Tài liệu Luận văn thạc sĩ quản lý nợ xấu tại ngân hàng tmcp xuất nhập khẩu việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ------------------------------ NGUYỄN HOÀNG UYÊN QUẢN LÝ NỢ XẤU TẠI NGÂN HÀNG TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM Chuyên ngành: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG Mã số: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS-TS. TRẦM THỊ XUÂN HƯƠNG TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2013 i MỤC LỤC Mục lục .................................................................................................................................. i Danh mục các chữ viết tắt .................................................................................................... iv Danh sách các bảng biểu ....................................................................................................... v Lời mở đầu ........................................................................................................................... vi CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NỢ XẤU VÀ QUẢN LÝ NỢ XẤU CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ............................................................................................ 1 1.1. Những vấn đề cơ bản về nợ xấu .............................................................................. 1 1.1.1.Khái niệm ............................................................................................................ 1 1.1.2.Phân loại nợ xấu.................................................................................................... 3 1.1.3.Tác động của nợ xấu ............................................................................................. 6 1.1.3.1. Đối với Ngân hàng ........................................................................................ 6 1.1.3.2. Đối với nền kinh tế ....................................................................................... 7 1.2. Quản lý nợ xấu tại các Ngân hàng thương mại ....................................................... 8 1.2.1.Khái niệm ............................................................................................................. 8 1.2.2.Sự cần thiết quản lý nợ xấu tại các NHTM .......................................................... 8 1.2.3.Nội dung quản lý nợ xấu ...................................................................................... 9 1.2.3.1. Phòng ngừa, hạn chế nợ xấu phát sinh ......................................................... 9 1.2.3.2. Xử lý nợ xấu ............................................................................................... 12 1.2.4.Nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý nợ xấu ............................................... 17 1.2.4.1. Nhân tố khách quan: ................................................................................... 17 1.2.4.2. Nhân tố chủ quan ........................................................................................ 19 1.2.5.Chỉ tiêu đánh giá việc quản lý nợ xấu ................................................................ 20 1.3. Kinh nghiệm quản lý nợ xấu tại một số nước trên thế giới ................................... 22 1.3.1.Kinh nghiệm quản lý nợ xấu tại một số nước .................................................... 22 1.3.1.1. Kinh nghiệm quản lý nợ xấu tại Mỹ ........................................................... 22 1.3.1.2. Kinh nghiệm quản lý nợ xấu tại Ireland .................................................... 24 1.3.1.3. Kinh nghiệm quản lý nợ xấu tại Hàn Quốc ................................................ 26 1.3.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam .................................................................. 29 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NỢ XẤU TẠINGÂN HÀNG TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM.................................................................................................. 31 2.1. Tổng quan về Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam ............................... 31 ii 2.1.1.Giới thiệu sơ lược về Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam ................ 