cña ng©n hµng. Tuy nhiªn víi c¸c ng©n hµng kh¸c nhau th× nã 4 phô thuéc vµo nhËn thøc, vµo dù ®o¸n vµ hµnh ®éng khèng chÕ rñi ro cña mçi ng©n hµng. III -Ph©n lo¹i nî qu¸ h¹n: Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i nî qu¸ h¹n: - NÕu chia theo kh¶ n¨ng thu håi th× gåm:  Nî qu¸ h¹n th«ng th-êng: §¶m b¶o ®ßi ®ñ 100%.  Nî qu¸ h¹n khã ®ßi: Kh¶ n¨ng thu håi kh«ng ®ñ vµ ph¶i kÐo dµi.  Nî qu¸ h¹n mÊt tr¾ng. - NÕu chia theo nguyªn nh©n:  Nî qu¸ h¹n do mÊt kh¶ kh¸ng nh- do thiªn tai, do thay ®æi c¬ chÕ chÝnh s¸ch, do khñng ho¶ng. Nguyªn nh©n kh«ng thuéc lçi cña bªn cho vay vµ ng-êi ®i vay.  Nî qu¸ h¹n do lçi cña ng-êi ®i vay: YÕu kÐm vÒ tr×nh ®é qu¶n lý nhyÕu kÐm vÒ tr×nh ®é qu¶n lý, kh¶ n¨ng c¹nh tranh hoÆc cè t×nh kh«ng tr¶ nî...  Nî qu¸ h¹n do lçi cña ng-êi cho vay: Th-êng bao giê còng g¾n víi lçi cña ng-êi vay do cã sù th«ng ®ång, ®ång t×nh. - NÕu chia theo thêi gian:  Nî qu¸ h¹n d-íi 180 ngµy.  Nî qu¸ h¹n tõ 181 ngµy trë lªn ®Õn 360 ngµy.  Nî qu¸ h¹n trªn 360 ngµy. - NÕu chia theo biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay  Nî qu¸ h¹n cã b¶o l·nh cña ng-êi hay bªn thø ba.  Nî qu¸ h¹n cßn vËt t-, hµng ho¸ tån kho chê b¸n vµ cã tµi s¶n h×nh thµnh tõ vèn vay. 5  Nî qu¸ h¹n cã tÝn chÊp.  Nî qu¸ h¹n cã x¸c nhËn cña cÊp chñ qu¶n.  Nî qu¸ h¹n cã ng-êi thõa kÕ hîp ph¸p theo luËt ph¶i tr¶ thay. - NÕu chia theo kh¶ n¨ng thu håi vèn:  Nî qu¸ h¹n b×nh th-êng: Lµ nî qu¸ h¹n do ®Þnh kú cho vay sai thùc tÕ, lµ nî qu¸ h¹n cã thêi gian qu¸ h¹n d-íi 6 th¸ng kÓ tõ sau ngµy ®Õn h¹n tr¶ nî.  Nî khª ®äng: Lµ nî qu¸ h¹n cã thêi gian qu¸ h¹n tõ 6 th¸ng ®Õn 12 th¸ng kÓ tõ ngµy sau ngµy ®Õn h¹n tr¶ nî mµ vÉn ch-a thu håi ®-îc vèn v× ®· tiÒm Èn nh÷ng rñi ro.  Nî khã ®ßi: Lµ nî qu¸ h¹n cã thêi gian qu¸ h¹n trªn 12 th¸ng kÓ tõ sau ngµy ®Õn h¹n tr¶ nî mµ vÉn ch-a thu håi ®-îc vèn v× ®· n¶y sinh nh÷ng rñi ro ch-a kh¾c phôc ®-îc.  Nî mÊt kh¶ n¨ng thu håi vèn: Lµ nî qu¸ h¹n kh«ng cßn kh¶ n¨ng thu håi vèn sau khi ®· ph©n tÝch c¸c kh¶ n¨ng thu håi vèn. Nh- vËy nî qu¸ h¹n nãi chung míi chØ thÓ hiÖn ®-îc mét phÇn vÒ chÊt l-îng tÝn dông mµ ch-a nãi râ ®Õn kh¶ n¨ng mÊt vèn cña ng©n hµng, chØ cã lo¹i nî mÊt kh¶ n¨ng thu håi vèn míi chØ râ ph¹m vi mÊt vèn cña ng©n hµng. Lo¹i nî qu¸ h¹n b×nh th-êng tøc lµ lo¹i nî qu¸ h¹n d-íi 6 th¸ng lµ cã thÓ chÊp nhËn ®-îc trong ®iªï kiÖn t×nh h×nh kinh doanh ë n-íc ta hiÖn nay. Bëi v× khi chuyÓn ®æi tõ quan liªu bao cÊp sang kinh doanh th× còng ph¸t sinh nh÷ng yÕu tè míi ¶nh h-ëng xÊu ®Õn qu¸ tr×nh kinh doanh mµ ta ch-a ph¸t hiÖn vµ n¾m b¾t ®-¬c kip thêi. §ã lµ nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan do thÞ tr-êng g©y ra. Khi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng dÇn dÇn ®-îc h×nh thµnh râ nÐt vµ æn ®Þnh th× míi cã thÓ khèng chÕ vµ gi¶m ®-îc c¸c nî qu¸ h¹n nµy. C¸c lo¹i nî qu¸ h¹n tõ 6 th¸ng ®Õn 12 th¸ng vµ trªn 12 th¸ng lµ nh÷ng lµ nh÷ng lo¹i nî ®· tiÒm Èn nh÷ng rñi ro ®èi víi ng©n hµng. Lo¹i nî qu¸ h¹n sau cïng míi lµ lo¹i nî mµ mÊt kh¶ n¨ng thu håi vèn cña ng©n hµng. §èi víi lo¹i nî qu¸ h¹n nµy th× c¸c ng©n hµng ®-îc phÐp trÝch tõ quü dù tr÷ ®Æc biÖt ®Ó bï ®¾p. HiÖn nay quü ®-îc h×nh thµnh tõ lîi nhuËn sau thuÕ 10% cho ®Õn khi b»ng vèn ®iÒu lÖ cña ng©n hµng. 6 Ch-¬ng II: Thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n nî qu¸ h¹n hiÖn nay Trong hÖ thèng NHTM VN. I –Thùc tr¹ng nî qu¸ h¹n trong c¸c NHTM hiÖn nay Nî qu¸ h¹n lµ vÊn ®Ò cña tÊt c¶ c¸c ng©n hµng trªn ThÕ giíi vµ còng lµm ®au ®Çu nh÷ng nhµ nghiªn cøu trong lÜnh vùc nµy. B¶n th©n nî qu¸ h¹n lµ hiÖn t-îng tù nhiªn, hîp víi quy luËt ph¸t triÓn kinh tÕ g¾n liÒn víi rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng- Mét ho¹t ®éng kinh tÕ quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Song vÊn ®Ò trë nªn nghiªm träng khi møc ®é nî qu¸ h¹n hay tû lÖ nî qu¸ h¹n trªn tæng d- nî cho vay v-ît qu¸ ng-ìng cho phÐp (NhiÒu nhµ kinh tÕ thèng nhÊt ng-ìng an toµn nµy ®èi víi mét nÒn kinh tÕ lµ 3% - 5%). VÊn ®Ò nî qu¸ h¹n hiÖn nay cßn liªn quan ®Õn mèi quan hÖ gi÷a nhµ n-íc vµ hÖ thèng tµi chÝnh, tøc lµ sù can thiÖp vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t ®èi víi hÖ thèng ng©n hµng lµm cho nî qu¸ h¹n kh«ng cßn mang tÝnh chÊt thuÇn tuý kinh tÕ nh- tr-íc ®©y. Trªn ThÕ giíi, theo Washington