Tài liệu Luận văn thạc sỹ quan hệ quốc tế hợp tác quốc tế của việt nam trong đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------------------------------------- NGUYỄN HỮU NGỌC HỢP TÁC QUỐC TẾ CỦA VIỆT NAM TRONG ĐẤU TRANH PHÒNG CHỐNG TỘI PHẠM XUYÊN QUỐC GIA LUẬN VĂN THẠC SĨ QUAN HỆ QUỐC TẾ Hà Nội - 2008 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------------------------------------- NGUYỄN HỮU NGỌC HỢP TÁC QUỐC TẾ CỦA VIỆT NAM TRONG ĐẤU TRANH PHÒNG CHỐNG TỘI PHẠM XUYÊN QUỐC GIA Chuyên ngành : Quan hệ quốc tế Mã ngành: 60.31.40 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUAN HỆ QUỐC TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ THẾ QUẾ Hà Nội - 2008 DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT AMMTC ASEAN Ministerial Meeting on Transnational Crime Hội nghị Bộ trưởng ASEAN về phòng chống tội phạm xuyên quốc gia ARF ASEAN Regional Forum Diễn đàn khu vực của Hiệp hội các nước Đông Nam Á ASEAN Association of Southeast Asian Nations Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á ASEANAPOL ASEAN Association of Police Hiệp hội Cảnh sát các nước Đông Nam Á CIA Central Intelligence Agency Cục tình báo trung ương Hoa Kỳ CSIS Canadian Security Intelligence Service Cơ quan tình báo an ninh Canada DEA Drug Enforcement Administration Cơ quan bài trừ ma túy Hoa Kỳ EU European Union Liên minh Châu Âu EUROPOL The European Police Office Cơ quan cảnh sát Châu Âu FBI Federal Bureau of Investigation Cục điều tra liên bang Mỹ GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội INTERPOL International Criminal Police Organization Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế RCMP Royal Canadian Mounted Police Cảnh sát Hoàng gia Canada SOMTC Senior Official Meeting on Transnational Crime Hội nghị quan chức cao cấp về phòng chống tội phạm xuyên quốc gia UNODC United Nations Office on Drugs and Crime Văn phòng kiểm soát ma túy và tội phạm Liên hợp quốc MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 2 Chương I: TỘI PHẠM XUYÊN QUỐC GIA VÀ SỰ TẤT YẾU CỦA HỢP TÁC QUỐC TẾ ........................................................................................... 11 1.1 Khái quát chung về tội phạm xuyên quốc gia ................................... 11 1.2 Tội phạm xuyên quốc gia dưới góc nhìn của một vấn đề toàn cầu .... 18 1.3 Khuôn khổ hợp tác đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia.......... 24 Chương II: TIẾN TRÌNH HỢP TÁC QUỐC TẾ CHỐNG TỘI PHẠM XUYÊN QUỐC GIA CỦA LỰC LƯỢNG CẢNH SÁT VIỆT NAM .......... 37 2.1 Hợp tác đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia của lực lượng Cảnh sát Việt Nam thông qua kênh INTERPOL ................................................. 37 2.2 Dự báo về tình hình tội phạm xuyên quốc gia trên thế giới và ở Việt Nam trong thời gian tới ............................................................................. 60 Chương III: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG HIỆU QUẢ HỢP TÁC QUỐC TẾ ĐẤU TRANH CHỐNG TỘI PHẠM XUYEN QUỐC GIA ......................... 74 3.1 Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý trong đấu tranh chống tôi phạm xuyên quốc gia liên quan đến Việt Nam .............................................................. 74 3.2 Tăng cường năng lực đội ngũ thi hành pháp luật chống tội phạm xuyên quốc gia liên quan đến Việt Nam .................................................... 82 3.3 Tăng cường phối hợp quốc tế đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia liên quan đến Việt Nam .............................................................. 86 KẾT LUẬN .................................................................................................. 