Tài liệu Luận văn thạc sĩ thú y vai trò của salmonella trong hội chứng tiêu chảy ở chó nuôi tại thành phố buôn ma thuột và biện pháp phòng trị

i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY NGUYÊN VÕ QUỐC CƯỜNG VAI TRÒ CỦA SALMONELLA TRONG HỘI CHỨNG TIÊU CHẢY Ở CHÓ NUÔI TẠI THÀNH PHỐ BUÔN MA THUỘT VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SỸ THÚ Y BUÔN MA THUỘT – 2010 ii BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY NGUYÊN VÕ QUỐC CƯỜNG VAI TRÒ CỦA SALMONELLA TRONG HỘI CHỨNG TIÊU CHẢY Ở CHÓ NUÔI TẠI THÀNH PHỐ BUÔN MA THUỘT VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ Chuyên ngành: Mã số: Thú y 60 62 50 LUẬN VĂN THẠC SỸ NÔNG NGHIỆP HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. PHÙNG QUỐC CHƯỚNG BUÔN MA THUỘT – 2010 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực. Mọi trích dẫn ñều ñược chỉ rõ nguồn gốc. Các số liệu và kết quả của nghiên cứu này chưa ñược ai công bố và sử dụng ñể bảo vệ bất kỳ học vị nào. Ký tên Võ Quốc Cường ii LỜI CÁM ƠN Tôi vô cùng biết ơn và tỏ lòng kính trọng sâu sắc ñến PGS. TS. Phùng Quốc Chướng - người thầy ñã tận tình, chu ñáo hướng dẫn và giúp ñỡ tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn ñối với sự ñộng viên, giúp ñỡ nhiệt tình của: - Lãnh ñạo và cán bộ, công nhân viên chức Cơ quan Thú y vùng V. - Quý thầy, cô giáo Khoa Chăn nuôi Thú y, Trường Đại học Tây Nguyên. Xin chân thành cám ơn tất cả bạn bè, ñồng nghiệp và người thân ñã giúp ñỡ và ñộng viên tôi vượt qua khó khăn ñể hoàn thành nghiên cứu này. Buôn Ma Thuột, tháng 10 năm 2010. Tác giả Võ Quốc Cường iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................ ii MỤC LỤC .................................................................................................... iii CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN .............................................. vii DANH MỤC CÁC BẢNG .......................................................................... viii DANH MỤC CÁC BIỂU .............................................................................. xi MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI ......................................................................... 2
Ý NGHĨA KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI ...................................................... 2 Chương 1- TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................. 3 1.1. Những nguyên nhân gây tiêu chảy ở chó ............................................. 3 1.1.1. Điều kiện ngoại cảnh ...................................................................... 3 1.1.2. Chế ñộ chăm sóc nuôi dưỡng .......................................................... 3 1.1.3. Do Stress......................................................................................... 4 1.1.4. Nguyên nhân do ký sinh trùng ........................................................ 4 1.1.5. Do nấm mốc.................................................................................... 4 1.1.6. Nguyên nhân do virus ..................................................................... 5 1.1.7. Nguyên nhân do vi khuẩn ............................................................... 5 1.2. Vi khuẩn Salmonella............................................................................ 8 1.2.1. Hình thái ......................................................................................... 8 1.2.1. Đặc tính sinh vật học....................................................................... 9 1.2.3. Cấu trúc kháng nguyên ................................................................. 10 1.2.4. Yếu tố gây bệnh ............................................................................ 