Tài liệu Luận văn thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành nông nghiệp việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VŨ SỸ ĐỨC THẮNG THU HÚT VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI VÀO NGÀNH NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH HÀ NỘI, NĂM 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VŨ SỸ ĐỨC THẮNG THU HÚT VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI VÀO NGÀNH NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH Người hướng dẫn: PGS.TS. Lê Quốc Hội XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN HÀ NỘI, NĂM 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn “Thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành nông nghiệp Việt Nam” là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Lê Quốc Hội. Các số liệu nêu trong luận văn là trung thực và các kết quả nêu luận văn chưa từng được công bố trong bất cứ một công trình nào khác. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành cuốn Luận văn này, ngoài những nỗ lực cố gắng của bản thân mình, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ nhiệt tình của Quý Thầy cô giáo và của bạn bè. Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và cảm ơn chân thành tới toàn thể các Thầy cô giáo trong Ban Giám hiệu, Khoa sau đại học, khoa Kinh tế chính trị trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội cùng các Thầy cô đã trực tiếp giảng dạy, truyền đạt cho Học viên chúng tôi những kiến thức và rất nhiều thông tin bổ ích trong suốt thời gian học tập tại trường. Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Thầy giáo-PGS.TS Lê Quốc Hội là người đã giúp tôi định hướng đề tài, hướng dẫn cụ thể và tạo mọi điều kiện thuận lợi hỗ trợ cho tôi từ việc xây dựng đề cương, dự thảo và hoàn thành Luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban cán sự lớp và các bạn học viên trong lớp QLKT3-K21 đã luôn nhiệt tình giúp đỡ, chia sẻ thông tin và cùng tôi gây dựng tinh thần đoàn kết thân ái trong suốt thời gian qua. Cuốn Luận văn sẽ không thể hoàn chỉnh nếu thiếu sự động viên, cổ vũ của bạn bè, sự quan tâm của gia đình đã luôn sát cánh để giúp tôi tự tin vượt qua mọi khó khăn. Do thời gian có hạn, nên luận văn không thể tránh khỏi những sai sót. Kính mong được sự đóng góp của các Thầy cô giáo cũng như bạn bè, đồng nghiệp để kiến thức của tôi được hoàn thiện hơn. Tôi xin gửi lời kính chúc sức khỏe và hạnh phúc tới toàn thể Quý thầy cô và các bạn. Tôi xin chân thành cảm ơn! MỤC LỤC DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT ..........................................................................i DANH MỤC HÌNH, BẢNG ...................................................................................ii Mở đầu ................................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THU HÚT FDI TRONG NGÀNH NÔNG NGHIỆP ....................................................................................... 5 1.1. Một số vấn đề lý luận cơ bản về FDI ............................................................... 5 1.1.1. Khái niệm FDI ............................................................................................. 5 1.1.2. Các đặc điểm của FDI .................................................................................. 7 1.1.3. Các hình thức FDI ........................................................................................ 9 1.2. Cơ sở thực tiễn về thu hút FDI vào nông nghiệp............................................ 14 1.3. Vai trò của quản lý Nhà nước với FDI........................................................... 16 1.3.1. Ổn định chính trị và môi trường kinh tế vĩ mô cho sự vận động vốn FDI ... 17 1.3.2. Tạo lập môi trường pháp lý đảm bảo và khuyến khích FDI định hướng theo chủ trương đường lối phát triển kinh tế của Đảng trong điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam, phù hợp với thông lệ và luật pháp quốc tế ...................................... 