Tài liệu Luận văn ths rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại cổ phần an bình-chi nhánh hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ------------------ TRẦN THỊ NGỌC HÀ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN AN BÌNH – CHI NHÁNH HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Hà Nội - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ------------------ TRẦN THỊ NGỌC HÀ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN AN BÌNH – CHI NHÁNH HÀ NỘI Chuyên ngành : Tài chính và Ngân hàng Mã số: 60 34 20 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN VĂN ĐỊNH Hà Nội – 2014 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ i DANH MỤC CÁC BẢNG......................................................................................... ii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ ....................................................................................... iii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ................................................................................... iv LỜI MỞ ĐẦU .............................................................................................................1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG .........................................................................................................................7 1.1. RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ...........................7 1.1.1. Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thƣơng mại ..............7 1.1.2. Rủi ro tín dụng của ngân hàng thƣơng mại ............................................10 1.2. QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG. .15 1.2.1 Khái niệm quản trị rủi ro tín dụng ...........................................................15 1.2.2. Vai trò của quản trị rủi ro tín dụng đối với Ngân hàng thƣơng mại .......16 1.2.3. Nội dung quản trị rủi ro tín dụng ............................................................17 1.2.4. Chuẩn mực quản lý rủi ro tín dụng theo Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng: .................................................................................................................33 1.2.5. Chỉ tiêu đánh giá quản trị rủi ro tín dụng ...............................................36 1.2.6. Các nhân tố ảnh hƣởng đến quản trị rủi ro tín dụng ...............................41 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN AN BÌNH – CN HÀ NỘI ............................................46 2.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN AN BÌNHCN HÀ NỘI ...........................................................................................................46 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển ..........................................................46 2.1.2. Cơ cấu tổ chức và bộ máy hoạt động .....................................................47 2.1.3. Một số chỉ tiêu hoạt động chính .............................................................51 2.2. THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI ABBANK- CHI NHÁNH HÀ NỘI ..................................................................................................60 2.2.1. Thực trạng rủi ro tín dụng tại ABBank- CN Hà Nội ..............................60 2.2.2. Mô hình quản trị rủi ro tín dụng: ............................................................78 2.2.3. Quy trình và chính sách tín dụng đối với khách hàng. ...........................79 2.2.4. Nhận dạng rủi ro tại Ngân hàng TMCP An Bình- CN Hà Nội ..............81 2.2.5. Đo lƣờng rủi ro tại Ngân hàng TMCP An Bình- CN Hà Nội ................83 2.2.6. Kiểm soát