Post ngµy 30/3/98 t×nh tr¹ng nî khã ®ßi cña c¸c n-íc §«ng vµ §«ng Nam ¸ rÊt c¨ng th¼ng, ®e do¹ lµm tan r· nÒn kinh tÕ toµn cÇu. Nî khã ®ßi cña Th¸i Lan chiÕm tíi 30% tæng d- nî vµ cÇn tíi 15 tû USD ®Ó t¸i t¹o vèn cho c¸c ng©n hµng, con sè t-¬ng tù ë Hµn Quèc lµ 25% vµ 34 tû USD, ë Indonªxia lµ 70% vµ 20 tû USD. Sè nî kh«ng cã hiÖu qu¶ ë c¸c ng©n hµng NhËt b¶n lªn tíi con sè khæng lå 500 tû USD. Vµo th¸ng 1/1997 nî qu¸ h¹n cña Nga lªn tíi 522.000 tû Rbl, cßn ë Trung Quèc nî khã ®ßi chiÕm kho¶ng 30% tæng tÝn dông. Cßn ®èi víi VN th× ®Õn cuèi n¨m 1997 tû lÖ nî qu¸ h¹n lªn tíi 10% trong khi ®ã sè liÖu c«ng bè cuèi n¨m 1996 lµ 5,7%. Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ t×nh h×nh nî qu¸ h¹n ë VN hiÖn nay: + Trong sè nî qu¸ h¹n hiÖn nay chñ yÕu lµ ph¸t sinh tõ thêi bao cÊp. Tr-íc ®©y c¬ chÕ qu¶n lý tÝn dông mang h×nh thøc cÊp ph¸t chø kh«ng ph¶i kinh doanh nh- hiÖn nay, nªn ®Õn nay ph¸t sinh nî qu¸ h¹n còng lµ ®iÒu dÔ 7 hiÓu. Cßn nh÷ng mãn nî míi ph¸t sinh trong thêi kú thêi gian gÇn ®©y phÇn lín tËp trung vµo mét sè Ýt doanh nghiÖp kinh doanh thua lç, qu¶n lý kÐm do kh«ng theo kÞp víi sù chuyÓn ®æi, ®æi míi thÝch øng víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. TÊt nhiªn còng ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng mãn nî qu¸ h¹n do kh¸ch hµng lõa ®¶o hoÆc c¸n bé ng©n hµng kÐm phÈm chÊt g©y ra. Tuy nhiªn sè ®ã lµ rÊt Ýt so víi tæng sè nî qu¸ h¹n cña ng©n hµng vµ cµng Ýt h¬n n÷a trong toµn bé khèi l-îng tÝn dông cña ng©n hµng ®· ph¸t ra. + HiÖn nay, nî qu¸ h¹n lµ qu¸ cao, h¬n c¶ møc giíi h¹n cho phÐp lµ 5% ®ang lµm cho ho¹t ®éng tÝn dông trong c¸c NHTM thiÕu lµnh m¹nh, rñi ro cao, g©y ¸ch t¾c, ø ®äng vèn, ®e do¹ nÒn tµi chÝnh cña c¶ hÖ thèng NHTM. H¬n nòa hiÖn t-îng nî qu¸ h¹n trong c¸c NHTM l¹i ®ang cã xu h-íng t¨ng lªn. VÊn ®Ò quan träng, ®¸ng lo ng¹i ®èi víi c¸c NHTM hiÖn nay lµ chÊt l-îng ho¹t ®éng tÝn dông, t×nh h×nh nî qu¸ h¹n trë nªn kh¸ phæ biÕn, tû träng nî qu¸ h¹n cao l¹i cã xu h-íng t¨ng lªn. Theo b¸o c¸o cña c¸c ng©n hµng nhµ n-íc th× hÇu hÕt c¸c NHTM ®Òu cã nî qu¸ h¹n. Trong toµn hÖ thèng NHTM, chØ tÝnh riªng nî qu¸ h¹n khã ®ßi ®· ®¹t tíi con sè hµng ngµn tû ®ång. So víi n¨m 1995, d- nî qu¸ h¹n cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i quèc doanh t¨ng lªn 1,18%, nh-ng do d- nî tÝn dông t¨ng nªn xÐt vÒ sè tuyÖt ®èi th× d- nî qu¸ h¹n cña n¨m 1996 cao h¬n møc d- nî qu¸ h¹n cña n¨m 1995 kh«ng ph¶i lµ 1,18% mµ lªn tíi 1,4%. §iÒu nµy cµng cho thÊy møc ®é thiÖt h¹i cã thÓ x¶y ra cµng lín, bëi lÏ d- nî tÝn dông t¨ng chñ yÕu nhê vµo nguån huy ®éng t¨ng, cßn vèn tù cã cña c¸c ng©n hµng th-êng t¨ng lªn víi mét tiÕn ®é chËm ch¹p nªn tû lÖ rñi ro so víi vèn tù cã còng theo xu h-íng t¨ng lªn, lµm lung lay nÒn t¶ng cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i. Bªn c¹nh ®ã d- nî qu¸ h¹n cña hÖ thèng ng©n hµng cæ phÇn th-¬ng m¹i còng rÊt ®¸ng quan t©m, tû lÖ nî qu¸ h¹n th-êng ë møc trªn 5% trªn tæng d- nî, ë nhiÒu ng©n hµng tû lÖ nî qu¸ h¹n chiÕm trªn 20% d- nî, mét con sè kh«ng cã biÖn ph¸p ng¨n ngõa kÞp thêi sÏ g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng kh«ng thÓ l-êng tr-íc ®-îc. + Trong sè nî qu¸ h¹n trªn mét n¨m, nî khã ®ßi, nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi chiÕm tû träng lín. Khi ph©n tÝch chÊt l-îng tÝn dông, ®iÒu lµm cho ng-êi ta lo l¾ng kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n chØ lµ sù chËm trÔ, sai hÑn trong viÖc tr¶ nî cña kh¸ch hµng dï sù 8 chËm trÔ Êy cã lµm ¶nh h-ëng ®Õn kÕ ho¹ch sö dông vèn cña ng©n hµng, mµ c¸i chÝnh cña sù lo l¾ng lµ kh¶ n¨ng thu håi cña nî ®ã. ChÝnh v× thÕ mµ trong nî qu¸ h¹n, ng-êi ta cßn chia ra nî qu¸ h¹n trªn mét n¨m, nî khã ®ßi, nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi... vµ theo trËt tù nµy th× sù lo l¾ng còng t¨ng theo gÊp béi cßn niÒm hy väng th× gi¶m dÇn. Nh- vËy míi thÊy r»ng ho¹t ®éng tÝn dông qu¶ lµ kh«ng ®¬n gi¶n chót nµo. Thùc tÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy sè nî qu¸ h¹n trªn mét n¨m, nî khã ®ßi chiÕm mét tû träng rÊt cao trong tæng sè nî qu¸ h¹n, th-êng lµ trªn 50%, ë mét sè NHTM cæ phÇn t×nh h×nh cßn ®¸ng sî h¬n nhiÒu 80%, 90%, thËm trÝ cßn 100%. Mét con sè lµm kinh hoµng cho nh÷ng ai hiÓu vÒ ho¹t ®éng ng©n hµng. Song kh«ng