Tài liệu Luận văn thạc sĩ kinh tế hoàn thiện công tác quản lý huy động vốn tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn việt nam chi nhánh tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÊ THỊ HỒNG NHUNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ HUY ĐỘNG VỐN TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM - CHI NHÁNH TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÊ THỊ HỒNG NHUNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ HUY ĐỘNG VỐN TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM - CHI NHÁNH TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. PHẠM THÁI QUỐC THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ i LỜI CAM ĐOAN Tác giả luận văn: Lê Thị Hồng Nhung, học viên cao học khóa 2012 2014, chuyên ngành: Quản lý kinh tế, Trường Đại học kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên, xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng mình. Các số liệu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tôi xin chịu mọi trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Phú Thọ, ngày tháng 7 năm 2014 Tác giả luận văn Lê Thị Hồng Nhung ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành bản đề tài này ngoài sự cố gắng, sự nỗ lực của bản thân, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ tận tình của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến PGS.TS. Phạm Thái Quốc, người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn giúp đỡ tôi thực hiện và hoàn thành đề tài này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng Quản lý đào tạo sau đại học cũng như các khoa chuyên môn, phòng ban của Trường Đại học Kinh tế & Quản trị kinh doanh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của tập thể các phòng nghiệp vụ Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ nơi tôi đang công tác đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn tốt nghiệp này. Tôi xin cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã chia sẻ những khó khăn và động viên tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó Phú Thọ, ngày tháng 7 năm 2014 Tác giả luận văn Lê Thị Hồng Nhung iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................ vi DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................... vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ................................................................................... viii MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài ...................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Ý nghĩa khoa học của luận văn ..................................................................... 4 5. Kết cấu của luận văn ................................................................................... 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VỐN, CÔNG TÁC QUẢN LÝ HUY ĐỘNG VỐN CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ............... 5 1.1. Cơ sở lý luận về vốn và huy động vốn của ngân hàng thương mại ................... 5 1.1.1. Vốn và vai trò của vốn trong hoạt động kinh doanh ngân hàng ..................... 5 1.1.2. Các loại vốn của ngân hàng thương mại .................................................. 8 1.1.3. Nghiệp vụ huy động vốn và quản lý huy động vốn của ngân hàng thương mại .................................................................................................... 14 1.1.4. Khái niện, nội dung và sự cần thiết của công tác quản lý huy động vốn tại ngân hàng thương mại ............................................................................... 21 1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 29 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý huy động vốn của Ngân hàng Đầu tư và phát triển Việt Nam - CN Phú Thọ ...................................................................... 29 1.2.2. Kinh nghiệm quản lý huy động vốn của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam - CN Phú Thọ ................................................................................ 