Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Luận văn ths . tư tưởng chính trị của john stuart mill...

Tài liệu Luận văn ths . tư tưởng chính trị của john stuart mill

.PDF
112
224
78

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------- NGUYỄN THỊ TUYẾT NHUNG TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA JOHN STUART MILL LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC Hà Nội - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------ NGUYỄN THỊ TUYẾT NHUNG TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA JOHN STUART MILL Chuyên ngành: Chính trị học Mã số: 60 31 20 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐOÀN TRƢỜNG THỤ Hà Nội - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của TS. Đoàn Trường Thụ. Các thông tin trong Luận văn là trung thực, bảo đảm tính khách quan. Các tài liệu có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Hà Nội, ngày… tháng …năm 2014 TÁC GIẢ Nguyễn Thị Tuyết Nhung Nguyễn LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Đại học Quốc gia Hà Nội, các thầy, cô giáo đã nhiệt tình cung cấp cho tôi những kiến thức khoa học, đặc biệt là TS. Đoàn Trường Thụ người hướng dẫn khoa học, trực tiếp giúp đỡ tôi rất nhiều để có kết quả nghiên cứu này. MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của Đề tài............................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến Đề tài .............................................. 3 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của Luận văn ..................................... 7 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu.............................................................. 8 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu ............................................... 8 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận văn ............................................... 8 7. Kết cấu của luận văn ................................................................................... 8 Chƣơng 1: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH ..................................................... 9 TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA J. S. MILL................................................. 9 1.1. Tiền đề lịch sử và lý luận ......................................................................... 9 1.1.1. Tiền đề lịch sử ..................................................................................................... 9 1.1.2. Tiền đề lý luận ...................................................................................... 14 1.2. Thân thế và sự nghiệp của J. S. Mill .................................................... 21 1.2.1. Sơ lược tiểu sử của J. S. Mill...........................................................................21 1.2.2. Quá trình chuyển biến tư tưởng chính trị của J. S. Mill ...........................28 Chƣơng 2: NỘI DUNG TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA J. S. MILL..... 35 2.1. Tƣ tƣởng về tự do ................................................................................... 35 2.1.1. Tự do cá nhân ...................................................................................................36 2.1.2. Tự do và quyền bình đẳng của phụ nữ.........................................................46 2.2. Tƣ tƣởng về thể chế chính trị ................................................................ 54 2.2.1 Tiêu chuẩn đánh giá chính thể đại diện.........................................................54 2.2.2. Các cơ quan quyền lực cấu thành chính thể đại diện ................................62 2.2.3. Dân chủ và quyền bầu cử................................................................................68 Chƣơng 3: NHỮNG GIÁ TRỊ, HẠN CHẾ CỦA TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA JOHN STUART MILL VÀ BÀI HỌC THAM KHẢO ĐỐI VỚI VIỆT NAM ............................................................................................ 