31 2.1.1.1. Quá trình hình thành và phát triển .............................................................. 31 2.1.1.2. Mục tiêu phát triển ...................................................................................... 31 2.1.2. Tình hình hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩuViệt Nam ................................................................................................................... 32 2.1.2.1. Tình hình nguồn vốn ................................................................................... 32 2.1.2.2. Tình hình sử dụng vốn ................................................................................ 33 2.1.2.3. Các hoạt động khác ..................................................................................... 35 2.1.2.4. Kết quả hoạt động kinh doanh .................................................................... 37 2.2. Thực trạng quản lý nợ xấu tại Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam ...... 39 2.2.1.Thực trạng nợ xấu .............................................................................................. 39 2.2.1.1. Nợ xấu phân theo nhóm nợ ......................................................................... 39 2.2.1.2. Nợ xấu phân theo ngành nghề kinh doanh.................................................. 40 2.2.1.3. Nợ xấu phân theo đối tượng vay vốn .......................................................... 40 2.2.1.4. Nợ xấu phân theo thời hạn vay vốn ............................................................ 41 2.2.2. Quản lý nợ xấu đang được áp dụng tại Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩuViệt Nam ................................................................................................................... 42 2.2.2.1. Quy trình quản lý nợ xấu ............................................................................ 41 2.2.2.1. Các biện pháp phòng ngừa nợ xấu phát sinh .............................................. 41 2.2.2.2. Các biện pháp xử lý nợ xấu ........................................................................ 47 2.3. Đánh giá quản lý nợ xấu tại Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam .......... 50 2.3.1. Kết quả đạt được ............................................................................................... 50 2.3.1.1. Kết quả phòng ngừa nợ xấu ........................................................................ 50 2.3.1.2. Kết quả xử lý nợ xấu ................................................................................... 52 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân 54 2.3.2.1. Hạn chế ....................................................................................................... 54 2.3.2.2. Nguyên nhân ............................................................................................... 55 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP QUẢN LÝ NỢ XẤU TẠI NGÂN HÀNG TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM ............................................................................................................. 61 3.1. Định hướng đối với vấn đề quản lý nợ xấu đến năm 2020 ................................... 61 3.1.1. Định hướng phát triển chung ............................................................................ 61 3.1.2. Định hướng đối với hoạt động quản lý nợ xấu ................................................. 62 3.2. Giải pháp quản lý nợ xấu tại Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam ........ 62 3.2.1. Đẩy mạnh công tác đào tạo cán bộ, bồi dưỡng về chuyên môn nghiệp vụ, giáo dục phẩm chất đạo đức nghề nghiệp ........................................................................... 63 iii 3.2.2. Hoàn thiện Hệ thống chấm điểm, xếp hạng tín dụng nội bộ ............................ 64 3.2.3. Tăng cường kiểm tra, giám sát đảm bảo tính tuân thủ ...................................... 65 3.2.4. Nâng cao hiệu quả hoạt động của Trung tâm xử lý nợ ..................................... 65 3.2.5. Nâng cao hiệu quả hoạt động của công ty TNHH MTV quản lý nợ và khai thác tài sản ( Eximbank AMC) ........................................................................................... 