Tài liệu Luận văn ths giải pháp phát triển cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa tại ngân hàng tmcp công thương việt nam-chi nhánh bắc hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ -------------------- NGUYỄN THỊ THUỲ HƢƠNG GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CHO VAY NGẮN HẠN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM- CHI NHÁNH BẮC HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Hà Nội - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ -------------------- NGUYỄN THỊ THUỲ HƢƠNG GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CHO VAY NGẮN HẠN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM- CHI NHÁNH BẮC HÀ NỘI Chuyên ngành: Tài chính và Ngân hàng Mã số: 60 34 20 LUẬN VĂN THẠC SỸ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ KIM OANH Hà Nội – 2014 MỤC LỤC Danh mục từ viết tắt .................................................................................................... i Danh mục bảng biểu................................................................................................... ii Danh mục hình .......................................................................................................... iii MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CHO VAY DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA....9 1.1. Hoạt động cho vay của Ngân hàng thƣơng mại ...............................................9 1.1.1. Khái niệm cho vay trong ngân hàng thương mại ......................................9 1.1.2. Đặc điểm của cho vay trong ngân hàng thương mại...............................10 1.1.3. Các hình thức cho vay .............................................................................11 1.2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa ...............................................................................21 1.2.1 Khái niệm ..................................................................................................21 1.2.2 Đặc điểm doanh nghiệp nhỏ và vừa .........................................................23 1.2.3 Vai trò của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong nền kinh tế ....................26 1.2.4 Khó khăn, thách thức của doanh nghiệp nhỏ và vừa ...............................27 1.3 Cho vay ngắn hạn đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của NHTM ...................33 1.3.1 Khái niệm cho vay ngắn hạn đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của NHTM ..33 1.3.2 Vai trò ngân hàng cho vay đối với sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa ..34 1.3.3 Các chỉ tiêu đánh giá hoạt động và chất lượng cho vay DNNVV ............38 1.4 Kinh nghiệm cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa .............................43 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CHO VAY DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM- CHI NHÁNH BẮC HÀ NỘI ............................................................................................48 2.1 Giới thiệu tổng quan về Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- chi nhánh Bắc Hà Nội. ...........................................................................................................48 2.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển ...............................................................48 2.1.2 Cơ cấu tổ chức ..........................................................................................53 2.1.3 Tình hình hoạt động ..................................................................................56 2.1.4 Kết quả hoạt động .....................................................................................71 2.2. Thực trạng và đánh giá cho vay ngắn hạn Doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội ..............................74 2.2.1 Thực trạng cho vay ngắn hạn Doanh nghiệp nhỏ và vừa ........................74 2.2.2 Đánh giá hoạt động cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa ...........82 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG CHO VAY NGẮN HẠN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI NGÂN HÀNG TMCP CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM- CHI NHÁNH BẮC HÀ NỘI ................................87 3.1. Định hƣớng phát triển của Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam .........87 3.1.1. Định hướng chung ...................................................................................87 3.1.2 Định hướng phát triển cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa của Vietinbank .....88 3.2. Định hƣớng phát triển của Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- chi nhánh Bắc Hà Nội .................................................................................................89 3.2.1. Định hướng chung ...................................................................................89 3.2.2. Định hướng phát triển cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa ......90 3.3 Giải pháp phát triển hoạt động cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa .................93 3.3.1 Tăng cường hoạt động Marketing ............................................................93 3.3.2 Hoàn thiện cơ chế, chính sách cho vay nhằm đẩy mạnh cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa .................................................................................104 3.2.3 Một số giải pháp phụ trợ quá trình cho vay ngắn hạn DNNVV .............114 3.4. Kiến nghị ......................................................................................................118 3.4.1. Đối với VietinBank.................................................................................118 3.4.2. Đối với Ngân hàng nhà nước.................................................................119 3.4.3. Đối với DNNVV .....................................................................................120 KẾT LUẬN .............................................................................................................122 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................125 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Stt Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 AMC 2 CIC 3 CNTT 4 DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa 5 GDP Tổng sản phẩm quốc nội 6 L/C Thƣ tín dụng 7 NHNN Ngân hàng Nhà nƣớc 8 NHTM Ngân hàng thƣơng mại 9 NT$ Nhân dân tệ 10 MYR Malaysia Ringgit 11 PGD Phòng giao dịch 12 SBA Cơ quan Đặc trách doanh nghiệp nhỏ của Chính phủ 13 S$ Đô la Singapore 14 TCTD Tổ chức tín dụng 15 TMCP Thƣơng mại cổ phần 16 USD 17 VietinBank 18 VND Việt Nam đồng 19 VCCI Phòng Thƣơng mại và Công nghiệp Việt Nam 20 WTO Tổ chức thƣơng mại thế giới Bộ phận thẩm định giá độc lập Bản thông tin tín dụng Công nghệ thông tin Đô la Mỹ Ngân hàng Thƣơng mại Cổ phần Công thƣơng Việt Nam i DANH MỤC BẢNG BIỂU STT Bảng Nội dung Trang 1 Bảng 1.1 Định nghĩa doanh nghiệp nhỏ và vừa tại châu Âu 22 2 Bảng 1.2 Định nghĩa doanh nghiệp nhỏ và vừa tại châu Á 22 3 Bảng 1.3 Định nghĩa doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam 23 4 Bảng 2.1 Một số chỉ tiêu hoạt động- Ngân hàng Vietinbank 47 5 Bảng 2.2 Mô hình cơ cấu tổ chức Vietinbank- Chi nhánh Bắc Hà Nội 50 6 Bảng 2.3 Dƣ nợ chi nhánh qua các năm 54 7 Bảng 2.4 Cơ cấu dƣ nợ phân theo loại hình khách hàng vay vốn 56 8 Bảng 2.5 Cơ cấu dƣ nợ phân theo thời hạn 58 9 Bảng 2.6 Nguồn vốn chi nhánh Bắc Hà Nội qua các năm 59 10 Bảng 2.7 Nguồn vốn chi nhánh Bắc Hà Nội phân theo kỳ hạn gửi 61 11 Bảng 2.8 Nguồn vốn chi nhánh Bắc Hà Nội phân theo loại tiền 62 12 Bảng 2.9 Doanh số mua bán ngoại tệ qua các năm 63 13 Bảng 2.10 Mở L/C nhập khẩu và thanh toán L/C nhập khẩu 64 14 Bảng 2.11 Doanh số phát hành bảo lãnh 65 15 Bảng 2.12 Số lƣợng thẻ phát hành và dịch vụ ngân hàng điện tử 66 16 Bảng 2.13 Kết quả hoạt động kinh doanh của chi nhánh 69 17 Bảng 2.14 Phân loại dƣ nợ theo nhóm nợ 71 18 Bảng 2.15 Tăng trƣởng số lƣợng doanh nghiệp nhỏ và vừa vay ngắn hạn 72 19 Bảng 2.16 Tỷ lệ doanh nghiệp nhỏ và vừa đƣợc vay vốn ngắn hạn 73 21 Bảng 2.17 Cho vay DNNVV theo thời hạn vay vốn 74 22 Bảng 2.18 Dƣ nợ ngắn hạn DNNVV theo phƣơng thức cho vay 75 23 Bảng 2.19 Dƣ nợ ngắn hạn DNNVV theo ngành hàng 76 24 Bảng 2.20 Dƣ nợ ngắn hạn DNNVV theo nhóm nợ 77 25 Bảng 2.21 Doanh số cho vay thu nợ ngắn hạn DNNVV 78 26 Bảng 3.1 Bảng tổng hợp kết quả điều tra 93 ii DANH MỤC HÌNH STT Hình Nội dung 1 Hình 2.1 Dƣ nợ chi nhánh qua các năm 55 2 Hình 2.2 Cơ cấu dƣ nợ phân theo loại hình khách hàng vay vốn 57 3 Hình 2.3 Cơ cấu dƣ nợ phân theo thời hạn vay vốn 58 4 Hình 2.4 Nguồn vốn chi nhánh Bắc Hà Nội phân theo kỳ hạn gửi 61 5 Hình 2.5 Nguồn vốn chi nhánh Bắc Hà Nội phân theo loại tiền 62 6 Hình 2.6 Mở L/C nhập khẩu và thanh toán L/C nhập khẩu 64 7 Hình 2.7 Kết quả hoạt động kinh doanh của chi nhánh 69 8 Hình 2.8 9 Hình 2.9 10 Hình 2.10 Doanh số cho vay thu nợ ngắn hạn DNNVV 11 Hình 3.1 Tình hình dƣ nợ cho vay ngắn hạn đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa Cho vay DNNVV theo thời hạn vay vốn Kế hoạch tăng trƣởng dƣ nợ cho vay DNNVV giai đoạn 2013-2018 iii Trang 74 75 78 90 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài. Ngày 18/12/1986 đã đánh dấu một bƣớc