75 3.1. Những giá trị, hạn chế của tƣ tƣởng chính trị của J. S. Mill ............. 75 3.1.1. Giá trị của tư tưởng chính trị của J. S. Mill.................................................75 3.1.2. Hạn chế của tư tưởng chính trị của J. S. Mill..............................................86 3.2. Bài học tham khảo đối với Việt Nam.................................................... 93 3.2.1. Bài học về đổi mới và hoàn thiện thể chế chính trị .....................................93 3.2.2. Bài học về bảo đảm tự do cá nhân và quyền bình đẳng cho phụ nữ .......96 KẾT LUẬN .................................................................................................... 99 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 101 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của Đề tài Lịch sử tư tưởng chính trị Châu Âu thời kỳ cận - hiện đại là lịch sử của những dòng tư tưởng vì tự do của con người, vì một xã hội dân chủ với sự tham gia tối đa của công dân vào các quyết định chung. Những dòng tư tưởng này đã được áp dụng và đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong quá trình hình thành hệ thống chính trị của nhiều nước trên thế giới. Ở Việt Nam, với sự phát triển của kinh tế thị trường, quan hệ đối ngoại thời mở cửa, các dòng tư tưởng này cũng đã có điều kiện thâm nhập và đóng góp những bài học kinh nghiệm lớn vào công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và xã hội công bằng dân chủ văn minh. Ngày nay, sự nghiệp Đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo đã thu được nhiều thành tựu tốt đẹp, tạo đà cho giai đoạn tiếp theo của thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Để thực hiện thắng lợi mục tiêu đặt ra khi kết thúc thời kỳ quá độ là "xây dựng được về cơ bản nền tảng kinh tế của Chủ nghĩa xã hội với kiến trúc thượng tầng về chính trị, tư tưởng, văn hóa phù hợp, tạo cơ sở để nước ta trở thành một nước xã hội chủ nghĩa ngày càng phồn vinh, hạnh phúc" [4, tr. 71] thì bên cạnh nhiệm vụ phát triển kinh tế, chúng ta còn phải tiếp tục đổi mới toàn diện và triệt để các lĩnh vực đời sống xã hội, đặc biệt là đổi mới hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa và Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân. Nhận thức rõ yêu cầu đó, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã khẳng định: "Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Quyền lực 1 Nhà nước là thống nhất; có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Nhà nước ban hành pháp luật; tổ chức, quản lý xã hội bằng pháp luật và không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa…" [4, tr. 85]. Công cuộc xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa và Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân của Việt Nam hiện nay cần tới việc tiếp tục nghiên cứu, tiếp thu, kế thừa có chọn lọc những tư tưởng và học thuyết chính trị trong lịch sử. Bởi vì, những tư tưởng và học thuyết đó không chỉ là sản phẩm của một cá nhân hay một chế độ chính trị nào mà đã trở thành giá trị chung của nhân loại và đã được kiểm nghiệm qua thực tiễn các cuộc đấu tranh vì dân chủ và tiến bộ xã hội. Chúng có tác dụng to lớn trong việc khai mở những giá trị học thuật, định hướng những giá trị thực tiễn nhằm tìm ra được con đường đúng đắn và những giải pháp hữu hiệu để xây dựng một thể chế chính trị thực sự vì dân. Trong dòng chảy không ngừng của lịch sử tư tưởng chính trị nhân loại, một trong những tác gia mà sự nghiệp chính trị và học thuật của ông có ảnh hưởng to lớn đến công cuộc xây dựng thể chế chính trị của nhiều quốc gia trên thế giới là John Stuart Mill (J. S. Mill). J. S. Mill (1806-1873) được coi là người đại diện chính cho trường phái chủ nghĩa