12 1.3. Đặc ñiểm dịch tễ học của Salmonella............................................... 22 1.4. Cách sinh bệnh của Salmonella.......................................................... 23 1.5. Miễn dịch chống Salmonella.............................................................. 24 Chương 2- ĐỐI TƯỢNG-NỘI DUNG-PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 25 2.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 25 2.2. Nội dung nghiên cứu.......................................................................... 26 iv 2.2.1. Điều tra tình hình hội chứng tiêu chảy ở ñàn chó nuôi trên ñịa bàn thành phố Buôn Ma Thuột ...................................................................... 26 2.2.2. Tỷ lệ nhiễm Salmonella ở ñàn chó nuôi trên ñịa bàn thành phố Buôn Ma Thuột ............................................................................................. 26 2.2.3. Tỷ lệ nhiễm Salmonella ở chó khoẻ mạnh và chó mắc hội chứng tiêu chảy nuôi trên ñịa bàn thành phố Buôn Ma Thuột. ....................... 26 2.2.4. Xác ñịnh một số ñặc tính sinh hoá của các chủng Salmonella phân lập ñược ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột ............................... 26 2.2.5. Xác ñịnh các serotype vi khuẩn Salmonella phân lập ñược ........... 26 2.2.6. Kiểm tra ñộc lực của vi khuẩn Salmonella phân lập ñược ............. 26 2.2.7. Xác ñịnh một số yếu tố gây bệnh của các chủng vi khuẩn Salmonella phân lập ñược ............................................................................. 26 2.2.8. Kiểm tra sự mẫn cảm với một số thuốc kháng sinh và hóa dược của vi khuẩn Salmonella phân lập ñược......................................................... 26 2.2.9. Điều trị thử nghiệm và ñề xuất một số phác ñồ ñiều trị hội chứng tiêu chảy ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột............................ 26 2.3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 26 2.3.1. Phương pháp chọn mẫu, lấy mẫu .................................................. 26 2.3.2. Điều tra hội chứng tiêu chảy ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột ............................................................................................................ 27 2.3.3. Phương pháp phân lập, giám ñịnh vi khuẩn................................... 28 2.3.4. Xác ñịnh ñộc lực vi khuẩn............................................................. 28 2.3.5. Xác ñịnh khả năng sản sinh ñộc tố ñường ruột (enterotoxin) ......... 28 2.3.6. Xác ñịnh khả năng xâm nhập ........................................................ 29 2.3.7. Kiểm tra tính mẫn cảm của Salmonella phân lập ñược với một số thuốc kháng sinh và hoá dược ................................................................... 29 2.3.8. Xác ñịnh serotype vi khuẩn Salmonella ........................................ 31 2.3.9. Thực nghiệm ñiều trị hội chứng tiêu chảy ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột bằng thuốc kháng sinh .................................................. 31 2.4. Xử lý các số liệu ................................................................................ 31 v Chương 3 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .......................... 32 3.1. Điều tra tình hình hội chứng tiêu chảy ở ñàn chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột ............................................................................................. 32 3.1.1. Điều tra tình hình hội chứng tiêu chảy ở chó theo lứa tuổi ............ 32 3.1.2. Điều tra tình hình hội chứng tiêu chảy ở chó theo giống ............... 