18 1.3.3. Xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội và đảm bảo an toàn cho sự vận động của FDI.............................................................................................. 19 1.4. Một số vấn đề lý luận về nông nghiệp ........................................................... 20 1.4.1. Khái niệm về nông nghiệp .......................................................................... 20 1.4.2. Đặc điểm nông nghiệp ................................................................................ 21 1.4.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp .................................... 22 1.5. Vai trò của FDI đối với ngành nông nghiệp ................................................... 26 1.5.1. FDI bổ sung nguồn vốn cho sự phát triển của ngành. ................................... 26 1.5.2. FDI thúc đẩy chuyển giao công nghệ cho ngành. ......................................... 27 1.5.3. FDI góp phần làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế của ngành. .......................... 29 1.5.4. FDI góp phần thúc đẩy xuất khẩu các mặt hàng nông sản. .......................... 30 1.5.5. FDI làm thay đổi tập quán canh tác ở các vùng nông nghiệp nông thôn ...... 31 1.5.6. FDI góp phần phát triển nguồn nhân lực và tạo việc làm cho ngành ........... 32 1.6. Những nhân tố ảnh hưởng đến thu hút FDI vào nông nghiệp ......................... 33 1.6.1. Nhân tố khách quan. .................................................................................... 33 1.6.2. Nhân tố chủ quan. ........................................................................................ 34 1.7. Các tiêu chí đánh giá thu hút FDI vào nông nghiệp ....................................... 37 1.7.1. Quy mô FDI................................................................................................. 37 1.7.2. Cơ cấu vốn FDI trong nông nghiệp .............................................................. 37 1.7.3. Đối tác đầu tư ............................................................................................. 38 1.7.4. Thu hút FDI theo khu vực địa lý ................................................................. 38 1.7.5. Một số chỉ tiêu khác ................................................................................... 38 1.8. Kinh nghiệm thu hút vốn FDI vào ngành nông nghiệp của một số nước và bài học đối với Việt Nam ............................................................................................ 39 1.8.1. Trung Quốc.................................................................................................. 39 1.8.2. Philippin ...................................................................................................... 41 1.8.3. Indonesia .................................................................................................... 42 1.8.4. Thái Lan. .................................................................................................... 43 1.8.5. Bài học đối với Việt Nam trong thu hút vốn FDI vào ngành nông nghiệp. .. 45 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................... 49 2.1. Phương pháp luận và phương pháp tiếp cận .................................................... 49 2.2. Khung phân tích ............................................................................................. 50 2.3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 51 2.3.1. Phương pháp thu thập số liệu ....................................................................... 51 2.3.2. Phương pháp xử lý số liệu............................................................................ 51 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG THU HÚT VỐN FDI VÀO NGÀNH NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ............................................................................................ 54 3.1. Tổng quan về tình hình thu hút vốn FDI của Việt Nam ................................... 