66 3.2.6. Giám sát xử lý nợ xấu một cách có hiệu quả thông qua hoạt động phân tích, phân loại nợ xấu theo định kỳ .................................................................................... 67 3.3. Kiến nghị .............................................................................................................. 67 3.3.1. Kiến nghị đối với Chính phủ ............................................................................. 68 3.3.2. Kiến nghị đối với NHNN .................................................................................. 71 KẾT LUẬN ......................................................................................................................... 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................. 75 PHỤ LỤC iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VIẾT TẮT AMC : Công ty quản lý nợ và khai thác tài sản DATC : Công ty mua bán nợ và tài sản tồn đọng của doanh nghiệp DNNN : Doanh nghiệp nhà nước DPRR : Dự phòng rủi ro Eximbank : Ngân hàng thương mại cổ phần Xuất nhập khẩu Việt Nam NHNN : Ngân hàng nhà nước NHTM : Ngân hàng thương mại NHTW : Ngân hàng trung ương TCKT : Tổ chức kinh tế TCTC : Tổ chức tài chính TCTD : Tổ cức tín dụng TMCP : Thương mại cổ phần VAMC : Công ty TNHH một thành viên Quản lý tài sản của các TCTD Việt Nam v DANH SÁCH CÁC BẢNG BIỂU A. Danh mục các Bảng Bảng 2.1: Nợ xấu phân theo nhóm nợ năm 2010-2012 ...................................... 39 Bảng 2.2: Nợ xấu phân theo ngành nghề kinh doanh năm 2010-2012 ............... 40 Bảng 2.3: Nợ xấu phân theo đối tượng vay vốn năm 2010-2012 ....................... 41 Bảng 2.4: Nợ xấu phân theo thời hạn vay vốn năm 2010-2012 ......................... 41 Bảng 2.5: Tình hình trích lập Dự phòng rủi ro năm 2010-2012 ......................... 53 Bảng 2.6: Tỷ lệ xóa nợ ròng/dư nợ xấu qua các năm năm 2011-2012 ............... 53 Bảng 2.7: Kết quả thu hồi nợ xấu năm 2011-2012 ............................................. 54 B. Danh mục các Biểu đồ Biểu đồ 2.1: Huy động vốn của TCKT và dân cư năm 2011-2012 ................... 33 Biểu đồ 2.2: Dư nợ của cá nhân và doanh nghiệp năm 2011-2012 .................... 34 Biểu đồ 2.3: Tổng tài sản năm 2011-2012 .......................................................... 37 Biểu đồ 2.4 : Lợi nhuận trước thuế năm 2011-2012 ........................................... 37 Biểu đồ 2.5: Tỷ lệ nợ xấu qua các năm 2010 – 2012 .......................................... 51 LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài vi Ngành Ngân hàng đóng vai trò rất quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế, là chiếc cầu nối điều hòa lưu chuyển những nguồn vốn của một quốc gia. Người ta có thể đánh giá được trình độ phát triển kinh tế của một quốc gia thông qua sự phát triển của hệ thống ngân hàng ở nước đó. Do đó khi ngành Ngân hàng bị khủng hoảng sẽ dẫn đến những hậu quả vô cùng nghiêm trọng về mọi mặt đối với quốc gia đó. Thực tế những cuộc khủng hoảng ở các quốc gia trên giới trong thời gian qua đã chứng minh điều đó. Ngân hàng thu hút nguồn vốn nhàn rỗi và sử dụng để đem lại hiệu quả bằng nghiệp vụ tín dụng. Nghiệp vụ tín dụng là hoạt động chiếm tỷ trọng cao nhất trong tổng tài sản, mang lại thu nhập lớn nhất nhưng cũng mang lại rủi ro cao nhất cho Ngân hàng. Trong môi trường cạnh tranh ngày càng gay gắt, một số NHTM đã coi chính sách mở rộng tín dụng là một giải pháp để thu hút khách hàng, chiếm lĩnh thị phần. Đi kèm với phát triển tín dụng là rủi ro tín dụng và nguy cơ nợ xấu tăng cao nếu các Ngân hàng không quản lý được nợ xấu và có các giải pháp hạn chế nợ xấu phát sinh. Hiện nay, với tình hình kinh tế khó khăn, thị trường bất động sản đóng băng, thị trường chứng khoán suy giảm, hàng tồn kho của các doanh nghiệp lớn … Hoạt động kinh doanh của các NHTM đang phải đối mặt với tình hình nợ xấu tăng cao, lợi nhuận suy giảm, chất lượng các khoản vay giảm sút, ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả sử dụng vốn của ngân hàng. Việc kiểm soát nợ xấu luôn cần được nhìn nhận và thực hiện một cách nghiêm túc để đảm bảo an toàn trong hoạt động tín dụng đối với mỗi ngân hàng. Quản lý nợ xấu đang là vấn đề mà các Ngân hàng thương mại nói chung và Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam nói riêng quan tâm nhất hiện