35 3.2. Tỷ lệ nhiễm Salmonella ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột.......... 37 3.3. Tỷ lệ nhiễm Salmonella ở chó khoẻ mạnh và chó mắc hội chứng tiêu chảy ........................................................................................................ 40 3.3.1. Tỷ lệ nhiễm Salmonella ở chó khoẻ mạnh và chó mắc hội chứng tiêu chảy theo lứa tuổi......................................................................... 40 3.3.2. Tỷ lệ nhiễm Salmonella ở chó khoẻ mạnh và chó mắc hội chứng tiêu chảy theo giống............................................................................ 43 3.4. Kết quả xác ñịnh một số ñặc tính sinh hoá của các chủng Salmonella phân lập ñược ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột ............. 46 3.5. Kết quả xác ñịnh serotype của các chủng Salmonella phân lập ñược ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột ...................................................... 50 3.6. Kiểm tra ñộc lực của vi khuẩn Salmonella phân lập ñược ................... 54 3.7. Kiểm tra một số yếu tố gây bệnh của các chủng Salmonella phân lập ñược. ....................................................................................................... 56 3.7.1. Kiểm tra khả năng sản sinh ñộc tố ñường ruột (enterotoxin) ......... 56 3.7.2. Kiểm tra khả năng xâm nhập của các chủng Salmonella ............... 60 3.8. Tính mẫn cảm của các chủng Salmonella với thuốc kháng sinh và hoá dược........................................................................................................ 62 3.9. Kết quả ñiều trị thực nghiệm hội chứng tiêu chảy ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột ............................................................................. 68 Chương 4 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .......................................................... 72 4.1. Kết luận .............................................................................................. 72 4.2. Đề nghị ............................................................................................... 73 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 74 vi CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN CHO: Chinese Hamster Ovary cell Cs.: Cộng sự E.coli: Escherichia coli ETEC: Enterotoxigenic E.coli Hly: Heamolysin I: Intermediate sensitive (Mẫn cảm trung bình) I.M: Intramuscular (Tiêm bắp) I.V: Intravennous (Tiêm tĩnh mạch) kDa: kilo Dalton KIA: Kligler Iron Agar LPS: Lipopolysaccharis LT: Heat Lable Toxin (Độc tố không chịu nhiệt) MR: Methyl Rouge PBS: Phosphate Buffered Saline (Dung dịch rửa hồng cầu) PCR: Polymerase Chain Reaction R: Resistance (Kháng) S: Sensitive (Mẫn cảm) S.C: Subcutaneous (Tiêm dưới da) TB: Trung bình ST: Heat stable Toxin (Độc tố chịu nhiệt) XLD: Xyloze Lysine Desoxycholate Agar vii DANH MỤC BẢNG TT Tên bảng 2.1 Đường kính vòng vô khuẩn chuẩn của các loại kháng sinh……… 3.1 Kết quả ñiều tra tình hình hội chứng tiêu chảy ở chó theo lứa Trang 30 tuổi …………………………………………………………………… 32 3.2 Kết quả ñiều tra tình hình hội chứng tiêu chảy ở chó theo giống 35 3.3 Tỷ lệ nhiễm Salmonella theo lứa tuổi ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột ……………………………………………………… 3.4 Tỷ lệ nhiễm Salmonella ở chó khoẻ mạnh và mắc hội chứng tiêu chảy theo lứa tuổi …………………………………………………….. 3.5 41 Tỷ lệ nhiễm Salmonella ở chó khoẻ mạnh và bị tiêu chảy theo giống …………………………………………………………………… 3.6 37 44 Kết quả kiểm tra ñặc tính sinh vật hoá học của vi khuẩn Salmonella phân lập ñược …………………………………………... 47 3.7 Kết quả xác ñịnh serotype các chủng Salmonella 50 3.8 Kết quả xác ñịnh ñộc lực các chủng Salmonella ………………… 54 3.9 Kết quả kiểm tra khả năng sản sinh ñộc tố ñường ruột ………… 57 3.10 Kết quả xác ñịnh khả năng xâm nhập của Salmonella ………….. 