Tài liệu LUÂN VĂN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ

Lêi nãi ®Çu KÓ tõ khi nÒn kinh tÕ hµng hãa xuÊt hiÖn, th¬ng m¹i tù do vµ tèc ®é lu th«ng hµng ho¸ lu«n lµ ®éng lùc chñ yÕu thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt vµ tõ ®ã quyÕt ®Þnh ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi. 1000 n¨m tríc, con ®êng t¬ lôa xuyªn sa m¹c qua nhiÒu quèc gia, nèi c¸c ®Õ chÕ La M· víi ®Õ chÕ Trung Hoa kh«ng chØ mang t¬ lôa vµ vµng b¹c lµm giµu cho nhiÒu níc mµ cßn gióp truyÒn b¸ c«ng nghÖ vµ triÕt lý. Nh÷ng ph¸t kiÕn ®Þa lý vµo thÕ kû 14, 15 kh«ng chØ ®em l¹i sù phån vinh cho c¸c cêng quèc hµng h¶i mµ cßn lµ mét tiÒn ®Ò quan träng h×nh thµnh nªn chñ nghÜa t b¶n vµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin toµn cÇu ngµy nay mµ ®¹i diÖn tiªu biÓu cña nã lµ m¹ng Internet còng cã thÓ ®îc nh×n nhËn díi cïng mét gãc ®é víi hai ph¸t kiÕn trªn, nhng mang tÝnh kh¸c biÖt vÒ chÊt ë chç biªn giíi quèc gia bÞ vît qua chØ sau mét có nhÊp chuét (mouse click). ¶nh hëng cña Internet v× thÕ mang tÝnh toµn cÇu vµ nã trë thµnh mét phÇn cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, vèn ®· vµ ®ang biÕn ®æi s©u s¾c mäi mÆt x· héi loµi ngêi tõ kinh tÕ, chÝnh trÞ ®Õn v¨n ho¸, x· héi. Nghiªn cøu, dù ®o¸n nh»m môc ®Ých t×m kiÕm c¸c ph¬ng thøc thÝch øng víi nh÷ng t¸c ®éng tõ diÔn biÕn chãng mÆt cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ nãi chung vµ cña hÖ thèng th«ng tin toµn cÇu nãi riªng trë thµnh mét ®ßi hái bøc thiÕt cña mäi quèc gia ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Tõ quan ®iÓm lÞch sö vµ biÖn chøng, cã thÓ thÊy ®îc nh÷ng t¸c ®éng quyÕt ®Þnh, th¸ch thøc vµ c¬ héi lín nhÊt Internet ®Æt ra trong dµi h¹n n»m trong lÜnh vùc kinh tÕ-th¬ng m¹i. Internet ®Æt nÒn t¶ng cho sù h×nh thµnh cña nÒn kinh tÕ trùc tuyÕn (online economy), trong ®ã con ngêi còng nh ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm hµng hãa, ®Òu cã thÓ liªn l¹c trùc tiÕp víi nhau, vµ liªn tôc, kh«ng cÇn ®Õn giÊy tê, cµng kh«ng ph¶i ®èi mÆt thùc thÓ. Dßng lu chuyÓn th«ng tin vµ th¬ng m¹i hµng ho¸, dÞch vô trong kh«ng gian kh«ng cã biªn giíi hay th¬ng m¹i ®iÖn tö më ra kh¶ n¨ng gi¶m chi phÝ giao dÞch, tiÕp cËn thÞ trêng vµ thóc ®Èy tiÕn bé c«ng nghÖ, tõ ®ã thay ®æi cÊu tróc cña nÒn kinh tÕ quèc gia vµ toµn cÇu. Th¬ng m¹i ®iÖn tö do vËy ®îc nh×n nhËn nh mét lùc lîng thóc ®Èy tù do ho¸ th¬ng m¹i quèc tÕ vµ t¨ng trëng kinh tÕ. Tuy nhiªn, chÝnh tÝnh chÊt phi biªn giíi Êy cña th¬ng m¹i ®iÖn tö l¹i ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu ®iÒu chØnh míi ®èi víi nh÷ng khu«n khæ th¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn t¹i (trong tæ chøc th¬ng m¹i quèc tÕ WTO) còng nh chÝnh s¸ch kinh tÕ nãi chung vµ chÝnh s¸ch th¬ng m¹i nãi riªng cña tõng níc. Nh÷ng ®iÒu chØnh ®ã ®Õn lît m×nh l¹i t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö vµ viÔn c¶nh kinh tÕ quèc gia vµ toµn cÇu còng nh quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia 1 trong nh÷ng n¨m tíi. Trong bèi c¶nh nh vËy, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nh×n thÊy ë th¬ng m¹i ®iÖn tö c¬ héi ph¸t triÓn cho t¬ng lai, nhng ®ång thêi l¹i ph¶i ®èi mÆt víi th¸ch thøc trong hiÖn t¹i kh«ng dÔ vît qua vÒ c«ng nghÖ, vÒ tri thøc vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng th¸ch thøc ®Õn tõ nh÷ng ®Ò xuÊt th¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu cña c¸c níc ph¸t triÓn, trong khi vÉn cßn ®ang chËt vËt t×m c¸ch tho¸t ra khái vßng luÈn quÈn cña ®ãi nghÌo vµ l¹c hËu. ¦u tiªn chÝnh s¸ch cña c¸c níc nµy, v× thÕ, lµ lµm c¸ch nµo b¾t kÞp víi sù ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö trªn thÕ giíi, ®ång thêi ®èi phã hiÖu qu¶ víi nh÷ng nguy c¬ ®Õn tõ qu¸ tr×nh ®ã. Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét lÜnh vùc kh¸ míi. “ViÖc dù ®o¸n t¬ng lai ph¸t triÓn nh thÕ nµo cho chÝnh x¸c thËt khã kh¨n v× sè liÖu biÕn ®æi rÊt mau chãng vµ khoa häc kü thuËt míi kh«ng ngõng ph¸t triÓn... ThÕ nhng tríc khi tiÕn vµo vïng ®Êt cßn nhiÒu ®iÒu cha biÕt nµy, tèt h¬n chóng ta nªn cã trong tay mét b¶n ®å, tuy kh«ng hoµn chØnh, mµ chØ lµ mét m« h×nh th« thiÓn ®¬n gi¶n, ®Ó dß dÉm tõng bíc vµ tõng bíc söa ®æi tu chØnh, vÉn h¬n lµ kh«ng cã g× trong tay” (Alvin Toffler). Víi mét quan niÖm nh vËy, khãa luËn sö dông ph¬ng ph¸p trõu tîng hãa, vµ ph©n tÝch thèng kª ®Ó t×m hiÓu trªn khÝa c¹nh quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ nh÷ng vÊn ®Ò th¬ng m¹i ®iÖn tö ®Æt ra cho hÖ thèng th¬ng m¹i quèc tÕ díi sù ®iÒu chØnh cña tæ chøc WTO tõ gãc nh×n cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Néi dung cña khãa luËn ®îc chia lµm 3 ch¬ng  Ch¬ng I “Tæng quan vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö” tr×nh bµy c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö nh ®Þnh nghÜa, ph¬ng tiÖn vµ øng dông cña th¬ng m¹i ®iÖn tö, lîi Ých khi sö dông th¬ng m¹i ®iÖn tö, thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö trªn thÕ giíi vµ m«i trêng ho¹t ®éng cña th¬ng m¹i ®iÖn tö.  Ch¬ng II “Ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu - th¬ng m¹i ®iÖn tö trong khu«n khæ WTO” t×m hiÓu t¸c ®éng cña th¬ng m¹i ®iÖn tö ®èi víi th¬ng m¹i quèc tÕ; nh÷ng ph¶n øng cña khu vùc vµ quèc tÕ tríc th¬ng m¹i ®iÖn tö; nh÷ng nç lùc t×m kiÕm mét khu«n khæ ®iÒu chØnh th¬ng m¹i ®iÖn tö quèc tÕ vµ c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh khi ®Æt th¬ng m¹i ®iÖn tö díi sù ®iÒu chØnh cña WTO nh më cöa thÞ trêng, ph©n lo¹i giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö, thuÕ quan vµ b¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.  