Tài liệu Luận văn thực trạng và phương hướng phát triển kinh tế trang trại vùng đồng bằng sông hồng

Lêi nãi ®Çu Trong sè nh÷ng thµnh tÝch ®¹t ®îc cña c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ ®Êt níc, trong thêi gian qua, cã thÓ nãi n«ng nghiÖp lµ mét ngµnh ®· cã nh÷ng bíc ®ét ph¸ ngo¹n môc. Thu nhËp cña n«ng d©n kh«ng ngõng t¨ng lªn, bé mÆt n«ng th«n ®îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· ®¶m b¶o an toµn l¬ng thùc cho ®êi sèng x· héi. ThÕ nhng, sù ph¸t triÓn Êy so víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ chung trong thêi k× c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc vµ trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ m¹nh mÏ nh hiÖn nay th× vÉn cßn qu¸ thÊp vµ nhá bÐ. Cho ®Õn b©y giê, n«ng nghiÖp ViÖt Nam nãi chung vµ n«ng nghiÖp vïng §ång b»ng S«ng Hång vÉn lµ mét nÒn s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶ vµ thiÕu tÝnh hîp lý. CÇn ph¶i h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh÷ng h×nh thøc s¶n xuÊt phï hîp h¬n, mµ trong ®ã, kinh tÕ trang tr¹i lµ mét m« h×nh tèt cã thÓ ¸p dông ®Ó ®¸p øng yªu cÇu nµy. §· manh nha tõ rÊt l©u, nhng chØ trong kho¶ng chôc n¨m trë l¹i ®©y, vai trß cña kinh tÕ trang tr¹i míi thùc sù ®îc c«ng nhËn vµ ®îc quan t©m chó ý, ®Æc biÖt lµ sau khi nghÞ quyÕt sè 03/2000 - CP cña ChÝnh phñ ngµy 02/2/2000 vÒ kinh tÕ trang tr¹i ra ®êi, th× kinh tÕ trang tr¹i ë ViÖt Nam míi cã ®îc mét sù trî gióp cña Nhµ níc vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch nh lµ hç trî cho c¸c doanh nghiÖp th«ng thêng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Sù t¨ng nhanh vÒ sè lîng, gia t¨ng vÒ gi¸ trÞ s¶n lîng ®· chøng tá ®©y lµ mét m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp phï hîp víi ®Æc thï kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n níc ta, gióp n«ng d©n lµm giµu, t¨ng thu nhËp cho b¶n th©n hä vµ cho x· héi. Kh«ng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i víi quy m« ®Êt ®ai lín nh ë vïng trung du miÒn nói phÝa B¾c hay vïng ®ång b»ng phÝa Nam, nhng ®ång b»ng s«ng Hång vèn lµ vïng cã truyÒn thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp l©u ®êi, tr×nh ®é th©m canh cao nhÊt c¶ níc. Nhng ®Ó ngµnh n«ng nghiÖp cña vïng ®¸p øng ®îc yªu cÇu ph¸t triÓn trong thêi k× míi th× ph¶i hîp lý ho¸, hiÖu qu¶ ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh»m khai th¸c mét c¸ch triÖt ®Ó tiÒm n¨ng vÒ ®Êt ®ai còng nh kh¶ n¨ng lao ®éng cña con ngêi vïng ch©u thæ nµy, vµ m« h×nh kinh tÕ trang tr¹i lµ phï hîp h¬n c¶. Nh÷ng n¨m qua kinh tÕ trang tr¹i vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®· cã nhiÒu thµnh tÝch ®¸ng khÝch lÖ, nhng thËt sù vÉn cha ph¸t triÓn t¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña ---------------------------------------------------------------------------------------- 1 nã. C©u hái ®Æt ra lµ: kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cña vïng ®Õn ®©u? Lµm sao ®Ó m« h×nh ®îc ¸p dông ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao nhÊt? Tr¶ lêi cho c©u hái nµy chÝnh lµ môc ®Ých cña ®Ò tµi: “C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®Õn n¨m 2010”. *§èi tîng nghiªn cøu vµ ph¹m vi nghiªn cøu: c¸c trang tr¹i vïng §ång b»ng S«ng Hång, thùc tr¹ng ph¸t triÓn, c¸c yÕu tè ¶nh hëng, cïng c¸c biÖn ph¸p nh»m thóc ®Èy qóa tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c trang tr¹i. *Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: +Ph¬ng ph¸p thèng kª +Ph¬ng ph¸p quan s¸t vÜ m« KÕt cÊu chuyªn ®Ò gåm 3 phÇn chÝnh: Ch¬ng I: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i Ch¬ng II: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i vïng §ång b»ng S«ng Hång thêi gian qua. Ch¬ng III: Ph¬ng híng ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i vïng §ång b»ng S«ng Hång ®Õn n¨m 2010. Hoµn thµnh bµi viÕt nµy, em xin tr©n träng göi tíi thÇy gi¸o, TS. Lª Huy §øc, Khoa KÕ ho¹ch – Ph¸t triÓn, Trêng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, TS. NguyÔn ThÕ HiÓn cïng toµn thÓ c¸n bé nghiªn cøu Ban N«ng nghiÖp – N«ng th«n, ViÖn ChiÕn lîc Ph¸t triÓn, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t lêi c¶m ¬n s©u s¾c v× ®· hÕt lßng híng dÉn, gióp ®ì em trong suèt qu¸ tr×nh thu thËp tµi liÖu, xö lý th«ng tin vµ x©y dùng chuyªn ®Ò. RÊt mong tiÕp tôc nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó bµi viÕt cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ë møc ®é hoµn chØnh h¬n. Sinh viªn thùc hiÖn: NguyÔn ThÞ Thu Thuû. ---------------------------------------------------------------------------------------- 2 Ch¬ng I: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i I. Kh¸i niÖm, ®Æc trng vµ tiªu chÝ ph©n lo¹i Ph¸t triÓn c¸ch ®©y kho¶ng h¬n 200 n¨m, cho ®Õn nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 20, kinh tÕ trang tr¹i mµ ®Æc biÖt lµ trang tr¹i gia ®×nh ®· trë thµnh m« h×nh s¶n xuÊt phæ biÕn nhÊt cña nÒn n«ng nghiÖp c¸c níc ph¸t triÓn, chiÕm tû träng lín tuyÖt ®èi vÒ ®Êt ®ai còng nh khèi lîng n«ng s¶n, ®Æc biÖt ë c¸c níc Anh, Ph¸p, Nga- n¬i b¾t ®Çu cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kÜ thuËt ®Çu tiªn cña nh©n lo¹i. Tr¶i qua hµng mÊy thÕ kØ, ®Õn nay, kinh tÕ trang tr¹i tiÕp tôc ph¸t triÓn ë nh÷ng níc t b¶n chñ nghÜa l©u ®êi còng nh c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, c¸c níc c«ng nghiÖp míi vµ ®i vµo nh÷ng x· héi chñ nghÜa víi c¬ cÊu vµ quy m« s¶n xuÊt kh¸c nhau. T¹i ViÖt Nam, kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn muén, chØ tõ sau §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI, c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®îc