ngoặt lớn trong lịch sử nền kinh tế Việt Nam, nền kinh tế nhiều thành phần đƣợc chấp nhận thế chỗ cho nền kinh tế bao cấp, trong suốt chặng đƣờng gần 30 năm chuyển đổi đã mang lại nhiều thành tựu đáng kể cho nền kinh tế. Từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) bình quân đầu ngƣời chỉ 86 USD, Việt Nam đã trở thành nƣớc có thu nhập trung bình với GDP bình quân đầu ngƣời năm 2011 lên tới 1.300 USD. Trong số những cột mốc quan trọng trên chặng đƣờng phát triển kinh tế, việc trở thành thành viên của tổ chức thƣơng mại thế giới WTO vào cuối năm 2006 có thể coi là cột mốc quan trọng nhất. Mọi lĩnh vực kinh tế, mọi ngành nghề đƣợc phát triển, mở rộng và hội nhập với nền kinh tế thế giới một cách mạnh mẽ. Đóng vai trò quyết định, là một trung gian tài chính quan trọng, ngành Ngân hàng cũng đã có những đóng góp đáng kể tới sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam. Ngân hàng thƣơng mại là nơi cung cấp vốn cho nền kinh tế, là cầu nối giữa doanh nghiệp và nền kinh tế, là cầu nối nền tài chính Việt Nam với nền tài chính quốc tế. Thành lập năm 1988, trải qua 25 năm xây dựng và phát triển, Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam đã trở thành một Ngân hàng thƣơng mại lớn, giữ vai trò trụ cột của ngành Ngân hàng Việt Nam. Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- chi nhánh Bắc Hà Nội là chi nhánh cấp I của Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam, hoạt động và phát triển theo định hƣớng chung của toàn hệ thống. Với những điều kiện thuận lợi nhƣ là một trong năm chi nhánh Ngân hàng Công thƣơng hoạt động hiệu quả nhất hệ thống, với lịch sử hoạt động hơn 10 năm tại địa bàn Bắc Hà Nội- quận Long Biên, thành phố Hà Nội, Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- chi nhánh Bắc Hà Nội đã có những đóng góp hết sức quan trọng với sự phát triển của quận Long Biên, của thành phố Hà Nội và rộng hơn là của cả nƣớc. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, trong bối cảnh khó khăn chung của nền kinh tế, giữa sự cạnh tranh gay gắt từ các Ngân hàng thƣơng mại, Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- chi nhánh Bắc Hà Nội đang phải đối mặt với không ít khó khăn 1 trong việc ổn định và phát triển các hoạt động kinh doanh của mình, đặc biệt là hoạt động cho vay. Hiện nay, khi huy động vốn không còn là vấn đề quá lớn của các tổ chức tín dụng, hoạt động cho vay mới trở về đúng vai trò của nó, mang tính chất quyết định tới hoạt động kinh doanh của các Ngân hàng thƣơng mại. Với các tổ chức tín dụng của Việt Nam hiện nay, khi tín dụng vẫn đóng góp tới 80% tổng lợi nhuận thì định hƣớng phát triển của các Ngân hàng thƣơng mại thời điểm hiện tại vẫn là bƣớc đầu phát triển mô hình Ngân hàng bán lẻ với các dịch vụ Ngân hàng đi kèm, song song với việc thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động cho vay. Ngân hàng TMCP công thƣơng Việt Nam- chi nhánh Bắc Hà Nội cũng phải đặt ra chiến lƣợc kinh doanh hiệu quả theo đúng định hƣớng tín dụng thời kỳ 2010-2015 của Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam. Tính đến thời điểm 31/05/2013, tỷ trọng cho vay doanh nghiệp lớn tại Ngân hàng TMCP công thƣơng Việt Nam- chi nhánh Bắc Hà Nội chiếm tới trên 70% tổng dƣ nợ toàn chi nhánh. Phần dƣ nợ này chủ yếu tập trung vào các tập đoàn kinh tế, các tổng công ty, các doanh nghiệp lớn trên địa bàn toàn quốc. Phần dƣ nợ của các doanh nghiệp nhỏ và vừa chỉ dao động từ 25-27% tổng dƣ nợ toàn chi nhánh (tùy mỗi thời điểm). Cơ cấu dƣ nợ phân theo quy mô doanh nghiệp chênh lệch nhƣ vậy sẽ dẫn tới hoạt động của chi nhánh quá phụ thuộc vào doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp nhà nƣớc, không phân tán đƣợc rủi ro. Mặt khác, sự mất cân đối về cơ cấu cho vay theo quy mô doanh nghiệp sẽ dẫn tới việc ngân hàng không thể tận dụng hết những ƣu điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa trong quá trình tăng trƣởng và phát triển tín dụng cũng nhƣ các hoạt động dịch vụ ngân hàng khác trong những năm tiếp theo. Hơn nữa, định hƣớng phát triển của Ngân hàng công thƣơng đến 2015 và tầm nhìn 2025 là phát triển hệ thống ngân hàng đa năng, đa tiện ích, phát triển mạnh khối ngân hàng bán lẻ, đẩy mạnh tăng trƣởng tín dụng và tái cấu trúc hoạt động hiện tại theo hƣớng phân tán rủi ro, kiểm soát rủi ro hoạt động tín dụng khách hàng doanh nghiệp. Đây là một bài toán khó, đòi hỏi Ban lãnh đạo Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội phải đƣa ra những chiến lƣợc điều chỉnh cho phù hợp. Mặt khác, Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội tọa lạc tại quận Long Biên nên 2 không chỉ phát triển đƣợc việc cho vay các