Ch¬ng III “ Th¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn” ph©n tÝch c¸c c¬ héi vµ th¸ch thøc mµ sù ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu ®Æt ra ®èi víi c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn, nh÷ng khÝa c¹nh chÝnh s¸ch cÇn tËp trung; mét phÇn träng t©m sÏ ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam, ®Ò xuÊt c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« ®Ó héi nhËp cã hiÖu qu¶ vµo th¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu. 2 Bµi khãa luËn tiÕp thu mét sè c¸c nghiªn cøu ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, do kh¶ n¨ng vµ kiÕn thøc cßn h¹n chÕ, ngêi viÕt rÊt mong cã ®îc sù chØ b¶o vµ gãp ý cña c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó bµi viÕt ®îc hoµn chØnh h¬n. Ch¬ng I Tæng quan vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö 1. Kh¸i niÖm th¬ng m¹i ®iÖn tö (TM§T) 1.1 §Þnh nghÜa TM§T vµ "th¬ng m¹i" trong TM§T Lµ mét lÜnh vùc t¬ng ®èi míi, TM§T ®îc nãi ®Õn b»ng nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau. MÆc dï tªn gäi “th¬ng m¹i ®iÖn tö” (electronic commerce) ®îc sö dông nhiÒu nhÊt vµ trë thµnh quy íc chung, ®îc ®a vµo c¸c v¨n b¶n quèc tÕ, c¸c tªn gäi kh¸c nh: “th¬ng m¹i trùc tuyÕn” (online trade), “th¬ng m¹i ®iÒu khiÓn häc” (cybertrade), “kinh doanh ®iÖn tö” (electronic business) hay “th¬ng m¹i kh«ng cã giÊy tê” (paperless commerce)... vÉn ®îc sö dông vµ ®îc hiÓu víi cïng néi dung. HiÖn nay trªn thÕ giíi cha cã mét ®Þnh nghÜa nµo vÒ TM§T ®îc chÊp nhËn réng r·i. Tuy nhiªn, nhiÒu chÝnh phñ vµ tæ chøc ®· ph¸t triÓn c¸c kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ TM§T dùa trªn c¸c øng dông cña nã (xem phô lôc 1) ®Ó cã thÓ thu thËp ®îc sè liÖu h÷u Ýchi. Nh÷ng cè g¾ng ®ã ®a ®Õn mét kh¸i niÖm tæng qu¸t vÒ TM§T, ®ã lµ “viÖc sö dông réng r·i c¸c ph¬ng ph¸p ®iÖn tö ®Ó lµm th¬ng m¹i” hay “viÖc trao ®æi th«ng tin th¬ng m¹i th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn c«ng nghÖ ®iÖn tö, mµ nãi chung kh«ng cÇn ph¶i in ra giÊy trong bÊt cø c«ng ®o¹n nµo cña qu¸ tr×nh giao dÞch”.ii Th«ng tin trong kh¸i niÖm trªn ®îc hiÓu lµ bÊt cø g× cã thÓ truyÒn t¶i b»ng kü thuËt ®iÖn tö, bao gåm c¶ th tõ, c¸c tÖp v¨n b¶n, c¸c c¬ së d÷ liÖu, c¸c b¶ng tÝnh, c¸c b¶n vÏ thiÕt kÕ b»ng m¸y tÝnh ®iÖn tö, c¸c h×nh ®å ho¹, qu¶ng c¸o, hái hµng, ®¬n hµng, ho¸ ®¬n, biÓu gi¸, hîp ®ång, c¸c mÉu ®¬n, c¸c biÓu b¸o c¸o, h×nh ¶nh ®éng, ©m thanh... Kh¸i niÖm “th¬ng m¹i” trong TM§T ®· ®îc chuÈn ho¸ trong “§¹o luËt mÉu vÒ TM§T” do uû ban Liªn HiÖp Quèc vÒ LuËt th¬ng m¹i quèc tÕ (UNCITRAL) ban hµnh. Th¬ng m¹i theo ®ã kh«ng chØ bã hÑp trong viÖc mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ lµ “mäi vÊn ®Ò n¶y sinh ra tõ mäi mèi quan hÖ mang tÝnh chÊt th¬ng m¹i, dï cã hay kh«ng cã hîp ®ång”. C¸c mèi quan hÖ ®ã hiÖn nay bao gåm kho¶ng 1300 lÜnh vùc iii bao qu¸t mét ph¹m vi rÊt réng. Do vËy viÖc ¸p dông TM§T sÏ lµm thay ®æi h×nh th¸i ho¹t ®éng cña hÇu nh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. 1.2 Ph¬ng tiÖn cña TM§T vµ tÝnh u viÖt cña Internet 3 Theo ®Þnh nghÜa trªn, c¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt cña TM§T cã thÓ chia lµm 6 lo¹i gåm ®iÖn tho¹i, m¸y fax, truyÒn h×nh , hÖ thèng thanh to¸n vµ chuyÓn tiÒn ®iÖn tö, m¹ng néi bé vµ m¹ng liªn néi bé, Internet vµ Web.iv §iÖn tho¹i lµ ph¬ng tiÖn ®îc dïng phæ biÕn nhÊt. Toµn thÕ giíi cã kho¶ng 1 tû ®êng d©y thuª bao ®iÖn tho¹i vµ 340 triÖu ngêi dïng ®iÖn tho¹i di ®éng.v Mét sè lo¹i dÞch vô cã thÓ ®îc cung cÊp qua ®iÖn tho¹i nh bu ®iÖn, ng©n hµng, t vÊn, gi¶i trÝ... Tuy nhiªn, h¹n chÕ cña c«ng cô nµy lµ chØ truyÒn t¶i ®îc ©m thanh, mäi giao dÞch cuèi cïng vÉn ph¶i kÕt thóc b»ng viÖc in ra giÊy. Chi phÝ sö dông ®iÖn tho¹i cßn phô thuéc kho¶ng c¸ch liªn l¹c. Fax cã thÓ thay thÕ dÞch vô ®a th vµ gëi c«ng v¨n truyÒn thèng, nhng kh«ng truyÒn t¶i ®îc ©m thanh, h×nh ¶nh ®éng vµ h×nh ¶nh 3 chiÒu; chÊt lîng truyÒn t¶i l¹i kh«ng ®îc tèt. TruyÒn h×nh lµ c«ng cô TM§T rÊt phæ th«ng. Trªn thÕ giíi hiÖn cã kho¶ng 1 tû m¸y thu h×nhvi. Do cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng tíi hµng tû ngêi xem, truyÒn h×nh cã vai trß rÊt quan träng trong th¬ng m¹i, ®Æc biÖt lµ qu¶ng c¸o (qu¶ng c¸o trªn truyÒn h×nh chiÕm 1/4 tæng chi phÝ qu¶ng c¸o ë Mü)vii. TruyÒn h×nh cã thÓ cung cÊp nhiÒu dÞch vô th«ng tin gi¶i trÝ nhng nhîc ®iÓm lín nhÊt cña c«ng cô viÔn th«ng nµy chØ mang tÝnh 1 chiÒu, kh«ng mang tÝnh t¬ng t¸c. HÖ thèng kü thuËt thanh to¸n ®iÖn tö gióp tiÕn hµnh kh©u thanh to¸n trong giao dÞch th¬ng m¹i vµ tµi chÝnh mµ kh«ng cÇn ®Õn tiÒn mÆt, rÊt phæ biÕn ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Thanh to¸n ®iÖn tö sö dông réng r·i c¸c m¸y rót tiÒn tù ®éng (ATM: Automatic teller machine) thÎ tÝn dông (credit card), thÎ mua hµng (purchasing card), thÎ th«ng minh (smart card)... M¹ng néi bé vµ m¹ng liªn néi bé lµ toµn bé m¹ng th«ng tin cña mét tæ chøc vµ c¸c liªn l¹c mäi kiÓu gi÷u c¸c m¸y tÝnh ®iÖn tö trong ®ã, céng víi c¸c liªn l¹c di ®éng. HÖ thèng nµy ®ßi hái tæ chøc ph¶i cã c¬ së h¹ tÇng vµ tiªu chuÈn th«ng tin riªng. Internet vµ Web cã thÓ thay thÕ c¸c ph¬ng tiÖn trªn víi mét ph¹m vi réng h¬n vµ mét hiÖu qu¶ lín h¬n nhiÒu lÇn nhê sö dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ cã tÝnh t¬ng t¸c cao víi trong vµ ngoµi hÖ thèng vµ gi÷a nhiÒu ngêi víi nhau. §èi víi nhiÒu s¶n phÈm cã thÓ sè ho¸, tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n tõ s¶n xuÊt ®Õn lu th«ng, ph©n phèi vµ tiªu dïng cã thÓ thùc hiÖn trùc tuyÕn qua m¸y tÝnh theo mét quy tr×nh tù ®éng hãa cao ®é víi thêi gian v« cïng nhanh chãng so víi mua hµng theo ph¬ng thøc truyÒn thèng hay ®Æt hµng qua ®iÖn tho¹i vµ chuyÓn giao b»ng ph¬ng tiÖn h÷u h×nh, nh trong m« h×nh díi ®©y: (1)Qu¶ng c¸o phÇn mÒm trùc tuyÕn Ng©n hµng d÷ liÖu ë Can®a cña c«ng ty Microsoft 4 (2) §Æt hµng theo mÉu Kh¸ch hµng Thôy sÜ (5) Yªu cÇu tr¶ tiÒn (6) ThÎ tÝn dông (7)ChuyÓn phÇn mÒm (3)ChuyÓn ®¬n ®Æt h¶ng C«ng ty Microsoft ë Mü (4)Tù ®éng t¶i phÈn mÒm (7) ChphÇ Hép 1 LÞch sö Internet Internet b¾t nguån tõ nh÷ng n¨m 60 khi c¸c nhµ nghiªn cøu ë Mü t×m kiÕm nh÷ng c¸ch thøc míi ®Ó liªn l¹c víi nhau. N¨m 1969, m¹ng ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network ) ®îc thiÕt lËp gi÷a 4 trêng ®¹i häc cña Mü víi sù gióp ®ì cña Bé Quèc phßng. M¹ng ARPANET cho phÐp ngêi sö dông liªn l¹c víi nhau qua “Giao thøc chuÈn ®iÒu khiÓn m¹ng” (Network Control Protocol). Theo giao thøc chuÈn nµy , mét th«ng tin ®îc ph©n chia thµnh nh÷ng “gãi” (packets) d÷ liÖu nhá t¹i n¬i göi ®i, hßa vµo dßng lu©n chuyÓn d÷ liÖu kÕt nèi gi÷a c¸c m¸y tÝnh vµ ®îc nhËp l¹i nh cò t¹i n¬i ®Õn. Trong nh÷ng n¨m ®Çu, m¹ng ARPANET ®îc sö dông ®Ó göi e-mail (lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1971), tæ chøc th¶o luËn trùc tuyÕn, khai th¸c d÷ liÖu tõ xa vµ gióp truyÒn c¸c tÖp d÷ liÖu gi÷a c¸c c¬ quan thuéc chÝnh phñ, c¸c c«ng ty vµ c¸c trêng ®¹i häc. Bé Quèc phßng Mü lóc ®Çu cã ý ®Þnh sö dông m¹ng nµy nh mét c«ng cô th«ng tin trong chiÕn tranh nhng cuèi cïng ®· tõ bá. Trong thêi gian nµy, mét sè m¹ng kh¸c sö dông cho nghiªn cøu vµ gi¸o dôc nh BITNET vµ NSFNET còng ra ®êi. Trong nh÷ng n¨m 80, giao thøc chuÈn quèc tÕ TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) ®îc ®a ra, thiÕt lËp nh÷ng tiªu chuÈn lu chuyÓn th«ng tin gi÷a c¸c m¹ng vµ cho phÐp x¸c ®Þnh ngêi sö dông th«ng qua c¸c ®Þa chØ Internet (Internet addresses) hoÆc tªn miÒn (domain names). §iÒu nµy lµm cho c¸c m¹ng ®éc lËp cã thÓ kÕt nèi víi nhau. Tõ ®ã, m¹ng Internet h×nh thµnh vµ ngµy cµng ph¸t triÓn. ChØ tÝnh ®Õn n¨m 1997, ®· cã 110 n íc kÕt nèi Internet. Ngµy nay, viÖc Internet ®· cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi. N¨m 1990 m¹ng WWW (World Wide Web) ra ®êi, lÇn ®Çu tiªn më ra kh¶ n¨ng truyÒn t¶i trªn m¹ng c¸c trang web kÕt hîp gi÷a ®å häa vµ v¨n b¶n. Víi kh¶ n¨ng chøa ®ùng vµ chuyÓn t¶i mét lîng th«ng tin khæng lå vµ ®a d¹ng, web ngµy nay ®· ®îc c¶ thÒ giíi chÊp nhËn lµm tiªu chuÈn giao tiÕp th«ng tin vµ ®îc øng dông trong hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc, nhÊt lµ lÜnh vùc dÞch vô vµ th¬ng m¹i. Nguån: Hobbes Zakon, R, “Hobbes’ Internet Timeline” http://info.isoc.org/guest/zakan/internet/history/hit.htm ë mét khÝa c¹nh kh¸c, Internet vµ Web lµ ph¬ng tiÖn truyÒn dÉn ®a chøc n¨ng víi kh¶ n¨ng chuyÓn t¶i kÕt hîp nhiÒu lo¹i d÷ liÖu kh¸c nhau tõ v¨n b¶n, ©m thanh ®Õn h×nh ¶nh, ®ång thêi cã kh¶ n¨ng kÕt hîp víi nhiÒu ph¬ng tiÖn kh¸c nhau, ®iÒu mµ kh«ng ph¬ng tiÖn nµo tríc ®ã lµm ®îc. Internet còng më réng ph¹m vi cña TM§T ®Õn nh÷ng lÜnh vùc tríc ®©y bÞ giíi h¹n bëi kho¶ng c¸ch kh«ng gian nh y tÕ, gi¸o dôc, dÞch vô ph¸p lý, kÕ to¸n... Mét vÝ dô ®¬n gi¶n lµ ngµy nay ngêi ta cã thÓ lÊy b»ng cö nh©n hay master do c¸c trêng ®¹i häc næi tiÕng trªn thÕ giíi cÊp mµ kh«ng ph¶i ra níc ngoµi b»ng c¸ch ghi danh vµo c¸c khãa häc trªn m¹ng. TM§T ®· tån t¹i tríc khi Internet ra ®êi nhng sù xuÊt hiÖn cña Internet vµ Web lµ mét bíc ngoÆt bëi lÏ th¬ng m¹i ®ang trong tiÕn tr×nh toµn cÇu hãa vµ hiÖu qu¶ hãa. Hai xu híng ®ã ®ßi hái ph¶i ¸p dông Internet vµ Web nh c¸c ph¬ng tiÖn ®· ®îc quèc tÕ hãa cao ®é vµ cã hiÖu qu¶ sö dông cao. ChÝnh bíc 5 ngoÆt nµy ®· ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. Trªn thùc tÕ, ngêi ta ®· vµ ®ang nghiªn cøu kÕt hîp c¸c ph¬ng tiÖn th¬ng m¹i ®iÖn tö truyÒn thèng víi Internet. Bµi khãa luËn v× vËy tËp trung vµo TM§T sö dông Internet nh mét c«ng cô chñ yÕu. 1.3 H×nh thøc ho¹t ®éng TM§Tviii MÆc dï cã h¬n 1300 lÜnh vùc ¸p dông nhng TM§T cã thÓ ®îc ph©n lµm 5 h×nh thøc chñ yÕu lµ:  Th ®iÖn tö (e-mail).  Thanh to¸n ®iÖn tö (electronic payment).  Trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI: electronic data exchange) (chñ yÕu).  Giao göi sè hãa c¸c dung liÖu (digital delivery of content) tøc lµ mua b¸n c¸c s¶n phÈm cã thÓ sè hãa vµ chuyÓn giao qua m¹ng nh ©m nh¹c, phim ¶nh, phÇn mÒm m¸y tÝnh...  B¸n lÎ hµng hãa h÷u h×nh (giao dÞch qua m¹ng nhng giao hµng theo ph¬ng thøc th«ng thêng). C¸c h×nh thøc giao dÞch nµy ®îc tiÕn hµnh gi÷c 3 nhãm chñ yÕu lµ: doanh nghiÖp, ngêi tiªu dïng vµ chÝnh phñ theo m« h×nh ®íi ®©y, víi quan hÖ doanh nghiÖp - doanh nghiÖp (B2B: Business to business) vµ doanh nghiÖp ngêi tiªu dïng (B2C: Business to consumer) lµ chñ yÕu: Mua b¸n vµ thanh to¸n trùc tuyÕn, dÞch vô kh¸ch hµng... Ngêi tiªu dïng c«ng d©n Tiªu dïng chÝnh phñ Doanh trùc tuyÕn, th«ng tin nghiÖp ph¸p luËt ph¸p, qu¶n lý, thuÕ... Trao ®æi d÷ liÖu mua b¸n, thanh to¸n hµng hãa vµ lao vô... Th«ng tin, luËt ph¸p, thuÕ... ChÝnh phñ Trao ®æi th«ng tin... Doanh nghiÖp ChÝnh phñ 6 2. Lîi Ých kinh tÕ tõ TM§T Nh÷ng tiÕn bé nhanh chãng vÒ c«ng nghÖ trong TM§T ®Æt ra vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m: sù phæ biÕn cña TM§T vµ m¹ng Internet sÏ t¸c ®éng nh thÕ nµo ®Õn c¸c nh©n tè trong nÒn kinh tÕ vµ ¶nh hëng ra sao ®èi víi t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ? VÊn ®Ò nµy cã thÓ tiÕp cËn tõ 2 gãc ®é: chi phÝ vµ thÞ trêng. HÇu hÕt c¸c nghiªn cøu ®· cã vÒ TM§T ®Òu x¸c ®Þnh c¸c c«ng ty võa vµ nhá (SMEs: Small and medium enterprises) lµ ®èi tîng hëng lîi nhiÒu nhÊt tõ qu¸ tr×nh nµy.ix MÆc dï vËy, ®©y chØ lµ nh÷ng ®¸nh gi¸ s¬ khëi vµ cã thÓ cã nhiÒu yÕu tè kh¸c g©y hiÖu øng ngîc l¹i cha ®îc tÝnh ®Õn. 2.1 Ph¸t triÓn "hÖ thèng thÇn kinh" cña nÒn kinh tÕ Dßng th«ng tin ®îc vÝ nh hÖ thèng thÇn kinh cña nÒn kinh tÕ. Th«ng tin cã ®îc cung cÊp ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi th× doanh nghiÖp míi cã thÓ x©y dùng ®îc chiÕn lîc s¶n xuÊt - kinh doanh b¾t kÞp xu thÕ thÞ trêng, nhµ níc míi cã thÓ ®Ò ra chÝnh s¸ch qu¶n lý ®Êt níc phï hîp, cßn ngêi tiªu dïng th× cã nhiÒu lùa chän h¬n. Internet vµ Web gièng nh mét th viÖn khæng lå cung cÊp mét nguån th«ng tin phong phó vµ dÔ truy nhËp víi c¸c c«ng cô tÇm cøu (search) hiÖu qu¶ nh Google, Infoseek, Webcrawler hay Alta Vista. Qua m¹ng Internet, chÝnh phñ, doanh nghiÖp vµ ngêi tiªu dïng cã thÓ giao tiÕp trùc tuyÕn liªn tôc víi nhau mµ kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi kho¶ng c¸ch. Nhê ®ã, c¶ sù hîp t¸c lÉn qu¶n lý ®Òu nhanh chãng vµ liªn tôc; c¸c b¹n hµng míi, c¸c c¬ héi kinh doanh ®îc ph¸t hiÖn nhanh chãng trªn b×nh diÖn toµn quèc, khu vùc vµ thÕ giíi. Lîi Ých nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi c¸c SMEs, vèn bÞ h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng vµ tiÒm lùc trong tiÕp cËn vµ kh¶o s¸t th«ng tin thÞ trêng. H¬n n÷a, “kh¶ n¨ng tiÕp cËn th«ng tin lµm gi¶m thiÓu sù bÊt æn vµ c¸c rñi ro khã dù ®o¸n trong nÒn kinh tÕ".x 2.2 Gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, tiÕp thÞ, giao dÞch vµ b¸n hµng Nh×n tõ gãc ®é kinh tÕ vi m«, chi phÝ lµ mét trong c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh trùc tiÕp lîi nhuËn cña doanh nghiÖp vµ hµnh vi cña ngêi tiªu dïng. Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh bao gåm nhiÒu yÕu tè tõ s¶n xuÊt ®Õn lu th«ng, ph©n phèi. Gi÷ nguyªn c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c, doanh nghiÖp lu«n cã xu híng t×m c¸ch gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh vµ t¨ng lîi nhuËn, cßn ngêi tiªu dïng lu«n muèn mua hµng hãa víi gi¸ rÎ h¬n. Suy réng ra tÇm vÜ m«, chi phÝ ¶nh hëng ®Õn søc c¹nh tranh cña c¶ nÒn kinh tÕ vµ c¬ cÊu kinh tÕ theo ®ã mµ h×nh thµnh. TM§T qua Internet t¸c ®éng ®Õn yÕu tè chi phÝ trong chuçi gi¸ trÞ thÞ trêng (value-chain), híng nÒn kinh tÕ ®Õn hiÖu qu¶. 