Tài liệu Luận văn thạc sĩ xây dựng tổ chức biết học hỏi tại trường trung học cơ sở phù lỗ - sóc sơn - hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC VƯƠNG BÍCH NGỌC XÂY DỰNG TỔ CHỨC BIẾT HỌC HỎI TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ PHÙ LỖ - SÓC SƠN - HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 60 14 01 14 Người hướng dẫn khoa học: TS.Nguyễn Vũ Bích Hiền HÀ NỘI – 2014 LỜI CẢM ƠN Với lòng biết ơn sâu sắc và tình cảm chân thành, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo, các thầy giáo, cô giáo Trường Đại học Giáo dục đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo đã tham gia giảng dạy, hướng dẫn giúp đỡ lớp Cao học Quản lý giáo dục QH-2012-S Khoá 12 Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội. Lời cảm ơn đặc biệt xin được gửi tới TS.Nguyễn Vũ Bích Hiền P.Trưởng khoa Quản lý giáo dục - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, người thầy đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ, động viên để tác giả hoàn thành luận văn này. Tác giả xin trân trọng cảm ơn thầy Hiệu trưởng, cán bộ giáo viên, nhân viên và các em học sinh trường THCS Phù Lỗ, huyện Sóc Sơn, thành phố Hà Nội, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã quan tâm giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi, cung cấp thông tin, tư liệu, động viên, chia sẻ để tác giả học tập và hoàn thành luận văn. Mặc dù đã có nhiều cố gắng song luận văn không tránh khỏi thiếu sót, tác giả kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của Hội đồng khoa học, quý thầy, cô và các bạn đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 28 tháng 11 năm 2014 Tác giả Vương Bích Ngọc i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Cụm từ viết tắt 1. CB Cán bộ 2. CNTT Công nghệ thông tin 3. GD - ĐT Giáo dục và Đào tạo 4. GV Giáo viên 5. GVG Giáo viên giỏi 6. HS Học sinh 7. HSG Học sinh giỏi 8. HT Hiệu trưởng 9. TB Trung bình 10. TCBHH Tổ chức biết học hỏi 11. THCS Trung học cơ sở 12. THPT Trung học phổ thông 13. TP Thành phố 14. VHNT Văn hóa nhà trường 15. QL Quản lý ii MỤC LỤC Lời cảm ơn ...................................................................................................... i Danh mục các chữ viết tắt .............................................................................. ii Danh mục các bảng ...................................................................................... vi Danh mục các hình vẽ, biểu đồ .................................................................... vii MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG TỔ CHỨC BIẾT HỌC HỎI Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ.......................................... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................................... 6 1.1.1 Những nghiên cứu ngoài nước ............................................................... 7 1.1.2. Những nghiên cứu trong nước ............................................................ 10 1.2. Tổ chức biết học hỏi ............................................................................ 11 1.2.1. Khái niệm tổ chức .............................................................................. 11 1.2.2. Đặc điểm của tổ chức nhà trường Trung học cơ sở ............................. 13 1.2.3 Khái niệm Tổ chức biết học hỏi ........................................................... 18 1.2.4. Đặc điểm của một Tổ chức biết học hỏi .............................................. 20 1.3. Xây dựng trường Trung học cơ sở thành Tổ chức biết học hỏi......... 23 1.3.1. Tầm quan trọng của việc xây dựng Tổ chức biết học hỏi .................... 23 1.3.2. Vai trò của Hiệu trưởng trường Trung học cơ sở trong việc xây dựng tổ chức biết học hỏi .................................................................... 24 1.3.3. Nội dung cơ bản của các thành tố trong một Tổ chức biết học hỏi ...... 