61 3.11 Kết quả kiểm tra tính mẫn cảm của các chủng Salmonella phân lập từ phân chó mắc hội chứng tiêu chảy …………………………. 3.12 63 Kết quả ñiều trị hội chứng tiêu chảy ở chó nuôi trên ñịa bàn thành phố Buôn Ma Thuột …………………………………………... 69 viii DANH MỤC BIỂU TT Tên biểu ñồ 3.1 Tình hình hội chứng tiêu chảy ở chó theo lứa tuổi……………….. 33 3.2 Tình hình hội chứng tiêu chảy ở các giống chó…………………… 36 3.3 Tỷ lệ nhiễm Salmonella ở chó theo lứa tuổi……………………….. 38 3.4 Tỷ lệ nhiễm Salmonella ở chó khoẻ mạnh và bị tiêu chảy theo Trang lứa tuổi………………………………………………………………… 3.5 41 Tỷ lệ nhiễm Salmonella ở chó khoẻ mạnh và bị tiêu chảy theo giống…………………………………………………………………….. 44 DANH MỤC HÌNH MINH HOẠ TT Tên hình 1.1 Vi khuẩn Salmonella hình que thẳng, bắt màu hồng (quan sát dưới ñược dưới vật kính 100x) ……………………………………… 9 1.2 Lông và fimbriae của vi khuẩn Salmonella ………………………. 9 3.1 Hình thái khuẩn lạc vi khuẩn Salmonella trên các môi trường phân lập chuyên biệt …………………………………………………. 3.2 46 Đặc tính sinh hoá vi khuẩn Salmonella ñược kiểm tra trên các môi trường KIA, Mantoz, Ure ……………………………………… 47 3.3 Hệ thống ñịnh danh vi khuẩn Vitek-2 ……………………………… 51 3.4 Kiểm tra ñộc lực các chủng Salmonella trên chuột nhắt trắng ... 55 3.5 Kiểm tra khả năng sản sinh ñộc tố ñường ruột bằng phương pháp phân ñoạn ruột lợn ……………………………………………. 57 3.6 Kiểm tra khả năng xâm nhập của các chủng Salmonella ………. 61 3.7 Kháng sinh ñồ của các chủng Salmonella ………………………... 65 1 MỞ ĐẦU Đặt vấn ñề Chó là loài vật ñược con người nuôi và thuần hóa sớm nhất; loài vật này ñược nhân dân ta nuôi vào khoảng 3000 – 4000 năm trước công nguyên với mục ñích ñể giữ nhà, ñi săn và làm thực phẩm.. Đất nước phát triển, ñiều kiện sống ngày càng ñược cải thiện, mức sống người dân ngày một tăng cao, ñã tạo tiền ñề cho phong trào nuôi ñộng vật kiểng phổ biến ở nhiều gia ñình, trong ñó chó là con vật ñã ñược chọn nuôi nhiều nhất. Chó là loài vật thông minh, trung thành và là người bạn thân thiết của con người, có thể nói chó ñã trở thành một thành viên ñặc biệt trong gia ñình. Chính những ñặc ñiểm này mà chó ñược nuôi ngày càng nhiều cả về số lượng và chủng loại; song việc chăm sóc nuôi dưỡng loài vật này ñang gặp phải khó khăn do bệnh tật xuất hiện ngày càng phức tạp và ñã thực sự trở thành nỗi lo cho nhiều người nuôi chúng. Việt Nam nói chung, tỉnh Dak Lak nói riêng có khí hậu nóng ẩm; khi ñiều kiện chăn nuôi kém vệ sinh sẽ tạo cơ hội cho hệ sinh vật và ký sinh trùng phát triển gây ra bệnh, ñặc biệt là bệnh trên ñường tiêu hóa. Theo Nguyễn Như Pho (1995)[26], trong thực tế bệnh trên hệ thống tiêu hóa chiếm tỷ lệ cao hơn hẳn so với các bệnh trên hệ thống khác ở chó và gây thiệt hại nghiêm trọng. Một trong số những bệnh phổ biến và gây nhiều thiệt hại cho chăn nuôi chó là viêm ruột tiêu chảy. Bệnh xảy ra trên chó ở mọi lứa tuổi, tỷ lệ mắc và tỷ lệ chết khá cao; Salmonella ñược coi là một trong những nhân tố quan trọng gây viêm ruột tiêu chảy ở chó (David Mc. Clugage và cs, 2005)[47]. Theo tổ chức Y tế thế giới, ñến nay ñã phân lập ñược trên 3.000 chủng Salmonella khác nhau; trong ñó có khoảng 3 - 4% số chúng có khả năng gây bệnh cho người và ñộng vật. Mỗi năm, trên toàn thế giới có khoảng 20 triệu người bị ngộ ñộc thức ăn và khoảng 200.000 người tử vong do vi khuẩn Salmonella. 