doanh nghiệp trên địa bàn quận Long Biên mà còn có thể phát triển sang các tỉnh lân cận nhƣ Hƣng Yên, Bắc Giang, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Hà Nam… Với những ƣu thế của mình về khả năng giải quyết việc làm, tận dụng thế mạnh kinh tế của địa phƣơng, các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn đã thực sự góp phần vào sự đổi mới và chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong khu vực và các địa bàn lân cận. - Trên thực tế, trong thời điểm kinh tế hết sức khó khăn, sự cạnh tranh khốc liệt, vấn đề quản lý, kinh nghiệm quản lý, khả năng tiếp cận nguồn vốn khó khăn là hàng loạt những thách thức mà doanh nghiệp nhỏ và vừa đang gặp phải thời điểm hiện nay. Doanh nghiệp vừa và nhỏ đang cần sự tiếp sức của các Ngân hàng thƣơng mại hơn bao giờ hết, trong đó việc đƣợc tiếp sức nguồn vốn ngắn hạn phục vụ sản xuất kinh doanh là thực sự cần thiết, giúp khách hàng có thể duy trì hoạt động và vƣợt qua khó khăn trong giai đoạn kinh tế khó khăn nhƣ hiện nay. Đây chính là cơ hội nhƣng cũng là thách thức đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa. Phát triển đƣợc hoạt động cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ góp phần quan trọng vào sự phát triển hoạt động kinh doanh và cân đối cơ cấu khách hàng tại Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội. - Nhận thấy sự cần thiết của việc nghiên cứu cho vay ngắn hạn phục vụ sản xuất kinh doanh đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa và tiềm năng phát triển của hoạt động này tại chi nhánh Bắc Hà Nội, tôi đã chọn đề tài “Giải pháp phát triển cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội” cho luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu - Doanh nghiệp nhỏ và vừa có vai trò rất quan trọng với nền kinh tế hầu hết các quốc gia trên thế giới. Tại Việt Nam, các doanh nghiệp nhỏ và vừa ngày càng có những đóng góp quan trọng tới sự phát triển và ổn định chung của nền kinh tế. Mặc dầu vậy, tiếp cận vốn vay của các Ngân hàng thƣơng mại đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn còn khó khăn. Đã có nhiều đề tài nghiên cứu về hoạt 3 động cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa tại ngân hàng thƣơng mại dƣới dạng sách, bài nghiên cứu, các luận án, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ. Những nghiên cứu trên đều đã làm rõ những nội dung về hoạt động của doanh nghiệp nhỏ và vừa, bản chất và sự cần thiết khi cho vay đối với loại hình doanh nghiệp này và một số giải pháp nhằm phát triển hoạt động cho vay qua các giai đoạn. Một số tác giả tại Việt Nam đã đề cập đến vấn đề này: - Về tín dụng ngân hàng và tín dụng doanh nghiệp: Có một số cuốn sách đã đƣợc xuất bản về lĩnh vực tín dụng ngân hàng nhƣ: “Tín dụng ngân hàng” của PGS.TS Lê Văn Tề, “Giáo trình tín dụng Ngân hàng” của tác giả Phạn Thị Cúc, “Giáo trình tín dụng ngân hàng” của TS. Lê Thẩm Dƣơng, “Tín dụng và thẩm định tín dụng ngân hàng” của Nguyễn Thị Minh Kiều… Các cuốn sách này đƣa ra một cái nhìn tổng quan và hệ thống hóa các vấn đề cơ bản liên quan đến hoạt động tại các ngân hàng thƣơng mại, chức năng và vai trò to lớn của tín dụng tới hoạt động chung của ngân hàng và của cả nền kinh tế, các phƣơng thức cho vay, quy trình cơ bản cho vay trong mỗi phƣơng thức. Nội dung các cuốn sách cũng đã đƣa ra 2 loại tín dụng cơ bản: Tín dụng doanh nghiệp và tín dụng cá nhân. Trong đó, các vấn đề xoay quanh tín dụng doanh nghiệp đƣợc đề cập một cách trọng tâm và khá đầy đủ. Tín dụng doanh nghiệp đƣợc chia làm 2 phƣơng thức cơ bản: tín dụng ngắn hạn tài trợ kinh doanh và tín dụng trung và dài hạn cho hoạt động đầu tƣ với những đặc điểm khác nhau về mục đích sử dụng vốn, thời gian, nguồn thu từ hoạt động, đối tƣợng… Các cuốn sách cũng đánh giá rõ vai trò của tín dụng doanh nghiệp đối với các ngân hàng thƣơng mại hiện nay cũng nhƣ trong thời gian tới. Về khả năng tiếp cận nguồn vốn của doanh nghiệp nhỏ và vừa với các tổ chức tín dụng cũng có một số công trình nghiên cứu điển hình liên quan đến đề tài nghiên cứu nhƣ: “Tín dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa: vì sao khó? ” của Trịnh Ngọc Lan trên website Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam đã chỉ ra những nguyên nhân cơ bản vì sao việc tiếp cận các tổ chức tín dụng của các doanh nghiệp nhỏ và vừa lại khó. Và vấn đề các ngân hàng thƣơng mại cũng có những khó khăn gì trong việc tiếp cận, thẩm định và xử lý khi cho vay các đối tƣợng doanh nghiệp này. Nghiên cứu cũng đề cập 4 tới sự khó khăn trong việc thành lập các quỹ hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ, tâm lý e ngại tính hiệu quả của quỹ và những