chØ cã vËy, nî khã ®ßi kh«ng ph¶i chØ ®¬n gi¶n lµ khã ®ßi, mµ trong sè ®ã mét tû lÖ kh«ng nhá lµ nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi, tøc lµ d- nî rñi ro 100%. + Rñi ro tiÒm Èn trong sè d- nî kh«ng cã vÊn ®Ò còng rÊt cao: NÕu t¸ch hÕt sè d- qu¸ h¹n ra khái tæng d- nî, ta cßn l¹i sè d- nî b×nh th-êng, hay d- nî kh«ng cã vÊn ®Ò g× lo ng¹i. Song ë mét sè ng©n hµng, sè d- nî nµy vÉn buéc c¸c nhµ ph©n tÝch ph¶i quan t©m, bëi trong sè d- nî t-ëng chõng b×nh th-êng ®ã l¹i Èn chøa rÊt nhiÒu vÊn ®Ò kh«ng b×nh th-êng, kh«ng ®óng quy chÕ, luËt ph¸p nh-:  Sè d- nî ®ã ®· ®-îc gia h¹n nhiÒu lÇn, thËm trÝ thêi gian gia h¹n cßn nhiÒu h¬n kú h¹n cho vay lÇn ®Çu.  Sè d- nî ®ã ®-îc ®¶o nî nhiÒu lÇn (Cho vay míi ®Ó thu håi nî cò), cã nhiÒu tr-êng hîp kÕ to¸n ®· kh«ng chuyÓn sang nî qu¸ h¹n, l¹i chuyÓn vµo h¹ch to¸n trong h¹n. Kh¸ch hµng sö dông vèn vay cña ng©n hµng nµy ®Ó tr¶ nî cho ng©n hµng kh¸c. §©y còng lµ mét h×nh thøc ®¶o nî nh-ng cã sù tham gia cña nhiÒu ng©n hµng.  NhiÒu ng©n hµng cïng cho vay mét kh¸ch hµng víi cïng mét tµi s¶n thÕ chÊp mµ hoµn toµn kh«ng hÒ hay biÕt. 9 T×nh h×nh trªn cho thÊy, sè d- nî ph¸t sinh trong c¸c tr-êng hîp ®· nªu tuy n»m trong tæng sè d- nî b×nh th-êng nh-ng xÐt vÒ b¶n chÊt nã khã cã kh¶ n¨ng thu håi ngay tõ khi cho vay. Tr-íc nh÷ng khã kh¨n trong vÊn ®Ò nî qu¸ h¹n trong hÖ thèng NHTM nh®· nªu trªn th× mÆc dï c¸c ng©n hµng ®· ®Ò ra thùc hiÖn mét sè gi¶i ph¸p ®Ó nh»m h¹n chÕ, gi¶m thiÓu vµ xö lý møc nî qu¸ h¹n, nh-ng møc nî qu¸ h¹n vÉn ë møc cao vµ ®ang bÕ t¾c trong kh©u xö lý. II- Nguyªn nh©n nî qu¸ h¹n cña hÖ thèng NHTM VN hiÖn nay: Nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n cña VN trong thêi gian qua: 1 - Nhãm nguyªn nh©n kh¸ch quan: - Do thiªn tai b·o lôt, ho¶ ho¹n, chiÕn tranh... hay nh÷ng biÕn ®éng trªn thÞ tr-êng quèc tÕ, thÞ tr-êng gi¸ c¶, l·i suÊt, cung cÇu... Lµm cho nh÷ng ng-êi ®i vay mÊt kh¶ n¨ng tr¶ nî.  Do thiªn nhiªn g©y ra: HÇu nh- n¨m nµo ë n-íc ta còng x¶y ra b·o lôt, ngoµi ra cßn cã h¹n h¸n, ho¶ ho¹n lµm cho mét sè ®Þa ph-îng ph¶i chÞu hËu qu¶ kh¸ nÆng nÒ, do ®ã lµm cho mét sè doanh nghiÖp vay vèn cña ng©n hµng bÞ thiÖt h¹i vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng hoµn tr¶ l¹i vèn cho ng©n hµng. Nhtrong n¨m 2000 do c¬n b·o sè 5 ®· lµm cho c¸c ngµnh n«ng ng- h¶i s¶n bÞ tæn thÊt kh¸ nÆng nÒ, do hiÖu øng d©y truyÒn còng lµm cho mét sè ngµnh, ®¬n vÞ, c¸nh©n liªn quan nh- th-¬ng m¹i, cung øng dÞch vô, c«ng nghiÖp chÕ biÕn... còng l©m vµo t×nh tr¹ng khã kh¨n, s¶n xuÊt kinh doanh bÞ ®×nh trÖ vµ kh«ng tr¶ nî ®-îc ng©n hµng kÐo dµi ®Õn nay vÉn ch-a kh¾c phôc ®-îc hÕt.  Do sù biÕn ®éng cña thÞ tr-êng, thÞ tr-êng cã lóc biÕn ®éng m¹nh vÒ gi¸ c¶ nh- trong thêi gian võa qua gi¸ c¶ cµ phª gi¶m m¹nh, lµm cho mét sè doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh xuÊt nhËp khÈu kh«ng kÞp ®èi phã nªn ®· bÞ thua lç nÆng.  Do l·i suÊt biÕn ®éng: Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng th× l·i suÊt lu«n 10 biÕn ®éng vµ sù biÕn ®éng cña l·i suÊt sÏ lµm ¶nh h-ëng kh«ng nhá ®Õn c«ng t¸c tÝn dông. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y n-íc ta ®· khèng chÕ ®-îc t×nh tr¹ng l¹m ph¸t, nh-ng l·i suÊt l¹i gi¶m liªn tôc. Trong tr-êng hîp l·i suÊt cho vay gi¶m nh-ng l·i suÊt tiÒn göi vÉn gi÷ nguyªn lµm cho chªnh lÖch gi÷a ®Çu ra vµ ®Çu vµo gi¶m dÉn ®Õn chi phÝ nguån vèn lín h¬n chi phÝ sö dông. Nh- vËy ho¹t ®éng tÝn dông râ rµng lµ kh«ng thÓ cã hiÖu qu¶ ®-îc. - Vai trß qu¶n lý cña nhµ n-íc: Qu¶n lý cña nhµ n-íc cßn nhiÒu s¬ hë, t¹o ®iÒu kiÖn cho mét sè doanh nghiÖp hoÆc c¸ nh©n cã nh÷ng hµnh vi lõa ®¶o, nhµ n-íc cho phÐp nhiÒu doanh nghiÖp ®-îc s¶n xuÊt kinh doanh víi nhhiÒu chøc n¨ng, tr×nh ®é, n¨ng lùc qu¶n lý, quy m« ho¹t ®éng lµ qu¸ lín so víi nguån vèn tù cã cña NH. Do ®ã sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng vay vèn cña NH nhiÒu. §èi víi vai trß qu¶n lý cña ng©n hµng nhµ n-íc, hiÖu qu¶ gi¸m s¸t thanh tra vµ xö lý sau thanh tra cßn bÞ h¹n chÕ, thiÕu kiªn quyÕt, kh«ng døt ®iÓm, do ®ã kh«ng ph¸t huy t¸c dông trong viÖc cñng cè sù ph¸t triÓn cña ng©n hµng th-¬ng m¹i. Ho¹t ®éng ng©n hµng lµ lÜnh vùc rÊt nh¹y c¶m ®èi víi nh÷ng biÕn ®éng cña t×nh h×nh kinh tÕ x· héi, ®ßi hái sù nh¹y bÐn, thÕ nh-ng mét sè quy chÕ qu¶n lý cña ng©n hµng nhµ n-íc l¹i chËm ®-îc ban hµnh hoÆc chËm ®-îc bæ sung söa ®æi cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ nhc¸c quy chÕ vÒ an toµn vèn, vÒ quü dù phßng bï ®¾p rñi ro, vÒ thÕ chÊp tµi s¶n, vÒ h-íng dÉn sö lý vi ph¹m trong lÜnh vùc ng©n hµng. Qua ®ã thÊy ®-îc vai trß qu¶n lý cña ng©n hµng nhµ n-íc nhÊt lµ c¸c chi nh¸nh bÞ lu mê hay nãi ®óng h¬n lµ ch-a ®Çy ®ñ, ch-a th-êng xuyªn trong viÖc gi¸m s¸t, kiÓm tra, nh¾c nhë ®èi víi c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i. - Do ng©n hµng nhµ n-íc quy ®Þnh thêi h¹n cho vay trung vµ dµi h¹n tèi ®a chØ cã 3 n¨m: Thêi h¹n cho vay nµy chØ phï hîp víi tÝnh chÊt nguån vèn cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i (chñ yÕu lµ vèn ng¾n h¹n, cã khi ph¶i dïng mét bé phËn vèn ng¾n h¹n ®Ó cho vay trung vµ dµi h¹n). Song ®èi víi ng-êi vay th× kh«ng cã mét doanh nghiÖp nµo cã kh¶ n¨ng tr¶ nî ®Çy ®ñ cho ng©n hµng trong thêi gian 3 n¨m ®èi víi c¸c dù ¸n vay trung vµ dµi h¹n. Ngay tõ khi ®Æt vÊn ®Ò vay ng©n hµng, c¸c doanh nghiÖp hoµn toµn ý thøc ®-îc vÊn ®Ò nµy, nh-ng v× cã sù khèng chÕ tèi ®a vÒ thêi h¹n cña ng©n hµng nhµ n-íc nªn c¶ ng-êi vay vµ ng-êi cho vay ph¶i nh¾m m¾t ký hîp ®ång, ®Ó råi kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî vµ thu nî ®óng h¹n. §©y còng lµ mét nguyªn 11 nh©n l¯m cho nî qu² h³n cða c²c ng©n h¯ng th­¬ng m³i “ ®Ònh lªn” nhanh chãng. - Do m«i tr-êng kinh tÕ kinh doanh ch-a æn ®Þnh: Sù rñi ro trong kinh doanh tiÒn tÖ ®· lµ rñi ro lín nhÊt trong mäi ho¹t ®éng kinh doanh, nh-ng ë VN th× rñi ro ng©n hµng cßn ®-îc nh©n lªn v× ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng ®-îc thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn hµnh lang ph¸p lý võa thiÕu võa kh«ng æn ®Þnh l¹i cßn kh«ng ®ång bé, ®«i khi l¹i kh«ng râ rµng, hoÆc cã luËt råi mµ kh«ng thùc hiÖn ®-îc nh- vÊn ®Ò vÒ xiÕt nî, g¸n nî, ph¸t m¹i, cÇm cè thÕ chÊp, ®Êt ®ai, quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông. Do m«i tr-êng ph¸p lý kinh doanh ng©n hµng ch-a ®Çy ®ñ, ch-a ®ång bé, thÓ hiÖn ë viÖc ban hµnh vµ h-íng dÉn thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh, th«ng t-, h-íng dÉn ch-a thèng nhÊt gi÷a c¸c ngµnh cã liªn quan, hiÖu lùc cña c¬ quan hµnh ph¸p ch-a cao, ch-a nhÊt qu¸n trong viÖc thùc thi nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ng©n hµng do vËy dÉn ®Õn t×nh tr¹ng khi thùc hiÖn t¹i ng©n hµng c¬ së cã nhiÒu lóc bÞ vi ph¹m, lÖch l¹c. Nh- vËy do chÝnh s¸ch, thÓ lÖ, chÕ ®é tÝn dông ng©n hµng ch-a chÆt chÏ, nªn ¶nh h-ëng kh«ng nhá ®Õn chÊt l-îng tÝn dông. Ch¼ng h¹n do sù kh«ng thèng nhÊt cña mét sè v¨n b¶n quy ®Þnh chÕ ®é tÝn dông nªn cã mãn vay v-ît 10% vèn tù cã, vµ chÝnh nh÷ng mãn vay nh- vËy kh«ng hoµn tr¶ ®-îc ®· g©y thiÖt h¹i rÊt lín cho ng©n hµng. VÒ cho vay doanh nghiÖp nhµ n-íc kh«ng quy ®Þnh râ rµng nh- thÕ nµo th× ®-îc phÐp cho vay tÝn chÊp, nh- thÕ nµo th× ph¶i cã tµi s¶n cÇm cè, thÕ chÊp míi ®-îc vay, chÝnh v× vËy khi x¶y ra nî qu¸ h¹n ë nh÷ng doanh nghiÖp nµy rÊt khã xö lý. ViÖc quy ®Þnh theo dâi kiÓm tra sau khi vay còng kh«ng cô thÓ, râ rµng, do vËy nh÷ng c¸n bé tÝn dông ch-a cã kinh nghiÖm rÊt khã theo dâi viÖc sö dông tiÒn vay cña kh¸ch hµng, nªn cã mét sè tr-êng hîp ®· bÞ mét sè kÎ lõa ®¶o lîi dông s¬ hë vÒ thÓ chÕ ®Ó chiÕm dông sè tiÒn lín. ViÖc cho phÐp vay chång chÐo hoÆc cho vay c¸c doanh nghiÖp ë x· trô së ho¹t ®éng cña ng©n hµng tr-íc ®©y ®· lµm cho viÖc theo dâi qu¶n lý tiÒn vay khã kh¨n vµ rÊt dÔ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nî qu¸ h¹n ë nh÷ng doanh nghiÖp ®ã vµ g©y nªn tæn thÊt... Bªn c¹nh ®ã th× mét sè chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch cña ngµnh ng©n hµng l¹i lu«n bÞ thay ®æi thËm chÝ trong mét thêi gian rÊt ng¾n. NhiÒu vÊn ®Ò thùc tÕ ®· n¶y sinh nh-ng l¹i ch-a ®-îc quy ®Þnh bæ sung kÞp thêi, nh÷ng quy ®Þnh 12 cña nhµ n-íc, cña chÝnh phñ th× ng©n hµng nhµ n-íc chËm h-íng dÉn ®Ó cho c¸c NHTM thùc hiÖn. MÆt kh¸c c¸c chÝnh s¸ch vÒ ng©n hµng ch-a ®ñ søc b¶o vÖ cho c¸c ng©n hµng chèng ®ì ®-îc víi nh÷ng sãng giã cña th-¬ng tr-êng nh- c¸c chÝnh s¸ch vÒ l·i suÊt, dù phßng rñi ro..., tû lÖ dù phßng cña nh÷ng n¨m tr-íc qu¸ thÊp l¹i trÝch tõ lîi nhuËn chø kh«ng ph¶i tõ chi phÝ. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp vµ nh÷ng nhµ kinh doanh: Do sù thay ®æi vÒ m«i truêng ph¸p lý vµ chÝnh s¸ch cña nhµ n-íc mµ nh÷ng ng-êi kinh doanh nµy kh«ng l-êng tr-íc ®-îc vµ kh«ng ®-îc h-íng dÉn thùc hiÖn mét c¸ch cô thÓ còng gãp phÇn lµm cho khèi l-îng nî qu¸ h¹n ph×nh to ra. C¸c chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n-íc ®ang trong qu¸ tr×nh ®æi míi vµ hoµn thiÖn nªn th-êng cã sù ®iÒu chØnh, nhiÒu doanh nghiÖp trong kÕ ho¹ch kinh doanh ®· kh«ng theo kÞp nªn cã sù bÞ ®éng, dù b¸o nhu cÇu kh«ng s¸t dÉn ®Õn ph¸t triÓn trµn lan vµ kh«ng ®óng nhu cÇu cña thÞ tr-êng, do vËy s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng cã hiÖu qu¶. H¬n n÷a viÖc ban hµnh mét sè chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ do kh«ng dù ®o¸n tr-íc ®-îc nh÷ng khã kh¨n v-íng m¾c khi triÓn khai thùc hiÖn nªn ®· t¹o ra nh÷ng rñi ro kh«ng dù ®o¸n tr-íc ®-îc vÝ dô nh- nh÷ng chØ thÞ vÒ ®ãng cña rõng, chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu, hµng tiªu dïng, nh÷ng quy ®Þnh vÒ qu¶n lý sö dông ®Êt ®ai... do ®ã ®· cã kh«ng Ýt nh÷ng doanh nghiÖp bÞ thua lç do kh«ng theo kÞp víi sù thay ®æi cña nh÷ng chÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ mµ hËu qu¶ lµ NH cho vay ph¶i g¸nh chÞu. §ång thêi do sù thay ®æi vÒ m«i truêng ph¸p lý vµ chÝnh s¸ch cña nhµ n-íc lµm cho m«i truêng kinh tÕ ch-a æn ®Þnh do vËy lµm cho s¶n xuÊt kinh doanh gÆp nhiÒu khã kh¨n, hµng ho¸ s¶n xuÊt ra kh«ng c¹nh tranh næi víi thÞ tr-êng hµng ngo¹i nhËp trµn lan lµm cho mét sè doanh nghiÖp lµm ¨n bÞ thua lç, ph¸ s¶n, lµm ®¶o lén chÝnh s¸ch tÝn dông cña c¸c ng©n hµng, ®©y lµ nguyªn nh©n t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn sù bÊt æn mµ hiÖn nay c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i cßn ®ang ph¶i kh¾c phôc hËu qu¶. - Do kh¸ch hµng: N¨ng lùc qu¶n lý kinh doanh cña kh¸ch hµng cßn bÞ h¹n chÕ Mét sè doanh nghiÖp khi vay hä lËp ph-¬ng ¸n kinh doanh rÊt hiÖu qu¶ nh-ng do kh«ng tÝnh hÕt ®-îc nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr-êng nªn ®· bÞ thua lç. Trong mét sè mãn vay trung vµ dµi h¹n ®Ó nhËp m¸y mãc thiÕt bÞ, do ph©n tÝch dù ¸n kh«ng chÝnh x¸c dÉn ®Õn m¸y mãc nhËp vÒ kh«ng ph¸t huy ®-îc t¸c dông g©y thiÖt h¹i lín, kh«ng thÓ hoµn tr¶ ®-îc tiÒn vay cho 13 ng©n hµng. Mét ®iÒu thÊy râ n÷a lµ tr×nh ®é ng-êi qu¶n lý lµ gi¸m ®èc hay kÕ to¸n tr-ëng cßn bÞ h¹n chÕ nhiÒu mÆt nh- häc vÊn, kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm thùc tÕ nªn kh«ng cã n¨ng lùc kinh doanh dÉn ®Õn doanh nghiÖp lu«n bÞ thua lç. Trong khi ®ã n¨ng lùc tµi chÝnh kinh doanh cña doanh nghiÖp cßn nhiÒu yÕu kÐm vµ ho¹t ®éng l¹i ch-a cã hiÖu qu¶. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng më cöa c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña VN ph¸t triÓn m¹nh nh-ng ch-a cã nh÷ng tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh ®ñ vèn, ®ñ søc m¹nh ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr-êng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c m« h×nh tæng c«ng ty 90,91 th× tõng ®¬n vÞ thµnh viªn còng tù ®i lo vèn s¶n xuÊt kinh doanh cho m×nh. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc chØ cã tõ 5%-10% vèn ®Ó ho¹t ®éng, cßn l¹i lµ vay ng©n hµng tíi 90%-95% ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh, ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh th× còng vay NH tíi 70%-80% vèn kinh doanh. Trong khi ®ã th× c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp cßn nhiÒu s¬ hë vµ bÊt cËp, n¨ng lùc qu¶n lý yÕu kÐm, kinh nghiÖm qu¶n lý cã nh÷ng n¬i cã chç võa thiÕu l¹i yÕu, c«ng nghÖ th× l¹c hËu, m¸y mãc cò, hµng ho¸ kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh, dÉn ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh thÊp vµ ®©y còng lµ g¸nh nÆng trong m«i truêng ®Çu t- cña NH. - Do m«i tr-êng ph¸p lý cho kinh doanh tÝn dông NH ch-a ®Çy ®ñ: HiÖn nay ®iÒu kiÖn cho vay l·i ph¶i cã tµi s¶n thÕ chÊp, trong khi ®ã chóng ta ch-a cã luËt vÒ së h÷u, nªn kh«ng cã c¬ quan nµo chÞu cÊp chøng th- së h÷u tµi s¶n vµ qu¶n lý qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn tµi s¶n. Cßn ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n-íc. ChØ thÞ 178 ngµy 29/2/1999 cña chÝnh phñ th«ng t- 06 ngµy 04/4/2000 cña NH nhµ n-íc lµ vÉn ph¶i thÕ chÊp, nh-ng ®Õn nay v¨n b¶n hiÖu lùc ®· gÇn 5 th¸ng nh-ng côc qu¶n lý vèn vÉn ch-a chÞu x¸c nhËn tµi s¶n vµ c¬ quan c«ng chøng th× ch-a cã chñ tr-¬ng, do vËy vÉn cßn ¸ch t¾c kh«ng cã c¬ quan nhËn ®¨ng ký tµi s¶n thÕ chÊp. C¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt kÕ to¸n thèng kª, kiÓm to¸n ch-a ®ñ kh¶ n¨ng vµ hiÖu lùc buéc c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn chÕ ®é kÕ to¸n, thèng kª kiÓm to¸n chÝnh x¸c vµ kÞp thêi, hiÖn nay míi thùc hiÖn b¾t buéc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc. Trªn thùc tÕ cã ®Õn 50% kh¸ch hµng kh«ng thùc hiÖn ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ kÕ to¸n thèng kª. §èi víi ng©n hµng th× sè liÖu vµ nh÷ng th«ng tin ®Ó lµm c¨n cø cho vay l¹i kh«ng ®óng vµ ®Çy ®ñ, do vËy dÉn ®Õn rñi ro. 14 TÝn dông th-¬ng m¹i (Mua b¸n chÞu) ®ang trë thµnh phæ biÕn trong giao dÞch th-¬ng m¹i nh-ng ch-a cã c¸c chÕ ®Þnh vÒ l-u th«ng kú phiÕu th-¬ng m¹i nªn x¶y ra t×nh tr¹ng thiÕu dông vèn, c«ng nî d©y d-a, lõa ®¶o, chèn thuÕ, sö dông vèn vay ng©n hµng sai môc ®Ých, g©y khã kh¨n ®èi víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng trong viÖc kiÓm so¸t. - Do kh¸ch hµng sö dông vèn vay kh«ng ®óng môc ®Ých: NhiÒu doanh nghiÖp sö dông tiÒn vay ng©n hµng quay vßng kh«ng ®óng ®èi t-îng kinh doanh, kh«ng ®óng víi ph-¬ng ¸n, môc ®Ých khi xin vay nªn ®· kh«ng tr¶ ®-îc nî ®óng h¹n, thËm trÝ do kh¸ch hµng sö dông vèn vay ng¾n h¹n ®Ó ®Çu t- vµo tµi s¶n cè ®Þnh hoÆc kinh doanh bÊt ®éng s¶n nªn kh«ng tr¶ ®-îc nî ®óng h¹n. - Do c¸c doanh nghiÖp chiÕm dông vèn lÉn nhau kÓ c¶ tõ vèn vay cña ng©n hµng, thËm trÝ cßn lõa ®¶o. Cã mét sè doanh nghiÖp tuy ®-îc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng vµ ®¨ng ký kinh doanh nh-ng thiÕu vèn hoÆc kh«ng cã vèn ho¹t ®éng, dÉn ®Õn hiÖn t-îng phæ biÕn lµ c¸c doanh nghiÖp cè t×nh chiÕm dông vèn lÉn nhau, thËm trÝ cßn lõa ®¶o råi bá chèn lµm cho doanh nghiÖp vay vèn ng©n hµng kh«ng tr¶ ®-îc nî...T×nh tr¹ng chiÕm dông vèn trong x©y dùng c¬ b¶n vÉn cßn kh¸ phæ biÕn, ®· khiÕn cho mét sè ®¬n vÞ thi c«ng x©y l¾p hoÆc mét sè doanh nghiÖp vay vèn ng©n hµng ®Çu t- vaß c¸c c«ng tr×nh ®æi dÊt lÊy c¬ së h¹ tÇng, do thÞ tr-êng bÊt ®éng s¶n ®ãng b¨ng nªn kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî ng©n hµng, dÉn ®Õn nî qu¸ h¹n. - Do hiÖn nay ph¸p lÖnh kÕ to¸n thèng kª ch-a ®ñ hiÖu lùc, b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn chÕ ®é thèng kª chÝnh x¸c kÞp thêi. Do c¸c sè liÖu quyÕt to¸n vµ b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp ch-a thùc hiÖn ®-îc chÕ ®é kiÓm to¸n b¾t buéc nªn sè liÖu kh«ng ph¶n ¸nh ®ù¬c chÝnh x¸c t×nh h×nh tµi chÝnh doanh nghiÖp khi xÐt duyÖt cho vay, thËm trÝ hä cßn cè t×nh ®-a sè liÖu hoµn toµn ng-îc víi sù thËt nh- lç l¹i nãi l·i. Nh÷ng mãn cho vay ®ù¬c xÐt trªn c¬ së th«ng tin sai lÖch nh- vËy sÏ gÆp rñi ro vµ g©y thiÖt h¹i cho ng©n hµng. - Do nhiÒu doanh nghiÖp nhµ n-íc kh«ng theo kÞp víi sù ®æi míi, th-êng cã thãi quen ch«ng chê, dùa dÉm vµo nhµ n-íc, vèn tù cã th× rÊt Ýt nh-ng l¹i giao nhiÖm vô s¶n xuÊt kinh doanh lín, h¬n n÷a c¸c nhËn viªn vÉn quen víi phong c¸ch lao ®éng trong thêi kinh tÕ bao cÊp nªn hä kh«ng tÝnh 15 ®Õn yÕu tè hiÖu qu¶ kinh tÕ. Khi ®Êt n-íc ta ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ tõ chÕ ®é quan liªu bao cÊp sang kinh tÕ thÞ truêng nh-ng doanh nghiÖp vÉn ch-a quen víi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt kinh doanh míi, dÉn ®Õn hµng ho¸ ®-îc s¶n xuÊt ra kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh do ®ã kh«ng tiªu thô ®-îc. Tr-íc ®©y hä th-êng ®-îc nhµ n-íc cÊp vèn trÝch tõ quü ng©n s¸ch nhµ n-íc, do vËy cho dï hä ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ hay kh«ng th× còng kh«ng quan träng, nÕu bÞ thua lç sÏ ®-îc nhµ n-íc cÊp ph¸t ®Ó bï lç, nh-ng khi chuyÓn sang tù h¹ch to¸n kinh doanh, hä ph¶i vay ng©n hµng thay cho viÖc cÊp vèn cña nhµ n-íc tõ ng©n s¸ch, nh-ng ®Õn khi ho¹t ®éng kinh doanh thua lç th× hä vÉn cã t©m lý tr«ng mong vµo sù trî gióp cña nhµ n-íc nhkhoanh nî, xo¸ nî, nãi chung hä ch-a ý thøc lo l¾ng, quan t©m thùc sù ®Õn kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh, vµ cuèi cïng sù thiÖt h¹i ®ã vÉn lµ do nhµ n-íc chÞu. Sù thua lç ®ã còng ®· kÐo theo viÖc g©y h¹i