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 96 1 MỞ ĐẦU Ngày nay, toàn cầu hóa đang là một xu thế phát triển mang tính tất yếu của thế giới. Tiếp cận toàn cầu hóa một cách đa chiều là tối cần thiết vì toàn cầu hóa tác động vô cùng mạnh mẽ và toàn diện tới các quốc gia và các nền kinh tế trong quá trình phát triển, đặc biệt đối với các quốc gia đang trong quá trình chuyển đổi như Việt Nam. Trong quá trình toàn cầu hóa và hội nhập nền kinh tế toàn cầu, hoạt động hợp tác quốc tế diễn ra trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội từ kinh tế, văn hóa, chính trị đến an ninh quốc phòng và trật tự an toàn xã hội … Một trong những hoạt động hợp tác diễn ra sâu, rộng và có tính đa phương lớn nhất hiện nay đối với nước ta là hoạt động hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm có tính quốc tế liên quan đến Việt Nam. 1. Mục đích và ý nghĩa của việc chọn đề tài nghiên cứu Theo thống kê của Tổ chức Phòng chống ma túy và tội phạm của Liên Hợp quốc, các loại tội phạm mang tính xuyên quốc gia như tội phạm buôn bán ma túy, phụ nữ và trẻ em, tội phạm máy tính, tội phạm tham nhũng ….. ngày càng có xu hướng gia tăng. Trong những năm gần đây, hàng năm trên toàn thế giới đã xảy ra trên 700 vụ khủng bố, làm trên 7000 người chết và khoảng 12000 người bị thương (thường năm sau nhiều hơn năm trước). Các loại tội phạm hình sự nguy hiểm xuyên quốc như giết người, cướp tài sản, cố ý gây thương tích, hoạt động băng nhóm tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia ngày càng nghiêm trọng tại hầu hết các nước trên thế giới. Thị trường ma túy toàn cầu ước tính có doanh thu trên dưới 400 tỷ đô la Mỹ[24;19]. Chỉ tính riêng heroin, tại Châu Âu, mỗi năm bắt giữ được 15.000 kg; tại Châu Á: 15.000 kg; 2 tại khu vực Trung Cận Đông: trên 12.000 kg; tại khu vực Châu Mỹ và Châu Phi: khoảng 6000 kg. Số lượng và chủng loại ma túy tổng hợp bị bắt giữ có dấu hiệu gia tăng. Tình trạng nhập cư bất hợp pháp cũng là vấn đề hết sức nhức nhối, trong số 125 triệu người nhập cư trên toàn cầu thì có tới 15 triệu là nhập cư bất hợp pháp có dính líu đến hoạt động của tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia, hàng ngàn người đã thiệt mạng trong quá trình vận chuyển, nhập cư bất hợp pháp[25;48]. Hoạt động buôn bán phụ nữ trẻ em cũng ngày càng gia tăng và gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng. Hàng năm, có tới khoảng trên dưới 800 ngàn phụ nữ trẻ em bị buôn bán với mục đích khai thác tình dục hoặc sức lao động, đặc biệt là số phụ nữ bị buôn bán từ các nước đang phát triển ở khu vực Châu Á sang các nước Châu Âu, Châu Mỹ. Về tội phạm rửa tiền, theo ước tính của Quỹ tiền tệ Quốc tế, hàng năm lượng tiền “bẩn” được đưa vào lưu thông tương đương từ 2 đến 5% tổng GDP toàn cầu[24;20]. Tội phạm kinh tế cũng diễn biến không kém phần phức tạp. Theo thống kê của Tổ chức INTERPOL thì trung bình mỗi năm tội phạm lừa đảo kinh tế đã gây ra thiệt hại cho thế giới khoảng 1000 tỷ Đô la Mỹ ... Ngoài ra, các loại tội phạm tài chính khác như lừa đảo Ngân hàng, tội phạm sản xuất và tiêu thụ tiền giả, tội phạm lừa đảo bằng thẻ tín dụng, tội phạm công nghệ cao đang là những loại tội phạm gây thiệt hại hàng trăm triệu Đô la Mỹ cho nền kinh tế của các quốc gia trên thế giới đặc biệt là tại những nước khu vực Đông Âu, Châu Phi, Châu Mỹ, Châu Á Thái Bình Dương và khu vực ASEAN. Những tổ chức tội phạm được đánh giá là nguy hiểm vẫn tập trung vào các băng nhóm tội phạm kiểu Mafia truyền thống như Boyokudan (Yazuka) của Nhật Bản có tới 80 ngàn thành viên hoạt động trên toàn cầu và “doanh thu” hàng năm lên tới gần 40 tỷ đô la Mỹ, băng Tam Hoàng của Hồng Kông ước tính có khoảng từ 47 ngàn đến 60 ngàn thành viên hoạt động trên toàn cầu, băng nhóm Tam Hoàng 14K cũng có tới gần 20 ngàn thành viên.