26 1.4. Những yếu tố tác động tới việc xây dựng Tổ chức biết học hỏi trong trường Trung học cơ sở ........................................................... 31 1.4.1. Những yếu tố chủ quan ....................................................................... 31 1.4.2. Những yếu tố khách quan. .................................................................. 31 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................ 32 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG XÂY DỰNG TỔ CHỨC TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ PHÙ LỖ - SÓC SƠN - HÀ NỘI ....... 33 iii 2.1. Khái quát về trường THCS Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội .................... 33 2.2. Giới thiệu chung về nghiên cứu khảo sát ........................................... 34 2.2.1. Mục đích nghiên cứu .......................................................................... 34 2.2.2. Nội dung nghiên cứu .......................................................................... 35 2.2.3. Phương pháp khảo sát ......................................................................... 35 2.3 Thực trạng xây dựng Tổ chức tại Trường Trung học cơ sở Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội ........................................................................ 36 2.3.1 Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vấn đề xây dựng Tổ chức biết học hỏi ................................................................................. 36 2.3.2. Dấu hiệu của Tổ chức biết học hỏi ở Trường Trung học cơ sở Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội......................................................................... 38 2.3.3. Tác động của Hiệu trưởng tới công tác xây dựng tổ chức nhà trường ..... 43 2.4. Đánh giá chung về công tác xây dựng tổ chức tại Trường Trung học cơ sở Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội................................................. 58 2.4.1. Những điểm mạnh chính (S) ............................................................... 58 2.4.2. Những điểm yếu chính (W) ................................................................ 59 2.4.3. Những cơ hội chính (O) ..................................................................... 61 2.4.4. Những thách thức chính (T) ................................................................ 61 Tiểu kết chương 2 ........................................................................................ 62 CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP XÂY DỰNG TỔ CHỨC BIẾT HỌC HỎI TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ PHÙ LỖ - SÓC SƠN - HÀ NỘI TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY ............................................................ 63 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp xây dựng tổ chức biết học hỏi ..... 63 3.1.1. Xuất phát từ những quy luật của giáo dục ........................................... 63 3.1.2. Xuất phát từ mục tiêu quản lý giáo dục phổ thông .............................. 63 3.1.3. Phù hợp với thực tiễn, mang tính kế thừa và có tính khả thi cao ......... 64 3.2. Các biện pháp xây dựng Tổ chức biết học hỏi tại Trường Trung học cơ sở Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội................................................. 64 iv 3.2.1. Nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên về tầm quan trọng của việc xây dựng Tổ chức biết học hỏi trong nhà trường .... 64 3.2.2. Phát huy năng lực của mọi thành viên trong tổ chức ........................... 66 3.2.3. Trao quyền cho các thành viên trong mọi hoạt động và truyền thông công khai................................................................................... 68 3.2.4. Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trong nhà trường ................ 70 3.2.5. Xây dựng chiến lược phát lộ ............................................................... 72 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ............................................................ 