Công lợi (Utilitarianism). Tư tưởng chính trị nổi bật của ông có thể coi là xuất phát từ lập luận rằng mọi hành động của con người đều phải hướng tới việc mang lại tối đa hạnh phúc (tức sự thỏa mãn các nhu cầu) cho tối đa số người. Học thuyết của ông đã có đóng góp rất lớn trong việc đem lại các quyền tự do, dân chủ cho phụ nữ và tầng lớp lao động ở nước Anh đầu thế kỷ XIX cũng như để lại nhiều bài học to lớn đối với các quá trình thực hiện quản lý xã hội của các nhà nước dân chủ. Đối với Việt Nam, do đặc trưng của xã hội phương Đông và sự ảnh hưởng mạnh mẽ của Nho giáo, việc tiếp cận tinh hoa tư tưởng chính trị 2 phương Tây gặp không ít khó khăn. Về tổng quan, có thể nói rằng, các học thuyết tư tưởng của phương Tây từ thời Cổ đại đến Khai sáng và Cận đại vẫn chưa được nghiên cứu một cách có hệ thống. Khoảng trống học thuật này là một trong những bất lợi lớn với một đất nước đang trên đà xây dựng nền kinh tế tri thức và mở rộng quan hệ quốc tế với các nước phát triển. Do đó, việc nghiên cứu tưởng chính trị của J. S. Mill là điều cấp thiết, góp phần bù đắp khoảng trống tri thức về lịch sử tư tưởng chính trị và gợi mở những giá trị tham khảo cho việc xây dựng và củng cổ thể chế chính trị Việt Nam hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến Đề tài J. S. Mill là một nhà tư tưởng mà tác phẩm của ông trải rộng trên nhiều lĩnh vực như chính trị học, kinh tế học, logic học, đạo đức học,…Tuy nhiên, trước chiến tranh thế giới thứ II, công cuộc nghiên cứu về Mill chưa đánh giá hết tầm quan trọng của ông. Sau khi thế chiến II kết thúc, các vấn đề về tự do, dân chủ, xây dựng chính thể, phục hưng kinh tế,… của các quốc gia được đặt ra cấp thiết thì công cuộc nghiên cứu về ông mới được triển khai rộng rãi. Ở Việt Nam, trong số các tác phẩm của J. S. Mill, mới chỉ có hai tác phẩm được dịch ra tiếng Việt đó là Bàn về tự do (Nguyễn Văn Trọng dịch, Nhà xuất bản Tri thức ấn hành) và Chính thể đại diện (Nguyễn Văn Trọng và Bùi Văn Nam Sơn dịch, giới thiệu và chú thích, Nhà xuất bản Tri thức ấn hành). Đây là hai tác phẩm tiêu biểu trong sự nghiệp nghiên cứu đồ sộ của J. S. Mill. Các bản dịch của hai dịch giả Nguyễn Văn Trọng và Bùi Văn Nam Sơn cũng là những bản dịch công phu, tỉ mỉ, có lời giới thiệu của người dịch phân tích đánh giá khái quát toàn bộ nội dung. Việc nghiên cứu về J. S. Mill ở Việt Nam do đó cũng chưa đầy đủ. Trong số các tài liệu tiếng Việt nghiên cứu về J. S. Mill, trước hết cần phải kể đến cuốn "101 triết gia" do Mai Sơn biên soạn (Nhà xuất bản Tri thức, Hà Nội, 2007). Cuốn sách là một công trình nghiên cứu về các tác gia triết học, 3 với sự xếp đặt theo trình tự thời gian xuất hiện của mỗi triết gia. Trong công trình này, J. S. Mill được đề cập một cách khái quát về chân dung, tiểu sử, tóm lược triết thuyết cũng như tầm ảnh hưởng và danh sách trước tác của ông. Đề tài "Tư tưởng chính trị phương Tây cận, hiện đại", thuộc đề tài nhánh KX 10-10, do TS Ngô Huy Đức, Viện Chính trị học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh chủ nhiệm là đề tài nghiên cứu chuyên sâu về tư tưởng chính trị. Đề tài dành chương II để nghiên cứ về các tư tưởng của Mandison và Mill, trong đó, tư tưởng chính trị của J. S. Mill được để cập thông qua các luận đề như quan niệm về con người chính trị, quan niệm về thể chế chính trị, mối quan hệ giữa con người chính trị và thể chế chính trị. Là cuốn kỷ yếu tập hợp các bài nghiên cứu trên các lĩnh vực khoa học và giáo dục, tri thức và phát triển của nhiền nhà nghiên cứu hàng đầu Việt Nam, cuốn sách "Trong ngần bóng gương - Kỷ yếu mừng GS.TS. Đặng Đình Áng Thượng thọ 80" (PGSTS Nguyễn Dũng TS Nguyễn Xuân Xanh chủ biên, Nhà xuất bản Tri thức, Hà Nội, 2006) có bài viết "Đọc lại Bàn về tự do của John Stuart Mill" của nhà nghiên cứu Bùi Văn Nam Sơn. Bài viết phân tích cách đặt vấn đề, nội dung, những giá trị, hạn chế của lý thuyết về tự do trong tác phẩm Bàn về tự do của J. S. Mill. Các tài liệu nghiên cứu về J. S. Mill bằng tiếng nước ngoài được dịch thuật ở Việt Nam chủ yếu nghiên cứu tư tưởng của J. S. Mill trên các lĩnh vực triết học, đạo đức học, kinh tế học, một số công trình tiêu biểu trong số đó là: "Nhập môn triết học phương Tây" (Samuel Enoch Stumpf và Donal C.Abel, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 2004, Lưu Văn Hy biên dịch). Đây là công trình nghiên cứu chuyên sâu về Triết học. Trong cuốn sách này, tác giả sắp xếp các vấn đề của Triết học theo các luận đề như Triết học về tôn giáo, Triết học về tri thức, đạo đức học, Triết học chính trị. Tư tưởng của J. S. Mill 4 được bàn đến ở cả hai luận đề về Đạo đức học và Triết học chính trị, tuy nhiên, sự phân tích của tác giả chưa được sâu sắc. "Tuyển Tập Danh Tác Triết Học Từ Plato Đến Derrida" (Forrest E.Baird, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2006, Đỗ Văn Thuấn và Lưu Văn Hy dịch) là công trình nghiên cứu về triết học theo sự phân kỳ lịch sử, mỗi giai đoạn gắn liền với một số tác gia tiêu biểu. J. S. Mill được đề cập ở phần V - Triết học thế kỷ XIX. Tuy nhiên, tác giả mới chỉ tiếp cận tư tưởng của J. S. Mill dưới góc độ một nhà đạo đức học Công lợi, chưa đề cập đến tư tưởng chính trị của J. S. Mill. "Lịch sử triết học và các luận đề" (Samuel Enoch Stumf, Nxb Lao động, Hà Nội 2004, Đỗ Văn Thuấn và Lưu Văn Hy dịch) cùng là một công trình nghiên cứu chuyên sâu về Triết học. Các tác giả đã dành một phần không nhỏ để nghiên cứu về thuyết Công lợi của J. S. Mill. Cùng với việc tóm lược tiểu sử J. S. Mill, quan niệm của ông về tự do cũng được nêu lên một cách ngắn gọn. Cũng đề cập đến J. S. Mill trên phương diện nhà tư tưởng của thuyết Công lợi, "Câu chuyện triết học" (Bryan Magee, Nxb Thống kê, 2003, Huỳnh Phan Anh và Mai Sơn dịch) trình bày khái quát về tư tưởng của J. S. Mill trong dòng chảy của lịch sử triết học từ cổ đại đến hiện đại. "Đạo Đức trong kinh tế" (Francisco Vergar, Nxb Tri thức, Hà Nội, 2011, Nguyễn Đôn Phước dịch) là một tác phẩm nghiên cứu các trường phái lớn của chủ nghĩa Tự do từ nửa sau thế kỉ XVIII gồm: Chủ nghĩa tự do công lợi, pháp quyền tự nhiên, chủ nghĩa tự do và chủ nghĩa tự do cực đoan. Trong tác phẩm này, tư tưởng của J. S. Mill được nghiên cứu ở khía cạnh chủ nghĩa tự do công lợi. Về tài liệu tiếng nước ngoài, "John Stuart Mill - a biography" (Nicholas Capaldi, Cambridge university Press, 2004) là công trình nghiên cứu về cuộc đời, sự nghiệp của J. S. Mill, từ đó, tác giả tìm hiểu những yếu tố ảnh hưởng 5 cũng như những đóng góp về tư tưởng của J. S. Mill trên các lĩnh vực triết học, chính trị học, đạo đức học,… "John Stuart Mill on liberty in focus" (Edited by John Gray and G.W.Smith, Routledge Press, London, 1991) là công trình tập hợp các bài nghiên cứu của nhiều học giả nổi tiếng trên thế giới về các vấn đề trong quan điểm của J. S. Mill về tự do. Các bài nghiên cứu cũng tập trung bàn đến cơ sở triết học trong quan điểm về tự do cũng như mối liên hệ giữa lý luận về tự do và chủ nghĩa Công lợi trong tư tưởng của J. S. Mill. "The liberal self John Stuart Mill moral and political philosophy" (Wendy Donner, Comell University Press, London, 1991) là công trình nghiên cứu khá toàn diện về tư tưởng của J. S. Mill trong mối liên hệ đối chiếu với Jeremy Bentham. Tuy nhiên, công trình này nghiêng về trình bày quan điểm đạo đức công lợi của J. S. Mill. Tư tưởng chính trị của ông được đề cập mờ nhạt hơn. Cũng bàn về tư tưởng đạo đức công lợi của J. S. Mill, tác phẩm "Since Socrate" (Robert C. Solomon, Clancy Martin, Thomson Wadsworth press, New York, 2005) đã làm sáng tỏ nhiều vấn đề của thuyết Công lợi. Qua đó, tác giả gợi mở về sự vận dụng những nguyên tắc của chủ nghĩa Công lợi vào việc nghiên cứu chính trị học của J. S. Mill. "Philosophy made simple" (a