7 TM§T gióp gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, tríc hÕt lµ chi phÝ v¨n phßng. C¸c v¨n phßng kh«ng cã giÊy tê chiÕm diÖn tÝch nhá h¬n rÊt nhiÒu, chi phÝ t×m kiÕm vµ chuyÓn giao tµi liÖu gi¶m nhiÒu lÇn, ®Æc biÖt lµ trong kh©u in Ên. Theo sè liÖu cña h·ng General Electricity cña Mü, tiÕt kiÖm trªn híng nµy ®¹t tíi 30%.xi Tõ quan ®iÓm chiÕn lîc, c¸c nh©n viªn cã n¨ng lùc ®îc gi¶i phãng khái nhiÒu c«ng ®o¹n sù vô cã thÓ t9Ëp trung vµo nghiªn cøu ph¸t triÓn, sÏ ®a ®Õn nh÷ng lîi Ých to lín l©u dµi. TM§T gióp gi¶m thÊp chi phÝ b¸n hµng vµ chi phÝ tiÕp thÞ. B»ng ph¬ng tiÖn Internet, mét nh©n viªn b¸n hµng cã thÓ giao dÞch ®îc víi rÊt nhiÒu kh¸ch hµng. Catalogue ®iÖn tö trªn Web phong phó h¬n nhiÒu vµ thêng xuyªn cËp nhËt so víi catalogue in Ên chØ cã khu«n khæ giíi h¹n vµ lu«n lçi thêi. Theo sè liÖu cña h·ng m¸y bay Boeing cña Mü, ®· cã tíi 50% kh¸ch hµng ®Æt mua 9% phô tïng qua Internet vµ c¸c ®¬n hµng vÒ lao vô kü thuËt theo ph¬ng thøc nµy ngµy cµng t¨ng lªn.xii Víi TM§T, ngêi tiªu dïng vµ c¸c doanh nghiÖp tiÕt kiÖm ®¸ng kÓ thêi gian vµ chi phÝ giao dÞch (qu¸ tr×nh tõ qu¶ng c¸o, tiÕp xóc ban ®Çu, giao dÞch ®Æt hµng, giao dÞch giao hµng, giao dÞch thanh to¸n). thêi gian giao dÞch qua Internet chØ b»ng 7% thêi gian giao dÞch qua Fax, vµ b»ng kho¶ng 0.5 phÇn ngh×n thêi gian giao dÞch qua bu ®iÖn; chi phÝ cho giao dÞch qua Internet chØ b»ng kho¶ng 5% chi phÝ giao dÞch qua Fax hay bu ®iÖn chuyÓn ph¸t nhanh; chi phÝ thanh to¸n ®iÖn tö qua Internet chØ b»ng 10% ®Õn 20% chi phÝ thanh to¸n theo lèi th«ng thêng.xiii B¶ng 1 Tèc ®é vµ chi phÝ truyÒn göi bé tµi liÖu 40 trang §êng truyÒn Thêi gian Chi phÝ (USD) New York ®i Tokyo Qua bu ®iÖn 5 ngµy 7.40 ChuyÓn ph¸t nhanh 24 giê 26.25 Qua m¸y Fax 31 phót 28.83 Qua Internet 2 phót 0.10 New York ®i Los Angeles Qua bu ®iÖn 2-3 ngµy 3.00 ChuyÓn ph¸t nhanh 24 giê 15.50 Qua m¸y Fax 31 phót 9.36 Qua Internet 2 phót 0.10 Nguån: ITU, “Challenges to network”, 1997, Geneva biÓu ®å 1 So s¸nh chi phÝ mua phÇn mÒm qua c¸c ph ¬ng tiÖn 15 0.35 Internet 5 S1 USD §iÖn tho¹i 8 B¸n lÎ th«ng th êng Nguån: http://www.forrester.com Trong hai yÕu tè c¾t gi¶m nµy, yÕu tè thêi gian cã ý nghÜa lín h¬n v× tèc ®é lu th«ng cã ý nghÜa sèng cßn trong kinh doanh vµ c¹nh tranh. Bªn c¹nh ®ã, viÖc giao dÞch nhanh chãng, sím n¾m b¾t ®îc nhu cÇu cßn gióp c¾t gi¶m sè lîng vµ thêi gian hµng n»m lu kho (inventory), còng nh kÞp thêi thay ®æi ph¬ng ¸n s¶n phÈm b¸m s¸t ®îc nhu cÇu cña thÞ trêng. NhiÒu n¨m tríc ®©y, rót ng¾n chu thêi s¶n xuÊt (cycle time) lµ mét trong c¸c nh©n tè quan träng nhÊt gióp c¸c c«ng ty NhËt B¶n giµnh ®îc th¾ng lîi trong c¹nh tranh víi c¸c c«ng ty Hoa Kú. 2.3 Më réng c¬ héi gia nhËp thÞ trêng vµ thay ®æi cÊu tróc thÞ trêng Kh¶ n¨ng truy cËp vµ ph¸t t¸n (diffusion) th«ng tin nhanh chãng qua Internet víi chi phÝ thÊp lµ c¬ héi lín cho c¸c SMEs gia nhËp thÞ trêng. Chi phÝ lËp mét cöa hµng ¶o trªn Internet (gåm c¸c chi phÝ ®Çu t thiÕt kÕ trang web, chi phÝ ®¨ng ký vµ duy tr× tªn miÒn (domain name)) chØ b»ng mét phÇn rÊt nhá so víi viÖc lËp mét cöa hµng h÷u h×nh nhng trong nhiÒu trêng hîp, hiÖu qu¶ ®em l¹i cã thÓ lín h¬n nhiÒu lÇn.xiv Internet cho phÐp ®a th«ng tin ®Õn tõng c¸ nh©n, v× thÕ chØ cÇn mét trang web b¾t m¾t víi nhiÒu ý tëng s¸ng t¹o, doanh nghiÖp cã thÓ ®îc ®«ng ®¶o ngêi tiªu dïng biÕt ®Õn. Cöa hµng b¸n lÎ trùc tuyÕn Amazon.com lµ mét ®iÓn h×nh trong nhiÒu vÝ dô. §iÒu ®ã cho thÊy so víi viÖc t¹o lËp danh tiÕng trªn thÞ trêng theo ph¬ng c¸ch truyÒn thèng, TM§T qua Internet râ rµng cã nh÷ng lîi thÕ nhÊt ®Þnh. TÝnh chÊt c¹nh tranh trªn thÞ trêng mét phÇn tïy thuéc vµo sè lîng ®èi thñ c¹nh tranh cã mÆt trªn thÞ trêng ®ã. TM§T kh«ng chØ t¹o ®iÒu kiÖn gia nhËp thÞ trêng dÔ dµng mµ cßn t¹o ¸p lùc cho mäi doanh nghiÖp ph¶i “hiÖn h÷u trùc tuyÕn” (online presence). Tuy nhiªn, kh¸c víi thÞ trêng truyÒn thèng, c¹nh tranh trªn thÞ trêng TM§T chñ yÕu lµ c¹nh tranh ë kh¶ n¨ng th«ng tin nhanh chãng vµ hiÖu qu¶. §iÒu nµy t¹o c¬ héi ®ång ®Òu cho c¸c thµnh phÇn tham gia c¹nh tranh. MÆc dï trong m«i trêng míi, c¸c doanh nghiÖp lín vµ danh tiÕng cã thÓ cã mét khëi ®Çu thuËn lîi h¬n so víi nh÷ng doanh nghiÖp “sinh sau ®Î muén” nhng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ hä cã lîi thÕ h¬n trong viÖc n¾m b¾t th«ng tin ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh phï hîp víi nhu cÇu thÞ trêng.xv Chu thêi s¶n xuÊt ®îc rót ng¾n trªn c¬ së tiÕt kiÖm thêi gian vµ chi phÝ giao dÞch tÊt yÕu dÉn ®Õn nh÷ng ®iÒu chØnh nhÊt ®Þnh trong c¸ch thøc tæ chøc doanh nghiÖp vµ nh÷ng thay ®æi míi ë nhiÒu ngµnh kinh doanh. LÊy ngµnh vËn t¶i du lÞch lµm mét vÝ dô; tríc ®©y c¸c c«ng ty hµng kh«ng thêng b¸n vÐ m¸y bay qua m¹ng líi c¸c ®¹i lý ph©n phèi vÐ ®îc thiÕt lËp kh¾p n¬i, nhng víi TM§T qua Internet, c¸c c«ng ty nµy cã thÓ b¸n vÐ trùc tiÕp cho kh¸ch hµng vµ tiÕt kiÖm ®îc kho¶n hoa hång ph¶i tr¶ cho ®¹i lý. §iÒu nµy sÏ lµm cho c¸c 9 c«ng ty hµng kh«ng cã xu híng s¸p nhËp ho¹t ®éng b¸n vÐ vµo trong ho¹t ®éng cña m×nh, cßn c¸c ®¹i lý cã thÓ chuyÓn sang h×nh thøc m«i giíi th«ng tin, so s¸nh gi¸ c¶ vµ dÞch vô ®îc cung cÊp bëi c¸c c«ng ty kh¸c nhau, v× kh¸ch hµng cã kh¶ n¨ng sÏ tr¶ mét kho¶n tiÒn ®Ó cã ®îc th«ng tin theo yªu cÇu.xvi 2.4 Thóc ®Èy c«ng nghÖ th«ng tin ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn sím tiÕp cËn "nÒn kinh tÕ sè hãa" TM§T ph¸t triÓn dùa trªn nÒn t¶ng c¬ së h¹ tÇng c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn ®¹i. Do vËy, ph¸t triÓn TM§T sÏ t¹o nªn nh÷ng nhu cÇu ®Çu t míi trong lÜnh vùc h¹ tÇng c¬ së vµ dÞch vô c«ng nghÖ th«ng tin. Theo dù b¸o cña OECDxvii, phÇn ®ãng gãp cña c«ng nghÖ th«ng tin trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu sÏ ®¹t møc tõ 3-5% thêi kú 1993-2008. ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn tû lÖ nµy cao h¬n rÊt nhiÒu ( ë Mü hiÖn nay kho¶ng 15% GDP) xviii. C¸c nhµ nghiªn cøu dù ®o¸n kinh tÕ thÕ giíi cã xu híng tiÕn ®Õn “nÒn kinh tÕ sè hãa” hay “nÒn kinh tÕ míi” lÊy tri thøc vµ th«ng tin lµm nÒn t¶ng ph¸t triÓn. §©y lµ khÝa c¹nh mang tÝnh chiÕn lîc ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn v× nã ®em l¹i c¶ nguy c¬ tôt hËu lÉn c¬ héi t¹o “bíc nh¶y vät“ (leap-frog) b¾t kÞp xu thÕ ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i.xix 3. T×nh h×nh ph¸t triÓn TM§T trªn thÕ giíi Hép 2 Khã kh¨n trong thu thËp sè liÖu vÒ TM§T §Ó ph©n tÝch tÇm quan träng cña TM§T trªn ph¬ng diÖn sè lîng, ph¶i cã mét ®Þnh nghÜa cô thÓ ®Þnh híng viÖc thu thËp sè liÖu lµm c¬ së cho nghiªn cøu. Tuy nhiªn, viÖc nµy lµ rÊt khã kh¨n v× TM§T hiÖn nay ®ang ë trong t×nh tr¹ng “hçn lo¹n ng¾n h¹n” (short-term turbulence) vÒ ®Þnh nghÜa. NÕu bao gåm c¶ thanh to¸n b»ng thÎ tÝn dông, khèi lîng TM§T lµ rÊt lín. Nhng thanh to¸n chØ lµ mét kh©u trong mét giao dÞch TM§T, nh©n tè quan trong h¬n lµ viÖc chÊp nhËn mét ®Ò nghÞ giao kÕt hîp ®ång qua ph¬ng tiÖn ®iÖn tö (ë ®©y lµ Internet). C¸c sè liÖu thèng kª vÒ TM§T v× vËþ ph¶i ph¶n ¸nh ®îc quyÕt ®Þnh mua hµng vµ doanh thu ®îc thùc hiÖn qua ph¬ng tiÖn ®iÖn tö. Nh ®· nãi ë phÇn tríc, m¹ng Internet lµ ph¬ng tiÖn duy nhÊt cho phÐp tiÕn hµnh nhiÒu lo¹i giao dÞch kh¸c nhau trong TM§T, nhng hÇu hÕt c¸c giao dÞch TM§T hiÖn nay ®îc thùc hiÖn kÕt hîp víi c¸c ph¬ng thøc th¬ng m¹i truyÒn thèng, ®Æc biÖt trong ký kÕt hîp ®ång chÝnh thøc (trªn giÊy tê) hoÆc trong kh©u giao hµng. ChÝnh v× vËy, viÖc ph©n lo¹i giao dÞch gi÷a TM§T víi th¬ng m¹i truyÒn thèng lµ rÊt khã kh¨n vµ sè liÖu thu thËp ®îc nhiÒu khi kh«ng thÓ hiÖn chÝnh x¸c tÇm quan träng cña TM§T. Mét h¹n chÕ kh¸c cña sè liÖu vÒ TM§T hiÖn cã lµ tÝnh chñ quan trong c¸c íc ®o¸n. HiÖn nay nhiÒu tæ chøc trªn thÕ giíi cho ra nh÷ng íc ®o¸n kh¸ chªnh lÖch nhau vÒ TM§T. C¸c sè liÖu nµy l¹i tËp trung vµo níc Mü, n¬i TM§T ph¸t triÓn nhÊt, vµ bá qua nhiÒu giao dÞch xuyªn biªn giíi kh¸c. MÆc dï vËy, nh÷ng sè liÖu cã ®îc vÉn lµ mét c¨n cø quan träng ®Ó x¸c ®Þnh thùc tr¹ng TM§T hiÖn nay trªn thÕ giíi. Nguån: GAO, “International Electronic Commerce, Definitions and Policy Implications”, March 2002 3.1 Toµn thÕ giíi 10 NÒn t¶ng còng nh h¹ tÇng c¬ së mang tÝnh chÊt tiªn quyÕt cña TM§T quèc tÕ lµ Internet vµ c¸c ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng hiÖn ®¹i (vÖ tinh viÔn th«ng, c¸p, BIÓU ®å 2 Thêi gian ®¹t ®Õn 50 triÖu ng êi sö dông Ph¬ ng tiÖ n Internet TruyÒn h×nh M¸y tÝnh c¸ nh©n Radio §iÖn tho¹i 0 20 40 Sè n¨m 60 80 v« tuyÕn, c¸c khÝ cô ®iÖn tö...) ®ang ph¸t triÓn rÊt nhanh chãng c¶ vÒ ph¹m vi bao phñ, ph¹m vi øng dông lÉn chÊt lîng vËn hµnh. NÕu nh ®iÖn tho¹i cÇn h¬n 70 n¨m ®Ó ®¹t møc 50 triÖu ngêi sö dông th× Internet chØ cÇn kho¶ng 3 n¨m. Nguån: ITU, “Internet for development”, 1999 Internet ®· ®i qua 2 giai ®o¹n vµ ®ang bíc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn thø 3  Giai ®o¹n 1 ®Æc trng cho giai ®o¹n h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ ®Çu 1970 ®Õn cuèi 1997. Vµo thêi ®iÓm cuèi 1997, tèc ®é truy cËp trung b×nh kho¶ng 1.5Mbps. Néi dung truyÒn t¶i chñ yÕu lµ v¨n b¶n vµ ®å häa.  Giai ®o¹n 2 n©ng cÊp h¹ tÇng kü thuËt cña Internet giai ®o¹n 1 lªn tèc ®é chuÈn 35 Mbps, ph¸t triÓn c«ng nghÖ ATM vµo thÓ hiÖn néi dung.  Giai ®o¹n 3 lµ thêi ®iÓm c«ng nghÖ m¹ng di ®éng më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña Internet b»ng hÖ thèng v« tuyÕn sö dông vÖ tinh víi môc tiªu øng dông mäi lóc, mäi n¬i. §ång thêi, c«ng nghÖ “§êng thuª bao sè hãa kh«ng ®ång bé” (ASDL: asynchronous digital subscriber line) cho phÐp t¨ng tèc ®é t¶i d÷ liÖu tõ Internet xuèng rÊt nhiÒu. C¸c hÖ thèng truyÒn t¶i b¨ng th«ng réng (wide band) ®îc øng dông phæ biÕn ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ ®ang ®îc ®a vµo c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.xx Theo íc tÝnh cña c¸c chuyªn gia c«ng nghÖ th«ng tin trªn thÕ giíi, cø 12 th¸ng, lîng th«ng tin qua Internet l¹i t¨ng lªn gÊp ba (®Þnh luËt Gilder). xxi §©y lµ ®iÒu kiÖn lý tëng cho TM§T bïng næ. Sè website còng nh sè ngêi sö dông Internet còng kh«ng ngõng t¨ng lªn. NÕu nh n¨m 1996 míi cã kho¶ng 12.9 triÖu website víi sè ngêi sö dông lµ 67.5 triÖu ngêi th× ®Õn cuèi n¨m 2002 con sè ®ã lÇn lît lµ 2.5 tû vµ trªn 600 triÖu.xxii 11 N¨m 2001, sè ngêi sö dông Internet ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn chiÕm 1/3 toµn thÕ giíi. Trong ®ã khu vùc Ch©u ¸ TBD cã møc ph¸t triÓn nhanh nhÊt, t¨ng thªm 21 triÖu ngêi. Trung Quèc trë thµnh quèc gia cã sè ngêi sö dông Internet nhiÒu thø 2 trªn thÕ giíi (sau Mü) víi con sè 56 triÖu ngêi. Dù ®o¸n n¨m 2005 sÏ cã h¬n 1 tû ngêi trªn thÕ giíi sö dông Internet, 70% trong sè ®ã lµm nh÷ng c«ng viÖc liªn quan ®Õn TM§T.xxiii BiÓu ®å 3 Sè ng êi sö dông Internet trªn thÕ giíi qua c¸c n¨m (triÖu g êi) 800 620 501 600 400 200 116 73 181 270 385 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Nguån: http://www.nua.com/surveys, “ More than 600 millions people have net access”, November 1, 2002 Víi sù kÕt hîp h÷u c¬ 3 bé phËn c«ng nghiÖp: m¸y tÝnh ( m¹ng, m¸y tÝnh, thiÕt bÞ ®iÖn tö, phÊn mÒm vµ c¸c dÞch vô kh¸c), truyÒn th«ng (®iÖn tho¹i h÷u tuyÕn, v« tuyÕn vµ vÖ tinh) vµ néi dung th«ng tin (c¬ së d÷ liÖu, c¸c s¶n phÈm nghe nh×n, vui ch¬i, gi¶i trÝ, xuÊt b¶n vµ cung cÊp th«ng tin), TM§T ®· ®îc øng dông trong hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc cã liªn quan ®Õn th¬ng m¹i. Kh«ng chØ dõng ë ®ã, TM§T ®ông ch¹m tíi mäi ho¹t ®éng giao tiÕp x· héi, gi¶i trÝ... vµ ®ông ch¹m ®Õn hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc kinh doanh. §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ ë Mü, n¬i TM§T ph¸t triÓn ®iÓn h×nh nhÊt. BiÓu ®å 4: Sö dông Internet vµ kinh doanh ®iÖn tö ë Mü Kh¶o s¸t ho¹t ®éng trùc tuyÕn/100 ng êi sö dông Internet ë Mü n¨m 2001 Th ¬ng m¹i B2B cña Mü n¨m 2002 (131.2 tû USD) Häc qua m¹ng Gäi ®iÖn tho¹i Bu«n b¸n chøng kho¸n T×m viÖc TiÖn Ých 5% Ho¹t ®éng DÞch vô ng©n hµng trùc tuyÕn T¸n gÉu Xem TV/Phim/nghe ®µi DÞch vô 14% §¨ng ký nhËp häc Hoµn tÊt thñ tôc hµnh chÝnh B¸n bu«n, b¸n lÎ 50% Kh¸m bÖnh, t vÊn søc kháe Mua b¸n s¶n phÈm, dÞch vô Ch¬i game Tin tøc T×m th«ng tin vÓ s¶n phÈm, dÞch vô Göi th ®iÖn tö 0 20 40 60 80 % 12 100 ChÕ t¹o 31% Nguån: OECD, “Information Technology Outlook Outlook - ICTs and the Information Economy”, 2002 Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, doanh thu tõ TM§T trªn thÕ giíi t¨ng víi tèc ®é 200%/n¨m. Theo thèng kª cña Gartner, Inc., TM§T ®¹t møc doanh thu 433 tû USD n¨m 2000 vµ dù ®o¸n n¨m 2004 sÏ ®¹t møc 6000 tû USD. Nguån: Gartner Inc. 2003 Trong tæng khèi lîng TM§T toµn thÕ giíi, th¬ng m¹i B2B chiÕm kho¶ng 50%, dÞch vô tµi chÝnh vµ c¸c dÞch vô kh¸c kho¶ng 45%, b¸n lÎ kho¶ng 5%. Tuy nhiªn, TM§T chØ ®îc ¸p dông t¬ng ®èi réng r·i ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn (Mü hiÖn chiÕm gÇn 50% tæng doanh sè TM§T toµn cÇu). Theo biÓu ®å 6, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn mÆc dï chiÕm 1/3 sè ngêi sö dông Internet nhng ho¹t ®éng TM§T ë c¸c níc nµy lµ kh«ng ®¸ng kÓ.xxiv Nguån: UNCTAD, “ E-commerce and Development Report 2002”, Geneva 13 MÆc dï con sè doanh thu cña TM§T nh÷ng n¨m qua lµ kh¸ Ên tîng, tû lÖ cña TM§T trong th¬ng m¹i toµn thÕ giíi vÉn ë møc khiªm tèn, con sè ®¹t cao nhÊt lµ 3.78% tæng khèi lîng giao dÞch th¬ng m¹i quèc tÕ xxv. Theo gi¶i thÝch cña c¸c tæ chøc nghiªn cøu vÒ TM§T, ®iÒu nµy lµ do c¸c doanh nghiÖp sö dông Internet nh mét c«ng cô marketting nhiÒu h¬n lµ mét c«ng cô th¬ng m¹i, cßn ngêi tiªu dïng vÉn cha m¹nh d¹n mua hµng qua m¹ng, xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ kü thuËt vµ ph¸p lý hiÖn nay cho TM§T vÉn cha hoµn thiÖn ®Çy ®ñ. 3.2 TM§T ë c¸c khu vùcxxvi T×nh h×nh kÕt nèi Internet ë Ch©u Phi ®ang ®îc c¶i thiÖn. Sè thuª bao dial-up t¨ng 30% n¨m 2001 vµ ®¹t møc 1.3 triÖu. MÆc dï vËy, chØ 1 trong 118 ngêi ë Ch©u Phi cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi Internet. Chi phÝ thuª ®êng truyÒn vÉn cßn lµ mét trë ng¹i lín. Th¬ng m¹i B2B hÇu nh chØ diÔn ra ë Nam Phi, tuy nhiªn tiÒm n¨ng ph¸t triÓn ®· ®îc x¸c ®Þnh trong lÜnh vùc dÞch vô trùc tuyÕn vµ ngo¹i tuyÕn. C¸c s¶n phÈm thñ c«ng vµ dÞch vô nh¾m ®Õn kh¸ch hµng lµ ngêi Ch©u Phi ë h¶i ngo¹i ®ang chiÕm u thÕ trong th¬ng m¹i B2C. ë Ch©u Mü La tinh, TM§T tËp trung ë 4 thÞ trêng Internet ph¸t triÓn nhÊt lµ Argentina, Brazil, Chile vµ Mexico. Nh×n chung, kho¶ng 50-70% doanh nghiÖp ë khu vùc nµy cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi Internet. Internet ®îc sö dông réng r·i trong thu thËp th«ng tin vµ t¹o lËp quan hÖ kinh doanh, nhng chØ mét sè Ýt c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn c¸c giao dÞch TM§T trùc tuyÕn. C¸c tËp ®oµn xuyªn quèc gia trong ngµnh chÕ t¹o « t« ®ang ®ãng vai trß chñ yÕu trong c¸c giao dÞch B2B, ®Æc biÖt lµ ë Brazil vµ Mexico. B2B còng ®ang ph¸t triÓn rÊt tèt trong lÜnh vùc tµi chÝnh vµ ng©n hµng. Trong lÜnh vùc B2G, Brazil lµ níc ®ang ®¹t ®îc nhiÒu thµnh c«ng trong øng dông m« h×nh chÝnh phñ ®iÖn tö (egovernment). Trong c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, TM§T ®ang më réng víi tèc ®é nhanh nhÊt ë khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng. C¸c doanh nghiÖp ë khu vùc nµy, nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh chÕ t¹o, chÞu ¸p lùc tõ kh¸ch hµng ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, ®ang ®Çu t cho c«ng t¸c øng dông c¸c ph¬ng ph¸p ®iÖn tö trong kinh doanh. Trung Quèc ®· trë thµnh níc cã sè ngêi sö dông Internet nhiÒu thø 2 trªn thÕ giíi, tuy nhiªn TM§T ë níc nµy cã thÓ sÏ kh«ng ph¸t triÓn nhanh nh vËy. Nh÷ng khã kh¨n vÒ h¹ tÇng c¬ së nh tèc ®é ®êng truyÒn chËm vµ chi phÝ ph¸t triÓn m¹ng líi truyÒn th«ng cao tiÕp tôc lµ mét khã kh¨n cho th¬ng m¹i B2B ë níc nµy. TM§T B2B vµ B2C ®îc dù b¸o sÏ ph¸t triÓn nhanh ë c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi khu vùc Trung vµ §«ng ¢u. Tuy nhiªn khèi lîng TM§T ë khu vùc nµy sÏ kh«ng vît qu¸ 1% TM§T toµn cÇu tríc n¨m 2005. Trong khi c¸c níc Trung ¢u vµ Baltic cã nÒn t¶ng c«ng nghÖ th«ng tin vµ khoa häc kü thuËt 14 kh¸ tèt cho TM§T, c¸c níc kh¸c ë vïng Balkan, Caucasus vµ Trung ¸ cßn tôt l¹i phÝa sau mét kho¶ng kh¸ xa. TM§T dêng nh kh«ng chÞu nhiÒu t¸c ®éng trong giai ®o¹n h¹ c¸nh cña c¸c nÒn kinh tÕ thuéc B¾c Mü vµ T©y ¢u. TM§T B2B chØ chiÕm 2% trong tæng sè th¬ng m¹i gi÷a c¸c doanh nghiÖp ë Mü vµ Ýt h¬n ë T©y ¢u, nhng phÇn ®ãng gãp cña bu«n b¸n B2B trùc tuyÕn trong tæng khèi lîng bu«n b¸n gi÷a c¸c c«ng ty ®ang t¨ng nhanh ë c¶ hai bê §¹i T©y D¬ng, dù kiÕn sÏ ®¹t møc 20% trong tõ 2-4 n¨m n÷a. §iÒu nµy cho thÊy xu híng chuyÓn ®æi hµng lo¹t c¸c ho¹t ®éng kinh doanh sang m«i trêng trùc tuyÕn. Tèc ®é ph¸t triÓn æn ®Þnh cña th¬ng m¹i B2C trong ®iÒu kiÖn t¨ng trëng kinh tÕ chËm l¹i cho thÊy ngµnh b¸n lÎ trùc tuyÕn vÉn cßn ®ang ë trong thêi kú ph¸t triÓn mÆc dï nã ®· cã mÆt kh¸ sím. MÆc dï chØ chiÕm h¬n 3% tæng sè b¸n lÎ ë Mü, th¬ng m¹i B2C ®· ®ãng gãp ®Õn 18% doanh sè cña mét sè ngµnh nh phÇn mÒm m¸y tÝnh, dÞch vô du lÞch vµ ©m nh¹c. §iÒu nµy më ra c¬ héi tèt cho c¸c nhµ cung cÊp tõ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. 4. M«i trêng ph¸t triÓn cña TM§T 4.1 C¸c ®ßi hái cña TM§T Nh÷ng lîi Ých ®· ph©n tÝch ë trªn lµ rÊt to lín nhng thùc tÕ cßn ®ang ë d¹ng tiÒm n¨ng. Nh÷ng lîi Ých tiÒm n¨ng ®ã chØ ®îc hiÖn thùc hãa vµ TM§T chØ thùc sù ph¸t triÓn khi c¸c ®ßi hái cña nã ®îc ®¸p øng. ë ®©y ngêi viÕt chØ liÖt kª mét sè vÊn ®Ò quan träng nhÊt thuéc h¹ tÇng c¬ së kinh tÕ kü thuËt vµ ph¸p lý. xxvii  H¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ: TM§T ho¹t ®éng trªn nÒn t¶ng mét h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin ®ñ n¨ng lùc. H¹ tÇng nµy bao gåm 2 nh¸nh lµ tÝnh to¸n (computing) vµ truyÒn th«ng (communication). Hai nh¸nh nµy ngoµi c«ng nghÖ - thiÕt bÞ cßn cÇn ph¶i cã mét nÒn c«ng nghiÖp ®iÖn lùc c÷ng m¹nh lµm nÒn. HiÖn nay ®ang cã xu híng ®a c¶ c«ng nghÖ b¶o mËt vµ an toµn vµo c¬ së h¹ tÇng c«ng nghÖ cña TM§T. §ßi hái vÒ h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ bao gåm 2 mÆt: mét lµ tÝnh tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i vÒ c«ng nghÖ thiÕt bÞ, hai lµ tÝnh phæ cËp vÒ kinh tÕ. H¹ tÇng truyÒn th«ng ph¶i ®¹t ®îc tèc ®é 45Mbps ®Ó cã thÓ chuyÓn t¶i ®îc th«ng tin díi d¹ng h×nh ¶nh, ®å häa, video. KÕ tiÕp lµ c¸c hÖ thèng thiÕt bÞ kü thuËt m¹ng, truy cËp tõ xa, an toµn kü thuËt. Th«ng thêng, mét quèc gia muèn ph¸t triÓn TM§T th× m¹ng trôc th«ng tin (backbone) quèc gia ®ãng vai trß x¬ng sèng. M¹ng nµy ®èi víi trong níc ®îc vÝ nh n¬i mäi con s«ng ®æ vµo, ®èi víi quèc tÕ ®îc vÝ nh cöa s«ng ®æ ra biÓn siªu lé th«ng tin quèc tÕ. Th«ng tin cã th«ng th¬ng ®îc hay kh«ng, mét phÇn quan träng phô thuéc vµo tèc ®é cña backbone. 