73 3.4. Kết quả khảo nghiệm về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ............................................................................................ 74 Tiểu kết chương 3 ........................................................................................ 79 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 80 1. Kết luận: Đề tài đã giải quyết các nhiệm vụ đề ra, bao gồm: .................... 80 2. Khuyến nghị ............................................................................................. 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 82 PHỤ LỤC.................................................................................................... 86 v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Kết quả xếp loại đạo đức của học sinh từ năm 2011 - 2012 .......... 33 Bảng 2.2: Kết quả học tập của học sinh trong 3 năm học qua ....................... 34 Bảng 2.3: Sự cần thiết phải xây dựng Tổ chức biết học hỏi trong nhà trường ... 36 Bảng 2.4: Dấu hiệu của Tổ chức biết học hỏi ở Trường THCS Phù Lỗ ........ 38 Bảng 2.5: Đánh giá vai trò của lãnh đạo nhà trường ..................................... 44 Bảng 2.6: Các bước xây dựng tổ chức của lãnh đạo nhà trường ................... 47 Bảng 2.7: Mức độ thường xuyên lãnh đạo nhà trường thực hiện các bước xây dựng tổ chức .......................................................................... 51 Bảng 2.8: Bảng so sánh về sự cần thiết phải thực hiện với mức độ thường xuyên thực hiện các bước xây dựng tổ chức 1 .................. 55 Bảng 2.9: Bảng so sánh về sự cần thiết phải thực hiện với mức độ thường xuyên thực hiện các bước xây dựng tổ chức 2 .................. 57 Bảng 3.1: Kết quả đánh giá mức độ cần thiết của các biện pháp ................... 75 Bảng 3.2: Kết quả đánh giá mức độ khả thi của các biện pháp ..................... 76 vi DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ Hình 1.1: Sơ đồ tổ chức trường THCS công lập ........................................... 13 Hình 1.2: Mạng tương tác của các thành tố trong một tổ chức biết học hỏi ...... 26 Biểu đồ 2.1: Sự cần thiết của việc xây dựng nhà trường thành TCBHH ....... 37 Biểu đồ 2.2: Dấu hiệu của Tổ chức biết học hỏi ở Trường THCS Phù Lỗ .... 43 Biểu đồ 2.3: Điểm TB chung vai trò của lãnh đạo nhà trường ...................... 46 Biểu đổ 2.4: Mức độ cần thiết phải thực hiện các bước xây dựng tổ chức của lãnh đạo nhà trường ........................................................... 50 Biểu đồ 2.5: Mức độ thường xuyên lãnh đạo nhà trường thực hiện các bước xây dựng tổ chức ............................................................. 54 Biểu đồ 2.6: Biểu đồ so sánh yếu tố 1, 2, 12 ................................................. 56 Biểu đồ 2.7: Biểu đồ so sánh các yếu tố 5, 6, 7, 8, 10 ................................... 58 vii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thế kỉ XXI là thế kỉ của hội nhập, khoa học và công nghệ, trong bối cảnh cạnh tranh diễn ra trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội và trên phạm vi toàn cầu, “tất cả các tổ chức thuộc mọi loại hình đều phải học tập không chỉ để tồn tại mà còn để phát triển mạnh mẽ” (Michael Pearn, 1994) [28]. Trong khi nhu cầu học tập suốt đời trở nên phổ biến đối với tất cả mọi người thì ở nhà trường nhu cầu về một tổ chức học tập nhằm giúp giáo viên phát triển nghề nghiệp và giúp học sinh học tập đang trở nên cần thiết. Và người ta cho rằng, văn hóa nhà trường trước hết phải là văn hóa của một tổ chức học tập và phục vụ mục đích học tập suốt đời cho học sinh và giáo viên. Việc thiết kế, điều khiển quá trình hình thành, phát triển nhà trường, hướng xây dựng tổ chức nhà trường thành một tổ chức học tập, tổ chức biết học hỏi là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của nhà trường. Theo Mohd Izham Mohd Hamzad, Fuziah Mat Yakop, Norazad Mohd Nordin và Saemah Rahman, [30] thì “Trong thời đại toàn cầu hóa, một tổ chức nên trở nên linh