thõa nhËn vµ ®Æc biÖt lµ tõ sau khi cã nghÞ quyÕt 10 cña Bé ChÝnh trÞ (4/98) vÒ ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ nhµ níc, kinh tÕ hé n«ng d©n míi tõng bíc phôc håi vµ ph¸t triÓn, phÇn lín hä trë thµnh nh÷ng chñ thÓ tù s¶n xuÊt. Cïng víi c¸c hé gia ®×nh c«ng nh©n viªn chøc lµm n«ng nghiÖp, l¹i cã tÝch luü vÒ vèn, kinh nghiÖm s¶n xuÊt vµ kinh nghiÖm qu¶n lý, tiÕp cËn ®îc víi thÞ trêng, th× s¶n ---------------------------------------------------------------------------------------- 3 xuÊt n«ng nghiÖp míi tho¸t khái c¸i vá tù cÊp tù tóc vµ v¬n tíi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. Kinh tÕ trang tr¹i ra ®êi. Cho ®Õn nay, quan ®iÓm vÒ kinh tÕ trang tr¹i vÉn ®îc tr×nh bµy theo nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau. 1. Kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ trang tr¹i 1.1. Trang tr¹i GÇn víi kh¸i niÖm trang tr¹i, ngêi ta hay sö dông kh¸i niÖm ®iÒn trang hay n«ng trang. Nhng vÒ b¶n chÊt, chóng lµ c¸c c¸ch gäi kh¸c nhau cña mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt n«ng, l©m, ng nghiÖp víi quy m« lín theo híng s¶n xuÊt hµng ho¸. 1.2. Kinh tÕ trang tr¹i VÒ kinh tÕ trang tr¹i, cã nhiÒu quan ®iÓm, nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau: Cã quan ®iÓm cho r»ng: “Kinh tÕ trang tr¹i lµ lo¹i h×nh c¬ së s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng tõ khi ph¬ng thøc nµy thay thÕ ph¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn. Trang tr¹i ®îc h×nh thµnh tõ c¸c hé tiÓu n«ng sau khi ph¸ bá c¸i vá tù cÊp tù tóc khÐp kÝn, v¬n lªn s¶n xuÊt nhiÒu n«ng s¶n hµng ho¸ tiÕp cËn víi thÞ trêng, tõng bíc thÝch nghi víi nÒn kinh tÕ c¹nh tranh”(1) Kh¸i niÖm nµy ®· chØ ®óng b¶n chÊt s¶n xuÊt hµng ho¸ cña kinh tÕ trang tr¹i nhng l¹i sai lÇm khi cho r»ng nguån gèc cu¶ c¸c trang tr¹i chØ lµ x©y dùng tõ kinh tÕ cña c¸c hé tiÓu n«ng. Trong nghÞ quyÕt sè 03/2000/NQ-CP ngµy 02/02/2000 vÒ kinh tÕ trang tr¹i. ChÝnh phñ ta ®· thèng nhÊt nhËn thøc vÒ kinh tÕ trang tr¹i nh sau: “Kinh tÕ trang tr¹i lµ h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt hµng ho¸ trong n«ng nghiÖp, n«ng th«n, chñ yÕu dùa vµo hé gia ®×nh, nh»m më réng quy m« vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt trong lÜnh vùc trång trät, ch¨n nu«i, nu«i trång thuû s¶n, trång rõng, g¾n s¶n xuÊt víi chÕ biÕn vµ tiªu thô n«ng- l©m- thuû s¶n”. B¸o c¸o chuyªn ®Ò: “ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn trang tr¹i vµ t¸c ®éng cña nã ®Õn viÖc lµm vµ thu nhËp cña lao ®éng n«ng th«n”, ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp, 2002. (1) ---------------------------------------------------------------------------------------- 4 Kh¸i niÖm nµy kh¸ ®Çy ®ñ, nªu ra ®îc c¬ së, chøc n¨ng, h×nh thøc s¶n xuÊt cña trang tr¹i nhng cha híng ®Õn tÝnh chÊt hµng ho¸ híng ra thÞ trêng cña trang tr¹i. Nh vËy cã thÓ tãm l¹i: Kinh tÕ trang tr¹i lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt c¬ së trong n«ng - l©m - ng nghiÖp, cã môc ®Ých chñ yÕu lµ s¶n xuÊt hµng ho¸, t liÖu s¶n xuÊt thuéc quyÒn së h÷u hay thuéc quyÒn sö dông cña mét chñ thÓ ®éc lËp, s¶n xuÊt ®îc tiÕn hµnh trªn quy m« ®Êt ®ai vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®îc tËp trung ®ñ lín víi c¸ch tæ chøc qu¶n lý tiÕn bé vµ tr×nh ®é kÜ thuËt cao, ho¹t ®éng tù chñ vµ lu«n g¾n víi thÞ trêng. 1.3. Tiªu chÝ x¸c ®Þnh mét trang tr¹i. Kh«ng ph¶i nhµ níc bá qua h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt nµy, nhng v× ®Õn tríc nh÷ng n¨m 2000, do cha cã mét sù thèng nhÊt vÒ kh¸i niÖm còng nh tiªu chÝ x¸c ®Þnh trang tr¹i nªn mang ®Çy ®ñ ®Æc ®iÓm cña mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh nhng chñ trang tr¹i vÉn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc xin hëng c¸c chÕ ®é hç trî cña nhµ níc vµ v× kh«ng cã t c¸ch ph¸p nh©n nªn trang tr¹i rÊt khã kh¨n trong c¸c ho¹t ®éng giao dÞch th¬ng m¹i. Th«ng thêng c¸c nhµ thèng kª vÉn sö dông nh÷ng chØ tiªu ®Þnh tÝnh hoÆc chØ tiªu ®Þnh lîng mµ tÝnh ®Þnh lîng kh«ng cao, vµ c¸c chØ tiªu nµy kh«ng ®îc thèng nhÊt trong c¶ níc. *Tiªu chÝ ®Þnh tÝnh: Cã thÓ dïng tiªu chÝ nµy ®Ó nhËn d¹ng thÕ nµo lµ mét trang tr¹i, tøc lµ c¨n cø vµo møc ®é s¶n xuÊt n«ng s¶n hµng ho¸ cña trang tr¹i ®Ó ph©n biÖt kinh tÕ trang tr¹i víi kinh tÕ hé gia ®×nh. *Tiªu chÝ ®Þnh lîng: Dïng ®Ó ph©n biÖt râ rµng trang tr¹i vµ kh«ng ph¶i trang tr¹i, vµ ®Ó ph©n lo¹i c¸c trang tr¹i kh¸c nhau. Ngµy 23/6/2000, Liªn bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n- Tæng côc Thèng kª ®· ra th«ng t sè 69/2000/ TTLT/ BNN-TCTK híng dÉn tiªu chÝ ®Ó x¸c ®Þnh kinh tÕ trang tr¹i. Cô thÓ nh sau: 1.C¸c ®èi tîng vµ ngµnh s¶n xuÊt ®îc xem xÐt ®Ó x¸c ®Þnh lµ kinh tÕ trang tr¹i ---------------------------------------------------------------------------------------- 5 Hé n«ng d©n, hé c«ng nh©n viªn nhµ níc vµ lùc lîng vò trang ®· nghØ hu, c¸c lo¹i hé thµnh thÞ vµ c¸ nh©n chuyªn s¶n xuÊt (bao gåm n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, nu«i trång thuû s¶n) hoÆc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ chÝnh, cã kiªm nhiÖm c¸c ho¹t ®éng dÞch vô phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n. II.Tiªu chÝ ®Þnh lîng ®Ó x¸c ®Þnh lµ kinh tÕ trang tr¹i: Mét hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, nu«i trång thuû s¶n ®îc x¸c ®Þnh lµ trang tr¹i ph¶i ®¹t ®îc c¶ hai tiªu chÝ ®Þnh lîng sau ®©y: 1.Gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ vµ dÞchvô b×nh qu©n 1 n¨m: - §èi víi c¸c tØnh phÝa B¾c vµ Duyªn h¶i miÒn Trung tõ 40 triÖu ®ång trë lªn. - §èi víi c¸c tØnh phÝa Nam vµ T©y Nguyªn tõ 50 triÖu ®ång trë lªn. 2.Quy m« s¶n xuÊt ph¶i t¬ng ®èi lín vµ vît tréi so víi kinh tÕ n«ng hé t¬ng øng víi tõng ngµnh s¶n xuÊt vµ víi tõng vïng kinh tÕ. a.