made simple book, 1993) là một công trình nghiên cứu về triết học chính trị. Trong công trình này, tên tuổi của J. S. Mill được nhắc đến cùng với những tác gia như Plato, Thomas Hobbes, John Locke, Karl Marx. Tư tưởng của J. S. Mill được phân tích một cách khá toàn diện dưới góc độ triết học chính trị. "Great political thinkers" (William Thomas, Oxford University Press, New York, 1992) là công trình nghiên cứu tư tưởng chính trị của 4 nhà tư tưởng gồm Niccolo Machiavelli, Thomas Hobbes, J. S. Mill và Karl Marx. 6 Trong công trình này, tác giả nghiên cứu về J. S. Mill theo từng luận điểm: tuổi thơ, nền giáo dục sớm, kinh tế chính trị học. J. S. Mill được đánh giá như một nhân vật quan trọng của lịch sử tư tưởng thế kỷ XIX, một nhà tư tưởng tiêu biểu của thời đại. Như vậy, tư tưởng chính trị của J. S. Mill là một đề tài chưa được nghiên cứu nhiều ở Việt Nam. Một số tài liệu có nghiên cứu về tư tưởng của ông nhưng chỉ đề cập một cách khái quát hoặc chú trọng vào các khía cạnh khác như đạo đức, kinh tế, triết học,…rất ít tài liệu bàn về tư tưởng chính trị của ông. Chính trị học với tư cách là một khoa học độc lập mới chỉ xuất hiện ở Việt Nam từ đầu những năm 1990. Việc nghiên cứu lịch sử tư tưởng nói chung dưới góc độ chính trị học vẫn còn là lĩnh vực cần được quan tâm. Xét riêng về J. S. Mill, có thể nói rằng Luận văn là nỗ lực đầu tiên trong việc nghiên cứu tư tưởng chính trị của J. S. Mill một cách có hệ thống. Do vậy, quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn không tránh khỏi những thiếu sót và còn nhiều vấn đề cần nghiên cứu, bổ sung. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của Luận văn - Mục tiêu nghiên cứu của Luận văn: Làm rõ các vấn đề trong nội dung tư tưởng chính trị của J. S. Mill từ đó rút ra một số giá trị có thể tham khảo đối với công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân ở Việt Nam hiện nay. - Nhiệm vụ nghiên cứu của Luận văn: + Nghiên cứu quá trình hình thành tư tưởng chính trị của J. S. Mill. + Trình bày, phân tích nội dung tư tưởng chính trị của J. S. Mill. + Nhận xét, đánh giá những giá trị hạn chế trong tư tưởng chính trị của J. S. Mill và rút ra bài học tham khảo đối với Việt Nam. 7 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của Luận văn được xác định là nội dung tư tưởng chính trị của J. S. Mill. - Phạm vi nghiên cứu của Luận văn là các tác phẩm của J. S. Mill, trong đó tập trung khảo cứu các tác phẩm Chính thể đại diện, Bàn về tự do, Sự nô dịch phụ nữ - là những tác phẩm thể hiện tập trung nhất tư tưởng chính trị của ông. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận: Cơ sở lý luận của Luận văn là chủ nghĩa Duy vật biện chứng và Duy vật lịch sử; Lý luận cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật; Các quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng về xây dựng và đổi mới bộ máy Nhà nước. - Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng các phương pháp cụ thể là phân tích, tổng hợp, quy nạp, diễn dịch, so sánh, đối chiếu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận văn - Luận văn đánh giá và nêu ra một số giá trị trong tư tưởng chính trị của J. S. Mill đối với việc xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân ở Việt Nam hiện nay. - Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ nghiên cứu, học tập trong lĩnh vực chính trị học và các ngành khoa học khác trong phạm vi có liên quan. 7. Kết cấu của luận văn Kết cấu luận văn gồm: Phần mở đầu, nội dung, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo. Nội dung chính của luận văn được kết cấu thành 03 chương, 06 tiết. 8 Chƣơng 1: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH TƢ TƢỞNG CHÍNH TRỊ CỦA J. S. MILL 1.1. Tiền đề lịch sử và lý luận 1.1.1. Tiền đề lịch sử 1.1.1.1. Tình hình Châu Âu thế kỉ XIX Các cuộc phát kiến địa lý từ thế kỷ XV đã mở rộng thị