hoạt, phản ứng và khả năng thích nghi thay đổi để đảm bảo sự tồn tại của nó. Thế kỷ thứ XXI là thế kỷ đề cao hơn tầm quan trọng của khả năng mỗi cá nhân và tổ chức tham gia học tập liên tục và do đó họ có thể đối phó với những thay đổi nhanh chóng xung quanh họ. Toàn cầu hóa, sự thay đổi công nghệ và không chắc chắn được xác định là yếu tố thách thức mà một tổ chức có thể phải đối phó và sự thành công của tổ chức được đo bằng năng lực để trở thành hoặc duy trì tổ chức học tập mạnh mẽ mà trong đó việc học tập của mỗi cá nhân là bền vững.” Trong xã hội tri thức hiện nay, các công ty hay tổ chức muốn phát triển và đứng vững trong môi trường cạnh tranh đầy biến động thì chúng ta cần phải xây dựng các tổ chức trở thành tổ chức biết học hỏi trong một xã hội học tập. Điều này đòi hỏi mọi nhân viên trong tổ chức phải biết học tập suốt đời. 1 Học tập suốt đời bao gồm tất cả các hoạt động học tập được diễn ra một cách liên tục và kế thừa với mục đích nâng cao kiến thức, kỹ năng và năng lực của mọi nhân viên thuộc tổ chức. “Tổ chức biết học hỏi” đã được rất nhiều các tác giả nước ngoài cũng như các tác giả trong nước nghiên cứu. Tuy nhiên, việc nghiên cứu về công tác xây dựng TCBHH trong nhà trường THCS ở Việt Nam thì vẫn chưa được đề cập đến nhiều. Tác giả cho rằng đây là một hướng đi quan trọng cần được khai thác trong thực tiễn của các nhà trường THCS ở Việt Nam. Vì vậy, tác giả mong muốn nghiên cứu vấn đề này với hy vọng đề tài: “Xây dựng Tổ chức biết học hỏi tại Trường Trung học cơ sở Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội” sẽ góp phần tạo dựng một mô hình quản lý xây dựng trường THCS thành một TCBHH, cùng với toàn ngành thực hiện tốt Nghị quyết Đại hội đại biểu Toàn quốc lần thứ XI: “Đổi mới căn bản và toàn diện Giáo dục & Đào tạo theo nhu cầu phát triển của xã hội”. Để thuận lợi cho việc nghiên cứu, luận văn giới hạn về đối tượng và phạm vi nghiên cứu ở trường THCS Phù Lỗ, một trường ở huyện ngoại thành Hà Nội. Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và đánh giá thực trạng xây dựng tổ chức hiện nay ở trường THCS Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội, đề tài đề xuất các biện pháp xây dựng Tổ chức biết học hỏi trong nhà trường góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. 2. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và đánh giá thực trạng xây dựng Tổ chức biết học hỏi hiện nay ở trường THCS Phù Lỗ - Sóc Sơn Hà Nội, đề tài đề xuất các biện pháp xây dựng Tổ chức biết học hỏi trong nhà trường góp phần nâng cao chất lượng giáo dục 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về xây dựng tổ chức biết học hỏi trong nhà trường THCS 2 - Khảo sát đặc điểm tổ chức (dấu hiệu của tổ chức biết học hỏi) và thực trạng con đường, cách thức xây dựng tổ chức ở trường THCS Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội - Đề xuất các biện pháp xây dựng tổ chức biết học hỏi tại trường THCS Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội - Khảo nghiệm tính cấp thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Trường Trung học cơ sở như một thiết chế tổ chức 4.2. Đối tượng nghiên cứu Xây dựng Tổ chức biết học hỏi tại Trường Trung học cơ sở Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội. 5. Câu hỏi nghiên cứu - Tại sao nhà trường chúng ta lại cần phải là một Tổ chức biết học hỏi và dấu hiệu nào để nhận biết một Tổ chức biết học hỏi? - Thực tế trường THCS Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà nội đã có những tiền đề gì để có thể xây dựng một Tổ chức biết học hỏi? - Làm thế nào để xây dựng thành công Tổ chức biết học hỏi tại trường THCS Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội? - Sẽ có những thay đổi, kết quả gì nếu Trường THCS Phù Lỗ trở thành Tổ chức biết học hỏi? 6. Giả thuyết khoa học Trong những năm gần đây, trường THCS Phù Lỗ luôn chú trọng xây dựng nhà trường thành trường THCS trọng điểm, chất lượng cao của huyện Sóc Sơn và thành phố Hà Nội, song công tác này vẫn còn nhiều khó