§èi víi trang tr¹i trång trät: (1)Trang tr¹i trång c©y hµng n¨m: - Tõ 2 ha trë lªn ®èi víi c¸c tØnh phÝa B¾c vµ Duyªn h¶i miÒn Trung - Tõ 3 ha trë lªn ®èi víi c¸c tØnh phÝa Nam vµ T©y Nguyªn (2)Trang tr¹i trång c©y l©u n¨m: - Tõ 3 ha trë lªn ®èi víi c¸c tØnh phÝa B¾c vµ Duyªn h¶i miÒn Trung - Tõ 5 ha trë lªn ®èi víi c¸c tØnh phÝa Nam vµ T©y Nguyªn - Trang tr¹i trång hå tiªu tõ 0,5 ha trë lªn. (3)Trang tr¹i l©m nghiÖp: - Tõ 10 ha trë lªn ®èi víi c¸c vïng trong c¶ níc. b.§èi víi trang tr¹i ch¨n nu«i: (1)Ch¨n nu«i ®¹i gia sóc: tr©u, bß,v.v... ---------------------------------------------------------------------------------------- 6 - Ch¨n nu«i sinh s¶n, lÊy s÷a cã thêng xuyªn tõ 10 con trë lªn - Ch¨n nu«i lÊy thÞt cã thêng xuyªn tõ 50 con trë lªn (2)Ch¨n nu«i gia sóc: lîn, dª, v.v... - Ch¨n nu«i sinh s¶n cã thêng xuyªn ®èi víi lîn tõ 20 con trë lªn, ®èi víi dª, cõu tõ 100 con trë lªn - Ch¨n nu«i lîn thÞt cã thêng xuyªn tõ 100 con trë lªn (kh«ng kÓ lîn s÷a), dª thÞt tõ 200 con trë lªn. (3)Ch¨n nu«i gia cÇm: gµ, vÞt, ngan, ngçng, v.v... cã thêng xuyªn tõ 2000 con trë lªn (kh«ng tÝnh sè ®Çu con díi 7 ngµy tuæi). c.Trang tr¹i nu«i trång thuû s¶n: - DiÖn tÝch mÆt níc cã ®Ó nu«i trång thuû s¶n tõ 2 ha trë lªn (riªng ®èi víi nu«i t«m thÞt theo kiÓu c«ng nghiÖp tõ 1 ha trë lªn). d.§èi víi c¸c lo¹i s¶n phÈm n«ng, l©m nghiÖp, nu«i trång thuû s¶n cã tÝnh chÊt ®Æc thï nh: trång hoa, c©y c¶nh, trång nÊm, nu«i ong, gièng thñy s¶n vµ thuû ®Æc s¶n, th× tiªu chÝ x¸c ®Þnh lµ s¶n lîng hµng ho¸. 2. §Æc trng cña kinh tÕ trang tr¹i HÇu hÕt c¸c ý kiÕn ®Òu thèng nhÊt vÒ ®Æc trng cña kinh tÕ trang tr¹i ë 3 ®iÓm sau ®©y: 2.1. Môc ®Ých s¶n xuÊt cña kinh tÕ trang tr¹i lµ s¶n xuÊt n«ng- l©m- thuû s¶n hµng ho¸ víi quy m« lín Knh tÕ trang tr¹i lµ kinh tÕ n«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng hãa, kh¸c víi kinh tÕ tiÓu n«ng tù cÊp tù tóc. K.Marx ®· ph©n biÖt chñ trang tr¹i víi ngêi tiÓu n«ng nh sau: - Chñ trang tr¹i b¸n ra thÞ trêng toµn bé s¶n phÈm lµm ra - Ngêi tiÓu n«ng dïng ®¹i bé phËn s¶n phÈm lµm ra vµ mua b¸n cµng Ýt cµng tèt. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt lín nhÊt cña kinh tÕ trang tr¹i so víi kinh tÕ c¸ thÓ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tríc ®©y. S¶n xuÊt hµng ho¸ ®ßi hái c¸c trang tr¹i ---------------------------------------------------------------------------------------- 7 ph¶i cã quy m« lín ®Ó gi¶m chi phÝ ®Çu vµo, t¹o ra s¶n phÈm hµng ho¸ víi gi¸ thµnh c¹nh tranh, chÊt lîng cao. §Õn lît nã, s¶n xuÊt quy m« lín l¹i cµng ®ßi hái ph¶i lµm ra s¶n phÈm hµng ho¸ ®Ó trao ®æi trªn thÞ trêng v× râ rµng ngêi chñ trang tr¹i kh«ng thÓ tiªu dïng hÕt ®îc. Quy m« cña trang tr¹i lín gÊp nhiÒu lÇn quy m« cña hé gia ®×nh hay kiÓu tiÓu n«ng. Nã ®îc ®¸nh gi¸ b»ng diÖn tÝch ®Êt ®ai sö dông, hay b»ng gi¸ trÞ s¶n lîng lµm ra trong mét n¨m hoÆc ®o b»ng tØ suÊt hµng ho¸ cña trang tr¹i. 2.2. Qu¸ tr×nh tÝch tô ruéng ®Êt vµ vèn ®Çu t dÉn ®Õn chuyªn m«n ho¸ vµ h×nh thµnh c¸c vïng chuyªn canh BÊt k× mét h×nh thøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nµo còng cÇn cã sù tËp trung ®Êt ®ai vµ vèn ë møc ®é nhÊt ®Þnh. Do tÝnh chÊt s¶n xuÊt hµng ho¸ quy m« lín, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i sÏ dÇn t¹o ra nh÷ng vïng, tiÓu vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp víi c¬ cÊu s¶n xuÊt kh¸c nhau: - C¬ cÊu s¶n xuÊt ®éc canh: lµ møc ph¸t triÓn thÊp cña kinh tÕ trang tr¹i. Trang tr¹i chØ s¶n xuÊt kinh doanh mét lo¹i c©y (con) nhÊt ®Þnh, tÝnh chuyªn nghiÖp, chuyªn m«n vµ tÝnh chÊt hµng ho¸ cha cao. - C¬ cÊu s¶n xuÊt ®a d¹ng: trang tr¹i kÕt hîp nhiÒu lo¹i c©y trång vËt nu«i ®Ó tËn dông mäi n¨ng lùc s¶n xuÊt cña m×nh. - C¬ cÊu s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸: ®©y lµ giai ®o¹n trang tr¹i ®· tÝch luü ®ñ vÒ ®Êt ®ai, vèn, n¨ng lùc vµ kinh nghiÖm qu¶n lý ®Ó tham gia vµo hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Kh¸c víi c¬ cÊu ®éc canh, s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ ®ßi hái øng dông réng r·i nh÷ng tiÕn bé khoa häc kÜ thuËt vµ ®¹t ®Õn tr×nh ®é, tÝnh chÊt s¶n xuÊt hµng ho¸ cao. DÇn dÇn, nhiÒu trang tr¹i cïng chuyªn m«n ho¸ mét lo¹i c©y trång, vËt nu«i cã thÓ h×nh thµnh nªn nh÷ng vïng chuyªn canh réng lín. 2.3. Tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt theo ph¬ng thøc tiÕn bé Dùa trªn c¬ së th©m canh, chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, c¸c trang tr¹i ph¶i cã c¬ chÕ tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt nh lµ c¸c ®¬n vÞ kinh doanh kh¸c, ---------------------------------------------------------------------------------------- 8 tøc lµ ph¶i h¹ch to¸n, ®iÒu hµnh s¶n xuÊt hîp lý vµ thêng xuyªn tiÕp cËn víi thÞ trêng, kh¸c víi lèi s¶n xuÊt “lµm tíi ®©u th× tíi” cña kinh tÕ tiÓu n«ng. ë ®©y hiÖu qu¶ kinh tÕ ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu nªn tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®Òu ph¶i tÝnh to¸n lîi Ých - chi phÝ bá ra. Lao ®éng trong trang tr¹i cã hai bé phËn: lao ®éng qu¶n lý (thêng lµ chñ trang tr¹i) vµ lao ®éng trùc tiÕp (lao ®éng gia ®×nh vµ lao ®éng lµm thuª). Sè lîng lao ®éng thuª mín thay ®æi tuú lo¹i h×nh trang tr¹i vµ quy m« trang tr¹i kh¸c nhau. Chñ trang tr¹i lµ ngêi cã kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm, trùc tiÕp ®iÒu hµnh s¶n xuÊt, biÕt ¸p dông khoa häc c«ng nghÖ. Thu nhËp cña trang tr¹i vît tréi