nay. Do đó, người viết đã chọn đề tài nghiên cứu: QUẢN LÝ NỢ XẤU TẠI NGÂN HÀNG TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM 2. Mục tiêu của đề tài - Đề tài nghiên cứu những lý luận cơ bản về nợ xấu và quản lý nợ xấu. Trong đó nghiên cứu sâu các vấn đề liên quan đến biện pháp quản lý nợ xấu tại các vii Ngân hàng thương mại, và kinh nghiệm quản lý nợ xấu của các NHTM tại một số nước. - Phân tích thực trạng nợ xấu và các biện pháp quản lý nợ xấu đang được áp dụng tại Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam - Xây dựng một số giải pháp quản lý nợ xấu tại Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quản lý nợ xấu, biện pháp nhằm phòng ngừa nợ xấu phát sinh và xử lý nợ xấu đã phát sinh. - Phạm vi nghiên cứu: thực trạng nợ xấu và quản lý nợ xấu tại Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam trong thời gian từ năm 2010 - 2012. 4. Phương pháp nghiên cứu Sử dụng các phương pháp phân tích, thống kê, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh… 5. Cấu trúc nội dung nghiên cứu. Đề tài bao gồm những nội dung chính sau Chương 1: Những vấn đề cơ bản về nợ xấu và quản lý nợ xấu của Ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng quản lý nợ xấu tại Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam. Chương 3: Giải pháp quản lý nợ xấu tại Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam. 1 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NỢ XẤU VÀ QUẢN LÝ NỢ XẤU CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Những vấn đề cơ bản về nợ xấu 1.1.1. Khái niệm Theo ngân hàng Trung ương Liên minh châu Âu Nợ xấu trong các NHTM bao gồm: * Những khoản nợ không thể thu hồi được: - Những khoản nợ đã hết hiệu lực hoặc những khoản nợ không có căn cứ đòi bồi thường từ nợ - Người mắc nợ trốn hoặc bị mất tích, không còn tài sản để thanh toán nợ. - Những khoản nợ mà ngân hàng không thể liên lạc được với người mắc nợ hoặc không thể tìm được người mắc nợ. - Những khoản nợ mà khách nợ chấm dứt hoạt động kinh doanh, thanh lý tài sản hoặc kinh doanh bị thua lỗ và tài sản còn lại không đủ để trả nợ. * Nợ có thể thu nhưng không thanh toán đầy đủ cho ngân hàng. Đây là những khoản nợ không có tài sản thế chấp hoặc tài sản thế chấp không đủ trả nợ. Người mắc nợ không liên lạc với ngân hàng để trả nợ, hoặc khoản nợ sẽ không thể thu hồi đầy đủ như: - Những khoản nợ mà người mắc nợ đồng ý thanh toán trong quá khứ, nhưng phần còn lại không thể được đền bù, hoặc những khoản nợ trong đó tài sản được chuyển để thanh toán nhưng giá trị còn lại không đủ trang trải toàn bộ khoản nợ. 2 - Những khoản nợ mà người mắc nợ khó có thể trả nợ và yêu cầu gia hạn nợ nhưng không đền bù được trong thời gian thỏa thuận. - Những khoản nợ mà tài sản thế chấp không đủ để trả nợ hoặc tài sản thế chấp ở ngân hàng không được chấp nhận về mặt pháp lý dẫn đến người mắc nợ không thể trả nợ ngân hàng đầy đủ. - Những khoản nợ mà Tòa án tuyên bố người mắc nợ phá sản nhưng phần bồi hoàn ít hơn dư nợ. Theo định nghĩa nợ xấu của Phòng thống kê – Liên hiệp quốc Một khoản nợ được coi là nợ xấu khi quá hạn trả lãi và/ hoặc gốc trên 90 ngày; hoặc các khoản lãi chưa trả lãi từ 90 ngày trở lên đã được nhập gốc, tái cấp vốn hoặc trả chậm theo thỏa thuận; hoặc các khoản thanh toán đã quá hạn 90 ngày nhưng có lý do chắc chắn để nghi ngờ về khả năng khoản vay sẽ được thanh toán đầy đủ. Về cơ bản, nợ xấu được xác định dựa trên 2 yếu tố: (i) quá hạn trên 90 ngày và (ii) khả năng trả nợ nghi ngờ. Khái niệm này vừa mang tính định tính vừa mang tính định lượng và được coi là định nghĩa của Chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS) hiện đang được áp dụng phổ biến trên thế giới. Theo định nghĩa tại Việt Nam Theo Thông tư 02/2013/TT-NHNN của Thống đốc Ngân hàng nhà nước ban hành ngày 21/01/2013 Quy định về phân loại tài sản có, mức trích, phương pháp trích lập dự phòng rủi ro và việc sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro trong hoạt động của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, thì Nợ xấu được định nghĩa như sau: Nợ xấu là những khoản nợ được phân loại vào nhóm 3 (nợ dưới tiêu chuẩn), nhóm 4 (nợ nghi ngờ), nhóm 5 (nợ có khả năng mất vốn). Nợ xấu theo định nghĩa tại Việt Nam cũng được xác định dựa theo 2 yếu tố: (i) đã quá hạn trên 90 ngày (yếu tố định lượng ) và 3 đánh giá của tổ chức tín dụng về khả năng trả nợ của khách hàng (ii) (yếu tố định tính). 