cho ng©n hµng. 2- Nhãm nguyªn nh©n chñ quan: - Do b¶n th©n ng©n hµng: Kinh nghiÖm vµ tr×nh ®é c¸n bé tÝn dông cßn bÞ h¹n chÕ vµ bÊt cËp, do ®ã kh«ng cã kh¶ n¨ng ph©n tÝch thÈm ®Þnh dù ¸n, nªn nhiÒu khi cho vay mµ kh«ng ®¸nh gi¸ ®-îc tÝnh kh¶ thi cña dù ¸n, hoÆc do kh«ng ph©n tÝch ®-îc c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh mét c¸ch chÝnh x¸c hay kh«ng ph©n tÝch ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng kinh doanh cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp, kh«ng biÕt n¨ng lùc thùc sù cña kh¸ch hµng do ®ã khi hä kinh doanh thua lç kh«ng thÓ tr¶ nî ®-îc kh¸ch hµng lµ mét tÊt yÕu. Do lùc l-îng lao ®éng trong hÖ thèng ng©n hµng hÇu hÕt chuyÓn tiÕp tõ hÖ thèng ng©n hµng thêi bao cÊp, sè míi tuyÓn dông l¹i ch-a tÝch luü ®-îc nhiÒu kinh nghiÖm, kiÕn thøc vÒ ng©n hµng trong c¬ chÕ thÞ tr-êng. Do ®ã ®«i khi c¸n bé ng©n hµng kh«ng b¾t kÞp m¹ch ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, bá lì nh÷ng c¬ héi ®Çu thoÆc kh«ng ®ñ søc thÈm ®Þnh nh÷ng dù ¸n lín phøc t¹p trong ®Çu t-, do ®ã dÔ dÉn ®Õn rñi ro. KiÕn thøc vÒ thÞ tr-êng, x· héi cña c¸n bé tÝn dông bÞ h¹n chÕ còng g©y cho mãn vay bÞ rñi ro v× trong nhiÒu tr-êng hîp kh¸ch hµng ®· kh«ng n¾m b¾t ®-îc nhu cÇu thÞ hiÕu cña ng-êi tiªu dïng, kh«ng ph©n tÝch ®-îc cung cÇu cña thÞ tr-êng dÉn ®Õn mÆt hµng kinh doanh ®ã bÞ ø ®äng, nÕu c¸n bé tÝn dông lµ ng-êi cã kiÕn thøc, cã tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm, biÕt ph©n tÝch 16 t×nh h×nh thÞ tr-êng gi¸ c¶, cung cÇu sÏ t- vÊn cho kh¸ch hµng, sÏ gióp cho kh¸ch hµng tr¸nh ®-îc thiÖt h¹i trong kinh doanh vµ khi ®ã tiÒn vay cña ng©n hµng sÏ kh«ng bÞ rñi ro. ViÖc chÊp hµnh thÓ lÖ, quy ®Þnh tÝn dông ch-a nghiªm tóc. Cßn mét thùc tÕ n÷a lµ viÖc ®Çu t- cña mét sè ng©n hµng th-¬ng m¹i cho c¸c doanh nghiÖp, c¸ nh©n vay vèn cã n¬i, cã lóc vÉn cßn mang tÝnh chñ quan, thiÕu sù quan t©m khai th¸c vµ cung cÊp kÞp thêi c¸c th«ng tin vÒ doanh nghiÖp víi trung t©m th«ng tin tÝn dông cña ng©n hµng nhµ n-íc ®Ó h¹n chÕ rñi ro, nhiÒu n¬i ch-a xem xÐt kü hå s¬, kh«ng ®iÒu tra kü kh¸ch hµng trong qu¸ tr×nh xÐt duyÖt cho vay. ThÝ dô nh- kh¸ch hµng ®· vay nhiÒu ë ng©n hµng, cã d- nî qu¸ h¹n, nî khoanh ®ang bÞ kÑt mµ vÉn ®-îc vay ë ng©n hµng míi kh¸c vµ râ rµng nh- vËy mãn vay ®ã khã mµ tr¸nh ®-îc rñi ro. Bªn c¹nh ®ã ®¸nh gi¸ tµi s¶n tÝn chÊp l¹i kh«ng chÝnh x¸c, hå s¬ tµi s¶n thÕ chÊp kh«ng ®-îc lËp vµ b¶o qu¶n ®óng quy ®Þnh, nh- vËy khi kh¸ch hµng kh«ng tr¶ ®-îc nî th× tµi s¶n thÕ chÊp cã ph¸t m¹i còng kh«ng thÓ hoµn tr¶ ®ñ vèn cho ng©n hµng hoÆc tµi s¶n thÕ chÊp kh«ng ®ñ c¬ së ph¸p lý ®Ó ph¸t m¹i. Bªn c¹nh ®ã cßn cã tr-êng hîp cho vay ®Ó tr¶ l·i tiÒn vay hoÆc cho vay ®¶o nî nh- cho vay vµ thu nî mét kh¸ch hµng cïng sè tiÒn trong mét ngµy hay cho vay ®Ó tr¶ nî ng©n hµng, hoÆc chuyÓn nî qu¸ h¹n kh«ng kÞp thêi ë mét sè mãn vay lµm cho kh¸ch hµng kh«ng thÊy râ ®-îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi mãn vay lµ ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó hoµn tr¶ nî cho ng©n hµng. H¹ thÊp c¸c tiªu chuÈn cho vay: MÆc dï biÕt r»ng nÕu cho vay th× sÏ cã nhiÒu rñi ro, nhiÒu ®iÒu kho¶n bÊt lîi vµ cã sù vi ph¹m c¸c nguyªn t¾c tÝn dông lµnh m¹nh nh-ng do yÕu thÕ khi giao dÞch víi c¸c ®èi t-îng cã nhiÒu quyÒn thÕ, chÞu ¶nh h-ëng th©n quen hoÆc tr¸nh va ch¹m ®Õn lîi Ých c¸ nh©n nªn mét sè l·nh ®¹o còng nh- c¸n bé tÝn dông cña ng©n hµng vÉn gi¶i quyÕt cho vay. Chñ quan trong cho vay: Cho r»ng ®ã lµ nh÷ng kh¸ch hµng quen thuéc nªn kh«ng cÇn gi¸m s¸t chÆt chÏ, gi¶i quyÕt cho vay chØ dùa vao c¸c th«ng tin cung cÊp qua tr×nh bµy thay cho nh÷ng sè liÖu tµi chÝnh ®¸ng tin cËy. Yªn t©m víi tµi s¶n thÕ chÊp vµ thiÕu sù gi¸m s¸t chÆt chÏ víi nh÷ng kho¶n vay, trong khi tµi s¶n thÕ chÊp cã thÓ bÞ ®¸nh gi¸ sai lÖch vÒ gi¸ trÞ. 17 Cho vay -u ®·i trong néi bé lµ qu¸ nhiÒu, ng-êi ®-îc vay lµ c¸c thµnh viªn trong ban qu¶n trÞ, ban ®iÒu hµnh… vµ th-êng lµ nh÷ng kho¶n tiÒn lín kh«ng lµnh m¹nh, thiÕu c«ng b»ng. C¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i cßn thiÕu th«ng tin vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh, møc ®é rñi ro cña kh¸ch hµng vay vèn, vÒ n¨ng lùc qu¶n lý ®ång vèn vay cña hä nh- thÕ nµo, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng kh«ng kiÓm