trường tư bản, tạo đà cho sự lớn mạnh của giai cấp tư sản. Sự phát triển của thị trường trên quy mô toàn thế giới đã tác động tới sự phát triển của nhiều quốc gia, trước hết là các nước bên bờ Đại Tây Dương. Sự thay đổi về mặt chế độ xã hội sẽ diễn ra là điều tất yếu. Giai cấp tư sản ngày càng lớn mạnh về kinh tế nhưng chưa có địa vị chính trị tương xứng, chế độ chính trị đương thời ngày càng cản trở sự phát triển của kinh tế. Thế kỉ XVI-XVIII nhiều cuộc cách mạng tư sản ở Tây Âu và Bắc Mỹ đã lần lượt nổ ra và giành thắng lợi như: Cách mạng tư sản Hà Lan (1566-1572), Cách mạng tư sản Anh (1640-1689), Chiến tranh giành độc lập ở Bắc Mỹ (1775-1783), Cách mạng tư sản Pháp (1789-1799),... Các cuộc biến động xã hội đó tuy diễn ra ở các quốc gia riêng lẻ trong nhiều thế kỷ nhưng đều có chung mục đích là lật đổ chế độ phong kiến lạc hậu đang là lực cản của sự tiến bộ, tạo điều kiện cho kinh tế tư bản phát triển. Với thắng lợi của các cuộc cách mạng tư sản và sự ra đời của các quốc gia tư sản, công nghiệp thương nghiệp đã có điều kiện phát triển mạnh mẽ. Đến thế kỷ XIX, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất với những phát minh vĩ đại đã đánh dấu một giai đoạn văn minh mới của châu Âu và nhân loại. Do những đòi hỏi của cuộc sống, của sản xuất nhằm đáp ứng như cầu vật chất và tinh thần ngày càng cao của con người, một loạt các phát minh khoa học đã ra đời ở cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX, tạo nên cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất. Nội dung cơ bản của cuộc cách mạng này là sự thay thế nền sản xuất giản đơn, quy mô nhỏ, dựa trên lao động chân tay bằng công nghiệp và 9 chế tạo máy móc quy mô lớn. Cuộc cách mạng bắt đầu với sự phát triển sản xuất hàng hóa của ngành công nghiệp dệt. Sau đó, với nhu cầu cung cấp máy móc và năng lượng của công nghiệp dệt, các kỹ thuật gia công sắt thép được cải thiện và than đá sử dụng với khối lượng lớn. Thương mại mở rộng tạo điều kiện cho sự ra đời của kênh đào giao thông và đường sắt. Đường sá cũng được nâng cấp phục vụ cho hoạt động giao thương nhộn nhịp. Động cơ hơi nước sử dụng nhiên liệu than và máy móc dẫn động bằng cơ khí đã đưa đến gia tăng năng suất lao động đột biến. Sự phát triển các máy công cụ trong hai thập kỷ đầu của thế kỷ XIX tạo thuận lợi cho lĩnh vực chế tạo máy, phục vụ những ngành sản xuất khác. Thế kỉ XIX đã đánh dấu bước ngoặt căn bản chuyển từ lao động bằng tay sang lao động bằng máy. Loài người đã chuyển từ nền văn minh nông nghiệp sang nền văn minh công nghiệp. Nền văn minh công nghiệp đã tạo ra cách nhìn mới, kéo theo những biến đổi lớn về chính trị, văn hóa, xã hội. Sự phát triển mạnh mẽ của công nghiệp làm xuất hiện nhiều khu công nghiệp cùng với quá trình cơ cấu lao động và đô thị hoá đã thay đổi bộ mặt của đời sống xã hội phương Tây. Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa không chỉ dừng lại trong công thương nghiệp mà còn xâm nhập vào cả nông nghiệp. Việc kinh doanh ruộng đất theo lối tư bản chủ nghĩa với kĩ thuật canh tác mới làm gia tăng năng suất và chất lượng nông phẩm. Về chính trị, thế kỉ XIX vẫn là thế kỉ của những cuộc đấu tranh nhằm xác lập địa vị thống trị của giai cấp tư sản về chính trị. Cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản và quần chúng lao động giai đoạn này có thêm nội dung mới là nhằm xác lập và thi hành hiến pháp tư sản. Tiêu biểu cho các cuộc đấu tranh này là cuộc cách mạng Tây Ban Nha kéo dài trong hai năm 1820-1823 đòi thực hiện Hiến pháp 1812, cách mạng 1830 ở Bỉ với sự ra đời của Hiến pháp. Khi các cuộc cách mạng tư sản nổ ra song song với các cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân và quần chúng lao động đòi các quyền chính trị, tự do, dân chủ dưới chế độ tư sản cũng là lúc J. S. Mill đang sống những tháng năm tuổi trẻ 10 đầy nhiệt huyết. Với nền tảng kiến thức được