1.1.2. Phân loại nợ xấu Theo các nước trên thế giới Theo định nghĩa của IAS, nợ xấu được xác định dựa trên 2 yếu tố chính: (i) Quá hạn trên 90 ngày, (ii) Khả năng trả được nợ của khách hàng. Về cơ bản, đa số các nước cũng xác định nợ xấu dựa trên 2 yếu tố này. Tuy nhiên, tiêu chí phân loại nợ là không hoàn toàn đồng nhất giữa các quốc gia trên thế giới. Theo cuộc khảo sát thực tiễn tại các nước đại diện trong nhóm liên kết các nguyên tắc cơ bản Basel thì ở một số quốc gia có thêm các tiêu chuẩn khác như: - Tại Mexico, các ngân hàng còn dựa trên giá trị có thể thu hồi của tài sản thế chấp. - Hệ thống phân loại của Mỹ dựa trên một số tiêu chí như: kinh nghiệm thanh toán, môi trường khách nợ hoạt động. - Tại một số quốc gia như Anh và Hà Lan không có yêu cầu cụ thể cho việc phân loại nợ vì thế các ngân hàng tự xây dựng quy tắc cho mình. Tại Việt Nam Kế thừa các Quy định của Quyết định 493 và Quyết định 18, Thông tư 02/2013/TT-NHNN của Thống đốc Ngân hàng nhà nước ban hành ngày 21/01/2013, quy định việc phân loại nợ theo 2 phương pháp định lượng và định tính, theo đó Nợ xấu được xác định dựa trên cả yếu tố thời hạn nợ quá hạn và khả năng trả nợ của khách hàng. 4 - Căn cứ theo thời hạn nợ quá hạn (phương pháp định lượng) a. Nhóm 3 (Nợ dưới tiêu chuẩn) bao gồm: - Các khoản nợ quá hạn từ 91 ngày đến 180 ngày. - Nợ gia hạn nợ lần đầu. - Các khoản nợ được miễn hoặc giảm lãi do khách hàng không đủ khả năng trả lãi đầy đủ theo hợp đồng tín dụng. - Nợ đang thu hồi theo kết luận của thanh tra. - Nợ thuộc một trong các trường hợp sau đây: ( Trường hợp đặc biệt) + Nợ của khách hàng hoặc bên bảo đảm là tổ chức, cá nhân thuộc đối tượng mà tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài không được cấp tín dụng theo quy định của pháp luật. + Nợ được bảo đảm bằng cổ phiếu của chính tổ chức tín dụng hoặc công ty con của tổ chức tín dụng hoặc tiền vay được sử dụng để góp vốn vào một tổ chức tín dụng khác trên cơ sở tổ chức tín dụng cho vay nhận tài sản bảo đảm bằng cổ phiếu của chính tổ chức tín dụng nhận vốn góp. + Nợ không có bảo đảm hoặc được cấp với điều kiện ưu đãi hoặc giá trị vượt quá 5% vốn tự có của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài khi cấp cho khách hàng thuộc đối tượng bị hạn chế cấp tín dụng theo quy định của pháp luật. + Nợ cấp cho các công ty con, công ty liên kết của tổ chức tín dụng hoặc doanh nghiệp mà tổ chức tín dụng nắm quyền kiểm soát có giá trị vượt các tỷ lệ giới hạn theo quy định của pháp luật. + Nợ có giá trị vượt quá các giới hạn cấp tín dụng, trừ trường hợp được phép vượt giới hạn, theo quy định của pháp luật. 5 + Nợ vi phạm các quy định của pháp luật về cấp tín dụng, quản lý ngoại hối và các tỷ lệ bảo đảm an toàn đối với tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài. + Nợ vi phạm các quy định nội bộ về cấp tín dụng, quản lý tiền vay, chính sách dự phòng rủi ro của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài. b. Nhóm 4 (Nợ nghi ngờ) bao gồm: - Các khoản nợ quá hạn từ 181 ngày đến 360 ngày. - Nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần đầu quá hạn dưới 90 ngày theo thời hạn trả nợ được cơ cấu lại lần đầu. - Nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần thứ hai. - Khoản nợ thuộc trường hợp đặc biệt quá hạn từ 30 ngày đến 60 ngày kể từ ngày có quyết định thu hồi. - Nợ phải thu hồi theo kết luận thanh tra nhưng đã quá thời hạn thu hồi đến 60 ngày mà vẫn chưa thu hồi được. c. Nhóm 5 (Nợ có khả năng mất vốn) bao gồm: - Nợ quá hạn trên 360 ngày. - Nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần đầu quá hạn từ 90 ngày trở lên theo thời hạn trả nợ được cơ cấu lại lần đầu. - Nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần thứ hai quá hạn theo thời hạn trả nợ được cơ cấu lại lần thứ hai. - Nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần thứ ba trở lên, kể cả chưa bị quá hạn hoặc đã quá hạn. - Khoản nợ thuộc trường hợp đặc biệt quá hạn trên 60 ngày kể từ ngày có quyết định thu hồi. 6 - Nợ phải thu hồi theo kết luận thanh tra nhưng đã quá thời hạn thu hồi trên 60 ngày mà vẫn chưa thu hồi được. - Nợ của khách hàng là tổ chức tín dụng được