khăn do nhiều nguyên nhân, trong đó có việc xây dựng tổ chức. Việc trường THCS Phù Lỗ thực hiện được các biện pháp phù hợp và đồng bộ xây dựng Tổ chức biết học hỏi sẽ là tiền đề góp phần đưa nhà trường trở thành trường THCS trọng điểm, chất lượng cao trên địa bàn huyện Sóc Sơn và thành phố Hà Nội. 3 7. Phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu sử dụng số liệu thông kê trong ba năm học 2011 - 2012, 2012 - 2013, 2013 - 2014. - Các đối tượng khảo sát: 68 cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên trường THCS Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội. 8. Phương pháp nghiên cứu 8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Đề tài sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, trích dẫn và khái quát hóa các vấn đề có liên quan đến Tổ chức biết học hỏi. Tác giả phân loại và hệ thống hóa lý thuyết thông qua việc đọc, tra cứu các tài liệu, công trình khoa học, sách, báo có liên quan đến đề tài. 8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 8.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Tác giả luận văn khảo sát các đối tượng: CBQL, GV, NV để thu thập thông tin về thực trạng tổ chức của nhà trường. 8.2.2. Phương pháp phỏng vấn Thực hiện đối với lãnh đạo nhà trường, GV, NV. 8.2.3. Phương pháp quan sát Phương pháp quan sát, nghiên cứu hồ sơ, tổng kết kinh nghiệm nhằm thu thập những thông tin cần thiết phục vụ cho luận văn. 8.3. Nhóm các phương pháp xử lý thông tin Tác giả sử dụng phương pháp thống kê toán học trong xử lý số liệu khảo sát thực tiễn và tổng hợp ý kiến đánh giá về các đề xuất của luận văn. 9. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 9.1. Ý nghĩa lý luận Xây dựng thành công Tổ chức biết học hỏi tại trường THCS sẽ giúp ích cho các nhà quản lý tổ chức nhà trường liên tục phát triển và thích nghi tốt. 9.2. Ý nghĩa thực tiễn Tác giả hy vọng các biện pháp được đề xuất trong luận văn sẽ là tài liệu tốt cho các nhà quản lý trường THCS. Mọi thành viên trong nhà trường đều 4 làm chủ việc học tập của mình và đều có cơ hội để học tập. Hoạt động của mỗi cán bộ giáo viên hay học sinh đều được kết nối và thống nhất với các hoạt động của nhà trường; các ý tưởng mới, sự sáng tạo của mỗi thành viên luôn được khuyến khích và nuôi dưỡng. 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về xây dựng Tổ chức biết học hỏi ở trường Trung học cơ sở Chương 2: Thực trạng xây dựng tổ chức tại trường THCS Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội Chương 3: Biện pháp xây dựng Tổ chức biết học hỏi tại Trường THCS Phù Lỗ - Sóc Sơn - Hà Nội trong giai đoạn hiện nay 5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG TỔ CHỨC BIẾT HỌC HỎI Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Thế kỉ XXI với những bước phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ hiện đại đã tạo ra những thay đổi mạnh mẽ đến toàn thế giới. Quốc tế hóa, toàn cầu hóa trở thành xu thế chung đối với tất cả các nước. Các quốc gia muốn phát triển nền kinh tế - xã hội của mình thì không thể đứng ngoài xu thế hội nhập và toàn cầu hóa. Việt Nam cũng nằm trong xu thế này khi ra nhập AFTA và WTO. Toàn cầu hóa là quá trình các quốc gia, các nhóm người, các cá nhân trên toàn cầu thông qua hệ thống thông tin điện tử, các phương tiện giao thông hiện đại... tương tác với nhau trong các hoạt động của đời sống xã hội và cá nhân, từ đó tạo ra những sự liên kết, giao lưu, hợp tác giữa các quốc gia, các nhóm người, các cá nhân thuộc các nền văn hóa, nền kinh tế, xã hội khác nhau. Dưới góc độ quản lí có thể hiểu, toàn cầu hóa là quá trình hình thành hệ thống các quan hệ liên kết giữa các tổ chức trong nhiều lĩnh vực và trên phạm vi toàn cầu. Hội nhập về mặt bản chất là sự thay đổi để hòa vào những xu thế phát triển chung, quy luật chung. Sự thay đổi ở đây có tính bắt buộc để một quốc gia, một nền kinh tế, một tổ chức được thừa nhận là một bộ phận của một tổng thể lớn hơn. Hội nhập thường được đề cập nhiều trong lĩnh vực kinh tế. Trong