rủi ro tại Ngân hàng TMCP An Bình- CN Hà Nội ...............84 2.2.7. Xử lý rủi ro tại Ngân hàng TMCP An Bình- chi nhánh Hà Nội ............89 2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI ABBANKCN HÀ NỘI ............................................................................................................91 2.3.1. Kết quả đạt đƣợc:....................................................................................91 2.3.2. Những hạn chế: .......................................................................................97 2.3.3. Nguyên nhân dẫn đến các hạn chế trên tại ABBANK .........................102 Chƣơng 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN AN BÌNH- CHI NHÁNH HÀ NỘI. .107 3.1. CHIẾN LƢỢC VÀ ĐỊNH HƢỚNG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG TMCP AN BÌNH- CN HÀ NỘI..............................................................107 3.1.1. Định hƣớng hoạt động kinh doanh .......................................................107 3.1.2. Định hƣớng hoạt động tín dụng ............................................................108 3.1.3. Định hƣớng hoạt động quản trị rủi ro tín dụng: ...................................109 3.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP AN BÌNH- CN HÀ NỘI..............................................................110 3.2.1. Tiếp tục hoàn thiện qui trình cho vay và chính sách khách hàng. ........110 3.2.2. Tăng cƣờng nhận biết dấu hiệu và cảnh báo rủi ro tín dụng, xây dựng và thực hiện thống nhất hệ thống chấm điểm và xếp hạng khách hàng: .............118 3.2.3. Tăng cƣờng cho vay có bảo đảm bằng tài sản, bảo lãnh và bảo hiểm, đa dạng hoá danh mục đầu tƣ tín dụng................................................................121 3.2.4. Nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm tra, kiểm soát nội bộ ....................124 3.2.5. Thực hiện tốt việc trích lập quỹ dự phòng rủi ro tín dụng, thu hồi nợ đã xử lý rủi ro. .....................................................................................................125 3.2.6. Nâng cao chất lƣợng đội ngũ cán bộ của Chi nhánh ............................126 3.2.7. Ứng dụng đầy đủ và đồng bộ công nghệ thông tin hiện đại trong hoạt động tín dụng. .................................................................................................128 3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ..................................................................................129 3.3.1. Đối với Ngân hàng Nhà nƣớc:..............................................................129 3.3.2. Đối với Chính phủ ................................................................................133 KẾT LUẬN .............................................................................................................137 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................140 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 ABBANK Ngân hàng TMCP An Bình 2 BASEL Ủy ban giám sát về các hoạt động ngân hàng 3 CBTD Cán bộ tín dụng 4 CIC Trung tâm Thông tin tín dụng 5 CNH&HĐH Công nghiệp hóa và Hiện đại hóa 6 DNNN Doanh nghiệp Nhà nƣớc 7 DNVVN Doanh nghiệp vừa và nhỏ 8 GDP Thu nhập quốc nội 9 HTX Hợp tác xã 10 NHTM Ngân hàng Thƣơng mại 11 NHTW Ngân hàng Trung ƣơng 12 NPL Nợ xấu 13 NQH Nợ quá hạn 14 ROA Thu nhập trên Tổng tài sản – Return on Asets 15 ROE Thu nhập trên Vốn chủ sở hữu – Return on Equity 16 TCTD Tổ chức Tín dụng 17 Thuế GTGT Thuế giá trị gia tăng 18 TSBĐ Tài sản bảo đảm 19 USD Đô la Mỹ 20 UTĐT Ủy thác đầu tƣ 21 VND Đồng Việt Nam 22 WTO Tổ chức Thƣơng mại Thế giới i DANH MỤC CÁC BẢNG STT Bảng Nội dung 1 Bảng 2.1 2 Bảng 2.2 3 Bảng 2.3 Cơ cấu dƣ nợ cho vay 63 