Ngân hàng Nhà nước công bố đặt vào tình trạng kiểm soát đặc biệt, chi nhánh ngân hàng nước ngoài bị phong tỏa vốn và tài sản. - Căn cứ theo khả năng trả nợ của khách hàng (phương pháp định tính) a. Nhóm 3 (Nợ dưới tiêu chuẩn) bao gồm: Các khoản nợ được tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đánh giá là không có khả năng thu hồi nợ gốc và lãi khi đến hạn. Các khoản nợ này được tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đánh giá là có khả năng tổn thất. b. Nhóm 4 (Nợ nghi ngờ) bao gồm: Các khoản nợ được tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đánh giá là có khả năng tổn thất cao. c. Nhóm 5 (Nợ có khả năng mất vốn) bao gồm: Các khoản nợ được tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đánh giá là không còn khả năng thu hồi, mất vốn. 1.1.3. Tác động của nợ xấu 1.1.3.1. Đối với Ngân hàng Nợ xấu ảnh hưởng hầu hết tới các hoạt động của NHTM, làm giảm lợi nhuận, ảnh hưởng đến khả năng thanh toán và kế hoạch kinh doanh của Ngân hàng thậm chí nó còn ảnh hưởng đến uy tín của Ngân hàng. Trước hết, nợ xấu làm giảm lợi nhuận của các NHTM. Lợi nhuận là chỉ tiêu cuối cùng của Ngân hàng, lợi nhuận được hình thành từ những khoản thu của Ngân hàng mà những khoản thu này chủ yếu thu từ lãi cho vay. Nợ xấu hạn chế khả năng mở rộng và tăng trưởng tín dụng, khả năng kinh doanh của NHTM. Khi nợ xấu tăng cao, thu nhập của ngân hàng giảm, thậm chí không còn lợi nhuận do không thu hồi được nợ, lại phát sinh thêm chi phí trích lập dự phòng, chi phí quản lý, xử lý nợ xấu và các chi phí khác liên quan. 7 Thứ hai, nợ xấu sẽ làm giảm uy tín của ngân hàng. Nếu tỷ lệ nợ xấu cao, nó sẽ tác động sâu sắc đến tâm lý khách hàng kể cả là khách hàng cá thể, doanh nghiệp hay các Ngân hàng đối tác; thậm chí uy tín của Ngân hàng trên thế giới sẽ bị giảm sút nghiêm trọng. Trong lĩnh vực Ngân hàng uy tín tuyệt đối quan trọng, nó quyết định sự sống còn, tồn tại và phát triển một Ngân hàng. Thứ ba, nợ xấu làm ảnh hưởng xấu tới khả năng thanh toán và kế hoạch kinh doanh của ngân hàng. Hoạt động chủ yếu của NHTM là nhận tiền gửi và cho vay. Nếu các khoản tín dụng gặp rủi ro thì việc thu hồi nợ vay sẽ gặp nhiều khó khăn, không thu hồi được hoặc thu hồi không đầy đủ nợ gốc và lãi đã cho vay. Trong khi đó, ngân hàng vẫn phải thanh toán đầy đủ, đúng hạn đối với các khoản tiền gửi. Sự mất cân đối trên ảnh hưởng rất lớn tới tính thanh khoản của ngân hàng và ảnh hưởng đến kế hoạch kinh doanh của ngân hàng. Thứ tư, nợ xấu làm cản trở quá trình hội nhập của các NHTM. Nợ xấu tác động trực tiếp tới khả năng tài chính của NHTM khi phân tích đánh giá tình hình tài chính hoạt động ngân hàng, là yếu tố bất lợi trong cạnh tranh, trong quá trình hội nhập và phát triển. 1.1.3.2. Đối với nền kinh tế NHTM là doanh nghiệp đặc biệt trong nền kinh tế. Vì thế nợ xấu của NHTM ảnh hưởng rất lớn tới nền kinh tế. Tác động của nợ xấu đối với nền kinh tế tác động gián tiếp thông qua mối quan hệ hữu cơ: Ngân hàng – khách hàng – nền kinh tế. Theo đó, nợ xấu làm ảnh hưởng tới hoạt động kinh doanh của ngân hàng cũng sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của nền kinh tế. Khả năng khai thác và đáp ứng vốn, khả năng cung ứng các dịch vụ ngân hàng cho nền kinh tế sẽ bị hạn chế khi nợ xấu phát sinh. Mặt khác, nợ xấu phát sinh do khách hàng, doanh nghiệp sản xuất kinh doanh kém hiệu quả sẽ tác động đến toàn bộ nền kinh tế, ảnh hưởng tới sự tăng trưởng và phát triển nền kinh tế do vốn ứ đọng, sản xuất kinh doanh bị đình trệ. Trên giác độ vĩ mô, nợ xấu làm giảm tính tích cực của tín dụng đối với nền kinh tế, cản trở NHTM thực hiện tốt chức năng trung gian tín dụng, cung cấp vốn 8 cho nền kinh tế. Việc điều tiết vĩ mô kinh tế thông qua các NHTM cũng trở nên kém hiệu quả. 1.1.3.3. Đối với khách hàng Nợ xấu ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của khách hàng, làm chậm sự luân chuyển dòng tiền của khách hàng. Ảnh hưởng đến uy tín, hình ảnh của khách hàng. Khi một khách hàng đã có lịch sử nợ xấu thì sẽ khó tiếp cận nguồn vốn vay của Ngân hàng hơn các Công ty có lịc sử trả nợ tốt. 1.2. Quản lý nợ xấu tại các Ngân hàng thương mại 1.2.1. Khái niệm Quản lý nợ xấu là quá trình xây dựng và thực thi các chiến lược, các chính sách quản lý và kinh doanh tín dụng nhằm đạt được các