15  H¹ tÇng c¬ së nh©n lùc: Ho¹t ®éng TM§T liªn quan tíi mäi con ngêi, tõ ngêi tiªu thô ®Õn ngêi s¶n xuÊt, ph©n phèi, c¸c c¬ quan chÝnh phñ, c¸c nhµ c«ng nghÖ, nªn viÖc ¸p dông TM§T tÊt yÕu ®ßi hái ®a sè con ngêi ph¶i cã kü n¨ng thùc tÕ øng dông c«ng nghÖ th«ng tin mét c¸ch cã hiÖu qu¶, cã thãi quen lµm viÖc trªn m¸y tÝnh, trªn m¹ng m¸y tÝnh vµ cÇn ph¶i cã mét ®éi ngò chuyªn gia ®ñ m¹nh vÒ c«ng nghÖ th«ng tin. Nãi trong diÖn hÑp, ®ã lµ nh÷ng tËp thÓ c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c tæ chøc dÞch vô m¹ng cã kü n¨ng chuyªn ngµnh vÒ TM§T vµ th«ng th¹o tiÕng Anh. Nãi trªn diÖn réng, ®iÒu kiÖn nh©n lùc bao gåm c¶ ngêi tiªu dïng.  B¶o mËt, an toµn: Giao dÞch th¬ng m¹i qua c¸c ph¬ng tiÖn ®iÖn tö, trong ®ã mäi d÷ liÖu ®Òu ë d¹ng sè hãa, ®Æt ra c¸c yªu cÇu nghiªm ngÆt vÒ tÝnh b¶o mËt, an toµn. MÊt tiÒn, lõa ®¶o, lÊy trém hoÆc thay ®æi th«ng tin, x©m nhËp d÷ liÖu... lµ c¸c rñi ro ngµy cµng lín kh«ng chØ ®èi víi ngêi kinh doanh mµ c¶ víi ngêi qu¶n lý, víi tõng quèc gia, v× c¸c hÖ thèng ®iÖn tö cã thÓ bÞ c¸c tin tÆc (hacker) x©m nhËp. GÇn ®©y ngêi ta ®· chøng kiÕn nh÷ng vô hacker lÊy trém c¸c sè tµi kho¶n ®Ó lÊy tiÒn ë c¸c ng©n hµng lín trªn thÕ giíi hay c¸c virus ®îc t¹o ra ®· ph¸ ho¹i hµng lo¹t c¸c kho th«ng tin cña nhiÒu c¬ quan, tæ chøc, g©y ngng trÖ cho c¶ hÖ thèng th«ng tin toµn cÇu; hoÆc cã nhiÒu tæ chøc cùc ®oan sö dông Internet nh ph¬ng tiÖn phæ biÕn t tëng ph¸t xÝt vµ kªu gäi chiÕn tranh... ThiÖt h¹i tõ nh÷ng ho¹t ®éng ph¸ ho¹i ®ã kh«ng chØ tÝnh b»ng tiÒn. Do ®ã, cÇn ph¶i cã c¸c hÖ thèng b¶o mËt, an toµn ®îc thiÕt kÕ trªn c¬ së kü thuËt m· hãa (encryption) hiÖn ®¹i vµ mét c¬ chÕ an ninh h÷u hiÖu. Ngoµi ra, nhu cÇu b¶o vÖ bÝ mËt riªng t còng ngµy cµng t¨ng.  HÖ thèng thanh to¸n tù ®éng: Ph¬ng thøc thanh to¸n lµ vÊn ®Ò quan träng vµ rÊt nh¹y c¶m trong giao dÞch th¬ng m¹i. TM§T chØ cã thÓ thùc hiÖn thùc tÕ vµ cã hiÖu qu¶ khi ®· tån t¹i mét hÖ thèng thanh to¸n tµi chÝnh ë møc ®é ph¸t triÓn ®ñ cao, cho phÐp tiÕn hµnh thanh to¸n tù ®éng mµ kh«ng ph¶i dïng ®Õn tiÒn mÆt. Trong kinh doanh b¸n lÎ, vai trß cña thÎ th«ng minh (smart card) lµ rÊt quan träng. Khi cha cã hÖ thèng nµy, TM§T chØ giíi h¹n ë kh©u trao ®æi tin tøc, cßn viÖc bu«n b¸n hµng hãa vµ dÞch vô vÉn ph¶i kÕt thóc b»ng tr¶ tiÒn trùc tiÕp hoÆc th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn thanh to¸n truyÒn thèng. HiÖu qu¶ qu¶ do ®ã sÏ thÊp vµ kh«ng ®ñ bï ®¾p chi phÝ trang bÞ ph¬ng tiÖn TM§T. HiÖn nay, Mü lµ quèc gia cã hÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi.  B¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ: Do chÊt x¸m cña con ngêi ngµy cµng chiÕm gi¸ trÞ cao trong s¶n phÈm, b¶o vÖ tµi s¶n cuèi cïng sÏ trë thµnh b¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ. Trong TM§T v× thÕ næi lªn vÊn ®Ò ®¨ng ký tªn miÒn (domain 16 name), b¶o vÖ së h÷u chÊt x¸m vµ b¶n quyÒn cña c¸c th«ng tin (h×nh thøc qu¶ng c¸o, nh·n hiÖu th¬ng m¹i, cÊu tróc c¬ së d÷ liÖu c¸c néi dung truyÒn gëi), ë c¸c khÝa c¹nh phøc t¹p h¬n nhiÒu so víi viÖc b¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ trong nÒn kinh tÕ vËt thÓ. Mét trong c¸c khÝa c¹nh ®ã lµ m©u thuÉn gi÷a tÝnh phi biªn giíi cña kh«ng gian TM§T vµ tÝnh chÊt quèc gia cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.  B¶o vÖ ngêi tiªu dïng: Møc ®é tÝn nhiÖm cña ngêi tiªu dïng quyÕt ®Þnh trùc tiÕp sù thµnh b¹i trong kinh doanh. Do ®ã vÊn ®Ò b¶o vÖ ngêi tiªu dïng ngµy cµng ®îc ®Ò cao trong th¬ng m¹i. V× quy c¸ch phÈm chÊt hµng ho¸ vµ c¸c th«ng tin cã liªn quan trong TM§T ®Òu ë d¹ng sè hãa nªn ngêi mua chÞu rñi ro lín h¬n so víi giao dÞch th¬ng m¹i vËt thÓ. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã, cÇn ph¶i thiÕt lËp mét c¬ chÕ trung gian ®¶m b¶o chÊt lîng nh»m môc ®Ých t¹o niÒm tin cho ngêi tiªu dïng, nhÊt lµ ë nh÷ng níc mµ tËp qu¸n mua hµng “sê tËn tay, thÊy tËn m¾t” vÉn cßn phæ biÕn. Mét trong c¸c gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò nµy lµ x©y dùng mét hÖ thèng tiªu chuÈn ho¸ c«ng nghiÖp vµ th¬ng m¹i quèc tÕ thèng nhÊt cho c¸c giao dÞch TM§T .  Hµnh lang ph¸p lý: TM§T lµ ho¹t ®éng th¬ng m¹i cã quy m« toµn cÇu, v× vËy hµng lo¹t quy ®Þnh vÒ luËt ph¸p quèc tÕ vµ quèc gia vÒ lÜnh vùc ph¶i ®îc ®¸p øng. Nh÷ng néi dung chÝnh cña hµng lang ph¸p lý nµy lµ quy ®Þnh vÒ tiªu chuÈn chÊt lîng hµng ho¸, dÞch vô, quy ®Þnh vÒ nh÷ng ®iÒu cÊm vµ ®îc phÐp thay ®æi theo quèc gia, quy ®Þnh vÒ së h÷u c«ng nghiÖp, b¶n quyÒn chÕ t¹o, luËt vÒ ch÷ ký ®iÖn tö, luËt gi¶i quyÕt tranh chÊp ®èi víi hîp ®ång kinh tÕ ®iÖn tö... 4.2 C¸c cÊp ®é m«i trêng cho TM§T C¸c vÊn ®Ò mµ TM§T ®Æt ra rÊt phøc t¹p, ®an xen vµo nhau trong mét mèi quan hÖ h÷u c¬ tõ kinh tÕ, ph¸p lý ®Õn an ninh, v¨n hãa x· héi. Do ®ã chÊp nhËn TM§T th× tÊt yÕu ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh ë mäi h×nh th¸i ho¹t ®éng cña c¶ ®Êt níc, trªn mäi cÊp ®é tõ doanh nghiÖp ®Õn quèc gia, quèc tÕ. Trªn b×nh diÖn quèc gia, doanh nghiÖp ®îc thóc ®Èy bëi ®éng c¬ lîi nhuËn vµ hiÖu qu¶ kinh doanh ®¬ng nhiªn sÏ lµ nh©n tè mang tÝnh chñ ®éng vµ s¸ng t¹o nhÊt trong viÖc øng dông TM§T. Kh«ng ai nghi ngê r»ng mét m«i trêng th«ng tho¸ng vµ an toµn sÏ lµ mét m¶nh ®Êt tèt cho TM§T ph¸t triÓn. V× vËy cÇn cã sù can thiÖp cña nhµ níc víi t c¸ch lµ ngêi t¹o ra luËt ch¬i vµ ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn ®ã lµ bÒn v÷ng. Trªn b×nh diÖn quèc tÕ, toµn cÇu hãa th¬ng m¹i tÊt yÕu lµm n¶y sinh nh÷ng giao thoa, t¬ng t¸c, t¬ng ®ång vµ dÞ biÖt gi÷a c¸c hÖ thèng chÝnh trÞ, kinh tÕ, ph¸p lý vµ x· héi cña c¸c quèc gia kh¸c nhau. §iÒu nµy kh«ng míi nhng víi 17 TM§T, ranh giíi ®Þa lý - mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n x¸c ®Þnh c¸c khu«n khæ ®iÒu chØnh th¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn ®¹i - trë nªn mê nh¹t dÇn. “Con ®êng t¬ lôa míi”xxviii ®ßi hái ph¶i x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c míi lµm c¨n b¶n. Ch¬ng II sÏ tËp trung t×m hiÓu nh÷ng nç lùc tËp thÓ ®a biªn trong khu«n khæ WTO nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy. Ch¬ng II Ph¸t triÓn TM§T toµn cÇu - TM§T trong khu«n khæ WTO 1. Ph¸t triÓn TM§T toµn cÇu 1.1 TM§T thóc ®Èy th¬ng m¹i quèc tÕ Ch¬ng I ®· th¶o luËn nh÷ng lîi Ých mµ TM§T mang l¹i díi gãc ®é chi phÝ vµ thÞ trêng. Nh×n tæng qu¸t, víi TM§T, kho¶ng c¸ch kh«ng gian vµ thêi gian gi÷a ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu thô ®îc rót ng¾n, c¸c rµo c¶n gia nhËp thÞ trêng ®îc dì bá vµ c¹nh tranh ®îc thóc ®Èy. Nh÷ng hiÖu qu¶ nµy cã thÓ quan s¸t ®îc ë cÊp ®é thÞ trêng quèc gia, song tÇm quan träng cña chóng cã thÓ cßn lín h¬n ë ph¹m vi th¬ng m¹i quèc tÕ. Caroline Freund vµ Diana Weinhold xxix ®· ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ lîng chøng minh trong thêi gian 2 n¨m 1998 vµ 1999, 10% gia t¨ng trong sè lîng c¸c m¸y chñ Internet (Internet hosts) ®· ®a ®Õn kÕt qu¶ khèi lîng th¬ng m¹i quèc tÕ t¨ng thªm 1%. Forrester Research, mét viÖn nghiªn cøu hµng ®Çu vÒ TM§T, cho r»ng kho¶ng 1400 tû USD gi¸ trÞ xuÊt khÈu sÏ ®îc thùc hiÖn trùc tuyÕn, t¬ng øng víi 18% xuÊt khÈu toµn thÕ giíi vµo n¨m 2004. Khèi lîng GDP ®îc thùc hiÖn qua TM§T cã thÓ lªn ®Õn 30% gi¸ trÞ hµng tiªu dïng vµ 36% gi¸ trÞ ®Çu vµo s¶n xuÊt. §ång thêi, c¸c giao dÞch ®iÖn tö ngµy cµng t¨ng trë thµnh mét ®éng lùc thóc ®Èy t¨ng trëng trong ngµnh c«ng nghiÖp IT (Information Technology: c«ng nghÖ th«ng tin).xxx ThËt vËy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngµy cµng cã nhiÒu quan t©m ®Õn TM§T víi chøc n¨ng thóc ®Èy th¬ng m¹i quèc tÕ. Nh÷ng mÊt m¸t trong kinh doanh xuÊt nhËp khÈu do hµng hãa bÞ tr× ho·n ë cöa khÈu xuÊt ph¸t tõ c¸c yªu cÇu phøc t¹p vÒ chøng tõ còng nh nh÷ng khóc m¾c trong thñ tôc th¬ng m¹i... ®«i khi vît qu¸ chi phÝ thuÕ quan. Nhê kh¶ n¨ng kÕt nèi trùc tiÕp gi÷a céng ®ång kinh doanh, ngêi tiªu dïng vµ chÝnh phñ, TM§T gióp ®¬n gi¶n hãa vµ lo¹i bá nh÷ng kh©u kh«ng cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh nµy. Singapore lµ quèc gia ®Çu tiªn øng dông TM§T vµo bu«n b¸n ngo¹i th¬ng. M¹ng TradeNet kÕt nèi c¸c nhµ bu«n, c¸c h·ng tµu, c¸c ®¹i lý b¶o hiÓm víi h¬n 20 c¬ quan nhµ níc qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu ®· ®îc thiÕt lËp tõ n¨m 1989. 18 Thay v× ph¶i mÊt nhiÒu lÇn nép chøng tõ vµ nhËn giÊy phÐp tõ c¸c c¬ quan qu¶n lý, ngêi kinh doanh chØ cÇn göi bé chøng tõ ®iÖn tö 1 lÇn qua m¹ng TradeNet vµ nhËn ®îc toµn bé c¸c giÊy phÐp cÇn thiÕt chØ sau 15-30 phót, hiÖu qu¶ h¬n nhiÒu so víi thêi gian chê ®îi tríc ®ã lµ 2-3 ngµy. HiÖn nay, 98% th¬ng m¹i ë Singapore ®îc thùc hiÖn qua hÖ thèng nµy. Nhê vËy, 50% chi phÝ mua b¸n ngo¹i th¬ng ®îc tiÕt kiÖm. §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao Singapore trë thµnh mét trong nh÷ng trung t©m trung chuyÓn th¬ng m¹i lín nhÊt thÕ giíi.xxxi ViÖc xuÊt tr×nh chøng tõ th¬ng m¹i qua TM§T còng trë thµnh th«ng lÖ ë c¸c níc nh Mü, Cana®a vµ mét sè níc trong EU. ë c¸c níc nµy, 90% khai b¸o thuÕ quan ®îc thùc hiÖn qua con ®êng ®iÖn tö.xxxii 1.2 cÇu Th¸ch thøc cña TM§T vµ c¸c nç lùc tiÕp cËn TM§T ë cÊp ®é toµn Internet ®Æt ra mét vÊn ®Ò lín: c¸c m¹ng th«ng tin sè hãa lµ mét kh«ng gian quèc tÕ kh«ng biªn giíi, mét kh«ng gian ®a cùc mµ kh«ng t¸c nh©n hay nhµ níc nµo cã thÓ kiÓm so¸t hoµn toµn; mét kh«ng gian kh«ng ®ång nhÊt trong ®ã mçi ngêi cã thÓ ho¹t ®éng, tù thÓ hiÖn, lµm viÖc theo c¸ch riªng. Do ®ã, ph¸p luËt - vèn ®îc x©y dùng vµ ¸p dông dùa nguyªn t¾c l·nh thæ, dùa trªn c¸c hµnh vi, c¸c lo¹i h×nh ®ång nhÊt - khã cã thÓ ®Æt ra ®îc. Nhng quèc gia - nh©n tè c¬ b¶n trong quan hÖ quèc tÕ - ®· vµ vÉn sÏ lu«n tån t¹i cïng víi quy chÕ qu¶n lý riªng cña m×nh, còng nh th¬ng m¹i tù do vÉn ph¶i chÞu sù ®iÒu chØnh cña mét khu«n khæ nhÊt ®Þnh do c¸c quèc gia cïng thiÕt lËp nªn. Xu híng toµn cÇu hãa vÒ kinh tÕ ®ang l«i cuèn c¸c quèc gia vµo vßng xo¸y cña mét hÖ thèng toµn cÇu lÖ thuéc lÉn nhau; luËt ch¬i lín ®îc h×nh thµnh dùa trªn sù t¬ng t¸c cña c¸c hÖ thèng s½n cã. DÊu Ên cña quèc gia trong luËt ch¬i lín ®Ëm hay nh¹t mµ theo ®ã sÏ quyÕt ®Þnh ®Õn vÞ thÕ vµ lîi Ých cña quèc gia ®ã trong m«i trêng toµn cÇu hãa - tïy thuéc vµo nhËn thøc vµ chiÕn lîc thÝch øng cña hä. Nh×n tõ gãc ®é TM§T, vÊn ®Ò nµy ®îc thÓ hiÖn ë ý nghÜa: níc nµo sÏ cã ¶nh hëng vµ lîi Ých lín nhÊt trong viÖc x©y dùng mét khu«n khæ quèc tÕ ®iÒu chØnh TM§T toµn cÇu? Con ®êng t¬ lôa 1000 n¨m tríc tån t¹i vµ vËn hµnh ®îc lµ nhê giíi cÇm quyÒn ë tÊt c¶ c¸c níc vµ c¸c ®Þa ph¬ng n¬i nã ®i qua ®ång ý hoÆc bÞ thuyÕt phôc ®ång ý t¹o ®iÒu kiÖn vµ b¶o vÖ cho luång vËn chuyÓn xuyªn lôc ®Þa nµy. Sù phån vinh mµ con ®êng t¬ lôa mang l¹i tÊt nhiªn thuéc vÒ nh÷ng ngêi ®· khëi xíng vµ tËn dông ®îc c¸c tho¶ thuËn bu«n b¸n ®a biªn ®ã: ®Õ chÕ Trung Hoa, La M· vµ c¸c v¬ng triÒu Ba T. Còng nh vËy, b¶n chÊt qu¶n lý cña x· héi ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh ®iÒu chØnh kh«ng gian TM§T. Trªn ph¹m vi quèc tÕ b¶n chÊt ®ã ®îc thÓ hiÖn ë c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn c¸c luËt, c¸c ®Þnh chÕ TM§T trªn thÕ giíi bëi c¸c nhãm lîi Ých (quèc gia vµ tæ chøc) kh¸c nhau. Thùc chÊt, ®ã lµ cuéc ®Êu tranh giµnh quyÒn kiÓm so¸t th¬ng m¹i quèc tÕ trong t¬ng lai. 19 1.2.1 Níc Mü Mü lµ níc cã nÒn t¶ng kü thuËt sè tiªn tiÕn, trªn thùc tÕ ®ang n¾m quyÒn khèng chÕ ba nh¸nh cña h¹ tÇng c«ng nghÖ TM§T: m¸y tÝnh, truyÒn th«ng, vµ b¶o mËt. Ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin ®ang ®ãng vai trß lµ ®Çu tµu thóc ®Èy kinh tÕ Mü ph¸t triÓn, ®ång thêi hiÖn nay Mü còng chiÕm gÇn 50% doanh thu TM§T toµn cÇu (chñ yÕu ®îc t¹o ra trong néi bé níc Mü)xxxiii. C«ng ty Land’End, mét c«ng ty b¸n lÎ s¶n phÈm nhiÒu nhÊt t¹i Mü, ®¹t 21% cña 1.6 tû USD doanh thu trong n¨m 2002 tõ viÖc kinh doanh theo ph¬ng thøc ®iÖn tö.xxxiv Trong bèi c¶nh ®ã, TM§T cã ý nghÜa sèng cßn víi níc Mü. Lµ quèc gia khëi xíng TM§T, Mü ®· chñ ®éng ®a ra mét hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña TM§T vµ ra søc cæ vò cho viÖc thóc ®Èy TM§T trªn b×nh diÖn toµn cÇu. N¨m 1997, chÝnh phñ Mü ®· c«ng bè b¶n "Khu«n khæ cho TM§T toµn cÇu" (Framework for Global Electronic Commerce), trong ®ã nªu ra 5 nguyªn t¾c c¬ b¶n ph¶n ¸nh quan ®iÓm cña chÝnh phñ Mü vÒ TM§T (thêng ®îc coi lµ “th¸ch thøc cña Mü”), mµ t tëng chñ ®¹o lµ: tù do tuyÖt ®èi (kÓ c¶ phi thuÕ); chÝnh phñ kh«ng can thiÖp mµ chØ t¹o ®iÒu kiÖn cho TM§T; ®Ò cao vai trß tiªn phong, chñ ®éng cña khu vùc kinh tÕ t nh©n trong ph¸t triÓn TM§T ë Mü. Quan ®iÓm nµy ph¶n ¸nh mét thùc tÕ: TM§T ë Mü ph¸t triÓn lµ do nhËn thøc cña khu vùc kinh tÕ t nh©n vÒ lîi Ých cña nã. Nguån: Kenneth L. Kraemer et al, "E-Commerce in the United States: Leader or one of the pack?", University of California, 2001. 20