4 Bảng 2.4 Nợ quá hạn ABBANK Hà Nội giai đoạn 2010-2013 66 5 Bảng 2.5 Phân loại nợ quá hạn theo thời hạn cho vay 68 6 Bảng 2.6 Nợ quá hạn theo loại tiền cho vay 70 7 Bảng 2.7 Nợ quá hạn theo loại hình khách hàng 71 8 Bảng 2.8 9 Bảng 2.9 10 Bảng 2.10 Nợ xấu theo loại hình khách hàng 77 11 Bảng 2.11 Tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng 89 Kết quả hoạt động kinh doanh ABBANK- CN Hà Nội Tốc độ tăng trƣởng dƣ nợ ABBANK- CN Hà Nội giai đoạn 2010-2013 Chất lƣợng tín dụng của ABBANK- CN Hà Nội giai đoạn 2010-2013 Tỷ lệ nợ xấu trên tổng dƣ nợ ii Trang 60 62 73 74 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ STT Sơ đồ Nội dung Các loại rủi ro chủ yếu của Ngân hàng thƣơng Trang 1 Sơ đồ 1.1 2 Sơ đồ 1.2 3 Sơ đồ 2.1 Sơ đồ tổ chức ABBANK 51 4 Sơ đồ 2.2 Sơ đồ tổ chức ABBANK- CN Hà Nội 51 5 Sơ đồ 2.3 Sơ đồ tổ chức quản lý tín dụng 79 6 Sơ đồ 2.4 Quy trình cấp tín dụng 80 7 Sơ đồ 2.5 Quy trình nghiệp vụ tín dụng 81 mại Quy trình phát sinh rủi ro tín dụng tại các NHTM iii 8 11 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ STT Biểu đồ Nội dung 1 Biểu đồ 2.1 Tổng tài sản ABBANK 54 2 Biểu đồ 2.2 Vốn điều lệ ABBANK 55 3 Biểu đồ 2.3 Nguồn vốn huy động ABBANK 56 4 Biểu đồ 2.4 Dƣ nợ cho vay giai đoạn 2010-2013 57 5 Biểu đồ 2.5 Biểu đồ dƣ nợ giai đoạn 2010-2013 62 6 Biểu đồ 2.6 Cơ cấu dự nợ theo khách hàng 64 7 Biểu đồ 2.7 Cơ cấu dƣ nợ theo thời hạn 65 8 Biểu đồ 2.8 Cơ cấu dƣ nợ theo loại tiền 65 9 Biểu đồ 2.9 Nợ quá hạn ABBANK- chi nhánh Hà Nội 67 10 Biểu đồ 2.10 Nợ quá hạn theo thời hạn vay 69 11 Biểu đồ 2.11 Nợ quá hạn theo loại tiền 70 12 Biểu đồ 2.12 Phân loại tín dụng theo nhóm giai đoạn 2010-2013 73 iv Trang LỜI MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU: Nhìn nhận trên giác độ tăng trƣởng và phát triển kinh tế, Việt Nam đã đạt đƣợc tiến bộ quan trọng trong hai thập kỷ qua. Mức sống đã đƣợc cải thiện một cách đáng kể và những thành tựu kinh tế - xã hội đã và đang đạt đƣợc của đất nƣớc rõ ràng là khá ấn tƣợng. Một trong những động lực chính cho tăng trƣởng và phát triển kinh tế là việc thực hiện nhiều cuộc cải cách kinh tế, khởi xƣớng việc chuyển đổi từ một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa. Khu vực tài chính đóng vai trò trung tâm trong những nỗ lực nhằm cải cách nền kinh tế Việt Nam, sự hình thành một khu vực tài chính mang tính thị trƣờng đã cải thiện đáng kể việc huy động vốn, đa dạng hóa các loại hình dịch vụ ngân hàng và phân bổ hợp lý các nguồn lực trong nền kinh tế. Với những cải cách hiện thời và trong tƣơng lai tới khu vực tài chính sẽ hy vọng vào một sự thay đổi sâu sắc nhằm tạo ra một cơ cấu phù hợp hơn với mô hình quản lý kinh tế ở Việt Nam. Hệ thống ngân hàng với vai trò huyết mạch của nền kinh tế luôn giữ một vai trò vô cùng quan trọng. Hệ thống ngân hàng Việt Nam trong những năm qua đã đạt đƣợc những thành tựu đáng khích lệ nhƣ: góp phần ổn định và kiềm chế lạm phát lạm phát, thực thi có hiệu quả chính sách tiền tệ quốc gia... Tuy nhiên, trong nền kinh tế thị trƣờng, rủi ro kinh doanh lại là điều khó tránh khỏi, đặc biệt là lĩnh vực rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngân hàng bởi nó có khả năng gây ra phản ứng dây truyền, lây lan và ngày càng có biểu hiện phức tạp. Sự sụp đổ của ngân hàng ảnh hƣởng tiêu cực đến toàn bộ đời sống - kinh tế - chính trị - xã hội và có thể lan rộng ra khỏi phạm vi một quốc gia thậm chí là cả khu vực và toàn cầu. Trƣớc xu thế hội nhập, các tổ chức tài chính ngân hàng sẽ luôn phải đối phó với sự cạnh tranh cũng nhƣ nhiều loại hình rủi ro khác nhau. Ở Việt Nam, do xuất phát điểm của các ngân hàng trong nƣớc khá thấp so với trung bình trong khu vực nên việc phải tập trung phát triển và quan tâm đến lợi nhuận đƣợc