[18;12] Các tổ chức Mafia của Italia, Mỹ, Nga cũng hoạt động rất mạnh, thậm chí có nơi chi phối cả nền kinh tế … 3 Việc gia tăng của vấn nạn toàn cầu này đồng thời cũng là nguyên cớ chính khiến cho các nước xích lại gần nhau đề đấu tranh chống kẻ thù chung “Tội phạm xuyên quốc gia”. Hẳn mỗi người trong chúng ta đều không thể không biết đến những thảm họa của chủ nghĩa khủng bố với các sự kiện tấn công khủng bố nước Mỹ ngày 11/9/2001, đánh bom tàu điện ngầm ở thủ đô Mađrit - Tây Ban Nha ngày 11/3/2004, đánh bom khủng bố tại Bali Inđônêxia năm 2002 và 2005, tại Luân Đôn - Anh năm 2005 và 2007 …. Chúng ta cũng không thể dửng dưng trước sự thật là hàng trăm triệu người là nạn nhân của nạn trồng cây thuốc phiện và sản xuất các chất ma túy mà kéo theo nó là nhiều thế hệ thanh thiếu niên nghiện ngập, tai tệ nạn và thậm chí dẫn đến phạm tội hình sự nguy hiểm như cướp của, giết người, buôn bán phụ nữ trẻ em cùng các vấn đề xã hội khác. Một xã hội an ninh, an toàn là điều mà bất cứ quốc gia nào cũng hướng tới vì nó chính là một hạ tầng cơ sở tốt nhất cho phát triển kinh tế, thúc đẩy hòa bình và phát triển trên toàn thế giới. Kiểm soát ma túy, ngăn chặn tội phạm và chống khủng bố là ưu tiên hàng đầu đối với mọi quốc gia. Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế của mình đã tích cực tham gia vào những khuôn khổ hợp tác quốc tế chung và đặc biệt hợp tác quốc tế đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia. Tuy nhiên, hiệu quả của quá trình hội nhập vẫn đang còn hạn chế và tồn tại nhiều bất cập, đặc biệt là những bất cập liên quan đến các khuôn khổ pháp lý, năng lực hợp tác quốc tế và phạm vi hợp tác quốc tế … Là chiến sỹ Cảnh sát INTERPOL đứng trong hàng ngũ các cơ quan thi thành pháp luật, tác giả luận văn muốn hệ thống hóa những hiểu biết của mình về hợp tác quốc tế đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia, đánh giá những mặt tích cực, những mặt còn hạn chế, qua đó đề xuất những giải pháp có tính khả thi cao nhằm khắc phục những mặt còn hạn chế, nâng cao hiệu 4 quả hợp tác quốc tế đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia liên quan đến Việt Nam. Với mong muốn đóng góp một phần nhỏ bé vào công cuộc đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm có tính quốc tế liên quan đến Việt Nam, luận văn với tiêu đề: “Hợp tác quốc tế của Việt Nam trong đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia” sẽ tập trung làm rõ về các xu hướng tội phạm xuyên quốc gia trên thế giới, tình hình tội phạm xuyên quốc gia liên quan đến Việt Nam, các khuôn khổ hợp tác chống tội phạm xuyên quốc gia mà Việt Nam đang tham gia, qua đó phân tích về các tồn tại và đề ra một số giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả hợp tác quốc tế trong đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia, góp phần giữ gìn an ninh và trật tự an toàn xã hội của Việt Nam và trong khu vực. Tác giả cũng mong muốn luận văn là tài liệu tham khảo có giá trị phục vụ công tác nghiên cứu cơ bản, tài liệu phục vụ giảng dạy về chuyên đề tội phạm xuyên quốc gia trong các trường đại học và các bài trình bày chuyên khảo. 2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia liên quan đến Việt Nam là một lĩnh vực có phạm vi nghiên cứu rộng, liên quan đến nhiều cơ quan thi hành pháp luật khác như kiểm soát, tòa án, thuế, hải quan, quốc phòng, ngoại giao … Trong phạm vi luận văn này, tác giả chỉ đề cập đến hoạt động hợp tác quốc tế của Việt Nam trong đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia của lực lượng Cảnh sát Việt Nam, đặc biệt thông qua khuôn khổ hợp tác của Tổ chức INTERPOL với 186 quốc gia thành viên. Qua công tác thực tiễn, người viết cũng chỉ ra những bất cập và tồn tại nhằm đưa ra phương hướng khắc phục, tăng cường hiệu quả hợp tác quốc tế 5 đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, đáp ứng nhiệm vụ mà Đảng và Chính phủ đã giao phó cho ngành Công an: “Tăng cường sự hợp tác quốc tế trong phòng, chống tội phạm theo nguyên tắc phù hợp với pháp luật hiện hành của nước ta và pháp luật quốc tế, phù hợp với các chương trình chống tội phạm của Liên Hợp quốc và của Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế INTERPOL”[12;3]. 