so¸t ®-îc chÆt chÏ ®ång vèn cho vay, doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh kÐm hiÖu qu¶, kh«ng tr¶ ®-îc nî ®óng h¹n. Cho vay hoÆc b¶o l·nh víi gi¸ trÞ qu¸ lín ®èi víi mét sè doanh nghiÖp mµ vèn tù cã cña hä l¹i rÊt Ýt, trong nh÷ng tr-êng hîp nµy rÊt dÔ x¶y ra rñi ro lín, v× mét khi doanh nghiÖp ®ã bÞ thua lç th× rÊt khã thu håi l¹i vèn cho ng©n hµng. KiÓm tra sau khi cho vay ch-a chÆt chÏ. Thùc tÕ thêi gian qua cã nh÷ng tr-êng hîp vay vèn ng¾n h¹n nh-ng l¹i sö dông vµo ®Çu t- x©y dùng c¬ b¶n, thËm chÝ cßn dïng tiÒn vay ®ã ®Ó mua ®Êt ®ai, nhµ cöa, trong nh÷ng tr-êng hîp nµy khi ®Õn h¹n nh÷ng mãn vay ®ã sÏ kh«ng thu håi ®-îc, do ®ã sÏ x¶y ra t×nh tr¹ng nî qu¸ h¹n d©y d-a kÐo dµi. Bªn c¹nh ®ã cßn ®Ó kh¸ch hµng dïng tiÒn vay sai môc ®Ých, bu«n b¸n lßng vßng, lµm ¨n kiÓu chiÕm ®o¹t, lõa ®¶o chiÕm dông vèn cña nhau…dÉn ®Õn gia t¨ng tû lÖ nî qu¸ h¹n ë mét sè ng©n hµng th-¬ng m¹i hiÖn nay. KiÓm tra, kiÓm so¸t kh¸ch hµng ch-a th-êng xuyªn, kÞp thêi. Bªn c¹nh c«ng t¸c t«n träng c¸c quy tr×nh tÝn dông cÇn ph¶i th-êng xuyªn tiÕn hµnh kiÓm tra, kiÓm so¸t míi ®¶m b¶o an toµn tÝn dông. Tuy nhiªn thêi gian qua viÖc lµm nµy cßn ch-a chñ ®éng v× th-êng chØ khi nµo cã ph¸t sinh vô viÖc th× lóc ®ã míi cö ®oµn kiÓm tra xuèng. Do vËy chøc n¨ng ng¨n ngõa lµ kh«ng thùc hiÖn ®-îc, mµ kÕt qu¶ cña cuéc kiÓm tra ®ã chØ lµ ®Ó rót kinh nghiÖm hoÆc lµ söa ch÷a qua loa v× nã ®· qua. ViÖc thanh tra kiÓm tra nh»m n©ng cao ý thøc tr¸ch nhiÖm cña ®¬n vÞ nh»m h¹n chÕ thiÖt h¹i trong c«ng t¸c tÝn dông lµ cÇn thiÕt, nh-ng còng cÇn tr¸nh phiÒn hµ v× cã khi hÕt ®oµn nä ®Õn ®oµn kia nèi tiÕp xuèng ®¬n vÞ sÏ t¹o ra sù c¨ng th¼ng vµ mÖt mái cho ®¬n vÞ... Ngay trong b¶n th©n c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i thiÕu sù kiÓm tra, kiÓm so¸t néi bé t¹i chç ®èi víi c¸n bé thõa hµnh vµ c¸n bé qu¶n lý ®iÒu hµnh nghiÖp vô tÝn dông. NhiÒu ng©n hµng ch-a quan t©m ®Õn h-íng dÉn 18 quy tr×nh nghiÖp vô tÝn dông, chØ ®¹o thùc hiÖn quy tr×nh ch-a nghiªm, kÐm hiÖu lùc vµ cßn nhiÒu s¬ hë, thËm chÝ cã nh÷ng sai ph¹m. Nãi tãm l¹i, tr×nh ®é nhËn thøc vµ n¨ng lùc qu¶n lý tÝn dông cña c¸n bé ng©n hµng cßn cã nh÷ng biÓu hiÖn cña sù yÕu kÐm do ®ã ®· dÉn ®Õn rñi ro tÝn dông, nî qu¸ h¹n ngµy cµng t¨ng. 19 Ch-¬nG III : Nh÷ng bÊt cËp vµ khã kh¨n trong viÖc gi¶I quyÕt vµ xö lý nî qu¸ h¹n trong hÖ thèng NHTM I- Nh÷ng bÊt cËp vµ khã kh¨n trong viÖc gi¶i quyÕt vµ xö lý nî tån ®äng trong hÖ thèng NHTM hiÖn nay: 1- Thùc tr¹ng gi¶i quyÕt vµ xö lý nî tån ®äng trong c¸c NHTM VN hiÖn nay: Trong thêi gian gÇn ®©y, khi ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh kinh tÕ vµ ®Ò ra ®Þnh h-íng ph¸t triÓn ®èi víi lÜnh vùc ng©n hµng, §¶ng vµ chÝnh phñ th-êng nªu lªn thùc tr¹ng nî qu¸ h¹n cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ ®Þnh h-íng khÈn tr-¬ng ®Ó cã biÖn ph¸p xö lý thùc tr¹ng nµy. Trong ch-¬ng tr×nh cñng cè hÖ thèng ng©n hµng VN ký gi÷a IMF, WB víi chÝnh phñ VN còng cã néi dung vÒ gi¶i quyÕt nî qu¸ h¹n cña c¸c ng©n hµng. Ngay tõ n¨m 1998, thñ t-íng chÝnh phñ ®· cã nh÷ng quyÕt ®Þnh sè 243/ Q§-TTg vÒ ch-¬ng tr×nh hµnh ®éng thùc hiÖn nghÞ quyÕt TW 6 (lÇn 1) vµ nghÞ quyÕt sè 06 cña Bé ChÝnh TrÞ, trong ®ã cã néi dung riªng vÒ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p lµm gi¶m tû lÖ nî khª ®äng cña c¸c ng©n hµng, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p xö lý tµi s¶n thÕ chÊp trong tr-êng hîp c¸c ®¬n vÞ vay mÊt kh¶ n¨ng tr¶ nî. H¬n n÷a NHNN VN còng ®· rÊt nç lùc, kh«ng Ýt lÇn dù th¶o th«ng tin liªn tÞch víi c¸c bé, c¸c ngµnh cã liªn quan vÒ viÖc xö lý tµi s¶n thÕ chÊp thu håi nî vµ míi ®©y lµ dù ¸n thµnh lËp tæ chøc mua b¸n nî tån ®äng cña c¸c ng©n hµng VN. MÆc dï vËy trong n¨m 1999 tû lÖ nî qu¸ h¹n cña c¸c ng©n hµng gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ, vµ vÉn ch-a cã g× ®Ó ®¶m b¶o r»ng tû lÖ nî qu¸ h¹n cña c¸c ng©n hµng gi¶m xuèng trong thêi gian tíi. Nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn tíi t×nh tr¹ng trªn lµ do c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan ®Õn xö lý nî tån ®äng cña c¸c NHTM cßn bÊt cËp so víi thùc tÕ vµ ch-a ®ång bé, nhÊt qu¸n. Cho nªn trong qu¸ tr×nh xö lý nî qu¸ h¹n, c¸c ng©n hµng cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n v-íng m¾c vµ 20