54 3.1.1.Quy mô và tốc độ tăng trưởng vốn FDI......................................................... 54 3.1.2.Cơ cấu vốn FDI ............................................................................................ 55 3.2. Thực trạng thu hút vốn FDI vào ngành nông nghiệp Việt Nam ....................... 59 3.2.1. Quy mô và tăng trưởng vốn FDI vào ngành nông nghiệp ............................. 59 3.2.2.Cơ cấu vốn FDI trong ngành nông nghiệp..................................................... 61 3.2.3. Một số chỉ tiêu đánh giá hiệu quả doanh nghiệp FDI ................................... 68 3.3. Đánh giá tình hình thu hút vốn FDI vào ngành nông nghiệp Việt Nam ........... 69 3.3.1. Những kết quả đạt được ............................................................................... 69 3.3.2. Hạn chế trong thu hút vốn FDI vào ngành nông nghiệp ............................... 72 3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế.................................................................. 76 CHƯƠNG 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG THU HÚT FDI VÀO NGÀNH NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ................................................................. 88 4.1. QUAN ĐIỂM , PHƯƠNG HƯỚNG THU HÚT FDI VÀO NGÀNH NÔNG NGHIỆP .............................................................................................................. 88 4.1.1. Quan điểm thu hút FDI vào ngành nông nghiệp ........................................... 88 4.1.2. Phương hướng thu hút vốn FDI vào ngành nông nghiệp đến năm 2020. ...... 90 4.2. Một số giải pháp nhằm tăng cường thu hút vốn FDI vào ngành nông nghiệp Việt Nam .............................................................................................................. 93 4.2.1. Nhóm giải pháp của Nhà nước ..................................................................... 94 4.2.2. Nhóm giải pháp của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn .................... 100 4.2.3. Nhóm giải pháp của các hiệp hội ngành hàng ............................................ 111 4.2.4. Nhóm giải pháp của các doanh nghiệp sản xuất nông nghiệp trong nước. .. 114 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 119 Tài liệu tham khảo ............................................................................................... 121 DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT Ký hiệu viết tắt AFTA APEC ASEAN BCC BOT BT Tiếng Anh ASEAN Free Trade Area Asia-Pacific Economic Cooperation Association of South-East Asian Nations Business Cooperation Contract Built – Operate – Transfer Built - Transfer BTO Built – Transfer - Operate BTA Bilateral Trade Agreement EU FDI European Union Foreign Direct Investment GDP Gross Domestic Product UNCTAD Incremental Capital Output Ratio International Mometary Fund Japan External Trade Organization Merger & Acquisition Official Development Assistance Organization for Economic Cooperation and Development Trans-national Corporation United Nations Conference on Trade and Development WTO World Trade Organization ICOR IMF JETRO M&A ODA OECD TNC i Tiếng Việt Khu vực mậu dịch tự do ASEAN Tổ chức hợp tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á Hợp đồng hợp tác kinh doanh Xây dựng – Kinh doanh – Chuyển giao Xây dựng – Chuyển giao Xây dựng – Chuyển giao – Kinh doanh Hiệp định thương mại Việt- Mỹ Liên minh châu Âu Đầu tư trực tiếp nước ngoài Tổng giá trị sản phẩm quốc nội Hệ số giá trị sản phẩm gia tăng Quỹ tiền tệ quốc tế Tổ chức ngoại thương Nhật Bản Mua lại và sáp nhập Viện trợ phát triển chính thức Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế Tập đoàn xuyên quốc gia Hội nghị của Liên hợp quốc về thương mại và phát triển Tổ chức thương mại thế giới DANH MỤC HÌNH, BẢNG STT Hình 3.1 Hình 3.2 Hình 3.3 Hình 3.4 Hình 3.5 Hình 3.6 Bảng 3.1 Bảng 3.2 Bảng 3.3 Bảng 3.4 Bảng 3.5 Bảng 3.6 Bảng 3.7 Tên hình, bảng HÌNH Đầu tư trực tiếp nước ngoài được cấp giấy phép giai đoạn 1988 -2014 Đầu tư trực tiếp của nước ngoài được