vƣớng mắc trong việc huy động vốn, điều hành và hoạt động của quỹ. - Tiến sỹ Nguyễn Thị Kim Lý (2012) có đề tài luận án tiến sỹ về “Nghiên cứu khả năng tiếp cận vốn cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở tỉnh Thái Bình”. Đề tài này đã đánh giá sự đóng góp đặc biệt của doanh nghiệp nhỏ và vào mức tăng trƣởng GDP, tạo việc làm và các vấn đề xã hội. Tác giả đã rất công phu trong việc tìm tòi, nghiên cứu kinh nghiệm của một số nƣớc trên thế giới, nhƣ của Mỹ, Nhật Bản, Trung quốc. Qua đó rút ra các bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Tác giả cũng đã có những phiếu đánh giá thực tế đối với các khách hàng doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn để có những cái nhìn khách quan và giàu tính thực tiễn hơn. Những bài học này chính là những đóng góp mới, có giá trị thực tiễn của tác giả luận án. - Tiến sỹ Võ Đức Toàn (2012) có đề tài luận án tiến sỹ về “Tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh”. Đề tài này đã nghiên cứu và hệ thống hóa lý thuyết về doanh nghiệp nhỏ và vừa, phân tích tổng quan về doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam cũng nhƣ thành phố Hồ Chí Minh qua các số liệu thống kê và chính sách của nhà nƣớc với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Từ đó, tác giả cũng đã đƣa ra đƣợc những khuyến nghị, giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế và phát huy tối đa những ƣu điểm, góp phần mở rộng và nâng cao chất lƣợng tín dụng tại địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. - Cùng với nhiều nghiên cứu của các cử nhân, thạc sỹ tại các trƣờng đại học Thạc sỹ Tào Tiến Hiệp – Đại học kinh tế quốc dân với đề tài “ Nâng cao chất lượng thẩm định tín dụng ngắn hạn đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chi nhánh Nam Hà Nội”. Tác giả cũng đã đề cập tới việc nâng cao chất lƣợng thẩm định, yếu tố tiên quyết khi quyết định cho vay đối với một doanh nghiệp nhỏ và vừa, căn cứ vào thống kê, số liệu thu thập đƣợc tại Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn chi nhánh Nam Hà 5 Nội. Mặc dù còn nhiều vấn đề chƣa đƣợc đề cập, nghiên cứu cũng mang lại những góc nhìn sâu về công tác thu thập số liệu và thẩm định tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa tại địa bàn của chi nhánh. - Thạc sỹ Trần Anh Chung, năm 2012 cũng đã có những nghiên cứu về việc nâng cao chất lƣợng tín dụng doanh nghiệp nhỏ và vừa tại đề tài: “Giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng Doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương Việt Nam - Chi nhánh Bắc Ha Nội”. Luận văn tập trung nghiên cứu về chất lƣợng tín dụng đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại VietinBank - Chi nhánh Bắc Hà Nội giai đoạn 2009 - 2011 và đề xuất các giải pháp nâng cao chất lƣợng tín dụng cho loại hình doanh nghiệp này trong các năm tiếp theo. Thực tế hoạt động của Vietinbank- chi nhánh Bắc Hà Nội cho thấy chất lƣợng tín dụng, đặc biệt là tín dụng doanh nghiệp nhỏ và vừa trong thời gian qua cơ bản là tốt, nhiều năm liền chi nhánh không có nợ quá hạn, nợ xấu. Quá trình cấp tín dụng, đến khi thu hồi nợ vay luôn nằm trong tầm kiểm soát của chi nhánh. Từ những thành tựu trong thực tế về kiểm soát chất lƣợng tín dụng, đề tài cũng chƣa đề cập đến vấn đề phát triển cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa tƣơng xứng với những kết quả đã đạt đƣợc. Việc nâng cao chất lƣợng hoạt động cho vay chỉ là một trong những yếu tố thúc đẩy và phát triển cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa một cách hiệu quả và bền vững. Còn lại là các bài nghiên cứu đăng trên các báo, tạp chí chuyên ngành, tập trung vào các khía cạnh khác nhau của việc phát triển cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa tại các tổ chức tín dụng, của các chi nhánh, các địa bàn riêng trên toàn quốc. Tuy nhiên, mỗi ngân hàng, mỗi chi nhánh lại có hình thức hoạt động và chiến lƣợc kinh doanh khác nhau. Ở mỗi thời kì phát triển của nền kinh tế thì các phƣơng thức và xu thế cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng thay đổi. Đặc biệt diễn biến kinh tế trong giai đoạn vừa qua và dự báo trong thời gian sắp tới còn nhiều khó khăn, khi các doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp nhà nƣớc đang gặp phải một số vấn đề trong đầu tƣ và kinh doanh thì việc trọng tâm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa đang đƣợc đặt ra cấp bách hơn bao giờ hết. Phát huy những ƣu điểm của mình nhƣ: 6 gọn nhẹ, linh hoạt, hiệu quả trong hoạt động, doanh nghiệp vừa và nhỏ đang dần khẳng định vai trò quan trọng của mình trong việc phát triển kinh tế một cách bền vững và ổn định. Các tổ chức tín dụng theo đó cũng có những xu hƣớng trọng tâm hơn vào phát triển cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa, cân đối tỷ lệ đầu tƣ, giảm thiểu rủi ro theo ngành, khai thác triệt để những ƣu thế mà các doanh nghiệp lớn không có đƣợc. Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- chi nhánh Bắc Hà Nội cũng đặt ra mục tiêu phát triển mạnh cho vay ngắn hạn phục vụ sản xuất kinh doanh đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trong giai đoạn 2013-2015. Với nhiệm vụ đặt ra nhƣ vậy với Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- chi nhánh Bắc Hà Nội, việc đầu tƣ nghiên cứu nhiều hơn nữa về phát triển và tăng trƣởng dƣ nợ cho vay ngắn hạn phục vụ sản xuất kinh doanh đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa là cần thiết. Những luận cứ trên đây về yêu cầu thực tiễn cũng nhƣ tình hình nghiên cứu cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa khẳng định tính cấp thiết cần đầu tƣ khoa học cho việc nghiên cứu để phát triển cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa tại chi nhánh Bắc Hà Nội trong khuôn khổ đề tài. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích: phân tích thực trạng cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội nhằm thấy rõ những thuận lợi, khó khăn cũng nhƣ cơ hội để mở rộng cho vay ngắn hạn đối với loại hình doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn. Trên cơ sở đó đƣa ra một số giải pháp nhằm phát triển và mở rộng hơn nữa hoạt động cho vay với loại hình doanh nghiệp này. - Nhiệm vụ nghiên cứu:  Làm rõ vai trò cho vay ngắn hạn đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trong sự nghiệp phát triển ngân hàng nói chung và Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội nói riêng.  Phân tích rõ thực trạng hoạt động cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa của Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội. 7  Đƣa ra định hƣớng và các giải pháp nhằm phát triển cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa của Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn: hoạt động cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội. - Phạm vi nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu, phân tích hoạt động cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa tại chi nhánh Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội trong giai đoạn 2009-2012 và định hƣớng phát triển giai đoạn 2013-2015 và các giai đoạn tiếp theo. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu: Đề tài sử dụng phƣơng pháp thống kê, phƣơng pháp phân tích kinh tế, so sánhđối chiếu, phân tích- tổng hợp số liệu, thống kê mô tả để nghiên cứu các vấn đề đặt ra dựa trên nguồn dữ liệu thu thập đƣợc tại Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- chi nhánh Bắc Hà Nội. 6. Những đóng góp của luận văn - Luận văn góp phần vào lý luận một cách có hệ thống của hoạt động ngân hàng ở Việt Nam. - Thực trạng hệ thống ngân hàng thƣơng mại Việt Nam đặt trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam. - Giải pháp phát triển cho vay ngắn hạn phục doanh nghiệp nhỏ và vừa của hệ thống ngân hàng thƣơng mại ở Việt Nam. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, Luận văn có kết cấu gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan về cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa. Chƣơng 2: Thực trạng hoạt động cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội. Chƣơng 3: Một số giải pháp phát triển hoạt động cho vay ngắn hạn doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng TMCP Công thƣơng Việt Nam- Chi nhánh Bắc Hà Nội. 8 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ CHO VAY DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 1.1. Hoạt động cho vay của Ngân hàng thƣơng mại 1.1.1. Khái niệm cho vay trong ngân hàng thương mại 1.1.1.1. Khái niệm cho vay Cho vay là một phạm trù kinh tế và nó cũng là sản phẩm của nền kinh tế hàng hóa. Cho vay ra đời, tồn tại qua nhiều hình thái kinh tế - xã hội. Quan hệ cho vay đƣợc phát sinh ngay từ thời kỳ chế độ công xã nguyên thủy bắt đầu tan rã. Khi chế độ tƣ hữu về tƣ liệu sản xuất xuất hiện, cũng là đồng thời xuất hiện quan hệ trao đổi hàng hóa. Thời kỳ này, cho vay đƣợc thực hiện dƣới hình thức vay mƣợn bằng hiện vật - hàng hóa. Về sau, cho vay đã chuyển sang hình thức vay mƣợn bằng tiền tệ. Cho vay, còn gọi là tín dụng, là việc một bên (bên cho vay) cung cấp nguồn tài chính cho đối tƣợng khác (bên đi vay) trong đó bên đi vay sẽ hoàn trả tài chính cho bên cho vay trong một thời hạn thỏa thuận và thƣờng kèm theo lãi suất. Do hoạt động này làm phát sinh một khoản