xem là ƣu tiên số 1 một. Điều này dẫn đến công tác quản lý rủi ro của các ngân hàng Việt Nam hầu nhƣ vẫn đang bị bỏ ngỏ và chƣa đƣợc đầu tƣ xây dựng một cách thỏa đáng và chuyên nghiệp. Đó là lí do vì sao, tỉ lệ nợ xấu cùng nhiều vấn đề phát sinh do mất khả năng kiểm soát đang trở thành bài toán chƣa có lời giải tại hầu hết các ngân hàng Việt Nam hiện nay và ngay chính tại Ngân hàng TMCP An Bình (ABBANK) một định chế tài chính hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn. Lợi nhuận đem lại cho ABBANK chủ yếu là từ hoạt động tín dụng. Do vậy, công tác quản trị rủi ro tín dụng có ý nghĩa quyết định đối với sự tồn tại và phát triển đi lên của ABBANK. Để hạn chế đƣợc những rủi ro trong hoạt động tín dụng, cần phải xây dựng và ban hành một chiến lƣợc quản trị rủi ro tín dụng theo các quy tắc và chuẩn mực của ngân hàng hiện đại. Trƣớc thực tiễn yêu cầu trên, tác giả đã chọn vấn đề: “Rủi ro tín dụng của Ngân hàng TMCP An Bình- CN Hà Nội” làm đề tài nghiên cứu. 2. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI: Cho đến nay có nhiều công trình nghiên cứu về rủi ro tín dụng, đó là các đề tài nghiên cứu khoa học, Luận án tiến sỹ và luận văn thạc sỹ. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu liên quan trực tiếp đến đề tài nhƣ sau: a- Về rủi ro tín dụng và rủi ro NHTM: Luận án Tiến sỹ, với đề tài: “Những giải pháp chủ yếu hạn chế rủi do tín dụng ngân hàng thƣơng mại giai đoạn hiện nay” của Nghiên cứu sinh: Nguyễn Hữu Thuỷ, công tác tại Ngân hàng Công thƣơng Việt Nam, bảo vệ tại Hội đồng đánh giá Luận án cấp Nhà nƣớc, tại trƣờng Đại học Kinh tế quốc dân năm 1996. Công trình nghiên cứu nói trên tập trung vào phân tích, đánh giá thực trạng hạn chế rủi ro tín dụng Ngân hàng Thƣơng mại (NHTM) giai đoạn đầu thực hiện công cuộc đổi mới hoạt động ngân hàng, thực hiện 2 Pháp lệnh ngân hàng, mở rộng cho vay kinh tế ngoài quốc doanh. Thời điểm này các NHTM quốc doanh đang chiếm trên 70% thị phần hoạt động tín dụng toàn ngành ngân hàng, nên giải pháp và thực trạng đƣợc Luận án đề cập chủ yếu đối với các NHTM quốc doanh. Các giải 2 pháp đƣợc Luận án đề cập không còn phù hợp cho hoạt động tín dụng giai đoạn hiện nay. Luận án Tiến sỹ, với đề tài: “Một số vấn đề rủi ro ngân hàng trong điều kiện nền kinh tế thị trƣờng” của Nghiên cứu sinh: Nguyễn Thị Phƣơng Lan, công tác tại Học Viện Ngân hàng, bảo vệ tại Hội đồng đánh giá Luận án cấp Nhà nƣớc, tại trƣờng Đại học Kinh tế quốc dân năm 2005. Luận án sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu định lƣợng, sử dụng các mô hình toán để lƣợng hóa rủi ro tín dụng ngân hàng khi nền kinh tế mới chuyển sang cơ chế thị trƣờng, môi trƣờng pháp lý, môi trƣờng hoạt động tín dụng còn nhiều rủi ro, quản trị rủi ro tín dụng của các NHTM hầu nhƣ chƣa có gì. Việc quản lý rủi ro tín dụng của các NHTM theo nội dung quy định trong 2 Pháp lênh Ngân hàng và việc Ngân hàng Nhà nƣớc (NHNN) vẫn ban hành các thể lệ tín dụng cụ thể: tín dụng ngắn hạn, tín dụng trung dài hạn... để các NHTM triển khai áp dụng có một số nội dung không còn phù hợp với tình hình hiện nay. Quản lý rủi ro tín dụng của NHTM theo nội dung quy định trong 2 Pháp lệnh ngân hàng. - Luận văn Thạc sỹ: “Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thƣơng mại Cổ phần Bắc á" Chuyên ngành : Tài chính - Lƣu thông tiền tệ và tín dụng; Mã số: 60.31.12; Của Học viên: Chu Văn Sơn, bảo vệ tại Đại học Kinh tế quốc dân, tháng 12-2008. Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý rủi ro tín dụng của NHTM cổ phần Bắc á, một NHTM cổ phần có quy mô nhỏ, trụ sở chính đóng tại thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An. Hoạt động tín dụng của NHTM cổ phần Bắc á chủ yếu cho vay khách hàng đô thị, khách hàng ngoài quốc doanh, nên thực trạng và các giải pháp quản lý rủi ro tác giả đề cập chủ yếu đối với nhóm khách hàng này nằm trong phạm vị hẹp. b- Về hoạt động của ABBANK: Luận văn thạc sỹ, với đề tài: “Vận dụng công nghệ quản lý ngân hàng hiện đại và hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP An Bình trong giai đoạn hiện nay” của Nghiên cứu sinh: Âu Văn Trƣờng, công tác tại ABBANK, bảo vệ tại Hội đồng đánh giá Luận văn cấp Nhà nƣớc, tại trƣờng Đại học Kinh tế quốc dân, ngày 16/07/1999. 3 Luận văn thiên về nghiên cứu công nghệ tin học đƣợc vận dụng trong quản lý ngân hàng nói chung tại ABBANK. Nội dung đƣợc đề cập và nghiên cứu khi trình độ và công nghệ quản lý ngân hàng ở nƣớc ta còn lạc hậu, hoạt động tín dụng bị ảnh hƣởng nặng nề bởi cuộc khủng hoảng tài chính khu vực và một số vụ án kinh tế lớn. Qua nghiên cứu công trình cho thấy nội dung thời điểm đó không đề cập đến quản trị rủi ro tín dụng phù hợp với thông lệ quốc tế. Luận án Tiến sỹ, với đề tài: “Giải pháp phát triển và hoàn thiện hoạt động thuê mua ở Ngân hàng TMCP An Bình" của Nghiên cứu sinh Nguyễn Quốc Trung công tác tại ABBANK, bảo vệ tại Hội đồng đánh giá Luận án tiến sỹ cấp Nhà nƣớc, tại Học viện Ngân hàng, năm 2004. Nội dung Luận án tập trung nghiên cứu về phát triển và hoàn thiện hoạt động thuê mua, đây chỉ là NHTM thực hiện hoặc công ty độc lập tiến hành. Quản trị rủi ro hoạt động thuê mua đƣợc Luận án đề cập không nhiều và có tính đặc thù so với quản trị rủi ro tín dụng nói chung. Phạm vi thời gian nghiên cứu cũng trong giai đoạn đầu cơ cấu lại hai hệ thống NHTM theo đề án của Chính phủ, song trong điều kiện mở cửa thị trƣờng tài chính, hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay thực tế đã thay đổi cơ bản cả về quản lý rủi ro nói chung và quản lý rủi ro trong hoạt động thuê mua nói riêng. Một số Đề tài, Luận án tiến sỹ, Luận văn Thạc sỹ khác có nghiên cứu về hoạt động kinh doanh của ABBANK cũng nhƣ đề cập đến một số các khía cạnh kinh doanh khác nhau, trong đó có cả những vấn đề về rủi ro tín dụng của một số chi nhánh trong hệ thống ABBANK. Tuy nhiên, nhìn chung cho đến nay chƣa có đề tài nào nghiên cứu một cách tổng thể về quản trị rủi ro tín dụng của ABBANK, có tính cập nhật đến thời điểm hiện tại. 3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU: Luận giải và hệ thống hoá những vấn đề lý luận cơ bản về quản trị rủi ro nói chung cũng nhƣ vấn đề rủi ro tín dụng ngân hàng nói riêng. Nghiên cứu thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP An Bình- chi nhánh Hà Nội. 4 Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện quản trị rủi ro tín dụng tại chi nhánh. 4. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU Trên cơ sở lý luận thực tiễn kết hợp với phân tích thực trạng và đặc thù hoạt động của ABBANK để xây dựng một chiến lƣợc quản trị rủi ro tín dụng hiệu quả, từ đó đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện, nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng của ABBANK, góp phần vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, thúc đẩy nền kinh tế nƣớc ta hội nhập và phát triển. 5. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Đối tƣợng nghiên cứu: Quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP An Bình - Phạm vi nghiên cứu: Tập trung nghiên cứu quản trị rủi ro tín dụng nói chung và đánh giá quản trị rủi ro tín dụng tại ABBANK, từ đó đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện, nâng cao hiệu quả công tác quản trị rủi ro tín dụng tại ABBANK. Số liệu tập trung là giai đoạn 2010- 2013. Một số bảng biểu lấy rộng hơn cả một số năm trƣớc đó để so sánh, nghiên cứu làm rõ xu hƣớng của thực trạng. 6. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Luận văn tiếp cận đối tƣợng nghiên cứu dựa trên cơ sở vận dụng phƣơng pháp duy vật biện chứng làm phƣơng pháp luận chung. Luận văn nhấn mạnh việc khảo sát tổng kết thực tiễn, lấy thực tiễn so sánh với khung lý thuyết về mô hình quản trị rủi ro tín dụng của các nƣớc trên thế giới và trong nƣớc để luận chứng từ đó đề xuất xây dựng mô hình quản trị rủi ro tín dụng của ABBANK. Các phƣơng pháp cụ thể đƣợc sử dụng là: Phân tích và tổng hợp: Phƣơng pháp này trƣớc hết đƣợc sử dụng để đánh giá các nghiên cứu hiện có trong và ngoài nƣớc, từ đó hình thành khung lý thuyết cho Luận văn. Ngoài ra, nó còn đƣợc sử dụng để đánh giá chất lƣợng rủi ro tín dụng của các NHTM Việt Nam thông qua phân tích mô hình quản trị rủi ro ở một số nƣớc phát triển đặc biệt là các chuẩn mực BASEL I và BASEL II trong quản trị rủi ro tín dụng… 5 - Phƣơng pháp so sánh: So sánh thực trạng công tác quản trị rủi ro tín dụng của các NHTM với nhau và với các yêu cầu của đổi mới công tác quản trị rủi ro tín dụng, từ đó tìm ra những bất cập và làm rõ nguyên nhân. - Các phƣơng pháp đánh giá đặc trƣng của khoa học chính sách, đặc biệt là phƣơng pháp phân tích, đánh giá các văn bản chính sách: Phƣơng pháp này chủ yếu đƣợc dùng để đánh giá môi trƣờng thể chế trong quản trị rủi ro tín dụng, cũng nhƣ những thay đổi trong môi trƣờng đó thông qua việc ra đời của các văn bản chính sách của Chính phủ, NHNN qua các giai đoạn khác nhau. - Phƣơng pháp tập hợp hệ thống số liệu, tƣ liệu phát hành qua kênh chính thức. Trong đó, nguồn số liệu chủ yếu đƣợc lấy từ các số liệu thứ cấp nhƣ: số liệu báo cáo từ các cơ quan có liên quan của Đảng và Nhà nƣớc, các qua quan hữu quan (Chính phủ, NHNN Việt Nam, Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ, Bộ Tài chính, các NHTM ở Việt Nam, ABBANK…); báo cáo tổng kết từ các NHTM cũng nhƣ các kết quả đã công bố của các hội nghị, hội thảo, các cuộc điều tra, khảo sát và đề tài nghiên cứu khoa học do các tổ chức, cá nhân có liên quan trong và ngoài nƣớc thực hiện. Nguồn số liệu sơ cấp bao gồm những thông tin, số liệu thu thập thông qua khảo sát thực tế tại một số NHTM tại Việt Nam. 7. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN: Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, danh mục biểu bảng và sơ đồ, hình vẽ, nội dung chính của Luận văn bao gồm khoảng 150 trang, đƣợc kết cấu thành 3 chƣơng chính: Chƣơng 1: Tổng quan về rủi ro tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng Chƣơng 2: Thực trạng quản trị rủi ro của ABBANK- CN Hà Nội Chƣơng 3: Hoàn thiện quản trị rủi ro tín dụng của ABBANK- CN Hà Nội. 6 Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG 1.1. RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1.1. Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại 1.1.1.1. Khái niệm rủi ro Theo quan điểm truyền thống, rủi ro là những sự kiện có thể xảy ra làm cho mất mát tài sản hay làm phát sinh một khoản nợ, không thể đo lƣờng đƣợc, rủi ro không chỉ tính đến rủi ro tài chính mà còn phải tính đến rủi ro liên quan đến những mục tiêu hoạt động và mục tiêu chiến lƣợc. Theo Frank Knight: “Rủi ro là sự bất trắc có thể đo lƣờng đƣợc” [9; tr.233]. ALan Willet lại cho rằng “rủi ro là sự bất trắc cụ thể liên quan đến việc xuất hiện một biến cố không mong đợi” [9; tr.6]. Theo Peter Rose, rủi ro đối với một ngân hàng có nghĩa là “mức độ không chắc chắn liên quan tới một vài sự kiện” [9; tr.207]. Nhìn chung, các quan điểm đều cho rằng, rủi ro là những bất trắc, diễn ra bất ngờ ngoài ý muốn của chủ thể. Từ đó, ta có thể hiểu: Rủi ro là khả năng những sự kiện chƣa chắc chắn trong tƣơng lai sẽ làm cho chủ thể không đạt đƣợc những mục tiêu chiến lƣợc và mục tiêu hoạt động, cũng nhƣ chi phí cơ hội của việc làm mất những cơ hội thị trƣờng. 