trang bị từ sự giáo dục nghiêm khắc của người cha và sự truyền thụ của những người thầy hàng đầu về các lĩnh vực khoa học khác thời bấy giờ, ông bắt đầu tự mình tìm hiểu các vấn đề về kinh tế, chính trị, xã hội và đưa ra những nhận xét độc lập. Để rồi, những giai đoạn sau đó, ông dành trọn thời gian và tâm huyết để nghiên cứu về loại hình chính thể này cũng như các vấn đề mới phát sinh xung quanh nó để tìm ra một phương thức hoạt động hiệu quả nhất, đem lại lợi ích tối đa cho số đông. 1.1.1.2. Tình hình nước Anh thế kỷ XIX Nửa cuối thế kỉ XVIII, cách mạng công nghiệp nổ ra ở Anh sau đó lan ra toàn thế giới. Đầu thế kỉ XIX, trong khi cuộc cách mạng công nghiệp ở các nước khác mới chỉ bắt đầu hoặc đang tiến hành thì ở Anh đã hoàn thành về căn bản. Anh trở thành một nước công nghiệp thực thụ. Nếp sống chậm rãi với những lễ nghi rườm rà của quý tộc phong kiến được thay thế bằng đời sống công nghiệp bận rộn. Những năm 50-60 của thế kỷ XIX, công nghiệp Anh phát triển mạnh, đứng hàng đầu trên thế giới. Anh chiếm độc quyền về các ngành công nghiệp nặng, có thị trường tiêu thụ hàng hóa rộng lớn, thu nhiều lợi nhuận. Do sự phát triển nhanh chóng về công nghiệp mà quy mô các xí nghiệp cũng thay đổi. Những nhà máy sử dụng hàng ngàn công nhân trở nên khá phổ biến, có những xí nghiệp còn lên tới hàng vạn người. Nhiều thành phố, bến tàu, cửa biển trở nên sầm uất. Tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh chóng. Về thương nghiệp, năm 1846, chính sách tự do buôn bán được tiến hành mạnh mẽ qua việc xóa bỏ phần lớn các thứ thuế nhập khẩu làm cho giá nguyên liệu và lúa mì hạ xuống, hàng hóa sản xuất ra đều hạ giá thành. Năm 1849, đạo luật Hàng hải được hủy bỏ sau gần hai thế kỷ tồn tại. Tàu bè của Anh được tự do đi lại buôn bán. Trong những năm 4060 của thế kỷ XIX, chính phủ Anh tiếp tục giảm thuế đối với những mặt hàng xuất nhập khẩu và ký kết những hiệp nghị hạ thuế quan với các nước khác, 11 đưa tổng sản lượng xuất nhập khẩu tăng lên nhanh chóng. Sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế Anh trong thế kỷ XIX đã đưa nước Anh bước vào thời đại phồn vinh. Nước Anh được mệnh danh là "công xưởng thế giới" và giữ vị trí bá quyền trên mặt biển [nguồn: 21, tr. 230]. Sự phát triển mạnh mẽ của nền công nghiệp tư bản chủ nghĩa đòi hỏi nguyên liệu và thị trường. Vấn đề thuộc địa trở nên vô cùng cấp thiết. Ireland là thuộc địa sớm nhất và gần gũi nhất của Anh. Năm 1856, Anh tiến hành cuộc chiến tranh thuốc phiện lần thứ hai để xâm lược Trung Quốc, buộc triều đình Mãn Thanh phải bồi thường và mở thêm cửa biển để buôn bán. Cùng năm đó, quân Anh bắt đầu xâm lược Ba Tư, kết quả của cuộc xâm lược này là chính quyền địa phương thừa nhận độc quyền của nhà buôn Anh được tự do đi lại trong vịnh Ba Tư. Năm 1863, tàu chiến Anh cùng với các nước khác (Pháp, Hà Lan, Mỹ) bắn phá Kagoshima buộc Nhật phải bồi thường chiến phí và mở rộng cửa biển cho hàng hóa nước ngoài tràn vào. Cũng trong thời gian những năm 30-60, Anh còn xâm chiếm New Zealand, miền Tây Miến Điện, Nam Phi, can thiệp vào Jamaica, Etiopia. Giữa thế kỷ XIX, Anh hoàn thành cuộc chiến tranh xâm lược Ấn Độ. Đến năm 1900, diện tích đất đai thuộc Anh lên tới 33 triệu km2 với số dân là 370 triệu người [nguồn 21, tr. 235]. Cùng với việc mở rộng thuộc địa, số người di cư từ Anh sang Canada, Australia, New Zealand và Nam Phi ngày càng đông. J. S. Mill sinh ra tại London và trải qua phần lớn cuộc đời ở thành phố hoa lệ bậc nhất thế giới này. Sự phát triển nhanh chóng của xã hội Anh trong thời đại cách mạng công nghiệp đã tạo cảm hứng cho các nhà tư tưởng trong đó có J. S. Mill. Lịch sử chính trị Anh thế kỉ XIX ghi dấu sâu sắc các cuộc đấu tranh đòi cải cách nghị viện của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Phong trào đấu tranh cải cách nghị viện bắt đầu từ đầu thế kỉ XIX. 12 Năm 1832, những cải cách