đó, hội nhập kinh tế là sự gắn kết nền kinh tế nước ta với nền kinh tế khu vực và nền kinh tế thế giới theo luật chơi chung. Sự thay đổi của bối cảnh xã hội đã tác động trực tiếp đến giáo dục. Giáo dục để chuẩn bị cho con người sống trong thế kỉ XXI diễn ra trên quy mô toàn cầu. Điều này tạo nên những thay đổi sâu sắc trong giáo dục từ quan niệm, triết lí, giá trị giáo dục đến phát triển hệ thống, xây dựng mục tiêu, nội 6 dung, phương pháp giáo dục. Giáo dục cần phải góp phần quan trọng vào hình thành hệ thống giá trị và thang giá trị thích hợp, bồi dưỡng phẩm chất nhân cách mới, năng lực mới cho con người. Nền giáo dục của mỗi quốc gia có trách nhiệm chuẩn bị để cho các công dân quốc gia mình sống với các công dân khác trên toàn cầu. Trong bối cảnh kinh tế - xã hội nói trên, nhà trường đòi hỏi phải có những sự thay đổi đề phù hợp với xu thế chung của thời đại. Toàn cầu và hội nhập đặt ra những yêu cầu mới trong việc xây dựng tổ chức nhà trường. Một mặt phải phân định rạch ròi quyền hạn, trách nhiệm thứ bậc trong quản lý, mặt khác phải làm thế nào để liên kết theo chiều ngang, hợp tác, chia sẻ, xoá đi ranh giới giữa các tổ nhóm, bộ phận, hạn chế hành động vì lợi ích nhóm và lợi ích cá nhân. Nhà trường trong bối cảnh hiện nay phải là một “Tổ chức biết học hỏi” (TCBHH), phục vụ mục đích học tập suốt đời cho HS và GV. TCBHH là một tổ chức khuyến khích và tạo những điều kiện thuận lợi để mỗi cá nhân tự học tập phát triển bản thân, đồng thời các thành viên trong tổ chức học tập lẫn nhau để cùng phát triển. Trong TCBHH, toàn bộ các thành viên tham gia vào việc xác định các giá trị và nguyên tắc của tổ chức, làm việc cùng nhau một cách có trách nhiệm để tạo ra sự thay đổi trong tổ chức. Theo Peter Senge, [38] “TCBHH là những tổ chức mà ở nơi đó con người liên tục mở rộng khả năng của họ để tạo ra các kết quả mà họ thực sự mong muốn, nơi mà những mô hình mới, mở rộng được nuôi dưỡng, nơi mà khát vọng tập thể được quan tâm và là nơi mà mọi người đang liên tục học tập để cùng hướng đến mục đích chung” Vấn đề xây dựng Tổ chức biết học hỏi nói chung đã có nhiều tác giả nổi tiếng trên thế giới, trong nước đề cập đến và khẳng định đó là yếu tố đòn bẩy đối với sự phát triển của các tổ chức. 1.1.1 Những nghiên cứu ngoài nước Nhà nghiên cứu Moya K.Mason đã chỉ ra rằng tổ chức biết học hỏi không chỉ đơn giản là “xu hướng thời trang” quản lý hoặc phong trào, mà thực chất là 7 mọi thành viên làm việc trong tổ chức biết học hỏi được cung cấp một môi trường làm việc khuyến khích sự sáng tạo và hiểu rằng giải pháp cho các vấn đề liên quan đến công việc đã có sẵn trong mỗi người chúng ta. Tất cả những gì chúng ta phải làm là “gõ” vào cơ sở tri thức, cho chúng ta “khả năng tư duy phê phán và sáng tạo, khả năng truyền đạt ý tưởng và khái niệm, và khả năng hợp tác với những người khác trong quá trình nghiên cứu và hành động” [31]. Nhân viên không còn phải là “người chơi bị động” trong các chương trình; họ tìm hiểu để thể hiện ý tưởng và thử thách chính mình để đóng góp vào một môi trường làm việc được cải thiện bằng cách tham gia một sự thay đổi mô hình từ triết lý nơi làm việc truyền thống đến một nơi mà hệ thống phân cấp được chia nhỏ và tiềm năng con người được báo trước. TCBHH nuôi dưỡng một môi trường trong đó mọi người có thể “tạo ra các kết quả mà họ thực sự mong muốn”, và nơi họ có thể học hỏi để tìm hiểu nhau cho việc cải thiện hệ thống [31]. Quan niệm của Peter Senge (2006), [38] được sử dụng khá rộng rãi khi nói về TCBHH: là tổ chức khi tất cả mọi người liên tục phát triển năng lực của mình để đạt được kết quả công việc mà họ mong muốn, nơi mà các tư duy mới được ủng hộ và nuôi dưỡng và các thành viên học tập cùng nhau. Theo ông, một TCBHH đòi hỏi phải có: Tư duy hệ thống: kết nối mọi người với nhau vào trong một cơ cấu lí thuyết và thực hành chung của tổ chức. Có mối quan hệ chặt chẽ giữa cá nhân và tổ chức học tập: tổ chức học tập tạo môi trường cho cá nhân học tập, cá nhân học tập tạo thành tổ chức học tập, các kiến thức mới được áp dụng; Cá nhân học tập và làm chủ việc học tập của mình: tất cả mọi người đều có khả năng học tập và những người có năng lực cao thường có khả năng làm chủ việc học tập của mình một cách liên tục; Tập thể cùng xây dựng và chia sẻ viễn cảnh; Các cá nhân tư duy cùng nhau; Có các mô hình tinh thần hỗ trợ việc học tập từ phía lãnh đạo và cộng đồng; Một tổ chức học tập sẽ diễn ra quá trình học tập nếu tổ chức đó thấy việc học tập là có giá trị, liên tục và các thành viên chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm với nhau 8 và đặc biệt mỗi cá nhân đều có cơ hội để học tập; Cung cấp cơ hội học tập suốt đời cho tất cả các cá nhân; Thông qua việc học tập và dựa trên tri thức để đạt được các mục đích đề ra; Kết nối và thống nhất hoạt động của từng cá nhân với hoạt động của tổ chức; Đưa ra các quy định giúp các cá nhân dễ dàng chia sẻ tri thức; Hỗ trợ và tiếp nhiên liệu cho các ý tưởng sáng tạo, đổi mới; Học tập trong nhóm; Sự tương tác liên tục với môi trường. Theo ông thì: “TCBHH là một tập thể liên tục tăng cường kiến thức và khả năng để sáng tạo ra những gì họ muốn sáng tạo. Muốn vậy thì các cơ quan phải thay đổi cấu trúc quản lý và tổ chức đào tạo nhằm thích ứng với yêu cầu của nền kinh tế tri thức và quá trình toàn cầu hóa. Trong tổ chức biết học hỏi mọi người phải liên tục mở rộng khả năng để sáng tạo ra những gì mà họ thật sự muốn, nơi mà các suy nghĩ và ý tưởng mới được nuôi dưỡng, nơi mà các mong muốn của tập thể được tự do phát triển và nơi mà mọi người liên tục học hỏi và học cách học tập chung với nhau”. (Peter Senge (2006), [38]) Theo Pedler, Burgoyne và Boydell thì cho rằng: “Một tổ chức biết học hỏi là một tổ chức mà nó làm thông hoạt việc học tập của tất cả các thành viên và tự nó luôn chuyển hóa liên tục” [32]. Gerald C.Ubben, Larry W.Hugies, Cynthia J.Norris (2011), [20] thì cho rằng “Nhà trường như một TCBHH có tính chất hoạt động của một bộ não. Nhà trường kiểu loại này luôn tìm kiếm vấn đề, tư duy và tìm cách cải tiến. Kiến thức có vai trò to lớn và được chia sẻ giữa các thành viên của nhà trường, gia đình HS và cộng đồng”. Theo các tác giả này, TCBHH của nhà trường chỉ có thể phát triển trên nền tảng văn hóa của nhà trường, văn hóa chia sẻ và làm việc nhóm, có sự cộng tác và tinh thần trách nhiệm, tổ chức và thời gian linh hoạt. Tất cả các GV chia sẻ các thông tin, các hiểu biết về chương trình, phương pháp dạy học, tư liệu dạy học và các vấn đề của HS. Gerald C.Ubben, Larry W.Hugies, Cynthia J.Norris (2011), đã chỉ ra năm tính chất thể hiện một nhà trường có môi trường học tập tốt: 9 - Các hoạt động của nhà trường diễn ra trong bầu không khí tập thể. - Việc học tập diễn ra trong một môi trường có trật tự. - Môi trường có trật tự là môi trường người học tự quản và tự giác. - Đội ngũ tự quản. - Các nguyên tắc chỉ dẫn hành vi đơn giản, rõ ràng và phổ biến. [20] Môi trường học tập phải bắt đầu từ lớp học và lớp học phải là môi trường tích cực cho việc học tập (hợp tác, khuyến khích GV và HS tương tác tích cực lẫn nhau). Môi trường học tập trong lớp tốt thể hiện ở các đặc điểm: - GV đặt ra các mong đợi cao và rõ ràng với HS. - GV tôn trọng HS. - GV giao tiếp trung thực, hiểu biết và có sự cảm thông với HS. - Có các khuyến khích tích cực đối với HS. - Đặt ra các chuẩn mực hành vi cho HS. - Nhà trường phải an toàn, có bầu không khí hợp tác. Tóm lại, một tổ chức hay một nhà trường như một TCBHH là nơi mà các cá nhân đều làm chủ việc học tập của mình và có cơ hội để học tập, các kiến thức được chia sẻ, hoạt động của mỗi GV hay HS đều được kết nối và thống nhất với các hoạt động của nhà trường; các ý tưởng mới được khuyến khích và sự sáng tạo được nuôi dưỡng. Tổ chức nhà trường liên tục phát triển và thích nghi tốt với môi trường. 