1.1.1.2. Các loại rủi ro cơ bản của Ngân hàng thương mại Rủi ro rất đa dạng, có thể phân tích theo nhiều khía cạnh khác nhau, đồng thời các loại rủi ro có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, rủi ro này có thể là nguyên nhân dẫn đến rủi ro khác. Trong phạm vi đề tài này chỉ đề cập đến một số loại rủi ro cơ bản mà một ngân hàng hiện đại thƣờng gặp phải và mối quan hệ giữa một số loại rủi ro với rủi ro tín dụng. Rủi ro tín dụng: Rủi ro tín dụng phát sinh trong trƣờng hợp ngân hàng không thu đƣợc đầy đủ cả gốc và lãi của khoản vay, hoặc khách hàng thanh toán nợ gốc và lãi không đúng kỳ hạn. Rủi ro lãi suất: Rủi ro lãi suất ngân hàng là rủi ro khả năng giảm sút lợi nhuận hoặc giảm sút về giá trị ròng của ngân hàng do lãi suất gây ra. 7 Khi lãi suất tăng, cả thu nhập và chi phí đều tăng. Nhƣng nếu thu nhập tăng ít hơn chi phí gây ra rủi ro lãi suất ảnh hƣởng đến thu nhập của ngân hàng. Hoặc khi lãi suất giảm, thu nhập và chi phí đều giảm, nhƣng thu nhập giảm nhiều hơn chi phí cũng là một biểu hiện của rủi ro lãi suất đến thu nhập của ngân hàng. Các loại rủi ro lãi suất bao gồm: Rủi ro về giá, rủi ro tái tài trợ. Rủi ro về giá phát sinh khi lãi suât thị trƣờng tăng làm giảm giá trị của trái phiếu và các khoản cho vay với lãi suất cố định Ngân hàng nắm giữ. Rủi ro tái tài trợ bao gồm rủi ro tái đầu tƣ tài sản, là rủi ro khi lãi suất thị trƣờng giảm, NH phải chấp nhận đầu tƣ các nguồn vốn của mình vào các tài sản có mục đích sinh lời thấp hơn. Rủi ro tái tài trợ nguồn vốn khi lãi suất thị trƣờng tăng, NH phải huy động nguồn vốn với các mức chi phí cao hơn. Sơ đồ 1.1: Các loại rủi ro chủ yếu của NHTM Rủi ro ngoại hối: Rủi ro ngoại hối xảy ra do tài sản Có và tài sản Nợ bằng ngoại tệ không cân xứng với nhau cả về số lƣợng và kỳ hạn. Rủi ro ngoại hối có mối quan hệ với rủi ro tín dụng thể hiện nhƣ: Khi tỷ giá hối đoái biến động mạnh có thể dẫn đến tình trạng khan hiếm một loại ngoại tệ nào đó và để chi trả cho bên bán, 8 các doanh nghiệp phải mua ngoại tệ với giá cao ngoài dự tính, lợi nhuận kinh doanh giảm, có thể ảnh hƣởng đến khả năng trả nợ vay. Rủi ro nguồn vốn: + Rủi ro do bị đọng vốn: Do nguồn vốn huy động của ngân hàng bị ứ đọng không cho vay đƣợc, cũng nhƣ không thể chuyển sang đƣợc các loại tài sản Có sinh lời khác.Ngân hàng không khai thác hết đƣợc tiềm năng sinh lời của tài sản Có, hiệu quả sử dụng vốn giảm, dẫn đến thua lỗ trong kinh doanh. Nếu tình trạng này kéo dài mà không đƣợc khắc phục có thể ngân hàng sẽ phá sản. + Rủi ro thiếu vốn khả dụng: Ngân hàng không đáp ứng đƣợc các nhu cầu thanh toán cho các tài sản Nợ hoặc không đủ vốn đáp ứng cho nhu cầu của các món vay. Rủi ro thanh khoản: Rủi ro thanh khoản phát sinh khi những ngƣời gửi tiền đồng thời có nhu cầu rút tiền ở ngân hàng ngay lập tức. Để tránh đƣợc rủi ro thanh khoản, các ngân hàng phải tính toán đƣợc Hệ số thanh khoản của mình, tức là tính đƣợc khả năng đáp ứng nhu cầu thanh toán ngay của các tài sản Nợ. Rủi ro hoạt động ngoại bảng: Hoạt động ngoại bảng là các hoạt động không thuộc bảng cân đối tài sản, nhƣng lại ảnh hƣởng đến trạng thái tƣơng lai của bảng cân đối tài sản nội bảng, vì các hoạt động này có thể tạo ra những tài sản Có và tài sản Nợ bổ sung cho bảng cân đối nội bảng. Do trong các hoạt động ngoại bảng ngân hàng thu đƣợc phí mà không phải sử dụng đến vốn kinh doanh, nên các hoạt động này có xu hƣớng ngày càng phát triển. Tuy nhiên, hoạt động ngoại bảng cũng tiềm ẩn rất nhiều rủi ro, nếu ngân hàng không quan tâm đến quản lý, theo dõi các khoản cam kết, bảo lãnh... thì rủi ro hoạt động ngoại bảng sẽ dẫn đến rủi ro tín dụng. Rủi ro hoạt động: Rủi ro hoạt động là loại rủi ro tổn thất tài sản xảy ra do hoạt động kém