3. Lịch sử nghiên cứu “Tội phạm xuyên quốc gia” được nhắc đến từ những thập niên đầu của thế kỷ XX để nói đến hoạt động tội phạm vượt ra ngoài lãnh thổ quốc gia, đe dọa an ninh và trật tự an toàn của các quốc gia khác. Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế INTERPOL (INTERPOL) và Cơ quan hợp tác đấu tranh chống ma túy và tội phạm của Liên Hợp quốc (UNODC) cũng như một số tổ chức khác như Tổ chức an ninh và hợp tác Châu Âu (OSCE) … đã được hình thành khá sớm. Do vậy, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về tội phạm xuyên quốc gia. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu chủ yếu tập trung vào hoạt động thực tiễn của tình hình tội phạm xuyên quốc gia, phân tích và đánh giá các xu thế cũng như các khuôn khổ hợp tác quốc tế, qua đó đề ra các biện pháp nhằm tăng cường hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia. Tổ chức INTERPOL hàng năm đều công bố các ấn phẩm chính như: Báo cáo thường niên, Cẩm nang điều tra tội phạm xuyên quốc gia; Cơ quan phòng chống ma túy và tội phạm của Liên Hợp quốc - UNODC hàng năm cũng đưa ra các ấn phẩm bao gồm: Xu hướng tội phạm ma túy tại các khu vực trên thế giới Báo cáo về tình hình ma túy và tội phạm trên thế giới. Ngoài ra, các tổ chức này cũng phát hành nhiều tài liệu chuyên khảo, sổ tay điều tra tội phạm, báo cáo về tình hình tội phạm và các dự án chống tội phạm XQG ... Về phía các cơ quan nghiên cứu, nhiều trường đại học trên thế giới như Đại học quốc gia Xýtni - Úc, Đại học Mỹ, Đại học Quốc gia Xingapo cùng 6 nhiều viện nghiên cứu khác đều có các khoa nghiên cứu về tội phạm xuyên quốc gia hoặc về an ninh quốc tế và cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu về tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia như: “Các vấn đề toàn cầu: Bắt giữ tội phạm xuyên quốc gia” - Đại học Pittsburg - Mỹ; “Xung đột và an ninh phi truyền thống” - trường quốc tế học S.Rajaratnam - Xingapo.... Các nghiên cứu mang tính lý luận cao và được dẫn chứng phong phú bởi nhiều hiện tượng và báo cáo tình hình tội phạm xuyên quốc gia trên thế giới. Ở nước ta, việc nghiên cứu chuyên sâu về đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia còn thiếu và có nhiều hạn chế. Các tài liệu, bài viết tham khảo có giá trị hầu hết mới chỉ tập trung vào lĩnh vực tội phạm nói chung, ít đề cập đến tội phạm xuyên quốc gia. Việc đề cập cũng chỉ hạn chế ở mức độ các chuyên đề tội phạm cụ thể như: Chương trình quốc gia phòng chống tội phạm của Chính phủ; Dẫn độ tội phạm, tương trợ tư pháp hình sự và chuyển giao phạm nhân quốc tế trong phòng chống tội phạm... Phải đến tháng 9/2007, Bộ Công an mới chủ trì tổ chức Hội thảo quốc gia đầu tiên về “Hợp tác đấu tranh chống tội phạm trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế”, đồng thời cũng chính thức đặt nền móng cho việc nghiên cứu cơ bản về hợp tác quốc tế đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia trong lực lượng Công an nhân dân. Luận văn này, do đó sẽ góp phần làm giàu kho tài liệu nghiên cứu cơ bản phục vụ cho việc nghiên cứu mở rộng về hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia liên quan đến Việt Nam. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Xuất phát từ thực tiễn hợp tác quốc tế đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia của Việt Nam trong thời gian qua, tác giả tiếp cận vấn đề từ hai góc độ chính: Văn phòng INTERPOL quốc gia với vai trò là đầu mối của lực 7 lượng Cảnh sát Việt Nam về phối hợp quốc tế đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia; Tổ chức INTERPOL với vai trò là cơ quan điều phối, hỗ trợ và định hướng hoạt động phối hợp đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia giữa lực lượng INTERPOL của các quốc gia thành viên. Trong luận văn của mình, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu như sau: - Mô tả, phân tích về các nhân tố ảnh hưởng của tội phạm xuyên quốc gia trên thế giới, khu vực và ở Việt Nam. - Khảo sát, đánh giá thực tiễn về hiệu quả hợp tác thông qua kênh INTERPOL trong thời gian gần 20 năm kể từ khi chính thức thiết lập quan hệ hợp tác đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia trong khuôn khổ INTERPOL. - Thống kê, tổng hợp, tổng kết thực tiễn để có cách nhìn khách quan nhất về những tồn tại, hạn chế trong hoạt động hợp tác quốc tế đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia. - Dự báo tình hình tội phạm trong thời gian tới và phương hướng phối hợp nhằm tăng cường hơn nữa hiệu quả hợp tác quốc tế đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia liên quan đến Việt Nam. 5. Tài liệu tham khảo chính Do hợp tác quốc tế đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia liên quan đến Việt Nam thuộc chuyên đề đặc thù, có nhiều hạn chế trong việc cung cấp các tài liệu đặc biệt, tài liệu không phổ biến, do vậy tác giả đã tập hợp và sử dụng tài liệu tham khảo từ các nguồn chủ yếu sau đây: - Điều lệ, các Quy định, Nghị quyết, báo cáo và các ấn phẩm được công bố chính thức hàng năm của Tổ chức INTERPOL. 8 - Các tài liệu, báo cáo chuyên đề của Cơ quan phòng chống ma túy và tội phạm của Liên Hợp quốc. - Các tài liệu công bố chính thức của Bộ Công an, Tổng cục Cảnh sát và Văn phòng INTERPOL Việt Nam. - Các tài liệu chuyên khảo, tham khảo khác của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu có nhiều công trình nghiên cứu có giá trị được thế giới và Việt Nam công nhận. - Luận văn có sử dụng những tư liệu công bố chính thức của Tổ chức Liên Hợp quốc, Tổ chức Cảnh sát Hình sự quốc tế, Hiệp hội Cảnh sát ASEANAPOL và nhiều nguồn khác, bài viết cũng sử dụng những công cụ phân tích, đánh giá chuyên đề, các kết quả nghiên cứu, khảo sát, đánh giá về tình hình tội phạm trên thế giới, trong khu vực và ở Việt Nam, qua đó tổng hợp, chứng minh luận điểm và đề ra một số phương hướng nhằm tăng cường hiệu quả hợp tác quốc tế đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia của Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế. 6. Cấu trúc của luận văn: Luận văn bao gồm: Phần mở đầu trình bày rõ mục đích ý nghĩa, đối tượng, lịch sử, phạm vi nghiên cứu và cấu trúc của luận văn. Phần nội dung bao gồm 3 chương chính Chƣơng I: “Tội phạm xuyên quốc gia và sự tất yếu của hợp tác quốc tế” nêu khái quát về tội phạm xuyên quốc gia như một vấn đề toàn cầu đòi hỏi các quốc gia phải hợp tác chặt chẽ với nhau qua các khuôn khổ song phương cũng như đa phương ở phạm vi khu vực và thế giới để tăng cường hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm xuyên quốc gia trên phạm vi toàn cầu. 9 Chƣơng II: “Tiến trình hợp tác quốc tế chống tội phạm xuyên quốc gia của lực lượng Cảnh sát Việt Nam” giới thiệu về Tổ chức INTERPOL và quá trình hội nhập của lực lượng Cảnh sát Việt Nam cùng một số kết quả đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia của lực lượng Cảnh sát Việt Nam trong thời gian qua, đồng thời đưa ra một số dự báo về xu hướng tội phạm xuyên quốc gia trên thế giới và ở Việt Nam trong tương lai. Chƣơng III: “Giải pháp tăng cường hiệu quả hợp tác quốc tế đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia của lực lượng Cảnh sát Việt Nam” phân tích một số khó khăn và thách thức lực lượng