30 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 32 iv 2.1. Các câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 32 2.2. Các phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 32 2.2.1. Phương pháp thu thập, tổng hợp thông tin, điều tra, khảo sát tổng hợp thông tin........................................................................................................ 32 2.2.2. Phương pháp phân tích, so sánh thông tin .............................................. 33 2.3. Các chỉ tiêu đánh giá công tác huy động vốn tại NHTM ............................... 34 2.3.1. Các chỉ tiêu định lượng ........................................................................ 34 2.3.2. Chỉ tiêu định tính ................................................................................. 41 Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CÔNG TÁC QUẢN LÝ HUY ĐỘNG VỐN TẠI AGRIBANK CHI NHÁNH TỈNH PHÚ THỌ ................ 44 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ....................................................................... 44 3.1.1. Điều kiện tự nhiên - kinh tế xã hội của tỉnh Phú Thọ .............................. 44 3.1.2. Giới thiệu về Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ - Lịch sử hình thành và phát triển ....................................................................................................... 45 3.1.3. Hoạt động kinh doanh của Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ ................ 49 3.2. Thực trạng công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ..................................................................................................... 49 3.2.1. Những kết quả đạt được về công tác huy động vốn ................................ 50 3.2.2. Các hoạt động kinh doanh khác ............................................................ 63 3.2.3. Công tác quản lý và điều hành cân đối vốn và sử dụng vốn .................... 64 3.2.4. Đánh giá kết quả khảo sát khách hàng ................................................... 73 3.3. Đánh giá công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ .................................................................................................. 76 3.3.1. Kết quả đạt được .................................................................................. 76 3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ....................................................................... 80 Chƣơng 4. CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ HUY ĐỘNG VỐN TẠI AGRIBANK CHI NHÁNH TỈNH PHÚ THỌ .... 83 4.1. Quan điểm, định hướng, mục tiêu công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ ...................................................................... 83 v 4.1.1. Quan điểm về công tác quản lý hoạt động huy động vốn của Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ từ nay đến năm 2015, tầm nhìn 2020 ........................ 83 4.1.2. Định hướng về công tác quản lý huy động vốn của Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ từ nay đến năm 2020 ................................................................. 83 4.1.3. Mục tiêu huy động vốn từ nay đến năm 2020 của Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ ................................................................................................. 84 4.2. Nhóm giải pháp chung để hoàn thiện công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ ...................................................................... 85 4.2.1. Giải pháp về chính sách khách hàng ...................................................... 85 4.2.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tổ chức cán bộ ............................ 86 4.2.3. Giải pháp ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến .................................. 87 4.2.4. Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác Marketting .................................. 88 4.3. Nhóm giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ ...................................................................... 89 4.3.1. Tăng cường khả năng cung cấp các sản phẩm huy động vốn .................. 89 4.3.2. Xây dựng chiến lược khách hàng trong huy động vốn ............................ 90 4.3.3. Đổi mới quy trình nghiệp vụ ................................................................. 91 4.3.4. Tăng cường cung ứng các sản phẩm cho nền kinh tế .............................. 91 4.3.5. Nâng cao chất lượng phân tích, đánh giá hoạt động kinh doanh nhằm hoàn thiện công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ ....................................................................................... 93 4.4. Kiến nghị .................................................................................................... 93 4.4.1. Kiến nghị với Nhà nước ....................................................................... 93 4.4.2. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam....................................... 96 4.4.3. Kiến nghị với Agribank Trung ương ..................................................... 98 KẾT LUẬN .................................................................................................... 100 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 102 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 104 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT AGRIBANK : Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam CIC : Trung tâm thông tin tín dụng DNNN : Doanh nghiệp nhà nước NHNN : Ngân hàng nhà nước NHTM : Ngân hàng thương mại TCKT : Tổ chức kinh tế TCTD : Tổ chức tín dụng USD : Đô la Mỹ vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Thị phần nguồn vốn huy động năm 2013 ............................................. 51 Bảng 3.2. Thị phần nguồn vốn huy động năm 2013 của các TCTD ...................... 52 Bảng 3.3.Vốn huy động phân theo thời gian, giai đoạn 2011-2013 ....................... 55 Bảng 3.4. Cơ cấu nguồn vốn huy động theo khách hàng ...................................... 56 Bảng 3.5. Cơ cấu nguồn vốn huy động theo loại tiền ........................................... 57 Bảng 3.6. Doanh số chi trả kiều hối năm 2013 .................................................... 63 Bảng 3.7. Cơ cấu dư nợ giai đoạn 2011 - 2013 ................................................... 67 Bảng 3.8. Chênh lệch lãi suất đầu vào - đầu ra giai đoạn 2011-2013 .................... 68 Bảng 3.9. Tỷ trọng dư nợ & tỷ lệ nợ quá hạn giai đoạn 2011-2013 ...................... 69 Bảng 3.10. Kết quả thu nhập, chi phí của Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011-2013 ................................................................................ 71 viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Biểu thị thị phần của Agribank chi nhánh tỉnh Phú Thọ .................... 52 Biểu đồ 3.2. Biểu thị thị phần nguồn vốn năm 2013 của các TCTD trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ..................................................................................... 53 Biểu đồ 3.3. Biểu thị Cơ cấu nguồn vốn huy động theo thời gian ......................... 56 Biểu đồ 3.4. Biểu thị cơ cấu nguồn vốn huy động theo loại tiền ........................... 57 Biểu đồ 3.5. Biểu thị Tỷ lệ nợ quá hạn của Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ ...... 69 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Trong bất kỳ nền kinh tế sôi động nào, vốn bao giờ cũng là nguồn lực khan hiếm. Vì vậy, sử dụng vốn có hiệu quả là mục tiêu của bất kỳ nhà quản lý kinh tế nào, dù ở tầm vĩ mô hay vi mô. Ở Việt Nam hiện nay cũng vậy, vấn đề vốn đang là đòi hỏi cấp bách trong sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước, nó đóng vai trò quyết định đến sự tăng trưởng và phát triển kinh tế của đất nước. Do vậy, để đáp ứng nhu cầu vốn cho nền kinh tế thì các ngân hàng cần phải có các biện pháp, chính sách nhằm huy động tối đa nguồn vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế. Trong điều kiện nước ta lượng vốn huy động được bằng con đường tài chính trực tiếp thông qua con đường phát hành cổ phiếu, trái phiếu và các giấy tờ có giá khác còn rất nhỏ so với nhu cầu vốn của nền kinh tế. Do đó, quá trình nhận và truyền vốn trên thị trường chủ yếu được thực hiện thông qua các ngân hàng thương mại và thị trường tín dụng. Có thể nói ở Việt Nam hơn 80% lượng vốn trong nền kinh tế là do hệ thống Ngân hàng cung cấp. Do đó vai trò của Ngân hàng thương mại trong hoạt động huy động vốn cho nền kinh tế là cực kỳ quan trọng nhất là trong giai đoạn nền kinh tế Việt Nam chuyển biến tích cực theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa nhằm đưa đất nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp vào năm 2020, với mức GDP bình quân đầu người lên khoảng 2000-3000 USD/người/năm. Trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế của nền kinh tế nói chung và hệ thống ngân hàng nói riêng, đặt ra cho hệ thống ngân hàng Việt Nam không ít những khó khăn và thách thức cần phải xử lý như: Vốn, trình độ công nghệ, năng lực đội ngũ cán bộ… Do đó, muốn tồn tại và phát triển trong nền kinh tế năng động đó, mỗi ngân hàng cần phải xác định cho mình con đường đi phù hợp và hiệu quả nhất, quan tâm tìm kiếm các giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh trong đó nâng cao giải pháp tăng trưởng huy động vốn là một tất yếu khách quan, đồng thời 2 cũng là một bài toán khó đối với các Ngân hàng thương mại (NHTM) để ổn định và phát triển bền vững trong môi trường kinh doanh được đánh giá là nhạy cảm và nhiều cạnh tranh. Cùng với xu thế toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế, thị trường tài chính ở Việt Nam ngày càng phát triển và sôi động với sự tham gia ngày càng nhiều của các tổ chức tài chính nước ngoài, các ngân hàng thương mại cổ phần và sự hiện diện của các ngân hàng 100% vốn nước ngoài. Do đó, tình hình cạnh tranh trên thị trường tài chính ngày càng khốc liệt. Thêm vào đó, việc có thêm nhiều kênh đầu tư hấp dẫn như thị trường chứng khoán, sàn giao dịch vàng đã thu hút một phần vốn khá lớn trong dân cư và doanh nghiệp thì công tác huy động vốn của các Ngân hàng ngày càng khó khăn và đứng trước nhiều thách thức cạnh tranh. Nguồn vốn huy động của ngân hàng quyết định khả năng thanh khoản và khả năng cạnh tranh của ngân hàng đó. Các Ngân hàng thực hiện cho vay và nhiều hoạt động khác chủ yếu dựa vào vốn huy động. Khả năng huy động vốn tốt là điều kiện thuận lợi đối với Ngân hàng trong việc mở rộng quan hệ tín dụng với các thành phần kinh tế về qui mô, mức lãi suất, về thời gian và thời hạn cho vay. Điều đó sẽ thu hút ngày càng nhiều khách hàng, doanh số hoạt động sẽ tăng lên nhanh chóng, đảm bảo uy tín và năng lực trên thị trường. Với những vai trò hết sức quan trọng đó, và trong điều kiện thị trường huy động vốn ngày càng cạnh tranh gay gắt thì để đảm bảo an toàn và hiệu quả kinh doanh đòi hỏi các Ngân hàng cần đặc biệt quan tâm tới công tác huy động vốn, tìm cách đưa ra những chính sách phù hợp từ khâu nhận vốn từ những người gửi tiền đến việc sử dụng vốn một cách hiệu quả. Chính vì vậy, yêu cầu khai thác tối đa những nguồn vốn đang còn tiềm tàng trong các tổ chức kinh tế và dân cư, để có một nguồn vốn phong phú với cơ cấu và chi phí hợp lý nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội và của chính các Ngân hàng. 3 Nhận thức được tầm quan trọng và đứng trước đòi hỏi của thực tiễn, qua quá trình nghiên cứu, em lựa chọn đề tài: “Hoàn thiện công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ” làm luận văn nghiên cứu của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Làm rõ thực trạng công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011- 2013, từ đó đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý huy động vốn để tăng trưởng nguồn vốn cho Chi nhánh được phát triển ổn định, bền vững. 2.2. Mục tiêu cụ thể Để đạt mục tiêu, luận văn đã đặt ra cần hoàn thành các nhiệm vụ sau: - Phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn cho hoạt động huy động vốn tại các ngân hàng thương mại. - Phân tích đánh giá thực trạng công tác huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011 - 2013. - Đưa ra các giải pháp và kiến nghị nhằm xây dựng và hoàn thiện công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu * Về không gian Tập trung nghiên cứu về công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. * Về thời gian Nghiên cứu công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ trong khoảng thời gian từ năm 2011 đến năm 2013. 4 * Về nội dung + Tìm hiểu nguyên nhân, thực trạng công tác huy động vốn, công tác quản lý hoạt động huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. + Những khó khăn, thuận lợi trong hoạt động quản lý huy động vốn. + Trên cơ sở tìm hiểu nguyên nhân và thực trạng, đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý huy động vốn nhằm tăng trưởng nguồn vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. 4. Ý nghĩa khoa học của luận văn Hệ thống hóa lý luận cơ bản về công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. - Chỉ ra những khó khăn, thuận lợi của công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ trong thời gian qua, qua đó thấy được những tiềm năng cũng như thách thức trong công tác quản lý hoạt động huy động vốn của Chi nhánh. - Đề xuất một số giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn được kết cấu thành 4 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về vốn, công tác quản lý huy động vốn tại Ngân hàng thương mại. Chƣơng 2 : Phương pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Kết quả nghiên cứu công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. Chƣơng 4: Giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý huy động vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Phú Thọ. 5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VỐN, CÔNG TÁC QUẢN LÝ HUY ĐỘNG VỐN CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Cơ sở lý luận về vốn và huy động vốn của ngân hàng thƣơng mại 1.1.1. Vốn và vai trò của vốn trong hoạt động kinh doanh ngân hàng 1.1.1.1. Khái niệm về vốn Trong nền kinh tế thị trường, vốn bao giờ cũng là nguồn lực khan hiếm, là một yếu tố quan trọng để tiến hành bất cứ một hoạt động sản xuất kinh doanh nào, nó được coi là “chìa khóa” đảm bảo tăng trưởng và phát triển của mọi hình thái xã hội. Vốn hiểu theo nghĩa hẹp, là tiềm lực về tài chính của mỗi cá nhân, mỗi doanh nghiệp, mỗi quốc gia. Vốn hiểu theo nghĩa rộng bao gồm: nguồn nhân lực, vật tư, tri thức, khoa học, tiền tệ và cả quan hệ đã tích lũy của một cá nhân, một doanh nghiệp, một quốc gia. Trong đó vốn tiền tệ có vị trí rất quan trọng, là điểm xuất phát, được ứng ra để chuyển hóa thành các yếu tố của quá trình sản xuất kinh doanh. Cũng giống như các cá nhân, doanh nghiệp, quốc gia, ngân hàng không thể hoạt động được mà không có vốn. Bởi vì, bất cứ một ngân hàng thương mại nào cũng hoạt động với mục đích chung vì lợi nhuận và vì sự tăng trưởng của vốn. Nguồn vốn là bước khởi đầu để ngân hàng được hình thành. Với một nguồn vốn và sự hợp lý trong cơ cấu, ngân hàng có khả năng cung cấp các loại tín dụng và dịch vụ ngân hàng tốt nhất cho khách hàng, vốn cũng là một yếu tố thu hút vô hình ảnh hưởng đến tâm lý của khách hàng... Trong khi chức năng hoạt động của ngân hàng là “đi vay để cho vay”, thì hoạt động huy động vốn để tạo nguồn vốn cho ngân hàng là nghiệp vụ quan trọng, ảnh hưởng bao trùm lên toàn bộ hoạt động của ngân hàng. Thực tế lịch sử chứng minh, chỉ các thương gia giàu có, có khả năng kinh doanh mới chuyển từ kinh doanh hàng hoá thông thường sang kinh doanh tiền. Ngay bản thân quan niệm vốn được hiểu bằng tiền, thì tiền ở đây phải được vận động với mục đích sinh 6 lợi, chứ không phải dưới dạng tích trữ. Mác đã phân biệt rất rõ giữa hai phạm trù tiền tệ và phạm trù tư bản, Ông cho rằng nếu tiền không tham gia liên tục vào quá trình sản xuất của xã hội, thì tiền đó chỉ ở dạng “tư bản tiềm năng” mà thôi. Vốn là một phạm trù rộng lớn bao gồm tiền tệ, vật tư, tài sản, nguồn lực, tài nguyên thiên nhiên, vị trí địa lý và nhiều loại vốn hữu hình hay vốn vô hình khác như phát minh, sáng chế, bản quyền kinh doanh, trình độ công nhân... Vậy vốn của NHTM là gì? Vốn của NHTM là những giá trị tiền tệ do ngân hàng tạo lập hay huy động được mà từ đó ngân hàng có thể dùng để cho vay, đầu tư hoặc thực hiện các dịch vụ kinh doanh khác. Vốn của NHTM bao gồm: Vốn tự có (vốn chủ sở hữu), vốn huy động, vốn đi vay và vốn khác. Thực chất, nguồn vốn của NHTM là một bộ phận thu nhập quốc dân tạm thời nhàn rỗi trong quá trình sản xuất, phân phối, tiêu dùng, mà người chủ sở hữu gửi chúng vào ngân hàng với các mục đích khác nhau, họ chỉ có quyền sở hữu, còn quyền sử dụng vốn tiền tệ họ chuyển nhượng cho ngân hàng, để rồi ngân hàng phải trả lại cho họ một khoản thu nhập. Như vậy, ngân hàng đã thực hiện vai trò tập trung và phân phối lại vốn dưới hình thức tiền tệ, làm tăng nhanh quá trình luân chuyển vốn, phục vụ và kích thích mọi hoạt động kinh tế phát triển. Đồng thời, chính các hoạt động đó lại quyết định đến sự tồn tại và phát triển hoạt động kinh doanh của các NHTM. Nhìn chung, vốn chi phối toàn bộ các hoạt động và quyết định đối với việc thực hiện các chức năng của NHTM. 1.1.1.2. Vai trò của vốn trong hoạt động kinh doanh của NHTM Đối với bất cứ một NHTM nào, vấn đề mà các nhà quản trị quan tâm hàng đầu là phát triển nguồn vốn, yếu tố đầu vào của quá trình hoạt động kinh doanh, coi công tác huy động vốn là một nhiệm vụ hàng đầu nhằm tạo lập 7 nguồn vốn huy động luôn dồi dào và ổn định. Vốn có tầm quan trọng và quyết định đến hoạt động của một ngân hàng nói chung và NHTM nói riêng. a. Vốn là cơ sở để NHTM tổ chức mọi hoạt động kinh doanh NHTM là tổ chức kinh tế kinh doanh loại hàng hoá đặc biệt trên thị trường tiền tệ, chính vì thế có thể nói vốn là yếu tố đầu tiên trong chu kỳ kinh doanh của ngân hàng. Vốn không chỉ là phương tiện kinh doanh chính mà còn là đối tượng kinh doanh chủ yếu. Do vậy, nếu ngân hàng có nguồn vốn dồi dào, cơ cấu hợp lý sẽ hoàn toàn chủ động trong các hoạt động kinh doanh của mình, không bị lệ thuộc, bỏ lỡ cơ hội trong kinh doanh. Những ngân hàng trường vốn là những ngân hàng có thế mạnh trong kinh doanh, chủ động đa dạng hoá các hoạt động kinh doanh nhằm phân tán rủi ro và thu được lợi nhuận cao nhất có thể. Do vậy, NHTM phải thường xuyên quan tâm tới tăng trưởng nguồn vốn trong suốt quá trình hoạt động kinh doanh của mình. b. Vốn của ngân hàng sẽ quyết định quy mô hoạt động tín dụng và các hoạt động khác của ngân hàng Vốn của ngân hàng quyết định đến việc mở rộng hay thu hẹp khối lượng tín dụng. Nhờ có nguồn vốn lớn lượng cung tiền cho khách hàng tăng, mà lượng cung tiền tăng sẽ thu hút được nhiều khách hàng và ngược lại nguồn vốn nhỏ thì lượng cung tiền cho khách hàng nhỏ sẽ hạn chế lượng khách hàng đến với ngân hàng. Thông thường, ngân hàng trường vốn thì việc kinh doanh sẽ đa năng hơn không chỉ cho vay đơn thuần mà còn phát triển các dịch vụ như thuê mua, mua bán nợ và các dịch vụ khác, phạm vi hoạt động rộng hơn, khối lượng và mức đầu tư cho vay cũng lớn hơn các ngân hàng đoản vốn. Trong trường hợp khả năng vốn hạn hẹp các ngân hàng nhỏ không phản ứng nhạy bén được với sự biến động của lãi suất, gây ảnh hưởng đến công tác huy động vốn từ tầng lớp dân cư và các thành phần kinh tế. Nếu trên địa bàn hoạt động của NHTM có nhu cầu về vốn rất lớn nhưng ngân hàng lại không huy động được vốn, thì cũng đồng nghĩa với việc thu hẹp thị trường tín dụng và các nghiệp vụ kinh doanh khác của ngân hàng. 8 c. Vốn quyết định năng lực thanh toán và đảm bảo uy tín của ngân hàng trên thương trường Trong nền kinh tế thị trường để tồn tại và ngày càng phát triển vốn lớn thu hút được khách hàng đến quan hệ giao dịch đồng thời cũng tạo cho khách hàng độ tin tưởng vào ngân hàng. Khi trường vốn thì khả năng thanh toán chi trả cao và như vậy khách hàng rất yên tâm đặt quan hệ mà ít bận tâm về vấn đề rủi ro có thể xảy ra và đó là yếu tố đầy hấp dẫn đối với khách hàng. Thông qua khách hàng, danh tiếng của ngân hàng ngày càng được quảng bá rộng rãi, nâng cao vị thế của ngân hàng trên thương trường. Với tiềm năng vốn lớn, ngân hàng có thể hoạt động kinh doanh với quy mô ngày càng mở rộng, tiến hành các hoạt động cạnh tranh có hiệu quả nhằm giữ vững chữ tín. d. Vốn quyết định năng lực cạnh tranh của ngân hàng Trong kinh tế thị trường, công tác huy động vốn muốn đạt hiệu quả đòi hỏi các NHTM phải chú trọng nâng cao trình độ nghiệp vụ, phương tiện kỹ thuật hiện đại... làm tiền đề cho việc thu hút vốn. Khi nguồn vốn đủ mạnh và biết khai thác sử dụng có hiệu quả sẽ củng cố thế và lực tạo lập uy tín ngày càng cao. Trong quan hệ kinh tế thì bất cứ khách hàng nào cũng muốn tìm NHTM có năng lực tài chính lành mạnh tạo điều kiện thuận lợi trong việc mở rộng qui mô tín dụng, chủ động về thời gian, thời hạn cho vay, thậm chí quyết định mức lãi suất ưu đãi cho mình. Mặt khác, NHTM có điều kiện để mở rộng việc kinh doanh đa năng góp phần phân tán rủi ro trong hoạt động kinh doanh và tạo thêm vốn, tăng sức cạnh tranh của mình trên thương trường. 1.1.2. Các loại vốn của ngân hàng thương mại Sự lưu thông tiền tệ trong nền kinh tế giống như mạch máu tuần hoàn trong cơ thể con người. Hệ thống ngân hàng được ví như là những con kênh thu hút, cung ứng tiền cho hoạt động kinh tế, các nguồn tiền này đứng trên góc độ khác nhau có thể phân chia khác nhau, nhưng nhìn chung vốn của ngân hàng bao gồm: 9 1.1.2.1. Vốn tự có (vốn chủ sở hữu) Vốn tự có của NHTM là những giá trị tiền tệ do NHTM tạo lập được, thuộc sở hữu của ngân hàng. Vốn tự có của NHTM bao gồm giá trị thực có của vốn điều lệ, các quỹ dự trữ và một số tài sản nợ khác của NHTM theo quy định của ngân hàng Trung ương. Vốn này chiếm tỷ lệ nhỏ trong kết cấu tổng nguồn của ngân hàng song lại là điều kiện pháp lý bắt buộc khi thành lập một ngân hàng. Đây là nguồn vốn quan trọng vì nó là cơ sở để mở rộng qui mô hoạt động quyết định đến năng lực và vị thế cạnh tranh của NHTM, là tài sản đảm bảo tạo uy tín của ngân hàng đối với khách hàng, theo đà phát triển của ngân hàng vốn này sẽ tăng dần về số tuyệt đối. Quy mô vốn tự có là một trong những căn cứ quyết định đến khả năng và khối lượng vốn huy động của ngân hàng, đồng thời với chức năng bảo vệ, vốn tự có được coi như “tấm đệm” giúp duy trì khả năng thanh toán trong trường hợp ngân hàng gặp thua lỗ. Nếu xem xét vốn theo cách nhìn tĩnh tại, số dư vốn tự có được sử dụng để bù đắp rủi ro trong cho vay và đầu tư của ngân hàng. Theo kinh nghiệm nếu tỷ lệ vốn tự có so với tài sản có bằng 5%, thì tài sản có không được phép sụt giảm trên 5% về mặt giá trị trước khi tổ chức ngân hàng này chính thức mất khả năng thanh toán. Vốn tự có cung cấp sự đảm bảo đối với khách hàng gửi tiền và những chủ nợ khác về khả năng tiếp tục tồn tại và phát triển của ngân hàng trong môi trường cạnh tranh khắc nghiệt. Đồng thời, vốn tự có sẽ bù đắp các khoản lỗ cho đến khi thu nhập phát sinh và được giữ lại để tạo thành vốn bổ sung. Vốn tự có còn có vai trò quyết định mức cho vay tối đa với một khách hàng và mức cho vay tối đa với một nhóm khách hàng liên quan theo quy định của ngân hàng Trung ương. Căn cứ vào hệ số vốn tự có so với tài sản có rủi ro chuyển đổi, có thể đánh giá và giám sát khả năng chi trả của ngân hàng (hệ số Cooke), theo thông lệ quốc tế hệ số Cooke phải đạt tối thiểu là 8%. Tuy nhiên, nếu các NHTM có cùng hệ số Cooke chưa hẳn là khả năng chi trả như 10 nhau, mà còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, đặc biệt là kết cấu các loại tài sản có, nếu tập trung nhiều vào tài sản có mức độ rủi ro cao thì khả năng chi trả thấp và ngược lại. Vốn tự có bao gồm: Vốn cấp 1 bao gồm: Vốn điều lệ (vốn đã được cấp, vốn góp), quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ, quỹ dự phòng tài chính, quỹ đầu tư phát triển nghiệp vụ, lợi nhuận không chia. Vốn này tối thiểu phải bằng vốn pháp định theo quy định của pháp luật khi thành lập ngân hàng. Tuỳ theo từng lọai hình ngân hàng vốn điều lệ được hình thành từ các nguồn khác nhau. NHTM Nhà nước vốn tự có do ngân sách nhà nước cấp, NHTM cổ phần vốn điều lệ do các cổ đông đóng góp, ngân hàng liên doanh vốn điều lệ do các bên đóng góp. Do tính chất thường xuyên ổn định của vốn tự có, ngân hàng có thể chủ động sử dụng chúng vào các mục đích như: Trang bị cơ sở vật chất, mua sắm tài sản cố định phục vụ cho bản thân ngân hàng, sử dụng để cho vay, và đặc biệt là tham gia đầu tư, góp vốn liên doanh. Vốn cấp 2: Vốn cấp 2 của NHTM không ngừng được tăng lên theo thời gian từ các nguồn sau: Một phần giá trị tăng thêm của tài sản cố định được định giá lại theo quy định của pháp luật, một phần giá trị tăng của các loại chứng khoán đầu tư được định giá lại theo quy định của pháp luật, các loại trái phiếu chuyển đổi hoặc cổ phiếu do tổ chức tín dụng phát hành thoả mãn một số điều kiện nhất định, các công cụ nợ khác thoả mãn một số điều kiện nhất định, dự phòng chung theo một tỷ lệ tối đa so với tổng tài sản có rủi ro. Các tỷ lệ, điều kiện và các giới hạn khi xác định vốn cấp 1, vốn cấp 2 do ngân hàng Trung ương quy định trong từng thời kỳ. 1.1.2.2. Vốn huy động Vốn huy động của NHTM là những giá trị tiền tệ mà ngân hàng huy động được từ tổ chức kinh tế và các cá nhân trong xã hội thông qua hoạt động kinh doanh của mình. Bản chất của vốn huy động là tài sản thuộc các sở hữu và ngân hàng có trách nhiệm hoàn trả cả gốc và lãi khi đến kỳ hạn hoặc khi khách hàng có nhu cầu rút vốn.