cấp giấy phép phân theo ngành kinh tế (Luỹ kế các dự án còn hiệu lực đến 12/2014) Cơ cấu vốn FDI tại Việt Nam phân theo hình thức đầu tư (lũy kế các dự án còn hiệu lực đến ngày 31/12/2014) Đầu tư trực tiếp của nước ngoài được cấp giấy phép phân theo đối tác đầu tư chủ yếu (Luỹ kế các dự án còn hiệu lực đến ngày 31/12/2014) Đầu tư trực tiếp của nước ngoài được cấp giấy phép phân theo địa phương (Luỹ kế các dự án còn hiệu lực đến ngày 15/12/2014) Cơ cấu FDI trong ngành nông nghiệp giai đoạn 19982012 BẢNG Chính sách thu hút FDI của Thái Lan Số dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài vào nông nghiệp từ 2009 – 2014 (cấp mới trong từng năm) Diễn biến dòng FDI đăng ký vào nông nghiệp giai đoạn 2009 - 2014 Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành nông nghiệp theo hình thức đầu tư (lũy kế các dự án còn hiệu lực đến tháng 4/2015) Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành nông nghiệp theo đối tác đầu tư (lũy kế các dự án còn hiệu lực đến tháng 4/2015) Đầu tư trực tiếp nước ngoài ngành nông nghiệp theo địa phương (lũy kế các dự án còn hiệu lực đến 04/2015) Một số chỉ tiêu phản ánh hiệu quả của doanh nghiệp FDI trong ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản ii Trang 50 51 52 53 54 57 31 55 56 58 60 62 64 Mở đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài Như chúng ta đã biết, Việt Nam là một nước có nền văn minh lúa nước. Do đó nền nông nghiệp của Việt Nam có lịch sử lâu đời. Hiện nay, hơn 70% dân số nước ta vẫn sống chủ yếu ở khu vực nông thôn và dựa vào sản xuất nông nghiệp là chính. Sản xuất nông nghiệp không những phải đảm bảo thỏa mãn nhu cầu về lương thực, thực phẩm thiết yếu cho tiêu dùng trong nước, góp phần giảm tỷ lệ hộ đói nghèo xuống còn 12% mà còn phục vụ xuất khẩu ra thị trường thế giới. Nhiều sản phẩm xuất khẩu chủ lực, phát huy được lợi thế so sánh của nước ta là các mặt hàng nông lâm sản. Vì vậy, ngành nông nghiệp đóng vai trò hết sức quan trọng trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội và xóa đói giảm nghèo. Những cơ hội và thách thức mới của một nền kinh tế đang trong giai đoạn công nghiệp hóa – hiện đại hóa và hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế thế giới đòi hỏi nước ta phải xây dựng một nền nông nghiệp hàng hóa mạnh, hiện đại và có năng lực cạnh tranh cao. Để đạt được những mục tiêu trên, ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn phải tập trung huy động mọi nguồn lực và sự đóng góp của mọi thành phần kinh tế. Một trong những nguồn lực quan trọng đó là: Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài – FDI. FDI chính là nguồn bổ sung vốn cho phát triển, là nguồn cung cấp công nghệ, thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành, tăng cường khả năng xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp cũng như tạo thêm nhiều việc làm và nâng cao mức sống cho người lao động, nhất là khu vực nông thôn. Năm 1987, lần đầu tiên Việt Nam ban hành Luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, đặt dấu mốc quan trọng cho sự khởi đầu thu hút FDI vào nền kinh tế nói chung và ngành nông nghiệp nói riêng. Tuy nhiên, kết quả thu hút FDI vào ngành nông nghiệp 1 từ sau năm 1987 cho đến nay chưa thực sự phát huy được hết tiềm năng của ngành. Trong những năm gần đây, nguồn vốn FDI vào nông nghiệp có xu hướng giảm cả về giá trị tuyệt đối và tỷ trọng trong tổng vốn FDI của nền kinh tế. Vai trò quản lý của Nhà nước đối với thu hút FDI là rất lớn. Vai trò quản lý Nhà nước đối với FDI được thể hiện thông qua vai trò của Nhà nước trong việc hình thành phát triển và hoàn thiện môi trường đầu tư cho sự vận động có hiệu quả FDI. Nhà nước tạo lập môi trường pháp lý đảm bảo và khuyến khích FDI định hướng theo chủ trương đường lối phát triển kinh tế của Đảng trong điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam, phù hợp với thông lệ và luật pháp quốc tế. Xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội và đảm bảo an toàn cho sự vận động của FDI Nhận thức được vấn