Cảnh sát đang phải đối diện, qua đó đưa ra một số giải pháp như: hoàn thiện khuôn khổ pháp lý; tăng cường năng lực đội ngũ thi hành pháp luật và tăng cường công tác phối hợp quốc tế đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia liên quan đến Việt Nam. Phần kết luận khẳng định mục tiêu nghiên cứu đã đạt được. Tài liệu tham khảo gồm có danh mục tài liệu tham khảo tiếng Việt, tiếng Anh và trích dẫn từ các trang thông tin điện tử chính thức của các tổ chức quốc tế và cơ quan ngôn luận của Việt Nam. 10 CHƢƠNG I: TỘI PHẠM XUYÊN QUỐC GIA VÀ SỰ TẤT YẾU CỦA HỢP TÁC QUỐC TẾ 1.1 Khái quát chung về tội phạm xuyên quốc gia Như chúng ta đã biết, tội phạm là một hiện tượng xã hội mang tính chất hình sự - pháp lý, có nguồn gốc và nguyên nhân từ xã hội. Mặt khác, tội phạm là một phạm trù lịch sử, nó gắn liền với Nhà nước và giai cấp. Khái niệm tội phạm cũng luôn vận động và biến đổi cùng với những vận động của xã hội. Nghiên cứu hành vi tội phạm là nghiên cứu những hành vi mang tính cá biệt, phản xã hội của con người. Người ta có thể tiếp cận vấn đề tội phạm từ nhiều góc độ khác nhau của các ngành khoa học khác nhau. Bộ luật hình sự nước CHXHCN Việt Nam năm 1999 quy định những nhóm hành vi nguy hiểm cho xã hội sau đây là tội phạm: xâm phạm an ninh quốc gia; xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm của con người; xâm phạm quyền tự do, dân chủ của công dân; xâm phạm quyền sở hữu; xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình; xâm phạm trật tự quản lí kinh tế; tội phạm về ma tuý; tội phạm về môi trường; xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng; xâm phạm trật tự quản lý hành chính; tội phạm về chức vụ; xâm phạm các hoạt động tư pháp; tội xâm phạm nghĩa vụ, trách nhiệm của quân nhân; tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh. Chủ thể của tội phạm là bất kỳ cá nhân nào có năng lực chịu trách nhiệm hình sự. Trong phạm vi bài viết này, tác giả đề cập đến vấn đề tội phạm từ góc độ phạm vi hoạt động vượt qua biên giới quốc gia và mang tính quốc tế. Tội phạm xuất hiện từ rất sớm cùng với sự hình thành Nhà nước và giai cấp, và cũng từ rất sớm, để điều chỉnh hành vi của con người thực hiện theo ý chí của giai cấp thống trị xã hội, người ta đã ban hành ra các quy tắc ứng xử, cao hơn là các bộ luật mà qua đó những người vi phạm trở thành tội phạm, bị 11 xét xử và có nghĩa vụ thi hành hình phạt tương xứng. Tuy nhiên, các quy định để điều chỉnh những hành vi của con người nói chung và của các tội phạm nói riêng còn mang tính đơn giản, thiếu nhất quán giữa các quốc gia, các vùng lãnh thổ do vậy việc áp dụng hình phạt cũng có nhiều điểm khác biệt, thậm chí tồn tại hiện tượng xung đột giữa các hệ thống pháp luật khác nhau. 1.1.1 Khái niệm Quá trình hình thành khái niệm tội phạm xuyên quốc gia gắn liền với việc con người nhận thức đầy đủ hơn về thế giới, gắn liền với giao thương buôn bán giữa các quốc gia ngày càng trở nên thuận tiện hơn bao giờ hết, hay nói một cách đầy đủ tội phạm xuyên quốc gia là sản phẩm của quá trình toàn cầu hóa, khi sự gắn kết giữa các quốc gia ngày càng mật thiết và khi tội phạm chính nó cũng mang tính toàn cầu. Từ những năm 1990 và đặc biệt trong một thập kỷ gần đây, thuật ngữ tội phạm quốc tế, tội phạm xuyên quốc gia được nhắc đến khá thường xuyên trên các phương tiện thông tin đại chúng và trong cộng đồng, nhưng trên thế giới, cụm từ “tội phạm quốc tế; tội phạm xuyên quốc gia” đã xuất hiện ngay từ Chiến tranh thế giới lần thứ nhất. Năm 1974, Cơ quan chống tội phạm của Liên Hợp quốc[18;2] đã đưa ra khái niệm tội phạm xuyên quốc gia thông qua việc liệt kê danh sách của 5 hoạt động phạm tội như sau: (1) tội phạm có tổ chức, tham nhũng; (2) tội phạm liên quan đến các tác phẩm nghệ thuật và văn hóa; (3) tội phạm