so víi kinh tÕ hé. 3. Ph©n lo¹i kinh tÕ trang tr¹i 3.1. Theo quy m« ®Êt sö dông, cã thÓ chia 4 lo¹i: - Trang tr¹i nhá: díi 2 ha - Trang tr¹i võa: 2 - 5 ha - Trang kh¸ lín: 5 - 10 ha - Trang tr¹i lín: trªn 10 ha 3.2. Ph©n lo¹i theo c¬ cÊu s¶n xuÊt, chia thµnh: * Trang tr¹i trång trät: - Trang tr¹i trång rõng: thêng cã quy m« lín vµ ®îc ph¸t triÓn ë c¸c vïng nói phÝa B¾c. Lo¹i h×nh trang tr¹i nµy kh«ng chØ ®ßi hái lîng vèn lín mµ thêi gian thu håi vèn l¹i dµi (5 - 10 n¨m hoÆc h¬n) cho nªn ®Ó ngêi kinh doanh trang tr¹i cã ®iÒu kiÖn nhËn th× ph¶i cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch hç trî vÒ l©u dµi. - Trang tr¹i trång c©y ¨n qu¶: §©y lµ lo¹i h×nh trang tr¹i phæ biÕn kh«ng chØ ë miÒn nói mµ cßn rÊt thÝch hîp víi vïng ®ång b»ng, ®Æc biÖt lµ §ång b»ng B¾c Bé vµ §ång b»ng Nam Bé. Tuú ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, khÝ hËu vµ ý tëng kinh doanh mµ chñ trang tr¹i cã thÓ lùa chän trång mét hay nhiÒu lo¹i c©y ¨n qu¶ kh¸c nhau. ---------------------------------------------------------------------------------------- 9 - Trang tr¹i trång c©y c«ng nghiÖp: Lo¹i h×nh nµy thêng chØ phï hîp víi nh÷ng vïng ®Êt cã tÝnh chÊt ®Æc thï. Cã lÏ ®©y lµ lo¹i h×nh trang tr¹i ra ®êi ë ViÖt Nam sím nhÊt, b¾t ®Çu tõ nh÷ng ®ån ®iÒn cao su cña c¸c «ng chñ ngêi Ph¸p. §Õn nay, c©y c«ng nghiÖp ®îc trang tr¹i lùa chän rÊt ®a d¹ng, bao gåm c¶ c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy (cµ phª, tiªu, ®iÒu...) vµ c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy (®ay...) - Trang tr¹i trång c©y l¬ng thùc, thùc phÈm: quy m« ®Êt nhá. RÊt phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai vµ khÝ hËu vïng ®ång b»ng. Trong nhãm nµy, c©y lóa chiÕm mét vÞ trÝ ®¸ng kÓ. - Trang tr¹i kinh doanh ®Æc thï: ®ã lµ c¸c trang tr¹i trång hoa c¶nh, c©y c¶nh, hoÆc nu«i vËt c¶nh, cung cÊp gièng cho n«ng d©n... Lo¹i nµy kh«ng ®ßi hái diÖn tÝch ®Êt ®ai lín, vèn lín nhá tuú lo¹i s¶n phÈm nhng ph¶i cã tr×nh ®é khoa häc kÜ thuËt. RÊt phï hîp víi c¸c vïng ®ång b»ng vèn ®Êt ®ai h¹n chÕ. *Trang tr¹i ch¨n nu«i: Lo¹i h×nh trang tr¹i nµy còng rÊt ®a d¹ng. NÕu lµ vïng nói trung du réng lín, thêng ch¨n nu«i c¸c lo¹i ®¹i gia sóc (bß, dª...) cßn ë vïng ®ång b»ng lµ c¸c lo¹i gia sóc nhá (lîn, ®µ ®iÓu,...) vµ gia cÇm. *Trang tr¹i thuû s¶n: lo¹i h×nh trang tr¹i nµy rÊt ®Æc thï, nhÊt thiÕt ph¶i cã mÆt níc nu«i trång thuû s¶n víi mét diÖn tÝch nhÊt ®Þnh. Ven biÓn §ång b»ng S«ng Hång cã rÊt nhiÒu yÕu tè ®Ó ph¸t triÓn ngµnh nµy. Tuy nhiªn, c¸c trang tr¹i thñy s¶n còng rÊt thêng xuyªn ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro vÒ khÝ hËu do nh÷ng ®Æc trng riªng cña ngµnh. *Trang tr¹i kinh doanh tæng hîp: chñ trang tr¹i cã thÓ kÕt hîp trång trät víi ch¨n nu«i, trång trät víi nu«i trång thuû s¶n, s¶n xuÊt víi dÞch vô, tiÓu thñ c«ng nghiÖp hoÆc thËm chÝ tÊt c¶ c¸c h×nh thøc miÔn sao cã lîi. 3.3. Ph©n lo¹i trang tr¹i theo chñ thÓ kinh doanh Chñ trang tr¹i cã thÓ së h÷u hoÆc ®i thuª t liÖu s¶n xuÊt. Trêng hîp phæ biÕn lµ chñ trang tr¹i së h÷u quyÒn sö dông ®Êt nhng ph¶i ®i thuª m¸y mãc, thiÕt bÞ, chuång tr¹i, kho tµng. ë ViÖt Nam, ngêi chñ trang tr¹i chØ cã ---------------------------------------------------------------------------------------- 10 quyÒn sö dông ®Êt (t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu) chø kh«ng cã quyÒn së h÷u nªn tèt nhÊt kh«ng ph©n lo¹i theo lo¹i h×nh së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Theo chñ thÓ kinh doanh, cã thÓ chia kinh tÕ trang tr¹i thµnh: - Trang tr¹i nhµ níc: nh n«ng trêng quèc doanh, c«ng ty n«ng nghiÖp nhµ níc, thêng cã quy m« lín nªn h×nh thµnh nªn nhiÒu cÊp trung gian. C¸c n«ng trêng c¸c c«ng ty nµy l¹i kho¸n cho gia ®×nh c«ng nh©n lËp trang tr¹i gia ®×nh. - C¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp: sau khi luËt hîp t¸c x· ra ®êi, nhiÒu hîp t¸c x· n«ng nghiÖp chuyÓn thµnh hîp t¸c x· dÞch vô ®Çu vµo, ®Çu ra cho c¸c hé gia ®×nh n«ng d©n. Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp còng cã thÓ h×nh thµnh nhê sù hîp t¸c s¶n xuÊt cña c¸c x· viªn. H×nh thøc nµy ngµy nay rÊt Ýt tån t¹i. - Trang tr¹i cña c«ng ty hîp doanh: Lµ lo¹i h×nh kinh doanh n«ng nghiÖp quy m« lín theo híng s¶n xuÊt hµng ho¸ cña c¸c c«ng ty hîp doanh. Hä cã thÓ trùc tiÕp s¶n xuÊt hoÆcgiao cho c¸c hé gia ®×nh hay mét ®¬n vÞ kinh tÕ kh¸c lµm, hïn vèn hay gãp phÇn lín vèn gãp. - Trang tr¹i gia ®×nh: §©y lµ lo¹i h×nh phæ biÕn nhÊt cña kinh tÕ trang tr¹i trªn thÕ giíi nãi chung vµ ë ViÖt Nam nãi riªng. Lo¹i h×nh nµy thùc chÊt lµ c¸c hé n«ng d©n tõ kinh tÕ tiÓu n«ng s¶n xuÊt tù tóc, tiÕn lªn kinh tÕ trang tr¹i s¶n xuÊt hµng ho¸ víi c¸c møc ®é kh¸c nhau. Trang tr¹i gia ®×nh rÊt ®a d¹ng vÒ quy m«, vÒ së h÷u vµ sö dông ruéng ®Êt, vÒ chñng lo¹i vµ sè lîng lao ®éng víi sè lîng kh¸c nhau, vÒ nguån vèn vµ khoa häc c«ng nghÖ, vÒ ngµnh nghÒ, mÆt hµng s¶n xuÊt.Trong h×nh thøc nµy, mçi gia ®×nh lµ mét chñ thÓ kinh tÕ, hä bá vèn vµ søc lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt, tù lo c¶ ®Çu vµo vµ ®Çu ra cho s¶n phÈm. - Trang tr¹i t nh©n kinh doanh n«ng nghiÖp: lµ lo¹i trang tr¹i cña c¸ nh©n c¸c nhµ t b¶n, c«ng th¬ng gia, hoÆc c«ng ty cæ phÇn , hoÆc thuª ®Êt ®ai, thuª lao ®éng s¶n xuÊt kinh doanh n«ng nghiÖp nghÜa lµ hä hoµn toµn sö dông lao ®éng lµm thuª nh c¸c doanh nghiÖp t nh©n kinh doanh c«ng nghiÖp, dÞch vô kh¸c cña nÒn kinh tÕ. ---------------------------------------------------------------------------------------- 11 II. Vai trß cña kinh tÕ trang tr¹i ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕx· héi vïng §ång b»ng S«ng Hång BÊt k× mét h×nh thøc s¶n xuÊt nµo còng g©y ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi nãi chung. Lµ mét thùc thÓ kinh tÕ, c¸c trang tr¹i h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®· cã nh÷ng ®ãng gãp kh«ng nhá c¶ vÒ mÆt t¨ng trëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi, lµm thay ®æi bé mÆt n«ng nghiÖp - n«ng th«n. N»m trong vïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa B¾c, vïng §ång b»ng S«ng Hång bao gåm Thñ ®« Hµ Néi vµ 10 tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng, lµ mét trung t©m kinh tÕ - chÝnh trÞ - v¨n ho¸ lín, gi÷ mét vai trß quan träng trong chiÕn lîc ph¸t triÓn chung cña quèc gia. N«ng nghiÖp cña vïng §ång b»ng S«ng Hång cã mét thÕ m¹nh lín, ®ãng gãp 23,28% GDP toµn vïng vµ kh«ng ngõng t¨ng qua c¸c n¨m, trong ®ã cã sù ®ãng gãp cña kinh tÕ trang tr¹i. 1. Ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i lµ mét tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp- n«ng th«n C¸c ngµnh s¶n xuÊt ®Òu cã xu híng tÝch luü vÒ vèn vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c: t liÖu, lao ®éng, kinh nghiÖm, tr×nh ®é qu¶n lý... Trong n«ng nghiÖp còng vËy. Nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 17 ë c¸c níc b¾t ®Çu c«ng nghiÖp ho¸, ®· cã chñ tr¬ng thóc ®Èy c¸c qu¸ tr×nh tËp trung ruéng ®Êt, x©y dùng c¸c xÝ nghiÖp n«ng nghiÖp t b¶n quy m« lín víi hi väng m« h×nh nµy sÏ t¹o ra nhiÒu n«ng s¶n tËp trung víi gi¸ rÎ h¬n s¶n xuÊt gia ®×nh ph©n t¸n. Lóc ®Çu Marx còng cho r»ng ®©y lµ ®iÒu tÊt yÕu trong qóa tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ nÒn n«ng nghiÖp t b¶n chñ nghÜa nhng trong t¸c phÈm cuèi cïng cña m×nh, «ng ®· viÕt: “Ngay ë níc Anh nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, h×nh thøc s¶n xuÊt cã lîi nhÊt kh«ng ph¶i lµ c¸c xÝ nghiÖp n«ng nghiÖp quy m« lín mµ lµ c¸c trang tr¹i gia ®×nh kh«ng dïng lao ®éng lµm thuª”.(2) Së dÜ nh vËy lµ v× s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã ®Æc trng kh¸c víi c«ng nghiÖp ë chç lµ ph¶i t¸c ®éng vµo nh÷ng vËt sèng (c©y trång, vËt nu«i) nªn kh«ng phï hîp víi h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt tËp trung quy m« qu¸ lín. C«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam míi b¾t ®Çu c¸ch ®©y gÇn hai chôc n¨m. C¬ chÕ thÞ trêng kh«ng chØ t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô mµ cßn lµm thay ®æi c¨n b¶n môc ®Ých vµ do ®ã thay ®æi c¶ ph¬ng thøc s¶n xuÊt trong (2) K.Marx, Toµn tËp, tËp 25, phÇn 2. ---------------------------------------------------------------------------------------- 12 n«ng nghiÖp. Sù ph¸t triÓn cña trao ®æi hµng ho¸ ®Æt ra yªu cÇu lµm ra s¶n phÈm ph¶i lµ hµng ho¸ víi gi¸ c¶ hîp lý vµ chÊt lîng ®¶m b¶o h¬n. Kh«ng chØ lµ c¸c n«ng tr¹i lín, ngay c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt nhá nh hé gia ®×nh còng hiÓu râ môc ®Ých s¶n xuÊt cña m×nh: s¶n phÈm ®Ó b¸n chø kh«ng ph¶i ®Ó tiªu dïng. Khi n«ng nghiÖp ®· cã mét bíc chuyÓn m×nh ®¸ng kÓ, nhiÒu hé n«ng d©n ®· giµu lªn, nhËn thøc vµ hiÓu biÕt vÒ khoa häc kÜ thuËt ngµy cµng s©u s¾c, kinh nghiÖm vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý, tæ chøc s¶n xuÊt ngµy cµng ®îc n©ng cao, vèn tÝch luü ®¹t ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh, th× còng lµ lóc ngêi kinh doanh n«ng nghiÖp ph¶i nghÜ ®Õn mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp míi, cã quy m« lín h¬n, tØ suÊt lîi nhuËn cao h¬n. ThÕ lµ hä bá vèn, lËp nªn c¸c trang tr¹i, thuª nh©n c«ng vµ ho¹t ®éng nh mét nhµ kinh doanh thËt sù. NhËn thøc ®îc vai trß quan träng cña kinh tÕ trang tr¹i trong ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp- n«ng th«n nãi riªng, ChÝnh phñ ®· cã kh¸ nhiÒu v¨n b¶n quan träng vÒ c¸c vÊn ®Ò: ®Êt ®ai cho trang tr¹i, vèn s¶n xuÊt cho trang tr¹i, hç trî kh©u cung øng ®Çu vµo, ®Çu ra..., b¾t ®Çu tõ “kho¸n 100” thùc hiÖn s¶n lîng kho¸n, tr¸nh ®ång ruéng bÞ chia c¾t manh món, ®Õn NghÞ quyÕt Trung ¬ng 5 Kho¸ VII (6/1993) sau ®ã lµ LuËt ®Êt ®ai (9/1993), råi NghÞ quyÕt Trung ¬ng 4 kho¸ VIII (12/1997) còng kh¼ng ®Þnh: “kinh tÕ trang tr¹i víi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau (nhµ níc, tËp thÓ, t nh©n) ®îc ph¸t triÓn chñ yÕu trång c©y dµi ngµy, ch¨n nu«i ®¹i gia sóc ë nh÷ng n¬i cã nhiÒu ruéng ®Êt, khuyÕn khÝch viÖc khai ph¸ ®Êt hoang vµo môc ®Ých nµy”. Vµ gÇn ®©y nhÊt, mét v¨n b¶n quan träng ®· ®îc ban hµnh. §ã lµ NghÞ quyÕt sè 03/2000/NQ – CP, trong ®ã cã nªu râ: “Nhµ níc hç trî vÒ vèn, khoa häc – c«ng nghÖ chÕ biÕn, tiªu thô s¶n phÈm, x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c trang tr¹i ph¸t triÓn bÒn v÷ng”, “chñ trang tr¹i ®îc thuª lao ®éng kh«ng h¹n chÕ vÒ sè lîng, tr¶ c«ng lao ®éng trªn c¬ së tho¶ thuËn víi ngêi lao ®éng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ lao ®éng”. Cã thÓ nãi, cha bao giê kinh tÕ trang tr¹i ®îc quan t©m ®óng møc nh nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Tuy vËy, kinh tÕ níc ta ®ang trong qóa tr×nh chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp sang mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, ---------------------------------------------------------------------------------------- 13 sù qu¸ ®é cña nÒn kinh tÕ l¹i quy ®Þnh tÝnh ®a d¹ng cña nã, vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, vÒ së h÷u t liÖu s¶n xuÊt... TÝnh kh«ng ®ång ®Òu vÒ tr×nh ®é s¶n xuÊt, mét mÆt dÉn tíi nh÷ng h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt kh¸c nhau, mÆt kh¸c, dÉn tíi sù kh«ng thèng nhÊt cña mçi h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt. Do vËy trang tr¹i níc ta còng kh«ng thÓ thuÇn nhÊt khi mµ kinh tÕ cßn trong thêi gian qu¸ ®é. §ã còng lµ mét quy luËt ph¸t triÓn nh quy luËt ph¸t triÓn cña c¸c m« h×nh s¶n xuÊt kh¸c mµ th«i. Nh vËy, kinh tÕ trang tr¹i lµ mét thùc thÓ kh¸ch quan, xuÊt hiÖn nh lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh tÝch luü vÒ vèn, kinh nghiÖm, n¨ng lùc cña ngêi chñ s¶n xuÊt, do t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng, mµ trong ®ã, trang tr¹i gia ®×nh (víi mét sè u thÕ riªng sÏ ®îc xem xÐt ë phÇn sau) lµ m« h×nh ®îc lùa chän sè 1. 