đề đó, tăng cường thu hút vốn FDI cho phát triển nông nghiệp nông thôn là một chủ đề được Bộ nông nghiệp và Phát triển nông thôn và các bộ, ngành có liên quan hết sức quan tâm. Năm 2005, chương trình hành động thực hiện đề án “Nâng cao hiệu quả thu hút và sử dụng đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực nông lâm nghiệp và phát triển nông thôn ” đã được xây dựng và sẽ từng bước được thực hiện dưới sự chủ trì của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, phối hợp với bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Bộ Thương mại, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ngân hàng Phát triển Việt Nam và một số cơ quan khác trên cơ sở nguồn vốn ngân sách nhà nước và huy động tài trợ từ nguồn ODA. Ngoài ra, “Kế hoạch tổng thể về thu hút nguồn vốn FDI cho nông nghiệp và phát triển nông thôn” do Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bùi Bá Bổng phụ trách được xác định là chương trình trọng tâm cấp Bộ và đang được xúc tiến mạnh mẽ. Vì vậy, nghiên cứu đánh giá thực trạng thu hút FDI vào nông nghiệp, tìm ra nguyên nhân hạn chế khả năng thu hút FDI của khu vực này, từ đó đề 2 ra những giải pháp nhằm tăng cường thu hút FDI cho sự phát triển của ngành là rất cần thiết. Do đó, tôi chọn đề tài: “Thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành nông nghiệp Việt Nam” làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu *Mục tiêu Đề tài được tiến hành nghiên cứu nhằm mục đích phân tích, đánh giá thực trạng thu hút vốn FDI của ngành nông nghiệp trong thời gian qua, từ đó đề ra các giải pháp tăng cường thu hút FDI trong thời gian tới để thúc đẩy sự phát triển của ngành nông nghiệp đáp ứng được các yêu cầu về hội nhập. * Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về FDI và thu hút nguồn vốn FDI vào ngành nông nghiệp. - Phân tích thực trạng thu hút FDI vào ngành nông nghiệp Việt Nam từ năm 2009 đến 2014. Từ đó làm rõ những kết quả đạt được cũng như những hạn chế của ngành nông nghiệp trong thu hút vốn FDI, đồng thời tìm ra những nguyên nhân hạn chế để có cơ sở đề ra các giải pháp hữu ích cho thu hút FDI của ngành. - Đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường khả năng thu hút FDI vào ngành nông nghiệp Việt Nam. 3. Câu hỏi nghiên cứu: - Thực trạng thu hút FDI của ngành nông nghiệp Việt Nam như thế nào? - Những nguyên nhân gì hạn chế sức thu hút FDI vào nông nghiệp Việt Nam? - Cần làm gì để thu hút FDI vào nông nghiệp Việt Nam? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3 *Đối tượng nghiên cứu : Đối tượng nghiên cứu của luận văn là thu hút FDI vào ngành nông nghiệp Việt Nam. * Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi thời gian: nghiên cứu từ năm 2009 – 2014. Số liệu FDI của các giai đoạn trước đó có thể được sử dụng để so sánh. - Phạm vi không gian : Các dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành nông nghiệp Việt Nam. - Phạm vi nội dung: Nghiên cứu các tiểu ngành nông nghiệp bao gồm : chăn nuôi, trồng trọt, trồng rừng và chế biến nông lâm sản, sản xuất thức ăn chăn nuôi. 5. Kết cấu của luận văn: Mở đầu Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về thu hút FDI trong ngành nông nghiệp Chương 2. Phương pháp và thiết kế nghiên cứu. Chương 3. Thực trạng thu hút vốn FDI vào ngành nông nghiệp Việt Nam Chương 4. Một số giải pháp nhằm tăng cường thu hút vốn FDI vào ngành nông nghiệp Việt Nam. Kết luận. 4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THU HÚT FDI TRONG NGÀNH NÔNG NGHIỆP 1.1. Một số vấn đề lý luận cơ bản về FDI 1.1.1. Khái niệm FDI Các quan điểm và định nghĩa về FDI được đưa ra tùy góc độ nhìn nhận của các nhà kinh tế nên rất phong phú và đa dạng, tuy nhiên ta có thể rút ra một định nghĩa chung nhất như sau : FDI là loại hình kinh doanh mà nhà đầu tư nước ngoài bỏ vốn, tự thiết lập các cơ sở sản xuất kinh doanh cho riêng mình, đứng chủ sở hữu, tự quản lý, khai thác hoặc thuê người quản lý, khai thác cơ sở này, hoặc hợp tác với đối tác nước sở tại thành lập cơ sở sản xuất kinh doanh