mục tiêu an toàn, hiệu quả và phát triển bền vững 1.2.2. Sự cần thiết quản lý nợ xấu tại các NHTM Như đã phân tích ở trên, việc một ngân hàng có số dư nợ xấu lớn sẽ có ảnh hưởng nghiêm trọng không chỉ tới hoạt động của Ngân hàng mà còn tới cả nền kinh tế. Do đó các NHTM quản lý nợ xấu tốt sẽ giúp đem lại các hiệu quả: - Hoạt động của các NHTM được thông suốt hơn: các khoản nợ được thanh toán đúng thời hạn sẽ giúp nguồn vốn của ngân hàng cân bằng, vòng quay vốn tín dụng ổn định và Ngân hàng kinh doanh hiệu quả hơn. - Lợi nhuận của các NHTM ổn định hơn: Ngân hàng có tỷ lệ nợ xấu thấp đồng nghĩa với việc tỷ lệ trích dự phòng thấp, chi phí cho việc xử lý nợ giảm, góp phần làm tăng lợi nhuận. - Các NHTM sẽ có quá trình chu chuyển vốn nhanh hơn, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, từ đó lợi nhuận tăng. - Nâng cao uy tín của các NHTM: thông tin về tỷ lệ nợ xấu của NHTM thường được báo chí đăng tin và lan truyền trong dân chúng, một Ngân hàng quản 9 lý nợ xấu tốt sẽ đem lại tâm lý an tâm cho người gửi tiền, cũng như người đi vay. Các nhà đầu tư, các đối tác nước ngoài sẽ tiếp cận nhiều hơn với Ngân hàng có công tác quản lý nợ xấu tốt. 1.2.3. Nội dung quản lý nợ xấu Nội dung của quản lý nợ xấu bao gồm phòng ngừa, hạn chế nợ xấu phát sinh và xử lý nợ xấu đã phát sinh. 1.2.3.1. Phòng ngừa, hạn chế nợ xấu phát sinh - Xây dựng chiến lược hoạt động hợp lý Chiến lược hoạt động của ngân hàng một mặt phải đảm bảo khả năng sinh lời, mang lại thu nhập cho ngân hàng, mặt khác phải đảm bảo khả năng thanh khoản. Ngân hàng xây dựng và triển khai các sản phẩm, dịch vụ truyền thống và hiện đại phục vụ nhu cầu ngày càng cao của khách hàng cũng như sự phát triển của nền kinh tế. Trong hệ thống các hoạt động của ngân hàng, đặc biệt là hoạt động tín dụng, hoạt động mang lại hơn 70% thu nhập cho ngân hàng, ngân hàng phải xác định mức độ rủi ro tối đa, giới hạn tỷ lệ nợ xấu. Tuy nhiên, việc tính toán mức bù rủi ro đối với mỗi khách hàng không phải lúc nào cũng hoàn toàn chính xác, khi xảy ra những biến động nằm ngoài khả năng kiểm soát của ngân hàng, mức thâm hụt lớn hơn mức bù rủi ro ngân hàng đưa ra, lúc đó ngân hàng phải chịu thua lỗ. Vì vậy, để tối thiểu hóa rủi ro, đặc biệt là rủi ro tín dụng các ngân hàng nên tập trung vào việc đa dạng hóa danh mục cho vay, không nên tập trung cho vay trong một hoặc một vài ngành nghề, lĩnh vực nhất định, hoặc chỉ tập trung cho vay đối với những khách hàng lớn mà bỏ qua những khách hàng tiềm năng khác. Đồng thời, cơ cấu cho vay cũng phải được xây dựng một cách phù hợp, phù hợp với nguồn vốn huy động được. Ngân hàng phải xác định và tận dụng lợi thế của mình trong việc xác định chiến lược hoạt động ngắn hạn và cả trung dài hạn đồng thời hạn chế những mặt 10 còn hạn chế trong nội tại ngân hàng. Tập trung hoạt động vào những điểm mạnh, khai thác thị trường dựa trên những ưu điểm của mình để không ngừng mở rộng mạng lưới phân phối, chiếm lĩnh thị phần, nâng cao sức cạnh tranh với các đối thủ. Như vậy thì chiến lược mới phát huy hiệu quả, đem lại nguồn thu cho ngân hàng, uy tín ngân hàng được nhiều cá nhân, tổ chức biết đến. Ngân hàng cũng có thể triển khai các hoạt động bằng cách kết hợp với các ngân hàng, các định chế tài chính khác để cùng nhau khai thác khách hàng, khai thác ngành và vùng kinh tế, khai thác thị trường dựa trên những lợi thế sẵn có của mỗi bên. Chiến lược hoạt động có vai trò hết sức quan trọng trong hoạt động ngân hàng. Nó xuyên suốt trong toàn hệ thống, là cương lĩnh hoạt động của tất cả cán bộ, công nhân viên, là kim chỉ nan dẫn đường cho từng bước đi của ngân hàng. Chính vì vậy, chiến lược hoạt động phải xây dựng một cách hợp lý, khoa học và thực tế. - Nâng cao chất lượng thẩm định tín dụng, kiểm tra giám sát hoạt động tín dụng Ngân hàng không chỉ tiến hành hoạt động thẩm định đối với dự án vay, khách hàng vay trước khi cho vay, trong cho vay mà còn sau khi cho vay, mỗi giai đoạn đều có tầm quan trọng trong việc kiểm soát chất lượng tín dụng. Chỉ một sai sót nhỏ trong mỗi khâu, ví dụ như trong khâu thẩm định, hay lập hồ sơ sẽ có thể đưa ra những quyết định sai lầm dẫn đến rủi ro lớn đối với ngân hàng. Chính vì vậy, việc xây dựng và thực hiện đúng quy trình cho vay sẽ giúp ngân hàng hạn chế được những rủi ro đồng