hiệu quả, ví dụ nhƣ hệ thống thông tin không đầy đủ, hoạt động có vấn đề, có vi phạm trong hệ thống kiểm soát nội bộ, có gian lận hay những thảm họa không lƣờng trƣớc đƣợc. Rủi ro quốc gia và rủi ro khác: Nếu tài sản Có và tài sản Nợ bằng ngoại tệ không cân xứng, khi đầu tƣ bằng bản tệ cho các công ty nƣớc ngoài có trụ sở ở nƣớc ngoài có thể xảy ra rủi ro quốc gia. Đôi khi, rủi ro quốc gia còn nghiêm trọng 9 hơn cả trƣờng hợp rủi ro tín dụng mà ngân hàng gặp phải khi đầu tƣ cho các công ty nội địa. Một đảm bảo cho việc thu hồi đƣợc vốn gốc và lãi đầu tƣ ở nƣớc ngoài là việc kiểm soát và dự tính đƣợc trạng thái cung cầu vốn và tín dụng trong tƣơng lai của quốc gia mà ngân hàng có ý định đầu tƣ. Những rủi ro khác xảy ra do thay đổi thuế đột ngột, ảnh hƣởng của chiến tranh, thiên tai, dịch bệnh, bão lụt, trộm cắp, lừa đảo, hay rủi ro bắt nguồn từ yếu tố kinh tế vĩ mô nhƣ: lạm phát gia tăng, biến động giá cả, thất nghiệp... có thể dẫn đến rủi ro lãi suất, rủi ro tín dụng và rủi ro thanh khoản. 1.1.2. Rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại 1.1.2.1. Khái niệm rủi ro tín dụng Có nhiều định nghĩa khác nhau về rủi ro tín dụng, tuy nhiên, trong khuôn khổ đề tài có thể định nghĩa rủi ro tín dụng là rủi ro về sự tổn thất tài chính (trực tiếp hoặc gián tiếp) xuất phát từ việc ngƣời đi vay không thực hiện nghĩa vụ trả nợ đúng hạn theo cam kết hoặc mất khả năng thanh toán. Điều này có nghĩa là rủi ro tín dụng phát sinh trong trƣờng hợp ngân hàng không thu đƣợc đầy đủ gốc, lãi hoặc cả gốc lẫn lãi của khoản vay; hoặc là việc thanh toán khoản vay của khách hàng không đúng kỳ hạn. Trong tài liệu “Công nghệ ngân hàng dành cho các nƣớc đang phát triển”, rủi ro tín dụng đƣợc định nghĩa là thiệt hại kinh tế của ngân hàng do một khách hàng hoặc một nhóm khách hàng không hoàn trả đƣợc nợ vay ngân hàng. [12] Theo Thomas P.Fitch thì rủi ro tín dụng là loại rủi ro xảy ra khi ngƣời vay không thanh toán đƣợc nợ theo thỏa thuận hợp đồng dẫn đến sai hẹn trong nghĩa vụ trả nợ. Rủi ro tín dụng là một trong những rủi ro chủ yếu trong hoạt động cho vay của ngân hàng. Theo Timothy W.Koch, ông quan niệm về rủi ro tín dụng nhƣ sau: Một khi ngân hàng nắm giữ tài sản sinh lợi, rủi ro xảy ra khi khách hàng sai hẹn - có nghĩa là khách hàng không thanh toán vốn gốc và lãi theo thỏa thuận. Rủi ro tín dụng là sự thay đổi tiềm ẩn của thu nhập thuần và thị giá của vốn xuất phát từ việc khách hàng không thanh toán hay thanh toán trễ hạn 10 Theo Ủy ban Basel, “Rủi ro tín dụng là khả năng mà khách hàng vay vốn hoặc bên đối tác không thực hiện đƣợc các nghĩa vụ của mình theo những điều khoản đã cam kết”. Theo qui định tại Điều 2 Quyết định 493/2005/QĐ-NHNNVN ngày 22/4/2005 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam thì “Rủi ro tín dụng trong hoạt động Ngân hàng là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động tín dụng của các Ngân hàng do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình theo đúng cam kết”. Khả năng thanh toán suy giảm, hiệu quả sản xuất kinh doanh giảm, thất thoát vốn, phá sản Không thu được lãi Phát sinh lãi treo Không thu được vốn Không thu đủ lãi Phát sinh nợ quá hạn Phát sinh lãi treo đóng băng Không thu đủ vốn cho vay Phát sinh nợ khó đòi Rủi ro tín dụng Sơ đồ 1.2: Quy trình phát sinh rủi ro tín dụng tại các NHTM Trong điều kiện ngày nay, thị trƣờng tài chính quốc tế phát triển mạnh mẽ, cùng với sự đổi mới nhanh chóng của các công cụ tài chính đã cung cấp hàng loạt các dịch vụ sản phẩm mới. Xu hƣớng mang lại lợi nhuận từ hoạt động tín dụng không còn hấp dẫn nhƣ trƣớc đây, nhƣng có thể nói trong hiện tại cũng nhƣ tƣơng lai, nghiệp vụ tín dụng vẫn là cơ bản và cốt lõi của ngân hàng. Vì vậy, việc nâng cao 11