và tham gia quản lý, cùng với đối tác nước sở tại chia sẻ lợi nhuận và rủi ro. FDI được tiến hành ở một nước cách xa về mặt địa lý, đòi hỏi nhà tư bản phải am hiểu pháp luật, phong tục tập quán kinh doanh và những điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội của nước nhận đầu tư, đồng nghĩa với mức độ rủi ro khi đầu tư là rất lớn. Vậy nguyên nhân nào thúc đẩy các nhà đầu tư chấp nhận rủi ro khi tiến hành đầu tư trực tiếp ra nước ngoài như vậy? Những thành tựu của khoa học và công nghệ dẫn đến quá trình tích tụ và tập trung tư bản đã vượt ra khỏi biên giới quốc gia. Một thực tế là sự thừa tương đối vốn trong nước cùng với chi phí tiền lương, chi phí khai thác nguyên, nhiên vật liệu đầu vào tăng lên, nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng hạn hẹp, thêm vào đó mong muốn thị trường tiêu thụ được mở rộng đã thúc đẩy các nhà tư bản đầu tư trực tiếp ra nước ngoài. FDI giúp nhà tư bản tìm kiếm được tỷ lệ lợi nhuận cao hơn so với tiếp tục mở rộng đầu tư trong nước. Mặt khác, các nước nhận đầu tư mà đa phần là các nước đang phát triển 5 với giá nhân công rẻ, nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào đều có những chính sách và cải cách sâu rộng để thu hút tối đa đầu tư từ bên ngoài nhằm bù đắp sự thiếu hụt nguồn vốn cho phát triển. Chính những nhân tố trên đã tạo thành lực kéo và dòng đẩy FDI trên thế giới. FDI là một hình thức xuất khẩu tư bản, là tất yếu của sự phát triển kinh tế. cho đến nay, đầu tư trực tiếp nước ngoài – FDI đã trở thành hoạt động quan trọng trong nền kinh tế thế giới. Tuy nhiên, mỗi tổ chức kinh tế, tài chính, và luật quy định về đầu tư nước ngoài của các quốc gia có những khái niệm khác nhau về FDI. Đến nay định nghĩa mà nhiều nước và các tổ chức hay dùng nhất là định nghĩa của tổ chức Tiền tệ Thế giới (IMF) như sau: “Một khoản đầu tư với những quan hệ lâu dài, theo đó một tổ chức trong một nền kinh tế (nhà đầu tư trực tiếp) thu được lợi ích lâu dài từ một doanh nghiệp đặt tại một nền kinh tế khác” (Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, 2010, trang 3) Theo Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), luồng vốn FDI bao gồm vốn được cung cấp (trực tiếp hoặc thông qua các công ty liên quan khác) bởi nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài cho các doanh nghiệp FDI, hoặc vốn mà nhà đẩu tư trực tiếp nước ngoài nhận từ doanh nghiệp FDI. FDI gồm có ba bộ phận : Vốn cổ phần, thu nhập tái đầu tư và các khoản vay trong nội bộ công ty (Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, 2010, trang 3) Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đưa ra định nghĩa như sau : “Đầu tư trực tiếp nước ngoài xảy ra khi một nhà đầu tư từ một nước (nước chủ đầu tư) có được một tài sản ở nước khác (nước nhận đầu tư) cùng với quyền quản lý tài sản đó. Phương diện quản lý là thứ để phân biệt FDI với các công cụ tài chính khác. Trong phần lớn các trường hợp, cả nhà đầu tư lẫn tài sản mà người đó quản lý ở nước ngoài là các cơ sở kinh doanh. Trong trường hợp 6 đó, nhà đầu tư thường hay gọi là “công ty mẹ” và các tài sản gọi là “công ty con” hay “chi nhánh công ty” (Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, 2010, trang 3) Theo Luật đầu tư nước ngoài của Liên bang Nga ngày 04/07/1991 : “Đầu tư trực tiếp nước ngoài là tất cả các hình thức giá trị tài sản và những giá trị tinh thần mà người đầu tư nước ngoài đầu tư vào các đối tượng của sản xuất kinh doanh và các hoạt động khác nhằm mục đích thu lợi nhuận ở các nước sở tại” ( Trần Văn Nam, 2005, trang 7) Luật đầu tư năm 2005 của nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam không đưa ra định nghĩa về FDI, nhưng có quy định : “Đầu tư trực tiếp là hình thức đầu tư do nhà đầu tư tự bỏ vốn và tham gia quản lý hoạt động đầu tư”; và “Đầu tư nước ngoài là việc nhà đầu tư nước ngoài đưa vào Việt Nam vốn bằng tiền và các tài sản hợp pháp khác để tiến hành hoạt động đầu tư tại Việt Nam”. Do đó, có thể hiểu FDI trên tinh thần của Luật đầu tư tại Việt Nam : Đầu