thời sẽ dễ dàng kiểm soát được nếu có rủi ro xảy ra, bởi các khâu được thực hiện một cách nghiêm chỉnh theo đúng quy trình, khi đó việc phát hiện và xử lý các sai phạm, xử lý nợ xấu phát sinh sẽ đơn giản hơn. Để nâng cao chất lượng thẩm định tín dụng, các Ngân hàng có thể thành lập bộ phận tái thẩm định tín dụng. Bộ phận này sẽ có thành viên chuyên trách thẩm định khách hàng theo từng ngành nghề kinh doanh, nhờ vậy có khả năng loại bỏ được những khách hàng có nhiều rủi ro tiềm ẩn. 11 Sau khi cho vay Ngân hàng cần theo dõi thường xuyên tình hình hoạt động của dự án, tình hình tài chính của khách hàng để từ đó đưa ra những nhận xét, đánh giá về khả năng thu hồi vốn, cả gốc và lãi từ dự án. Hiện nay việc kiểm tra định kỳ các khoản tín dụng được thực hiện 3 tháng/lần đối với hoản vay ngắn hạn, 6 tháng/lần đối với khoản vay trung dài hạn. Ngoài ra tuỳ vào tính chất khoản vay, đối tượng vay hoặc có dấu hiệu bất thường các Ngân hàng có thể tiến hành kiểm tra đột xuất. Ngân hàng cần xây dựng kế hoạch, chương trình, nội dung quá trình kiểm tra giám sát một cách thận trọng và chi tiết, đảm bảo rằng những khía cạnh quan trọng nhất của mỗi khoản vay phải được kiểm tra. Kiểm tra và giám sát thường xuyên những khoản vay lớn, vì nếu xảy ra rủi ro từ những khoản vay này sẽ gây hậu quả nghiêm trọng tới hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Quản lý chặt chẽ các khoản tín dụng có vấn đề, tăng cường kiểm tra giám sát khi phát hiện ra những dấu hiệu không lành mạnh có khả năng dẫn đến rủi ro liên quan tới khoản vay. Trong trường hợp nền kinh tế có dấu hiệu hoặc các ngành có tỷ trọng lớn trong danh mục cho vay của ngân hàng có dấu hiệu suy giảm thì ngân hàng phải tăng cường các biện pháp kiểm soát tín dụng. Bên cạnh đó một vấn đề quan trọng trong kiểm soát tín dụng là công tác thanh kiểm tra, giám sát nội bộ. Việc thực hiện kiểm soát nội bộ giúp sớm phát hiện và ngăn ngừa các sai sót trong quá trình thực hiện quy trình nghiệp vụ tín dụng, phát hiện và xử lý các trường hợp rủi ro đạo đức do cán bộ tín dụng gây ra, chẳng hạn việc cán bộ tín dụng và khách hàng thông đồng với nhau để thực hiện những hành vi trái quy định…Công việc kiểm tra giám sát này được thực hiện độc lập bởi phòng kiểm tra nội bộ, có chức năng đưa ra các đánh giá một cách khách quan nhất về hoạt động tín dụng. - Triển khai công cụ kiểm soát rủi ro 12 Ngân hàng phải tiến hành phân loại khách hàng, chấm điểm tín dụng với từng đối tượng khách hàng dựa trên các tiêu chí định tính cũng như định lượng. Đa phần các Ngân hàng đều có tiêu chí xếp loại và phân loại nợ theo nhóm khách hàng để phân tích và đánh giá rủi ro tín dụng. Nợ của khách hàng nhóm AAA được coi có rủi ro thấp nhất, còn nợ khách hàng nhóm D được coi là có khả năng mất vốn cao nhất. Ngân hàng cũng có thể kiểm soát tín dụng bằng giới hạn tín dụng, giải ngân kèm chứng từ … để hạn chế tổn thất trong cho vay. Triển khai các công cụ kiểm soát mới đồng thời làm chi phí hoạt động của Ngân hàng tăng lên, nhưng sẽ làm giảm tổn thất mà các rủi ro mang lại. Các tổn thất này lớn hơn chi phí hoạt động của các công cụ này thì sẽ mang lại lợi nhuận, hiệu quả cho chính Ngân hàng. 1.2.3.2. Xử lý nợ xấu Công tác quản lý nợ xấu không chỉ dừng lại ở việc hạn chế nợ xấu, mà còn phải có các biện pháp xử lý nợ xấu đã phát sinh. - Tái cơ cấu tài chính doanh nghiệp và cơ cấu lại nợ Đối với các khoản nợ xấu của khách hàng là doanh nghiệp, sau khi phân tích thực trạng tài chính, hoạt động sản xuất kinh doanh, nếu đánh giá khách hàng có khả năng phát triển để thanh toán nợ xấu cho Ngân hàng thì Ngân hàng sẽ áp dụng biện pháp cấu trúc lại hay tái cơ cấu doanh nghiệp. Tái cơ cấu doanh nghiệp là quá trình thực hiện tái cơ cấu hoạt động sản xuất kinh doanh, tái cơ cấu tài chính doanh nghiệp có hiện trạng kinh doanh, tài chính kém nhưng có khả năng phục hồi. Việc tái cơ cấu doanh nghiệp được thực hiện giữa các bên có liên quan: nhà đầu tư, nhà kinh doanh, Ngân hàng cho vay với mục đích cao nhất là hồi sinh, tăng giá trị cho doanh nghiệp. Nói chung, đề xuất xử lý nợ xấu theo giải pháp cấu trúc lại chỉ được áp dụng cho các khoản nợ thuộc nhóm 3 và nhóm 4 và đối với các khách hàng được quyết định tiếp tục duy trì quan hệ. Khi đã có quyết định tiếp tục duy trì quan hệ với đối