nợ nên bên cho vay còn gọi là chủ nợ, bên đi vay gọi là con nợ. Do đó, tín dụng phản ánh mối quan hệ giữa hai bên - Một bên là ngƣời cho vay, và một bên là ngƣời đi vay. Quan hệ giữa hai bên ràng buộc bởi cơ chế tín dụng, thỏa thuận thời gian cho vay, lãi suất phải trả... và phải thỏa mãn một số điều kiện khác, nhƣ mục đích vay vốn, nguồn trả nợ, tài sản bảo đảm…và một số các điều kiện khác theo chính sách tín dụng của từng hệ thống ngân hàng thƣơng mại. Từ đó, ta có thể khái quát lại nhƣ sau: “Cho vay là sự chuyển giao tạm thời một số lượng tài sản hay giá trị của bên sở hữu sang bên sử dụng trong một khoảng thời gian nhất định, đến thời hạn thanh toán bên sử dụng phải hoàn trả lại cho bên sở hữu một lượng giá trị lớn hơn giá trị ban đầu” (Nguồn: Giáo trình Ngân hàng thƣơng mại- Đại học Kinh tế quốc dân-PGS.TS Phan Thị Thu Hà). 1.1.1.2. Khái niệm cho vay trong ngân hàng thương mại Có nhiều loại hình cho vay, nhƣ cho vay giữa các cá nhân, cho vay giữa các tổ chức, cho vay giữa cá nhân và tổ chức, cho vay các định chế tài chính,…Trong đó cho vay trong ngân hàng thƣơng mại là quan hệ chuyển nhƣợng tài sản (vốn) giữa 9 ngân hàng với các chủ thể khác trong nền kinh tế. Ta có thể đƣa ra khái niệm cho vay trong ngân hàng thƣơng mại nhƣ sau: “Cho vay trong ngân hàng thương mại là hình thức cho vay mà các chủ thể cùng tham gia với một bên là tổ chức tín dụng và bên kia là tổ chức hay cá nhân. Trong quan hệ vay vốn này, ngân hàng đóng vai trò trung gian là người cho vay và cũng là người đi vay”. Hiện nay, các ngân hàng thƣơng mại là ngƣời cho vay lớn nhất đối với các tổ chức kinh tế, các cá nhân… Với tƣ cách tổ chức huy động vốn và cho vay, các ngân hàng thƣơng mại là cầu nối góp phần đáp ứng đƣợc nhu cầu vốn của các cá nhân, tổ chức…, giúp họ có thêm vốn để hoạt động sản xuất kinh doanh, tận dụng đƣợc các cơ hội và phát triển đƣợc hoạt động sản xuất kinh doanh của mình. 1.1.2. Đặc điểm của cho vay trong ngân hàng thương mại. - Thứ nhất: Cho vay dựa trên sự tin tƣởng. Ngân hàng chỉ cho vay khi có sự tin tƣởng vào khách hàng vay sử dụng vốn đúng mục đích, hoạt động kinh doanh có hiệu quả, có tình hình tài chính lành mạnh, thực hiện đúng mọi cam kết với ngân hàng và đảm bảo có khả năng trả nợ khoản vay đúng hạn cả gốc lẫn lãi. Còn ngƣời vay thì tin tƣởng trong tƣơng lai khi sử dụng đồng vốn của ngân hàng, họ sẽ hoạt động kinh doanh tốt, thu đƣợc số tiền lớn hơn số tiền ban đầu để đảm bảo trả đƣợc nợ gốc, lãi vay và có đƣợc lợi nhuận. - Thứ hai: Cho vay là việc chuyển nhƣợng một lƣợng tài sản có thời hạn. Ngân hàng là một trung gian tài chính đi vay để cho vay lại. Khi huy động vốn, ngân hàng phải cam kết sẽ hoàn trả nguồn vốn của khách hàng theo đúng thời hạn hai bên đã cam kết. Chính vì vậy, mọi khoản cấp tín dụng đều phải có thời hạn để đảm bảo cho nguồn vốn huy động ngân hàng đƣợc hoàn trả. Mặt khác, thời hạn cho vay cũng phải phù hợp với chu kỳ luân chuyển vốn của đối tƣợng vay. Nếu ngân hàng xác định thời hạn vay ngắn hơn thì sẽ dẫn đến khó khăn cho khách hàng trả nợ. Còn nếu ngân hàng xác định thời hạn vay dài hơn thì sẽ dẫn đến việc khi có nguồn tiền về từ chu kỳ sản xuất, kinh doanh, khách hàng chƣa đến hạn trả nợ sẽ có thể sử dụng số tiền không đúng với mục đích đã cam kết, ngân hàng khó kiểm soát đƣợc dòng tiền, có thể dẫn tới rủi ro. 10 - Thứ ba: Cho vay dựa trên nguyên tắc hoàn trả cả gốc và lãi. Nếu không có sự hoàn trả thì không đƣợc coi là tín dụng. Giá trị hoàn trả phải lớn hơn giá trị lúc cho vay (giá trị gốc), nghĩa là ngoài việc hoàn trả giá trị gốc, khách hàng phải trả cho ngân hàng một khoản lãi phải luôn luôn là một số dƣơng, có nhƣ vậy mới bù đắp đƣợc chi phí hoạt động và tạo ra lợi nhuận cho ngân hàng, phản ánh bản chất hoạt động kinh doanh của ngân hàng. - Thứ tư: Cho vay là hoạt động luôn tiềm ẩn rủi ro trong lĩnh vực họat động kinh doanh của các ngân hàng. Bởi việc thu hồi khoản tiền vay không chỉ phụ thuộc vào chính bản thân khách hàng, mà còn phụ thuộc vào môi trƣờng thể chế kinh tế, chính sách từng thời kỳ, sự biến động của thị trƣờng tài chính, xu hƣớng thị trƣờng, lạm phát, đầu ra, đầu vào loại hàng hoá mà doanh nghiệp đang kinh doanh, đây là những nhân tố chính khiến cho ngân hàng gặp rủi ro tín dụng. - Thứ năm: Cho vay dựa trên cơ sở cam kết hoàn trả vô điều kiện, trong đó bên vay phải cam kết hoàn trả vô điều kiện khoản vay cho ngân hàng khi đến hạn. Quá trình xin cho vay diễn ra trên cơ sở các căn cứ pháp lý chặt chẽ nhƣ: Hợp đồng tín dụng, khế ƣớc nhận nợ, hợp đồng cấp bảo lãnh…, trong đó nêu rõ việc hoàn trả là vô điều kiện. - Thứ sáu: Ngân hàng góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn trong xã hội thông qua chức năng tạo tiền của ngân hàng. Bằng các nghiệp vụ huy động vốn khác nhau trong dân cƣ, tổ chức kinh tế đã tạo nên một lƣợng nguồn vốn lớn. Ngân hàng sử dụng chính nguồn vốn này để cho vay lại với lãi suất lớn hơn lãi suất nhận tiền gửi. Ngân hàng là trung gian, là cầu nối giữa bên có vốn và bên có nhu cầu về vốn. 1.1.3. Các hình thức cho vay 1.1.3.1. Phân loại cho vay Trong hoạt động cho vay của các Ngân hàng thƣơng mại rất đa dạng và phong phú, dựa trên nhu cầu vay vốn thực tế của từng khách hàng. Việc áp dụng hình thức cho vay nào là tùy thuộc vào đặc điểm của đối tƣợng sử dụng vốn. Ta có thể phân loại cho vay trong ngân hàng thƣơng mại dựa trên một số tiêu chí nhƣ sau: 11 (i) Căn cứ theo thời hạn cho vay: Theo căn cứ này, cho vay đƣợc chia làm ba loại, cụ thể: - Cho vay ngắn hạn: thời hạn cho vay đến 12 tháng. Các đặc điểm của hoạt động cho vay ngắn hạn:  Vốn vay ngắn hạn luân chuyển cùng chu kỳ sản xuất kinh doanh của khách hàng. Cho vay ngắn hạn chủ yếu để đáp ứng nhu cầu thiếu hụt tạm thời vốn lƣu động trong quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Việc cho vay và thu nợ luôn diễn ra lúc bắt đầu và kết thúc của chu kỳ sản xuất kinh doanh. Ngân hàng thƣờng cho vay khi khách hàng phát sinh nhu cầu vốn để mua vật tƣ, nguyên vật liệu, hoặc trang trải các chi phí sản xuất hoặc mua hàng hoá (đối với doanh nghiệp thƣơng mại). Khi hàng hoá đƣợc tiêu thụ, khách hàng có doanh thu, cũng là lúc ngân hàng thu hồi nợ. Xuất phát từ đặc điểm này, các ngân hàng thƣờng quy định thời gian cho vay trên chu kỳ sản xuất kinh doanh của ngƣời vay, thời gian thu hồi vốn trong cho vay ngắn hạn nhanh.  Thời hạn thu hồi vốn nhanh nên rủi ro của khoản vay ngắn hạn thấp hơn cho vay trung dài hạn, mức lãi suất của khoản vay ngắn hạn cũng theo đó mà thấp hơn.  Hình thức cho vay phong phú: Ngân hàng cung cấp ngày càng đa dạng các phƣơng thức cho vay ngắn hạn nhƣ: từng lần, hạn mức, thấu chi... Điều này giúp đáp ứng tốt nhất nhu cầu vay đa dạng của khách hàng và giúp ngân hàng phân tán đƣợc rủi ro.  Cho vay ngắn hạn là hoạt động chủ yếu của ngân hàng. Điều này xuất phát từ các lý do chính nhƣ: hoạt động huy động tiền gửi ngắn hạn là hoạt động chủ yếu của các Ngân hàng thƣơng mại, Ngân hàng trung ƣơng cũng quy định tỷ lệ tối đa của nguồn vốn ngắn hạn đƣợc sử dụng để cho vay trung dài hạn. Theo quyết định số 457/2005/QĐ-NHNN ngày 19/04/2005 của Thống đốc NHNN: tỷ lệ vốn tối đa của nguồn vốn ngắn hạn đƣợc sử dụng cho vay trung dài hạn: đối với NHTM là 40% và TCTD khác là 30%. 12 Vai trò của cho vay ngắn hạn đối với NHTM, doanh nghiệp và nền kinh tế:  Đối với nền kinh tế: Hoạt động cho vay ngắn hạn của NHTM có vai trò hết sức quan trọng đối với sự phát triển của nền kinh tế. NHTM là trung gian tài chính quan trọng nhất, là nơi gặp gỡ của tiết kiệm và đầu tƣ, hoạt động cho vay ngắn hạn sẽ cấp nguồn vốn kịp thời cho nền kinh tế, giúp ổn định và phát triển hoạt động sản xuất kinh doanh.  Đối với doanh nghiệp: Cho vay ngắn hạn bổ sung kịp thời và nhanh chóng các nhu cầu về vốn ngắn hạn của doanh nghiệp. Nguồn vốn này giúp các doanh nghiệp tiếp tục quá trình sản xuất kinh doanh, giúp doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn tức thời về tài chính, tạo điều kiện cho doanh nghiệp bắt kịp các cơ hội kinh doanh, tiết kiệm chi phí. Cho vay ngắn hạn là động lực, là yếu tố kích thích sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Chính các điều kiện trong cho vay ngắn hạn và áp lực phải trả gốc và lãi đúng theo cam kết tạo áp lực giúp doanh nghiệp nỗ lực quay vòng vốn nhanh, tìm kiếm cơ hội kinh doanh tốt nhất.  Đối với NHTM: Nguồn vốn vay đã góp phần ổn định, duy trì và mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, nâng cao đời sống của các cá nhân, hộ gia đình. Hiệu quả của chính các khoản vay này phản ánh hiệu quả hoạt động đầu tƣ sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, thể hiện tính hiệu quả và khả năng sinh lời của ngân hàng. Hiện nay, hoạt động cho vay ngắn hạn vẫn là hoạt động chủ yếu, mang lại nguồn thu nhập chính cho NHTM. Các trường hợp cơ bản vay vốn ngắn hạn:  Các NHTM cho vay ngắn hạn để bổ sung vốn lƣu động: Các NHTM cho doanh nghiệp vay vốn để bổ sung vốn cho sản xuất kinh doanh, đảm bảo mức chi phí vốn hợp lý cho doanh nghiệp. NHTM có thể cho vay nhằm tài trợ cho nhu cầu vốn tăng thêm cho sản xuất kinh doanh, trƣờng hợp này thì vốn ngân hàng tham gia vào một khâu trong quá trình sản xuất kinh doanh. Doanh nghiệp nhận nợ khi mua nguyên vật liệu, công cụ dụng cụ, nhân công.... và trả nợ khi bán hàng hoá. NHTM cũng cho vay nhằm phục vụ cho 13