tư trực tiếp nước ngoài là việc nhà đầu tư nước ngoài đưa vào Việt Nam vốn bằng tiền và các tài sản hợp pháp khác tiến hành hoạt động đầu tư tại Việt Nam và tham gia quản lý hoạt động đầu tư đó. Mặc dù được diễn đạt theo những cách thức khác nhau nhưng tựu chung lại FDI tại một quốc gia là việc nhà đầu tư ở một nước khác đưa vốn bằng tiền hoặc bất kỳ tài sản nào vào quốc gia ấy để có được quyền sở hữu và quản lý hoặc kiểm soát một thực thể kinh tế tại quốc gia này, với mục tiêu tối đa hóa lợi ích của mình. 1.1.2. Các đặc điểm của FDI Đối với các nhà đầu tư, đặc điểm chủ yếu của đầu tư trực tiếp nước ngoài là quyết định đầu tư và kinh doanh của chính bản thân nhà đầu tư. Nhà đầu tư chịu trách nhiệm về kết quả đầu tư của mình. Do đó họ phải tìm hiểu các điều kiện moi trường và dự kiến lỗ lãi trước khi tiến hành, chỉ khi chắc 7 chắn hoạt động kinh doanh tại nước nhận đầu tư sẽ cho kết quả tốt nhà đầu tư nước ngoài mới thực hiện. Vì vậy, FDI thường mang tính khả thi và hiệu quả kinh tế cao. Tuy nhiên, tính khả thi và hiệu quả kinh tế nghiêng về bên nào hơn, nhà đầu tư hay nước nhận đầu tư, phụ thuộc vào lĩnh vực đầu tư. Tùy vào hình thức chủ thể được thành lập theo giấy phép đầu tư, nhà đầu tư phía nước ngoài có thể trực tiếp điều hành toàn bộ hoặc tham gia điều hành các hoạt động của doanh nghiệp FDI. Đặc điểm này cho thấy rõ sự khác nhau giữa đầu trực tiếp nước ngoài và đầu tư gián tiếp nước ngoài. Bởi trong hình thức đầu tư gián tiếp nước ngoài, phía nước ngoài đầu tư bằng cách mua cổ phần của các công ty tại nước nhận đầu tư với tỷ lệ nhất định nhằm mục đích thu lợi nhuận mà không tham gia trực tiếp điều hành quản lý doanh nghiệp. Nguồn vốn đầu tư của nhà đầu tư nước ngoài bao gồm vốn đầu tư ban đầu hay vốn pháp định, vốn vay của doanh nghiệp trong quá trình hoạt động và vốn tái đầu tư từ lợi nhuận để mở rộng quy mô sản xuất kinh doanh. Với nước nhận đầu tư, tùy thuộc vào mục tiêu phát triển kinh tế- xã hội, quy hoạch phát triển các ngành cũng như các hiệp định, cam kết quốc tế đã tham gia, sẽ cho phép nhà đầu tư thành lập doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài. Cùng hỗ trợ phát triển chính thức – ODA, ngày nay các quốc gia đều chú trọng thu hút và sử dụng hiệu quả nguồn vốn FDI bởi nguồn vốn này không gắn nước nhận đầu tư với bất cứ ràng buộc về mặt chính trị, cũng như không để lại gánh nặng nợ nần cho các thế hệ sau như hình thức ODA. Một đặc điểm nổi bật của FDI và khác với đầu tư gián tiếp nước ngoài là thông qua chuyển giao công nghệ, nước chủ nhà có thể có được công nghệ tiên tiến của nước ngoài. Những nhà quản lý của nước chủ nhà cũng có cơ hội 8 để học hỏi kinh nghiệm quản lý hiện đại khi được làm việc cùng với đội ngũ những nhà quản lý nước ngoài. 1.1.3. Các hình thức FDI 1.1.3.1. Các hình thức FDI phân theo mục đích đầu tư Xét theo mục đích đầu tư, FDI được phân loại thành đầu tư theo chiều ngang và đầu tư theo chiều dọc. Đầu tư theo chiều ngang được thực hiện khi chủ đầu tư có lợi thế cạnh tranh về sản xuất một sản phẩm nào đó như công nghệ, kỹ năng quản lý… và được thực hiện chủ yếu giữa các nước phát triển. Nhà đầu tư thu được lợi nhuận cao khi chuyên sản xuất sản phẩm đó ra nước ngoài, trực tiếp quản lý hoạt động sản xuất và phân phối. Mặt khác, đầu tư theo chiều ngang giúp kéo dài vòng đời sản phẩm thực hiện mở rộng, thôn tính thị trường nước ngoài và khai thác được lợi thế độc quyền. Đầu tư theo chiều dọc được thực hiện phổ biến ở các nước đang phát triển nhằm khai thác lợi thế cạnh tranh của các yếu tố đầu vào giữa các khâu sản xuất ra một loại sản phẩm trong phân công lao động quốc tế như nguồn nguyên nhiên liệu tự nhiên sẵn có , các yếu tố lao động, đất đai giá rẻ. Sản phẩm sau khi được lắp ráp hoàn thiện tại các nước nhận đầu tư sẽ được nhập khẩu trở lại nước đầu tư hoặc xuất khẩu sang các nước khác. 1.1.3.2. Các hình thức FDI phân theo kiểu đầu tư Xét theo kiểu đầu tư, FDI được chia thành : đầu tư mới và mua lại, sáp nhập. Đầu tư mới là hình thức đầu tư truyền thống để