2 Các ñàn gia súc bị nhiễm Salmonella không những gây thiệt hại kinh tế cho người chăn nuôi mà chúng còn là nguồn tàng trữ mầm bệnh chủ yếu ñối với con người (Selbitz H-J và cs., 1995)[69]. Từ những năm 1990, ñã có một số tác giả tiến hành nghiên cứu về Salmonella và hội chứng tiêu chảy do chúng gây ra trên các loài nuôi tại Dak Lak; nhưng chưa có nghiên cứu nào về loài vi khuẩn này trong hội chứng tiêu chảy chó; một loài vật nuôi sống gần gũi với con người. Để tiếp tục khẳng ñịnh vai trò của Salmonella, bằng các nghiên cứu ñộc lực và các yếu tố gây bệnh của các chủng Salmonella phân lập ñược ở chó; từ ñó có luận cứ về khoa học và ñưa ra biện pháp phòng - trị bệnh có hiệu quả, góp phần giảm thiểu dịch bệnh, phát triển ñàn chó nuôi tại ñịa phương, chống ô nhiễm môi trường và bảo vệ sức khỏe cộng ñồng. Xuất phát từ thực tế trên, trong phạm vi và ñiều kiện cho phép, chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñề tài: “Vai trò của Salmonella trong hội chứng tiêu chảy ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột và biện pháp phòng trị”
Mục tiêu của ñề tài Xác ñịnh vai trò của vi khuẩn Salmonella trong hội chứng tiêu chảy ở chó nuôi tại thành phố Buôn Ma Thuột; trên cơ sở ñó ñề xuất biện pháp phòng trị hợp lý.
Ý nghĩa khoa học của ñề tài Salmonella là một loại vi khuẩn sống hoại sinh trong ñường tiêu hoá của người và ñộng vật, Salmonellosis là bệnh truyền lây giữa người và gia súc. Việc nghiên cứu Salmonella và các yếu tố gây bệnh của chúng, xác ñịnh ñược những chủng có khả năng gây bệnh ở chó, ñể có cơ sở khoa học và từ ñó ñưa ra các biện pháp phòng chống bệnh do Salmonella gây ra, với mục ñích phát triển ñàn chó nuôi, chống ô nhiễm môi trường, bảo vệ sức khoẻ cho con người. 3 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Những nguyên nhân gây tiêu chảy ở chó Tiêu chảy là biểu hiện lâm sàng của quá trình bệnh lý ở ñường tiêu hoá. Tuỳ theo ñặc ñiểm, tính chất, diễn biến, tuỳ theo ñộ tuổi gia súc, tuỳ theo yếu tố ñược coi là nguyên nhân chính hoặc kế phát mà hội chứng tiêu chảy ở từng loài gia súc ñược gọi bằng nhiều tên khác nhau; hội chứng tiêu chảy có liên quan ñến rất nhiều yếu tố; trong ñó có yếu tố ñược coi là nguyên nhân nguyên phát, có yếu tố ñược coi là nguyên nhân thứ phát. Việc phân loại ñể xác ñịnh ñược nguyên nhân gây tiêu chảy là một vấn ñề phức tạp, nó ñã và ñang ñược các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu ñể ñề ra biện pháp phòng trị thích hợp. Đến nay, các nhà khoa học ñã thống nhất rằng việc phân loại nguyên nhân gây hội chứng tiêu chảy chỉ có ý nghĩa tương ñối; ñiều quan trọng là phải tìm ra ñược yếu tố nào là chính, yếu tố nào là phụ; yếu tố nào xuất hiện trước, yếu tố nào xuất hiện sau, ñể từ ñó xây dựng ñược phác ñồ ñiều trị có hiệu quả. Hội chứng tiêu chảy ở chó thường do các nguyên nhân chủ yếu sau: 1.1.1. Điều kiện ngoại cảnh Điều kiện khí hậu thay ñổi ñột ngột: quá nóng, quá lạnh, mưa gió, ẩm ướt… kết hợp với chuồng trại không hợp vệ sinh. Niconxki V.V (1986)[37], Hồ Văn Nam và cs. (1997)[22]; cho biết: khi gia súc bị lạnh ẩm ướt kéo dài sẽ làm giảm phản ứng miễn dịch, giảm tác dụng thực bào do ñó gia súc dễ bị vi khuẩn sẵn có trong ñường ruột có cơ hội bội nhiễm, tăng cường ñộc lực gây bệnh. 1.1.2. Chế ñộ chăm sóc nuôi dưỡng: Thức ăn có chất lượng kém, ôi thiu, khó tiêu hoá... là nguyên nhân gây tiêu chảy ở gia súc. Thức ăn thiếu các chất khoáng, Vitamin cần thiết cho cơ thể gia súc, ñồng thời phương thức cho ăn không phù hợp sẽ làm giảm sức ñề kháng của cơ thể gia súc và tạo cơ hội cho các vi khuẩn gây ra hội chứng tiêu chảy (Laval. V, 1997 [36]). 4 1.1.3. Do Stress Trong ñời sống hàng ngày có các tác nhân ngoại cảnh tác ñộng, gia súc cũng xuất hiện tiêu chảy hàng loạt, mà trước ñó không hề có dấu hiệu này. Có nhiều tác giả cho ñó là hậu quả tất yếu của Stress. Hệ thống tiêu hoá (dạ dày và ruột) mẫn cảm ñặc biệt với Stress (Phạm Khắc Hiếu, 1998 [13]). Stress gây nên hiện tượng chán ăn, nôn mửa, tăng nhu ñộng ruột, có khi tiêu chảy, ñau bụng. 1.1.4. Nguyên nhân do ký sinh trùng Theo Phạm Văn Khuê, Phan Lục (1996)[17] các loại ký sinh trùng ñường ruột gây tổn thương niêm mạc ruột cũng là một nguyên nhân dẫn ñến tiêu chảy. + Các loài kí sinh trùng thường gặp ở chó: sán dây gồm có Teania kydatiggena, Teania fisiformis, Dipilidium canium…; các loài giun ñũa Toxocara canis… Đặc biệt là giun móc Ancylostoma canium có những móc nhọn bằng kitin cắm vào ruột non phần tá tràng, không tràng ñể hút máu gây tổn thương, làm xuất huyết ruột tạo ñiều kiện cho các vi sinh vật xâm nhập gây viêm ruột tiêu chảy. + Các ñơn bào kí sinh như: Amip Entaoeba hystotitica gây bệnh lị, trùng roi Giardia intestinalis. 