2. T¸c ®éng cña kinh tÕ trang tr¹i ®Õn sù ph¸t triÓn cña ngµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vïng §ång b»ng S«ng Hång 2.1. Gãp phÇn chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu n«ng nghiÖpn«ng th«n, ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ cña vïng Nh ®· nãi, ®Æc trng cña kinh tÕ trang tr¹i lµ møc ®é tËp trung cao vÒ ®Êt ®ai vµ tÝch luü l©u dµi vÒ vèn, ®· dÇn t¹o nªn mét quy m« vît tréi so víi s¶n xuÊt cña hé gia ®×nh. Víi riªng mçi trang tr¹i, trong giai ®o¹n ®Çu do cßn thiÕu vèn vµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt còng nh kinh nghiÖm qu¶n lý, hä thêng kÕt hîp s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i n«ng s¶n kh¸c nhau nhng sau ®ã, do sù tÝch luü vÒ c¸c yÕu tè trªn, trang tr¹i sÏ híng theo mét vµi lo¹i s¶n phÈm do ®ã quy m« cña lo¹i s¶n phÈm nµy còng lín lªn. ¶nh hëng cña c¸c lîi thÕ vÒ quy m« dÉn ®Õn c¸c trang tr¹i ë trong cïng mét vïng cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn gièng nhau sÏ trång hay nu«i cïng mét lo¹i c©y, con nh nhau, x©y dùng c¸c m« h×nh th©m canh, chuyªn canh, tiÕp cËn c¸c biÖn ph¸p canh t¸c hiÖn ®¹i, tõ ®Êy c¸c vïng chuyªn canh, vïng chuyªn m«n ho¸ h×nh thµnh, trë thµnh vïng cung cÊp nguyªn liÖu réng lín cho c¸c c¬ së chÕ biÕn. Cho ®Õn nay, vïng §ång b»ng S«ng Hång ®· cã nhiÒu vïng chuyªn canh c©y ¨n qu¶, c©y c«ng nghiÖp, vïng chuyªn trång hoa c¶nh… (Hng Yªn, Th¸i B×nh, ngo¹i thµnh Hµ Néi, H¶i Phßng…) S¶n xuÊt quy m« lín l¹i ®ßi hái ¸p dông tiÕn bé khoa häc kÜ thuËt vµo s¶n xuÊt ®Ó lµm ra s¶n phÈm víi chi phÝ thÊp, chÊt lîng cao vµ ®ång ®Òu. V× ---------------------------------------------------------------------------------------- 14 môc ®Ých cña kinh tÕ trang tr¹i lµ thÞ trêng: s¶n xuÊt c¸i g×, khèi lîng bao nhiªu, chÊt lîng ë møc ®é nµo,... ®Òu ph¶i b¾t kÞp c¸c tÝn hiÖu cña thÞ trêng. Vµ v× xu híng cña trang tr¹i lµ ngµy cµng ®ßi hái s¶n phÈm cã chÊt lîng cao h¬n, nªn c¬ cÊu s¶n xuÊt cña trang tr¹i còng thay ®æi, hµm lîng khoa häc kÜ thuËt trong s¶n phÈm n«ng nghiÖp thËm chÝ t¨ng lªn. Nh×n chung, kinh tÕ trang tr¹i sÏ t¨ng tØ lÖ ch¨n nu«i, gi¶m tØ lÖ trång trät, mét sè tiÓu ngµnh nh s¶n xuÊt thùc phÈm cao cÊp, hoa kiÓng... ngµy cµng ph¸t triÓn, ®em l¹i nguån thu lín. BiÓu 1: C¬ cÊu GDP ngµnh n«ng nghiÖp vïng §ång b»ng S«ng Hång (gi¸ cè ®Þnh 1994), §¬n vÞ: % H¹ng môc 1990 1995 2000 2001 Tæng sè N«ng nghiÖp - Trång trät - Ch¨n nu«i L©m nghiÖp Thuû s¶n 100 94,7 75,3 19,4 2,4 2,9 100 94,2 74,9 19,3 1,6 4,2 100 92,8 71,7 21,1 1,1 6,0 100 92,5 70,0 22,5 1,0 6,5 Nguån: TÝnh to¸n tõ sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª. Qua b¶ng cã ta cã thÓ nhËn thÊy mét sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu N«ng – L©m – Ng nghiÖp theo híng gi¶m tØ träng n«ng nghiÖp vµ t¨ng tØ träng ngµnh thuû s¶n, nhê quy m« s¶n xuÊt hµng ho¸ lín, ®Æc biÖt nhãm ngµnh thuû s¶n t¨ng nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Nhãm ngµnh trång trät trong ®ã c©y l¬ng thùc gi¶m nhng c©y c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶ th× l¹i t¨ng lªn trong giai ®o¹n 1995 – 2001. TØ träng ngµnh ch¨n nu«i gi¶m nhanh vµo nh÷ng n¨m cuèi thËp kØ 90 khi mµ kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn m¹nh. Sù biÕn ®éng cña c¬ cÊu n¨m 2001 so víi n¨m 2000 còng t¬ng ®¬ng víi sù chuyÓn dÞch trong suèt 5 n¨m tríc ®ã. 2.2. Gãp phÇn lµm t¨ng gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp N«ng nghiÖp vïng §ång b»ng S«ng Hång cã vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña vïng, vµ ®èi víi c¶ níc trong viÖc cung cÊp l¬ng thùc, thùc phÈm cho c¸c tØnh, thµnh phè trong vïng còng nh ®¸p øng mét phÇn nhu cÇu cña c¸c vïng kh¸c. Trong thêi k× 1991 – 2001, s¶n lîng l¬ng thùc ---------------------------------------------------------------------------------------- 15 cña vïng t¨ng h¬n 2,7 triÖu tÊn; gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng – l©m – ng nghiÖp (theo gi¸ cè ®Þnh 1994) t¨ng lªn tõ 13.402 tØ ®ång (n¨m 1990) lªn 24.103 tØ ®ång (n¨m 2001), b»ng 23,8% gi¸ trÞ s¶n lîng n«ng – l©m – nghiÖp cña c¶ níc, tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n mçi n¨m lµ 6,02%. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh n«ng nghiÖp cã sù ®ãng gãp quan träng cña kinh tÕ trang tr¹i. Lîi thÕ vÒ quy m« cña c¸c trang tr¹i (quy m« ®Êt ®ai, quy m« lao ®éng...) gióp c¸c trang tr¹i t¹o ra mét khèi lîng s¶n phÈm lín. Trang tr¹i cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong c¶ viÖc gi¶m gi¸ thµnh c¸c yÕu tè ®Çu vµo vµ c¶ trong qu¶n lý, tiªu thô s¶n phÈm, ®Æc biÖt lµ dÔ dµng h¬n khi ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kÜ thuËt, sö dông m¸y mãc, trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Víi c¸c hé gia ®×nh, chi phÝ cho c¸c thiÕt bÞ nµy chiÕm tØ lÖ qu¸ lín so víi thu nhËp vµ gi¸ trÞ s¶n phÈm lµm ra, nªn th«ng thêng hä ph¶i ®i thuª, tØ suÊt lîi nhuËn v× thÕ còng thÊp, khiÕn cho gi¸ trÞ cña c¶ ngµnh n«ng nghiÖp gi¶m theo. Còng nhê quy m« lín, chuyªn m«n ho¸ cao, cïng víi tÝnh chÊt s¶n xuÊt hµng ho¸ mµ s¶n phÈm cña trang tr¹i lµ nh÷ng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ cao. Th«ng thêng th× ngêi lµm trang tr¹i hiÓu râ môc ®Ých s¶n xuÊt cña m×nh lµ cung cÊp cho thÞ trêng, nªn hä chØ chän kinh doanh nh÷ng lo¹i c©y, con sao cho cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, ®¸p øng ®óng yªu cÇu mµ thÞ trêng ®ßi hái. H¬n thÕ n÷a, s¶n phÈm lµm ra thêng cã gi¸ thµnh c¹nh tranh, chÊt lîng ®ång ®Òu, cã kh¶ n¨ng cung cÊp víi khèi lîng lín nªn thêng dÔ ®îc c¸c c¬ së chÕ biÕn vµ ngêi tiªu dïng chÊp nhËn. Gi¸ trÞ s¶n phÈm cao kh«ng chØ ®em l¹i thu nhËp cho chñ trang tr¹i mµ trong ph¹m vi toµn ngµnh, nã sÏ lµ phÇn ®ãng gãp ®¸ng kÓ ®Ó gia t¨ng gi¸ trÞ ngµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 2.3. Gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp- n«ng th«n S¶n phÈm n«ng nghiÖp lµ ®Çu vµo quan träng cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn. Râ rµng lµ khèi lîng, chÊt lîng, gi¸ c¶ n«ng s¶n cung cÊp cho mét nhµ m¸y chÕ biÕn thùc phÈm nµo ®ã sÏ quyÕt ®Þnh tÝnh c¹nh tranh cña s¶n phÈm nhµ m¸y nµy. Kh«ng nh÷ng thÕ, s¶n phÈm cña trang tr¹i sÏ gãp phÇn thóc ®Èy c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ, c«ng nghiÖp n¨ng lîng trong c¸c mèi liªn hÖ ngîc víi c¸c ngµnh nµy. §Ó lµm ra s¶n phÈm, c¸c trang tr¹i cÇn sö dông m¸y mãc, cÇn tiªu dïng n¨ng lîng, cÇn ---------------------------------------------------------------------------------------- 16 ®îc cung cÊp gièng, ph©n bãn, thuèc trõ s©u... §ã lµ kh«ng kÓ nh÷ng trang tr¹i kinh doanh tæng hîp cßn tù s¬ chÕ, chÕ biÕn ngay t¹i chç. Yªu cÇu nµy cÇn ®îc sù gióp ®ì cña ngµnh c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ thùc phÈm... Mèi quan hÖ qua l¹i nµy chØ ra r»ng: sù ph¸t triÓn cña ngµnh nµy lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña ngµnh kia. MÆt kh¸c, khi kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn nã sÏ ®em l¹i thu nhËp cho mét bé phËn n«ng d©n, tiªu dïng cña khu vùc n«ng nghiÖp - n«ng th«n t¨ng lªn kÐo theo sù khëi s¾c cña ngµnh dÞch vô theo ®óng quy luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Nh vËy, kinh tÕ trang tr¹i kh«ng chØ lµ lùc lîng xung kÝch ®i ®Çu trong lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng s¶n hµng ho¸, mµ cßn lµ lùc lîng ®i ®Çu trong øng dông khoa häc c«ng nghÖ n«ng nghiÖp, do ®ã lµ nh©n tè c¬ b¶n cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp - n«ng th«n níc ta. §iÓm yÕu cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng th«n lµ tÝnh chÊt l¹c hËu, manh món, ph©n t¸n cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp níc ta nãi chung vµ vïng ®ång b»ng S«ng Hång nãi riªng (cho dï vïng §ång b»ng S«ng Hång vÉn lµ vïng cã tr×nh ®é th©m canh cao nhÊt c¶ níc) nªn ®· h¹n chÕ kh¶ n¨ng thay ®æi c¸ch thøc s¶n xuÊt tõ thñ c«ng sang lao ®éng b»ng m¸y mãc hiÖn ®¹i. Quy m« ®Êt ®ai vµ vèn lín cña c¸c trang tr¹i sÏ kh¾c phôc nhîc ®iÓm nµy. Nãi chung, trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng, víi yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, m« h×nh kinh tÕ trang tr¹i lµ mét híng ®i ®Çy triÓn väng cho n«ng nghiÖp ViÖt Nam. Ch¾c ch¾n trong t¬ng lai, sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp vïng §ång b»ng S«ng Hång ph¶i bao gåm c¶ sù ph¸t triÓn cña m« h×nh kinh tÕ trang tr¹i. 3. T¸c ®éng vÒ mÆt x· héi vµ m«i trêng 3.1. Gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho lao ®éng n«ng th«n Theo sè liÖu n¨m 2001, d©n sè n«ng th«n vïng §ång b»ng S«ng Hång vµo kho¶ng 13,77 triÖu ngêi, tæng sè lao ®éng lµ 10,47 triÖu trong ®ã lao ®éng trong ®é tuæi ë n«ng th«n lµ gÇn 8,2 triÖu, chiÕm tíi 78,17% tæng lao ®éng cña vïng. TÝnh chÊt mïa vô cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cïng víi viÖc më réng dÇn ph¹m vi øng dông cña m¸y mãc hiÖn ®¹i cµng lµm t¨ng tØ lÖ thÊt nghiÖp tr¸ h×nh. Theo íc tÝnh, lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n míi chØ ---------------------------------------------------------------------------------------- 17 sö dông hÕt kho¶ng 3/4 thêi gian lao ®éng n«ng nghiÖp, nh vËy lµ ®· l·ng phÝ mét lîng lín lao ®éng n«ng th«n. Trong sè ®ã thËm chÝ nhiÒu ngêi thËm chÝ cßn hoµn toµn kh«ng cã c¶ viÖc lµm. Mét phÇn lao ®éng d thõa Êy sÏ ®îc gi¶i quyÕt khi c¸c trang tr¹i h×nh thµnh v× trang tr¹i kh«ng chØ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho b¶n th©n chñ trang tr¹i còng nh ngêi nhµ cña hä mµ cßn thu hót ®îc mét lùc lîng ®¸ng kÓ lao ®éng lµm thuª. 3.2. Ph¸t triÓn lùclîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt T¸c ®éng cña kinh tÕ trang tr¹i tíi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt xÐt ë 3 khÝa c¹nh: Mét lµ, nhê c¸ch lµm ¨n hiÖu qu¶ h¬n, kinh tÕ trang tr¹i ®em l¹i nguån thu nhËp cao h¬n cho ngêi lao ®éng tham gia s¶n xuÊt vµ trong thùc tÕ, rÊt nhiÒu n«ng d©n ®· giµu lªn thùc sù b»ng con ®êng nµy. Kh«ng nh÷ng thÕ, nh÷ng lao ®éng lµm thuª còng ®îc hëng mét møc thu nhËp cao h¬n tríc ®©y, nhê ®ã ®êi sèng ®îc c¶i thiÖn c¶ vÒ mÆt vËt chÊt vµ tinh thÇn. Hai lµ, dùa vµo u thÕ cña kinh tÕ trang tr¹i trong viÖc øng dông tiÕn bé khoa häc kÜ thuËt mµ tr×nh ®é kÜ thuËt, tr×nh ®é th©m canh, chuyªn m«n ho¸ n«ng nghiÖp cña vïng nãi chung ®îc n©ng lªn râ rÖt. Trong thêi ®¹i nµy, m¸y mãc lµ bé phËn v« cïng quan träng cña lùc lîng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, vµ sù ph¸t triÓn cña m¸y mãc (xÐt c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng) chÝnh lµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Ba lµ, kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn kÐo theo sù ph¸t triÓn cña c¸c mèi quan hÖ gi÷a n«ng d©n - n«ng d©n trong viÖc hîp t¸c, hç trî s¶n xuÊt, thuª nh©n c«ng, ®ång thêi ®Èy m¹nh h¬n n÷a mèi quan hÖ gi÷a c¸c kh©u s¶n xuÊt - chÕ biÕn - tiªu thô cña quy tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸. TiÕp theo ®ã lµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c chñ trang tr¹i vµ nhµ cung cÊp, còng ®îc n©ng lªn th«ng qua c¸c lo¹i h×nh dÞch vô vµ chuyÓn giao kÜ thuËt. 