thực hiện đầu tư vào các nước đang phát triển, trong đó nhà đầu tư nước ngoài sẽ thành lập chủ thể kinh doanh mới như doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài, doanh nghiệp liên doanh, hay tiến hành hợp tác trên cơ sở hợp đồng. Kiểu đầu tư này có vai trò 9 rất quan trọng đối với các nước đang phát triển, tạo cơ sở vật chất kỹ thuật cần thiết để công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Khác với đầu tư mới, mua lại và sáp nhập chủ yếu được thực hiện ở các nước phát triển và các nước công nghiệp hóa. Việc đầu tư được thực hiện thông qua mua lại và sáp nhập các doanh nghiệp hiện đại có tại nước chủ nhà vì thế không lập nên chủ thể mới. Tại thời điểm hợp đồng M&A được ký kết, hình thức này không bổ sung ngay lập tức nguồn vốn cho nước chủ nhà nhưng về lâu dài nguồn vốn sẽ được cấp thông qua mở rộng quy mô hoạt động của doanh nghiệp. Có thể thấy xu hướng đầu tư trực tiếp của dòng đầu tư quốc tế hiện nay là mua lại và sáp nhập. Hình thức này được thực hiện bởi các tập đoàn đa quốc gia nhằm củng cố, mở rộng năng lực sản xuất kinh doanh, tận dụng triệt đểlợi thế sẵn có của công ty được sáp nhập và mua lại. Những tập đoàn được thực hiện, mua lại và sáp nhập sau đó sẽ có lượng vốn khổng lồ và có thể cải thiện được thứ bậc xếp hạng của mình trong ngành kinh doanh một cách đáng kể. Theo thống kê của UNCTAD, năm 2005, trên thế giới có 141 vụ sáp nhập và mua lại có trị giá trên 1 tỷ USD. Trong đó, lớn nhất là vụ sáp nhập giữa 2 công ty Royal Dutch Petroleum của Hà Lan và Shell Transport and Trading của Anh trong ngành dầu khí với giá trị hợp đồng lên tới 74,3 tỷ USD. 1.1.3.3. Các hình thức FDI theo luật Việt Nam Tại Việt Nam, FDI chủ yếu vẫn được thực hiện dưới các hình thức đầu tư cũ. Tuy nhiên, Luật đầu tư được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 29 tháng 11 năm 2005 đã công nhận hình thức mua lại và sáp nhập là một hình thức FDI mới. Cụ thể, các hình thức đầu tư trực tiếp nước ngoài được quy định tại Việt Nam như sau : Thứ nhất là doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài. 10 Theo quy định tại điều 7 Nghị định 108/2006/NĐ-CP về Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật đầu tư 2005 : “Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài là doanh nghiệp được đầu tư bằng 100% vốn của nhà đầu tư nước ngoài, thuộc sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài. Doang nghiệp 100% vốn nước ngoài được thành lập dưới hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh, doanh nghiệp tư nhân có tư cách pháp nhân”. So với quy định trước đây của Luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 1996, hình thức doanh nghiệp 100% nước ngoài đã được mở rộng hơn, không chỉ hạn chế trong hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn. Xu hướng thành lập doanh nghiệp FDI 100% vốn nước ngoài cũng như chuyển đổi hình thức khác sang doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài ngày càng tăng. Trước sự phát triển vượt bậc của công nghệ thông tin và xu hướng toàn cầu hóa nền kinh tế, các nhà đầu tư nước ngoài hiện nay có khá nhiều kênh thông tin về môi trường và điều kiện đầu tư tại Việt Nam. Nhiều công ty tư vấn đầu tư cũng đã cung cấp dịch vụ tư vấn chuyên nghiệp và phong phú cho các nhà đầu tư. Mặt khác, nếu không đầu tư 100% vốn, phía nước ngoài sẽ phải chia sẻ quyền quản lý hoạt động kinh doanh với phía Việt Nam, trong khi phía Việt Nam thường còn yếu về trình độ quản lý và theo đuổi những mục tiêu kinh doanh khác. Vì vậy, để hoàn toàn chủ động trong việc kinh doanh, các nhà đầu tư nước ngoài có xu hướng thành lập doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài. Tính đến 31 tháng 12 năm 2013, doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài là 7543 doanh nghiệp (chiếm 83% toàn bộ doanh nghiệp FDI) gấp 8,8 lần năm 2000 [21]. Thứ hai là doanh nghiệp liên doanh. Một hình thức FDI khác khá phổ biến ở Việt Nam là doanh nghiệp liên doanh. Nhà đầu tư nước ngoài liên doanh với nhà đầu tư trong nước để 11