1.1.2. Những nghiên cứu trong nước Tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc cho rằng “Trong lý luận quản lý và tổ chức hiện đại, TCBHH được quan niệm là một triết lý, một thái độ, một cách tiếp cận mới đối với thực tiễn xây dựng và quản lý tổ chức.” [9] Theo tác giả Nguyễn Thị Minh Nguyệt, “TCBHH là xu thế tất yếu của các tổ chức hiện đại, khuyến khích việc học tập của các cá nhân cũng như mọi cấp độ trong tổ chức nhằm phát huy trí thông minh tập thể tạo ra sự thay đổi liên tục và mở rộng khả năng phát triển của tổ chức để tăng sức cạnh tranh và thích nghi với những thay đổi liên tục” [10] 10 Lý thuyết TCBHH còn được vận dụng vào quản lý sinh viên do tác giả Nguyễn Thị Hoàng Anh viết, có quan điểm như sau: “Sự đồng thuận của nhà trường được bảo đảm bởi việc tạo ra “vốn tổ chức” qua thiết chế “Tổ chức biết học hỏi”. [1] Sự quản lý cần làm cho tổ chức này tổng hợp hài hòa được sáu thành tố: - Người lãnh đạo thủ trưởng nhà trường gương mẫu. - Các cán bộ quản lý, cố vấn học tập trong nhà trường đều hiểu được quyền hạn nhiệm vụ của mình theo sứ mệnh của nhà trường và được giúp đỡ để thực hiện quyền tự chủ trong tổ chức đào tạo. - Các cán bộ quản lý, cố vấn học tập trong nhà trường xây dựng được mối liên hệ theo chiều ngang một cách hợp lý tạo nên sức mạnh tổng hợp của hệ thống. - Xây dựng hệ thống thông tin quản lý sinh viên của nhà trường có tính minh bạch, hiệu lực. - Nhà trường xác định được sứ mệnh, tầm nhìn và chiến lược hành động trong mối tương thích với phát triển kinh tế - xã hội của cộng đồng. - Nhà trường xây dựng được một hệ giá trị tạo nên “văn hoá” đặc trưng của nhà trường phù hợp với hệ giá trị tiên tiến của thời đại, đất nước, cộng đồng tác động vào nhà trường.” Tất cả những công trình nghiên cứu của các tác giả đi trước đã làm phong phú kho tàng lý luận của khoa học quản lý và đều có giá trị rất lớn trong việc giúp cho công trình nghiên cứu này xây dựng khung lý thuyết về xây dựng tổ chức biết học hỏi trong nhà trường THCS ở nước ta hiện nay. 1.2. Tổ chức biết học hỏi 1.2.1. Khái niệm tổ chức Tổ chức là một hệ thống những hoạt động hay nỗ lực của hai hay nhiều người được kết hợp với nhau một cách có ý thức. Như vậy theo lý thuyết quản 11 trị công, để hình thành tổ chức phải có từ hai người trở lên (điều kiện về chủ thể) và các hoạt động của họ được kết hợp với nhau một cách có ý thức. Quản trị công nhấn mạnh đến hai yếu tố là chủ thể và nguyên tắc hoạt động của tổ chức (sự kết hợp có ý thức của các chủ thể) khi nhận thức về khái niệm tổ chức. Nếu nhất thiết phải đưa ra một định nghĩa về tổ chức thì theo tác giả Tạ Ngọc Hải [7], đó là tập hợp của con người trong xã hội có phạm vi, chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền, cơ cấu xác định; được hình thành và hoạt động theo những nguyên tắc nhất định phù hợp với quy định pháp luật nhằm gắn kết con người với nhau bởi những mục đích xác định và hành động để đạt đến mục tiêu chung. Một khi mục tiêu, các chiến lược và kế hoạch của tổ chức đã được xác định, nhà quản lý cần phải xây dựng một cấu trúc tổ chức hiệu quả nhằm hỗ trợ cho việc đạt được mục tiêu. Chức năng tổ chức đứng ở vị trí thứ hai trong tiến trình quản lý, nhưng nó có ý nghĩa quyết định đến hiệu quả của tổ chức [7]. Theo từ điển tiếng Việt của Viện ngôn ngữ thì tổ chức có các nghĩa sau đây [12]: Là một chỉnh thể, có một cấu tạo, một cấu trúc và những chức năng nhất định; Làm những gì cần thiết đế tiến hành một hoạt động nào đó nhằm có được một hiệu quả lớn nhất; Làm công tác tổ chức cán bộ. Từ tổ chức nói lên một quan điểm rất tổng quát “đó là cái đem lại bản chất thích nghi với sự sống”. Theo Harold Koontz, Cyril Odonnell và Heinz Weihrich thì công tác tổ chức là “việc nhóm gộp các hoạt động cần thiết để đạt được các mục tiêu, là việc giao phó mỗi nhóm cho một người quản lý với quyền hạn cần thiết để giám sát nó, và là việc tạo điều kiện cho sự liên kết ngang và dọc trong cơ cấu của doanh nghiệp” [21]. Tổ chức không phải là những tập hợp tách rời, riêng rẽ, tự nó theo đuổi một mục đích chung mà tổ chức phải là những yếu tố của hệ thống nhất định, xuất hiện và tồn tại như là sản phẩm của một hệ thống, vận hành như sự thực 12