của đảng Wig mặc dù đã mở rộng quyền bầu cử cho tầng lớp trung lưu mới nhưng vẫn chưa đáp ứng được đầy đủ nguyện vọng của phần lớn người lao động. Giai cấp công nhân Anh đã phát động cuộc đấu tranh rầm rộ gọi là "Phong trào Hiến chương". Trung tâm tổ chức của phong trào là "Hiệp hội công nhân London" được thành lập năm 1836 do một người thợ thủ công đứng đầu. Tháng 5 năm 1838, Ban lãnh đạo Hội đã gửi tới nghị viện Anh bản Hiến chương nhân dân, gồm 6 điểm: Quyền phổ thông đầu phiếu cho nam giới đủ 21 tuổi, bỏ phiếu kín, các khu vực bầu cử ngang nhau, bãi bỏ chế độ phải đưa tài sản ra để đảm bảo tư cách bầu cử đối với mỗi ứng cử viên ứng cử nghị sĩ, tiền lương của nghị sĩ, hàng năm bầu cử nghị viện. Từ năm 1836-1858, ba cao trào Hiến chương đã diễn ra với các cuộc mittinh, biểu tình, bãi công rầm rộ trong toàn quốc. Các cuộc đấu tranh này đều bị đàn áp và không đạt được mục đích cuối cùng. Tuy nhiên, phong trào Hiến chương trở thành một tấm gương về lòng dũng cảm cho các cuộc đấu tranh của công nhân và nhân dân lao động toàn thế giới. Năm 1857, ở Anh cũng như nhiều nước châu Âu khác, cuộc khủng hoảng kinh tế tư bản chủ nghĩa xảy ra hết sức trầm trọng. Đối tượng đầu tiên chịu ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng này là công nhân và người lao động. Do hàng hóa sản xuất không bán được, chủ xưởng đã tiến hành việc sa thải nhân công vô điều kiện, những người còn giữ lại được việc làm cũng bị cắt giảm lương, tăng giờ làm và siết chặt điều kiện lao động. Ở Manchester, hơn một nửa số công nhân bị mất việc. Cuộc đấu tranh đòi cải cách nghị viện lần thứ hai diễn ra. Cuộc đấu tranh sôi nổi và quan trọng của công nhân trong những năm 60 của thế kỷ XIX tập trung vào yêu cầu cải cách chế độ tuyển cử. Trung tâm của cuộc đấu tranh là Manchester. Cơ sở quần chúng của phong trào đòi cải cách chế độ tuyển cử là các nghiệp đoàn, phần lớn bao gồm công nhân có kỹ thuật lành nghề. Cuộc đấu tranh của công nhân làm rung động chính phủ và 13 nghị viện, chính phủ phái Tự do sụp đổ. Đảng Bảo thủ lên cầm quyền buộc phải đưa ra trước nghị viện Đạo luật Cải cách tuyển cử năm 1867, mở rộng quyền bầu cử cho các tầng lớp lao động. Hai cuộc đấu tranh đòi cải cách nghị viện đã làm cho đời sống chính trị nước Anh có rất nhiều thay đổi. Hai lần cải cách đó, cuộc đời J. S. Mill đều chứng kiến. Với nhãn quan chính trị thiên tài, ông đã đưa các vấn đề của thời đại như: quyền tự do, dân chủ, nghị viện,…vào các tác phẩm của mình. Điều đó khiến các tác phẩm của ông dù mang đậm phong cách của thời đại vẫn mới mẻ và sâu sắc. 1.1.2. Tiền đề lý luận Lịch sử tư tưởng chính trị đã cho thấy, mỗi học thuyết chính trị ra đời đều mang đậm dấu ấn của thời đại và kế thừa những quan điểm của các nhà tư tưởng trước đó. Châu Âu thế kỉ XIX với sự phát triển như vũ bão của kinh tế cùng nhiều biến động chính trị, đặc biệt là những thành tựu lẫn hạn chế của cuộc cách mạng tư sản đã ảnh hưởng rất lớn đến nhận thức chính trị của Mill. Cuộc cách mạng khoa học công nghệ sớm ở Anh quốc và các phong trào đấu tranh của quần chúng cũng là một tiền đề quan trọng góp phần hình thành tư tưởng chính trị J. S. Mill. Bên cạnh đó, với tư cách là học thuyết lý luận, tư tưởng chính trị của ông còn chịu ảnh hưởng của rất nhiều khuynh hướng tư tưởng của các thời đại trước. Các tiền đề trực tiếp ảnh hưởng đến tư tưởng chính trị của ông được nghiên cứu trong luận văn bao gồm: Ảnh hưởng từ người cha - James Mill, ảnh hưởng từ Jeremy Bentham, ảnh hưởng từ David Ricardo, ảnh hưởng từ Alexis de Tocqueville. 1.1.2.1. Ảnh hưởng từ người cha - James Mill J. S. Mill sinh ra và lớn lên trong một gia đình có nền tảng về học vấn, cha ông - James Mill là một nhà sử học, kinh tế, chính trị học, tâm lí học người Scotland. James Mill sinh ngày 06 tháng 4 năm 1773, mất ngày 23 14
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan