Tài liệu Luận văn thạc sĩ Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành hóa học ở trường Trung học phổ thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Mai Anh MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC TIẾT THỰC HÀNH HÓA HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (Chương trình hóa học lớp 10 cơ bản và nâng cao) LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Mai Anh MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC TIẾT THỰC HÀNH HÓA HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (Chương trình hóa học lớp 10 cơ bản và nâng cao) Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học Hóa học Mã số: 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN PHÚ TUẤN Thành phố Hồ Chí Minh - 2012 LỜI CẢM ƠN Luận văn được hoàn thành với cố gắng hết mình của bản thân, cùng với sự giúp đỡ vô cùng nhiệt tình của thầy cô, gia đình, bạn bè và các em học sinh. Xin gửi lời tri ân sâu sắc nhất đến TS. Nguyễn Phú Tuấn, PGS.TS. Trịnh Văn Biều, những người Thầy đã luôn tận tình hướng dẫn, động viên khích lệ em trong quá trình thực hiện luận văn cao học. Xin gửi lời biết ơn chân thành đến tất cả các Thầy Cô đã tham gia giảng dạy lớp Cao học Lý luận và phương pháp dạy học Hóa học khóa 20, về tất cả tri thức, kinh nghiệm và tâm huyết đã truyền dạy cho chúng em trong suốt khóa học. Xin gửi lời cám ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, phòng Sau đại học, Thư viện, Khoa Hóa học trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã hỗ trợ rất nhiều trong quá trình học tập và thực hiện luận văn. Xin gửi lời cảm ơn những người bạn đồng hành của lớp cao học Lý luận và PPDH Hóa học khóa 19, 20, Quý Thầy Cô và các em học sinh trường THPT Quang Trung, Trần Quang Khải, Giồng Ông Tố, Nguyễn Trường Tộ, Thống Nhất B đã tạo mọi điều kiện tốt nhất để chúng tôi có thể thực hiện đề tài. Lời cảm ơn cuối cùng, xin dành cho gia đình yêu thương đã luôn ở phía sau và trở thành động lực để con hoàn thành trọn vẹn 3 năm cao học. Một lần nữa, xin gửi đến tất cả mọi người lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất. Tác giả Nguyễn Mai Anh DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CB : cơ bản Dd, dd : dung dịch ĐTBC : điểm trung bình cộng ĐC : đối chứng GD & ĐT : giáo dục và đào tạo G : giỏi GV : giáo viên HS : học sinh K : khá KT : kiểm tra NC : nâng cao NXB : Nhà xuất bản pp : phenolphtalein PPDH : phương pháp dạy học ptpư : phương trình phản ứng Pt : phương trình PTN : phòng thí nghiệm SGK : sách giáo khoa TB : trung bình Td : tác dụng THPT : trung học phổ thông TN : thực nghiệm TNGV : thí nghiệm giáo viên TNHS : thí nghiệm học sinh TNTH : thí nghiệm thực hành TNHH : thí nghiệm hóa học DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Bảng điều tra thực trạng sử dụng thí nghiệm (GV) .............................. 27 Bảng 1.2. Một số khó khăn khi dạy học thực hành thí nghiệm (GV) ................... 30 Bảng 1.3. Đánh giá nội dung thực hành trong chương trình SGK (GV) .............. 30 Bảng 1.4. Đánh giá nội dung thực hành trong chương trình SGK (HS) ............... 31 Bảng 1.5. Hình thức kiểm tra đánh giá các nội dung thực hành (GV) .................. 31 Bảng 1.6. Tài liệu nghiên cứu áp dụng cho dạy học thực hành thí nghiệm (GV) 32 Bảng 1.7. Tài liệu nghiên cứu áp dụng cho dạy học thực hành thí nghiệm (HS) . 33 Bảng 2.1. Mức độ gây độc phụ thuộc vào nồng độ trong không khí của Clo ....... 50 Bảng 2.2. Mức độ gây độc phụ thuộc vào nồng độ trong không khí của H 2 S ...... 51 Bảng 2.3. Mức độ gây độc phụ thuộc vào nồng độ trong không khí của SO 2 ...... 51 Bảng 2.4. Mức độ gây độc phụ thuộc vào nồng độ trong không khí của NH 3 ........ 52 Bảng 2.5. Mức độ gây độc phụ thuộc vào nồng độ trong không khí của oxit nitơ 52 Bảng 2.6. Nồng độ cho phép lớn nhất trong không khí nơi làm việc của một số chất độc thường gặp ............................................................................................................. 54 Bảng 2.6. Phuông pháp xử lý tại chỗ một số ngộ độc trong PTN ......................... 57 Bảng 3.1. Danh sách các trường và GV tham gia thực nghiệm .......................... 130 Bảng 3.2. Bảng phân phối kết quả thực nghiệm ................................................. 135 Bảng 3.3. Bảng phân phối kết quả và % HS đạt diểm Xi trở xuống ................... 136 Bảng 3.4. Bảng phân loại kết quả học tập của HS .............................................. 136 Bảng 3.5. Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng ................................................. 136 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1 : Mô hình tư duy ..................................................................................... 11 Hình 1.2 : Hệ thống phương tiện dạy học hóa học ............................................... 13 Hình 1.3 : Phân loại TNHH ở trường THPT ........................................................ 18 Hình 2.1 : Cấu trúc quá trình dạy học theo mô hình GV – HS - ĐT .................... 37 Hình 2.2 : Cấu trúc quá trình dạy học theo mô hình M-N-P ............................... 37 Hình 2.3 : Cấu trúc quá trình dạy học theo mô hình M-N-P-HS-GV ................. 38 Hình 2.4 : Cấu trúc quá trình dạy học theo mô hình M-N-P-HS-GV trong môi trường nhà trường, xã hội và quốc tế .................................................................... 38 Hình 3.1 : Đồ thị đường lũy tích điểm thực nghiệm lần 1 ................................ .137 Hình 3.2 : Đồ thị đường lũy tích điểm thực nghiệm lần 2 ................................ .138 Hình 3.3 : Đồ thị đường lũy tích điểm thực nghiệm lần 3 ................................ .138 Hình 3.4 : Đồ thị đường lũy tích điểm qua 3 lần thực nghiệm .......................... .138 Hình 3.5 : Biểu đồ phân loại kết quả học tập qua điểm số thực nghiệm lần 1 ... 139 Hình 3.6 : Biểu đồ phân loại kết quả học tập qua điểm số thực nghiệm lần 2 ... 139 Hình 3.7 : Biểu đồ phân loại kết quả học tập qua điểm số thực nghiệm lần 3 ... 140 Hình 3.8 : Biểu đồ phân loại kết quả học tập tổng hợp qua điểm số 3 lần thực nghiệm ........................................................................................................... 140 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................. 3 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT........................................................ 4 DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................... 5 DANH MỤC CÁC HÌNH .......................................................................... 6 MỤC LỤC ................................................................................................... 7 MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 9 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ........................................................................................... 9 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ................................................................................... 9 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU ................................................ 9 4. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ................................................................................. 10 5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU .................................................................................... 10 6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................................ 10 7. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU .............................. 10 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ................................... 11 1.1.Tổng quan vấn đề cần nghiên cứu ..................................................................... 11 1.2.Cơ sở lý luận......................................................................................................... 17 1.2.1.Phương pháp trực quan và phương tiện trực quan trong dạy học hóa học .............17 1.2.2.Thí nghiệm trong dạy học hóa học [25] ...................................................................22 1.2.3.Tiết thực hành hóa học ở trường THPT [19] [20] [42] ...........................................26 1.2.4.Hình thành và rèn luyện kĩ năng thực hành thí nghiệm cho HS phổ thông ..............27 1.3.Cơ sở thực tiễn ..................................................................................................... 29 1.3.1.Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học hiện nay [41] [42] [43] ...............29 1.3.2.Thực trạng dạy học tiết thực hành hóa học ở trường THPT ....................................32 Chương 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC TIẾT THỰC HÀNH HÓA HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........................................................................................... 40 2.1.Cơ sở khoa học của việc xây dựng các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành hóa học ở trường THPT. ................................................... 40 2.1.1. Khái niệm và cấu trúc của quá trình dạy học ..........................................................40 2.1.2. Một số đặc điểm mới của quá trình dạy học hiện nay .............................................44 2.2. Một số biện pháp nâng cao chất lượng tiết thực hành hóa học ở trường THPT. ......................................................................................................................... 48 2.3.Vận dụng một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành hóa học ở trường THPT. ................................................................................. 51 2.3.1. Thiết kế “Giáo án thực hành hóa học 10 cơ bản và nâng cao” ..............................51 2.3.2. Thiết kế “Vở thực hành hóa học 10 cơ bản và nâng cao” ......................................81 2.3.3. Hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan và trắc nghiệm tự luận để rèn luyện và kiểm tra kỹ năng thực hành của HS. ................................................................................105 2.3.4. Tổng hợp, biên soạn CD phim thí nghiệm hóa học 10 ..........................................130 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................. 132 3.1.Mục đích thực nghiệm ...................................................................................... 132 3.2.Đối tượng – địa bàn – thời gian thực nghiệm ................................................. 132 3.3.Tiến trình thực nghiệm ..................................................................................... 133 3.3.1. Các bước thực nghiệm ...........................................................................................133 3.3.2. Phương pháp thực nghiệm .....................................................................................134 3.3.3. Phương pháp phân tích kết quả thực nghiệm ........................................................135 3.4.Xử lý kết quả thực nghiệm ............................................................................... 137 3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm ....................................................................... 142 3.5.1. Phân tích định lượng..............................................................................................142 3.5.2. Phân tích định tính .................................................................................................142 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ................................................................... 146 1. Kết luận ................................................................................................................ 146 2. Hướng phát triển của đề tài................................................................................ 147 3. Kiến nghị .............................................................................................................. 147 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................... 150 PHỤ LỤC ................................................................................................ 153