liên quan đến sản xuất rượu và buôn bán ma túy trái phép; (4) tội phạm hình sự nguy hiểm; (5) tội phạm liên quan đến nhập cư bất hợp pháp. Năm 1995, Liên Hợp quốc tiếp tục đưa ra khái niệm về tội phạm xuyên quốc gia: “các tội phạm mà hoạt động điều tra, phòng chống có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến ít nhất một quốc gia khác” [18;3]. Danh mục các 12 loại tội phạm xuyên quốc gia cũng mở rộng lên 18 mục, gồm cả các hoạt động như buôn bán nội tạng người, tội phạm môi trường, lừa đảo kinh tế … Trong một báo cáo gần đây của Viện tư pháp Quốc gia Hoa Kỳ, các chuyên gia nghiên cứu và đã đưa ra nhận định sự gia tăng của tội phạm xuyên quốc gia một cách trực tiếp hay gián tiếp do những nhân tố như: - Toàn cầu hóa kinh tế - Sự gia tăng về số lượng người nhập cư và sự kiểm soát thiếu hiệu quả đối với vấn đề nhập cư bất hợp pháp - Sự phát triển của khoa học công nghệ, đặc biệt là CNTT Các nhân tố trên đây không phải là những nhân tốt tạo nên tội phạm xuyên quốc gia mà là những nhân tố tạo điều kiện thuận lợi cho tội phạm xuyên quốc gia phát triển gia tăng về số lượng cũng như tính chất và mức độ nguy hiểm của tội phạm. Ví dụ: Công nghệ thông tin và mạng internet là thành quả khoa học vĩ đại của loài người, thậm chí được coi là kỳ quan nhân tạo của nhân loại trong thế kỷ XX. Tuy nhiên, tội phạm máy tính đã lợi dụng tiến bộ này để phạm tội như ăn cắp thông tin, dữ liệu, tài khoản ngân hàng, khủng bố mạng máy tính ... Tính xuyên quốc gia thể hiện ở chỗ, tội phạm có thể ngồi ở một quốc gia, phát động máy tính tại một quốc gia khác để tấn công khủng bố hoặc ăn cắp thông tin tại những hệ thống máy tính ở đâu đó cách nửa vòng trái đất để rồi chuyển tiền, thông tin ... đến nhiều quốc gia khác nhau nhằm phân tán và cản trợ quá trình điều tra của cơ quan chức năng. Cho dù tiếp cận với bất cứ khái niệm nào thì chúng ta cũng thấy rõ, tội phạm xuyên quốc gia là tội phạm có ảnh hưởng đến ít nhất từ hai quốc gia trở lên. Đặc tính chung của loại tội phạm mới mà đến nay vẫn chưa có một định nghĩa thống nhất này chính là tính xuyên quốc gia của tội phạm. Tội phạm theo quan niệm truyền thống được xem đối tượng điều chỉnh của hệ thống 13 pháp luật quốc gia, đặc biệt là luật hình sự. Nhưng tội phạm xuyên quốc gia không chỉ đe dọa lợi ích, an ninh của một quốc gia đơn lẻ mà còn là mối đe dọa đối với lợi ích và an ninh của nhiều quốc gia cũng như của cả cộng đồng quốc tế. Hiện nay, đa số các cơ quan thi hành pháp luật của các quốc gia và các tổ chức quốc tế chấp nhận khái niệm tội phạm xuyên quốc gia do Andre Bossard - tiến sỹ luật học, cựu Tổng thư ký tổ chức INTERPOL (giai đoạn 1978-1985) - tác giả của cuốn “Tội phạm xuyên quốc gia và luật hình sự” do Văn phòng Tư pháp hình sự quốc tế phát hành năm 1990 đưa ra như sau: “Tội phạm xuyên quốc gia là tội phạm có phạm vi ảnh hưởng quốc tế và được thực hiện xuyên biên giới của ít nhất một quốc gia trước, trong hoặc sau khi xảy ra tội phạm”[16;3] Cụm từ ¨xuyên quốc gia¨ mô tả tội phạm không chỉ có tính quốc tế nghĩa là xuyên biên giới của các quốc gia mà là các tội phạm mà bản thân thuộc tính xuyên biên giới quốc gia là yếu tổ tiên quyết để cấu thành tội phạm xuyên quốc gia. Tội phạm xuyên quốc gia cũng bao hàm ý nghĩa tội phạm xảy ra ở quốc gia này nhưng hậu quả gây ra có thể sẽ rất nghiêm trọng đối với quốc gia khác. Các tội phạm xuyên quốc gia chủ yếu bao gồm: tội phạm khủng bố; tội phạm buôn bán người; buôn lậu ma túy; vũ khí; nội tạng người; tội phạm máy tính … 1.1.2 Phạm vi điều chỉnh Tội phạm xuyên quốc gia được nghiên cứu từ rất nhiều góc độ khác nhau, căn cứ theo các tiêu chí về tính chất, đặc điểm của tội phạm xuyên quốc gia, có thể tìm hiểu về tội phạm xuyên quốc gia theo các hình thức tội phạm cụ thể như: - Tội phạm ma túy