3.3. Ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng n«ng th«n Râ rµng lµ ®Ó ®¸p øng yªu cÇu s¶n xuÊt hµng ho¸ cña m×nh, c¸c trang tr¹i cÇn ph¶i ®îc ®¶m b¶o b»ng mét hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng ®Çy ®ñ vµ hiÖn ®¹i. Nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, c¸c trang tr¹i cã thÓ kÕt hîp víi c¸c ®Þa ph¬ng, cïng c¸c doanh nghiÖp kh¸c ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò chung nµy (giao th«ng, ®iÖn, níc, thuû lîi, hÖ thèng tiªu thô s¶n ---------------------------------------------------------------------------------------- 18 phÈm...), c¸c c«ng tr×nh giao th«ng, kho tµng, bÕn b·i, c¸c ph¬ng tiÖn vËn t¶i ®îc më réng vµ x©y dùng míi ®Ó phôc vô cho s¶n xuÊt hµng ho¸ cña c¸c trang tr¹i. Vµ v× kh«ng ph¶i trang tr¹i nµo còng cã kh¶ n¨ng tù x©y dùng hÖ thèng nµy nªn cÇn cã nh÷ng sù gióp ®ì cña nhµ níc. §i ®«i víi viÖc ph¸t triÓn cña hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng phôc vô s¶n xuÊt lµ hÖ thèng c¬ së phôc vô ®êi sèng nh©n d©n, hÖ thèng trêng häc, tr¹m x¸, chî, c¸c c«ng tr×nh v¨n ho¸, thÓ thao... Mét sè thÞ tø ®· h×nh thµnh cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ trang tr¹i. §ång b»ng S«ng Hång, ®ãng gãp cña kinh tÕ trang tr¹i sÏ lµ gãp phÇn x©y dùng míi, tu söa vµ më réng m¹ng líi thuû lîi, hÖ thèng ®êng s¸ nèi khu vùc n«ng th«n víi thµnh thÞ vµ c¸c khu vùc n«ng th«n víi nhau, nhÊt lµ c¸c vïng ngo¹i thµnh xa trung t©m ®« thÞ, thóc ®Èy sù ra ®êi vµ ho¹t ®éng cña c¸c trung t©m nghiªn cøu khoa häc. 3.4. Khai th¸c hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc Thùc tÕ cho thÊy trong c¸c m« h×nh kinh tÕ trang tr¹i c¸c yÕu tè nguån lùc thêng ®îc sö dông hiÖu qu¶ h¬n so víi kinh tÕ hé. Kh«ng cßn mang tÝnh chÊt tù s¶n tù tiªu, c¬ chÕ thÞ trêng buéc c¸c “doanh nghiÖp trang tr¹i” ph¶i h¹ch to¸n kinh doanh do ®ã v× lîi nhuËn, c¸c yÕu tè ®Çu vµo nh ®Êt ®ai, chi phÝ mua gièng, ph©n bãn, trang thiÕt bÞ m¸y mãc, thuª mín nh©n c«ng,... ®Òu ®îc tÝnh to¸n sao cho ®em l¹i tØ suÊt lîi nhuËn cao nhÊt. Réng h¬n, kinh tÕ trang tr¹i cßn gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc huy ®éng tiÒn vèn ®äng trong mét bé phËn lín n«ng d©n l©u nay vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 3.5. Nh÷ng lîi Ých vÒ m«i trêng: §èi víi vïng §ång b»ng S«ng Hång, c¸c trang tr¹i trång rõng gÇn nh kh«ng ®¸ng kÓ, nhng sè lîng sè lîng c¸c trang tr¹i cßn l¹i ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo c«ng cuéc x©y dùng mét nÒn n«ng nghiÖp ®a d¹ng, sinh th¸i, bÒn v÷ng. Tãm l¹i, m« h×nh kinh tÕ trang tr¹i kh«ng chØ lµ mét m« h×nh thÝch hîp víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vïng §ång b»ng S«ng Hång mµ nã cßn phï hîp víi c¬ chÕ thÞ trêng vµ ®em l¹i nh÷ng lîi Ých to lín c¶ vÒ kinh tÕ vµ x· héi. Tuy nhiªn, nhËn thøc vÒ vai trß cña nã cha ®ñ ®Ó chóng ta x©y dùng ®îc ---------------------------------------------------------------------------------------- 19 hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p hiÖu qu¶, bëi v× ta cßn ph¶i xem xÐt c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i n÷a. III. C¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i vïng §ång b»ng S«ng Hång 1. Nhãm c¸c nh©n tè tµi nguyªn thiªn nhiªn Vïng §ång b»ng S«ng Hång bao gåm l·nh thæ cña 11 tØnh vïng ®ång b»ng ven biÓn phÝa B¾c. DiÖn tÝch tù nhiªn lµ 14.795 km 2, b»ng 4,5% c¶ níc. D©n sè n¨m 2001 lµ 17,03 triÖu ngêi, b»ng 22% d©n sè c¶ níc. Vïng cã vÞ trÝ rÊt thuËn lîi cho viÖc giao lu kinh tÕ gi÷a c¸c vïng trong c¶ níc, gi÷a c¸c tØnh ë miÒn nói vµ ®ång b»ng phÝa B¾c, gi÷a c¸c tØnh miÒn B¾c vµ miÒn Nam, cïng c¸c c¶ng hµng kh«ng, c¶ng biÓn giao lu quèc tÕ, thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung vµ kinh tÕ trang tr¹i nãi riªng cña vïng chÞu ¶nh hëng bëi c¸c yÕu tè sau ®©y: 1.1. §Êt ®ai Quan träng nhÊt ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ yÕu tè ®Êt ®ai. Dï ¸p dông bÊt cø h×nh thøc s¶n xuÊt nµo, kinh doanh bÊt cø lo¹i n«ng s¶n nµo, chñ trang tr¹i còng ph¶i ph¸t triÓn trªnc¬ së mét diÖn tÝch ®Êt ®ai nhÊt ®Þnh. ¶nh hëng cña ®Êt ®ai ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i quyÕt ®Þnh bëi: - Quy m« ®Êt ®ai: tøc lµ diÖn tÝch cÇn thiÕt ®Ó t¹o ra mét khèi lîng nhÊt ®Þnh s¶n phÈm. Nãi chung, mét quy m« ®Êt s¶n xuÊt réng lín lµ mét ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho kinh tÕ trang tr¹i. Theo thèng kª, ®Êt n«ng nghiÖp cña vïng §ång b»ng S«ng Hång lµ 857,6 ngh×n ha, b»ng 9,2% diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp c¶ níc, b×nh qu©n 497m2/ngêi. Tuy nhiªn phÇn lín ®Êt ®ai vÉn cßn ë t×nh tr¹ng manh món, ph©n t¸n lµm c¶n trë qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. - §Æc ®iÓm cña ®Êt ®ai: §©y lµ mét yÕu tè ®Æc biÖt quan träng cÇn ph¶i tÝnh ®Õn khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt, nhÊt lµ víi c¸c trang tr¹i trång trät. §ång b»ng S«ng Hång vèn lµ mét vïng ch©u thæ, cã gÇn 80% ®Êt canh t¸c trªn lo¹i ®Êt phï sa mµu mì thuéc lo¹i tèt trong c¶ níc, ®ã lµ lîi thÕ cã thÓ th©m canh c©y trång ®¹t n¨ng suÊt cao. Mét lîi thÕ h¬n h¼n lµ vïng cã tíi 70% ®Êt canh ---------------------------------------------------------------------------------------- 20