1.1.5. Do nấm mốc Độc tố nấm mốc rất ña dạng và phong phú, nhưng chúng ñều là sản phẩm của sự chuyển hoá thứ cấp trong quá trình phát triển của một loài, mỗi chủng nấm mốc nhất ñịnh (Butler E., Crisan E.V. 1977 [44]) Bản chất của ñộc tố nấm mốc là polypeptide, các hợp chất quinol, các hợp chất có nhân piron. Trong các loại ñộc tố nấm mốc thì Aflatoxin là loại ñộc tố ñược quan tâm nhiều nhất hiện nay. Nấm mốc và ñộc tố do chúng sản sinh ra ñã gây thiệt hại ñáng kể cho chăn nuôi và ảnh hưởng ñến sức khoẻ của con người, những ñộc tố nấm mốc có hại cho con người và gia súc là Aflatoxin, Ochratoxin, Sterigmato cystin 5 gây ñộc và gây ung thư gan, nhóm gây ñộc ñường tiêu hoá là các ñộc tố Trichothecens, T2toxin Diacetocyscirpenol, Nivalenol. Độc tố nấm mốc với hàm lượng cao có thể gây chết hàng loạt gia súc, với biểu hiện là nhiễm ñộc ñường tiêu hoá, gây tiêu chảy dữ dội, mà thường người ta không nghĩ ñến nguyên nhân này, nên mọi phác ñồ ñiều trị bằng kháng sinh ñều không hiệu quả. Ngoài việc gây tiêu chảy cho gia súc, ñộc tố nấm mốc còn gây ñộc trực tiếp cho người từ thực phẩm bị nhiễm nấm mốc hoặc gián tiếp từ ñộc tố tồn dư trong thực phẩm (Biro H., 1985 [41]). 1.1.6. Nguyên nhân do virus Theo Trần Thanh Phong (1996)[27] gây tiêu chảy ở chó thường gặp ở các bệnh do virus là: - Bệnh Carré do virus Carré thuộc họ Paramyxoviridae, giống Morbilivirus. Bệnh xảy ra chủ yếu ở chó từ 2 ñến 4 tháng tuổi, ñặc biệt nhiều nhất ở chó 3 ñến 4 tháng tuổi. - Bệnh viêm ruột ở chó do Coronavirus Hai loại virus này gây tiêu chảy cấp tính, phân nhiều nước, chó sốt cao nhanh chết. - Bệnh Parvo do virus thuộc họ Parvoviridae, giống Parvovirus; bệnh gây chết nhiều ở chó non; chó lớn tỷ lệ chết thấp nhưng là nguồn trữ virus gây bệnh với ñặc trưng của bệnh là sốt nhẹ kéo dài, tiêu chảy có máu hồng và cả máu tươi. 1.1.7. Nguyên nhân do vi khuẩn Một trong số những bệnh phổ biến và gây nhiều thiệt hại cho chăn nuôi chó là viêm ruột tiêu chảy do vi khuẩn; Bệnh xảy ra ở mọi lứa tuổi, tỷ lệ mắc và tỷ lệ chết khá cao (David Mc. Clugage, D.V.A.,C.V.A. 2005)[47]. Trong lĩnh vực vi sinh vật, có nhiều nguyên nhân dẫn ñến tiêu chảy, tuy nhiên bất cứ nguyên nhân nào dẫn ñến tiêu chảy, tác nhân phổ biến nhất vẫn là vi khuẩn, hoặc với vai trò kế phát, hoặc nguyên phát (Nguyễn Bá Hiên, 2001)[11]. Ở 6 ñiều kiện bình thường có thể phát hiện Salmonella trong ñường ruột của nhiều loài gia súc, gia cầm; khi sức ñề kháng của ñộng vật bị giảm sút, vi khuẩn xâm nhập vào nội tạng và gây bệnh (Nguyễn Như Thanh và cs., 1997)[31]. Trong ñường ruột của ñộng vật có rất nhiều vi khuẩn, chúng ñược gọi là “vi khuẩn chí ñường ruột”. Chúng tồn tại ở một trạng thái cân bằng với nhau và với cơ thể vật chủ. Do một nguyên nhân nào ñó dẫn ñến trạng thái cân bằng của khu hệ vi sinh vật bị phá vỡ, tất cả hoặc chỉ có một loại nào ñó sản sinh lên quá nhiều, gây hiện tượng loạn khuẩn (Vũ Văn Ngũ và cs., 1979)[24]. Loạn khuẩn là nguyên nhân chủ yếu dẫn ñến bệnh ở ñường tiêu hoá, ñặc biệt là gây tiêu chảy. Bệnh viêm ruột tiêu chảy ở chó diễn ra theo 2 quá trình, ñầu tiên là rối loạn tiêu hoá, sau ñó là quá trình nhiễm trùng. Giai ñoạn ñầu, thường do các yếu tố bất lợi như gặp lạnh ñột ngột, phẩm chất thức ăn kém, các stress có hại: nóng, lạnh, ẩm… làm cơ năng tiêu hoá ở ñường ruột bị rối loạn, thức ăn không ñược tiêu hoá sẽ lên men, phân giải các chất hữu cơ sinh ra chất ñộc như Indol, Scatol, H2S… Các sản phẩm ñộc này làm cho pH trong ñường ruột thay ñổi gây trở ngại về tiêu hoá và hấp thu trong ñường ruột (Hồ Văn Nam và cs., 1997)[22], Sử An Ninh, (1993)[23], Đào Trọng Đạt và cs, (1996)[8], Phạm Khắc Hiếu, (1998)[14]. Những chất ñộc này tác ñộng lên niêm mạc ruột gây xung huyết, tăng nhu ñộng ruột gây tiêu chảy (Vũ Triệu An, 1978)[1]. Giai ñoạn tiếp theo, trong ñiều kiện rối loạn tiêu hoá, những vi khuẩn trong ñường ruột gặp ñiều kiện thuận lợi, sinh sôi nảy nở. Chúng phát triển nhanh về số lượng làm phá vỡ trạng thái cân bằng của khu hệ vi sinh vật ñường ruột, các vi khuẩn có lợi giảm ñi, thay vào ñó là vi khuẩn có hại. Các vi khuẩn này sẽ tăng cường ñộc lực, sản sinh ñộc tố tác ñộng vào niêm mạc ruột gây tình trạng bệnh lý trầm trọng thêm. Cho ñến nay, các nhà khoa học ở nhiều nước ñã xác nhận các vi khuẩn 7 sau ñây có thể gây viêm ruột tiêu chảy cho chó (theo Manager, Janos mocsy dẫn theo Đào Trọng Đạt (1997)[7]. - Nhóm vi khuẩn E.coli: Đây là nhóm vi khuẩn rất phong phú sống hoại sinh ở khu vực ruột già trong ñường tiêu hoá của chó và tất cả những ñộng vật máu nóng. Trong ñó, nhiều chủng gây dung huyết và gây bệnh ñường tiêu hoá. Bệnh ở chó thường do những E.coli có kháng nguyên O và K chiếm ưu thế. Các chủng E.coli sản sinh ñộc tố Shiga-toxin, loại ñộc tố này thường phân lập ñược ở lợn mắc bệnh phù ñầu (Beutin, 1999 - trích dẫn theo David Mc. Clugage, D.V.A.,C.V.A. 2005)[47]. - Nhóm vi khuẩn Shigella: Gây bệnh kiết lị ở người, có 6 chủng chủ yếu Shigella dysenteria, Shigella flexneri, Shigella boydii, Shigella sonnei…, mỗi nhóm lại chia ra nhiều subtype. Shigella tiết ra nội ñộc tố làm tăng sự phân tiết của dịch ruột, kết hợp với sự xâm nhập và làm tổn thương tế bào biểu mô gây hoại tử ruột, xuất huyết ruột. - Nhóm tụ cầu và nhóm liên cầu khuẩn: Hai nhóm vi khuẩn này gây bệnh cho hầu hết các cơ quan nội tạng của ñộng vật máu nóng, trong ñó có chó, mèo. Chó bị viêm ruột cấp, người ta ñã xác nhận vai trò gây bệnh của Staphylococus aureus và Streptococus fealis, Streptococus pyogenes. - Nhóm vi khuẩn yếm khí: Một số chủng vi khuẩn yếm khí như: Clostridium perfringens, Clostridium necrophorus cũng gây viêm ruột rất nặng cho chó, nhất là chó nhỏ. - Nhóm vi khuẩn thương hàn: Theo Galton và cs. (1952)[51], ở chó ñã tìm thấy các chủng Salmonella enteritidis; S. paratyphy A, B; S. typhimuriusm. Nhóm vi khuẩn này có nhiều serotype khác nhau. Chúng là tác nhân gây bệnh cho hầu hết các 8 loài ñộng vật có vú kể cả con người. Chó có thể nhiễm khuẩn do uống phải nước bẩn hoặc thức ăn bị nhiễm vi khuẩn (thức ăn sống không qua chế biến). Bệnh viêm ruột tiêu chảy là bệnh phổ biến ở chó nghiệp vụ và chó cảnh, bệnh xảy ra quanh năm nhưng thường thấy nhiều vào mùa hè và mùa thu khi thời tiết ẩm nóng và mưa ẩm ướt. Qua theo dõi dịch bệnh của chó khu vực Hà Nội, thấy khoảng 80% số chó bị chết là do mắc bệnh dạ dày và ruột cấp tính. Chó non dưới 6 tháng tuổi khi mắc bệnh sẽ chết với tỷ lệ rất cao (60-70%). Khi chó ăn uống phải thức ăn và nước uống nhiễm khuẩn, vi khuẩn sẽ phát triển trong niêm mạc ñường tiêu hoá gây ra bệnh viêm dạ dày và ruột cấp. Bệnh lây nhiễm trực tiếp từ chó bệnh sang chó khoẻ qua ñường tiêu hoá. Chó khoẻ ăn uống phải vi khuẩn gây bệnh từ thức ăn và phân của chó ốm thải ra sẽ mắc bệnh; chó bệnh thể hiện các triệu chứng ñiển hình: vài ngày ñầu chó ăn ít hoặc bỏ ăn, sốt 39,50C – 400C, mệt mỏi, thích uống nước. Đặc biệt khi bị nhiễm vi khuẩn Salmonella, chó sốt cao 400C – 41,50C kèm theo các cơn run rẩy; sau ñó nôn mửa liên tục, uống nước cũng nôn, ñồng thời