xuyên quốc gia, - Tội phạm buôn người xuyên quốc gia, 14 - Tội phạm khủng bố xuyên quốc gia. - Tội phạm máy tính xuyên quốc gia… Việc nghiên cứu về các hình thức tội phạm xuyên quốc gia căn cứ theo tính chất và đặc điểm của tội phạm sẽ giúp chúng ta thấy rõ được bản chất, xu thế, các yếu tố khách quan và chủ quan tác động lên việc hình thành và phát triển của tội phạm, đồng thời giúp đề xuất được các giải pháp đặc thù và hữu hiệu trong đấu tranh chống các loại tội phạm xuyên quốc gia đó. Căn cứ vào quy mô hoạt động, phạm vi ảnh hưởng, tính chất và mức độ nghiêm trọng của tội phạm xuyên quốc gia, chúng ta có thể chia thành hai loại chính: - Tội phạm xuyên quốc gia đơn lẻ: Tội phạm xuyên quốc gia đơn lẻ thường mang tính đơn giản do một hoặc một số cá nhân thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật hoặc tội phạm truy nã bỏ trốn. Hoạt động tội phạm thuộc nhóm này mang tính tự phát cá nhân, đơn giản, không có phạm vi ảnh hưởng lớn, phạm các tội hình sự xuyên quốc gia hoặc tội phạm truy nã quốc tế.., khả năng gây nguy hiểm cho xã hội ở mức độ thấp - Tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia: Tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia được coi là nguy cơ đặc biệt nghiêm trọng đe dọa trật tự an toàn xã hội của các quốc gia và cả cộng đồng quốc tế. Đây là hình thức tội phạm có tổ chức, thậm chí có tổ chức rất cao và khoa học. Những tổ chức tội phạm này hoạt động có mục tiêu, mục đích rõ ràng, ít mang tính tự phát, khả năng gây nguy hiểm ở mức độ cao. Hoạt động phạm tội của nhóm này yêu cầu phải có sự liên kết, tổ chức chặt chẽ như các tổ chức khủng bố, buôn người, buôn lậu vũ khí, ma túy, xâm phạm quyền tác giả, sản xuất hàng giả ... Để thực hiện hành vi phạm tội, tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia chủ yếu sử dụng các biện pháp hối lộ, mua chuộc, đe dọa, dùng vũ lực … là tác nhân gây nên tham nhũng, rối loạn an ninh và trật tự an toàn xã hội, thậm chí lũng đoạn cả những 15 cơ quan quyền lực của Chính phủ. Để hợp pháp hóa số lợi nhuận khổng lồ thu được do tiến hành các hoạt động phi pháp, tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia tìm mọi biện pháp để rửa tiền, tài trợ cho các hoạt động khủng bố… Các chuyên gia đầu ngành của Viện nghiên cứu pháp luật quốc gia Ural - Êkatêrinbua - Liên bang Nga đã đưa ra nhận định năm 2000 tại Hội thảo về các vấn đề quốc tế của thế kỷ XXI: “Các tổ chức tội phạm xuyên quốc gia đang ngày càng có uy lực và mang tính toàn cầu. Các phương pháp phòng ngừa và các nguồn lực của bất cứ quốc gia đơn lẻ nào sẽ không đủ để làm suy yếu các tổ chức này¨[22;119]. “Thế giới ngầm” được nói đến như là những mối liên hệ chằng chịt, đan xen giữa các tổ chức tội phạm ngày càng mật thiết bao gồm cả khủng bố và các loại tội phạm khác như rửa tiền, buôn người, buôn bán ma túy, vũ khí … Theo ước tính của Cục điều tra liên bang Mỹ năm 2003, lợi nhuận mà bọn tội phạm xuyên quốc gia thu được hàng năm dao động từ 3000 đến 4000 tỷ đô la Mỹ. Bản chất của tội phạm là xuyên quốc gia, nhưng trước hết, nó đi ngược lại luật pháp của quốc gia. Các tổ chức tội phạm xuyên quốc gia làm suy yếu, kiệt quệ nền kinh tế và hệ thống tài chính của quốc gia cũng như quốc tế và làm sói mòn nền dân chủ. Các mạng lưới tội phạm lũng đoạn chính phủ, lũng đoạn các cơ quan thi hành pháp luật, thao túng hệ thống pháp luật lỏng lẻo, mở rộng các hoạt động phi pháp như buôn lậu ma túy vũ khí, mang lại lợi nhuận khổng lồ. Bằng những hoạt động phi pháp, các tổ chức tội phạm xuyên quốc gia đe dọa hòa bình và ổn định của các quốc gia trên toàn thế giới. Phương tiện chính để các băng nhóm tội phạm lớn sử dụng để phạm tội và lũng đoạn các cơ quan hành pháp là hối lộ, đút lót, bạo lực và khủng bố nhằm đạt được mục đích của chúng. 16