ỉa chảy dữ dội, phân lúc ñầu táo sau lỏng có màu vàng xám, có lẫn niêm mạc của dạ dày và ruột lầy nhầy, có mùi rất tanh. Do nôm mửa và tiêu chảy liên tục, chó bị mất nước nhanh nếu không ñiều trị kịp thời sẽ chết sau một vài ngày (Phạm Sỹ Lăng - Phan Địch Lân - Bùi Văn Đoan, 1993)[18]. Như vậy, nhiều công trình nghiên cứu trong và ngoài nước ñến nay ñã khẳng ñịnh rằng: Salmonella là một trong những tác nhân vi khuẩn gây tiêu chảy ở gia súc. Dưới ñây chúng tôi xin trình bày những nghiên cứu và một số hiểu biết cần thiết về loài vi khuẩn này. 1.2. Vi khuẩn Salmonella 1.2.1. Hình thái Salmonella là một loại vi khuẩn ngắn, hai ñầu tròn, kích thước 0,4-0,6 x 1-3µ, không hình thành giáp mô và nha bào, phần lớn vi khuẩn thuộc giống Salmonella có thể di ñộng, có 7 - 12 lông xung quanh thân (trừ S. pullorum và 9 S. gallinarum không có lông). Vi khuẩn bắt màu gram âm. Tiêu bản làm từ khuẩn lạc sau khi nuôi cấy 18 giờ, nhuộm gram, soi kính hiển vi cho thấy vi khuẩn bắt màu ñỏ, hình ovan, tụm lại với nhau hay riêng lẻ. Hình 1.1: Vi khuẩn Salmonella hình Hình 1.2: Lông và fimbriae của vi que thẳng, bắt màu hồng (quan sát dưới khuẩn Salmonella ñược dưới vật kính 100x) 1.2.2. Đặc tính sinh vật học Vi khuẩn vừa hiếu khí, vừa kỵ khí không bắt buộc, dễ nuôi cấy, nhiệt ñộ thích hợp 370C, nhưng có thể phát triển ñược từ 6 - 420C, nuôi cấy ở 430C có thể loại trừ tạp khuẩn, nhưng Salmonella vẫn phát triển ñược; pH thích hợp là 7,6; phát triển ñược ở pH = 6 - 9. Nuôi cấy trong môi trường nước thịt, sau vài giờ ñã ñục ñều, sau 18 giờ canh trùng ñã ñục ñều. Nuôi cấy lâu ở ñáy ống nghiệm có cặn, trên môi trường có màng mỏng và có mùi thối. Trên môi trường thạch thường, khuẩn lạc tròn, trong sáng hoặc xám, nhẵn bóng, hơi lồi ở giữa, ñường kính = 1 - 1,5 nm; thỉnh thoảng có thể thấy khuẩn lạc dạng R (Rough), nhám, mặt trong mờ. Chuyển hoá ñường: Mỗi loại salmonella có khả năng lên men một số ñường nhất ñịnh và không ñổi. Phần lớn các loại Salmonella lên men sinh hơi glucoz, mantoz, galactoz, levuloz, arabinoz. Một số loại cũng lên men các ñường trên nhưng không sinh hơi: Salmonella abortus equi, Salmonella typhi, 10 Salmonella cholerae suis, Salmonella gallinarum, Salmonella enteritidis. Salmonella pullorum khôn lên men ñường mantoz. Salmonella cholerae suis không lên men arabinoz. Tất cả các Salmonella ñều không lên men ñường lactoz, saccaroz. - Môi trường có kalixyanua: Tất cả các Salmonella ñều không mọc. - Khoảng 96% Salmonella tiết ra enzym khử cacboxyn ñối với lyzin, ocnitin và acginin. - Đa số Salmonella không làm tan chảy gelatin, không phân giải urê, không sản sinh Indon. Một số sử dụng ñược cacbon ở nguồn xitrat, phân giả xanh metylen. - Phản ứng MR, catalaz dương tính (trừ Salmonella choleraesuis, Salmonella gallinarum-pullorum có MR âm tính). - Phản ứng H2S dương tính (trừ Salmonella paratyphi A, Salmonella abortus equi, Salmonella typhi suis). 1.2.3. Cấu trúc kháng nguyên Ở Salmonella, ngoài phản ứng huyết thanh ñặc hiệu của từng vi khuẩn, còn có hiện tượng ngưng kết chéo giữa các kháng nguyên của vi khuẩn này với kháng nguyên của loài khác, thậm chí giữa nhóm này với nhóm khác trong giống. Cấu trúc kháng nguyên của Salmonella hết sức phức tạp, bao gồm các loại sau: 1.2.3.1. Kháng nguyên O (KN O) Lypopolysaccharide (LPS) là một thành phần cơ bản cấu trúc nên màng ngoài của thành phần tế bào vi khuẩn. LPS có cấu tạo phân tử lớn, gồm 3 vùng riêng biệt: vùng ưa nước, vùng lõi và vùng lipide A. Kháng nguyên O do nhiều Oligosaccharide tạo thành, nằm trong vùng ưa nước (Gyles và Dela, 1993)[56]; nó bao gồm 2 nhóm: -Polysaccharide nằm ở bên trong, không có nhóm hydro, không mang ñặc trưng của kháng nguyên và chỉ tạo ra sự khác biệt về hình thái khuẩn lạc