BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG
-------------------
NGUYEÃN ÑÌNH CÖÔØNG
GIAÛI PHAÙP HAÏN CHEÁ RUÛI RO TRONG KINH
DOANH NGAÂN HAØNG CUÛA CAÙC NGAÂN HAØNG
THÖÔNG MAÏI TAÏI NHA TRANG
LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ
Nha Trang, thaùng 06 naêm 2008
1
BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG
-------------------
NGUYEÃN ÑÌNH CÖÔØNG
GIAÛI PHAÙP HAÏN CHEÁ RUÛI RO TRONG KINH
DOANH NGAÂN HAØNG CUÛA CAÙC NGAÂN HAØNG
THÖÔNG MAÏI TAÏI NHA TRANG
LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ
Chuyeân ngaønh
: Kinh teá thuûy saûn
Maõ soá
: 60.31.13
Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc : TS. Nguyeãn Thò Hieån
Nha Trang, thaùng 06 naêm 2008
2
LÔØI MÔÛ ÑAÀU
1.TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Qu¸ tr×nh héi nhËp cña nÒn kinh tÕ ®Æt ra lµ ViÖt Nam cÇn tiÕp tôc nç lùc n©ng cao
c¸c ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh tÕ vµ dÞch vô ®Ó tõng bíc b¾t kÞp c¸c quèc gia trªn thÕ
giíi vµ trong khu vùc nh»m thùc hiÖn mèi quan hÖ b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi gi÷a c¸c níc víi
nhau.
Lµ mét ®Êt níc ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn, ViÖt Nam tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸ trong m«i trêng cã nhiÒu khã kh¨n, nhÊt lµ vÊn ®Ò thiÕu hôt nguån vèn. ThÞ trêng
vèn ë møc ®é ph«i thai, dßng vèn chñ yÕu ®Ó cung øng cho nÒn kinh tÕ lµ dßng vèn tÝn dông
trong ®ã c¬ b¶n lµ tÝn dông ng©n hµng. Trong khi ®ã, hÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i chØ lµ
®Þnh chÕ tµi chÝnh trung gian cã nhiÖm vô thu hót nguån vèn ®èi víi mäi thµnh phÇn kinh tÕ
trong xaõ héi, ®ång thêi cã nhiÖm vô truyÒn t¶i vèn ®Õn n¬i mµ ë ®ã cã kh¶ n¨ng t¹o sù t¨ng
trëng cho nÒn kinh tÕ, nghÜa lµ gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t.
Ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i trong thÞ trêng tµi chÝnh tiÒn tÖ
lµ ho¹t ®éng rÊt nh¹y c¶m. Mäi biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ ®Òu nhanh chãng t¸c ®éng ®Õn lÜnh
vùc ng©n hµng. Do vËy trong nh÷ng n¨m qua ho¹t ®éng ng©n hµng nãi chung, vµ ho¹t ®éng
kinh doanh cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i t¹i Nha Trang nãi riªng tuy ñaõ cïng víi c¸c ngµnh
kinh tÕ kh¸c ®ãng gãp mét c¸ch ®¸ng kÓ cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ, nhÊt lµ tõng bíc
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ t¹i tØnh nhµ; nhng còng béc lé nhiÒu tån t¹i ®¸ng kÓ trong
c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc, dÉn ®Õn lîi Ých kinh tÕ bÞ suy gi¶m, thËm chÝ cha thËt sù t¹o
niÒm tin cho kh¸ch hµng
V× vËy, lµm thÕ nµo ®Ó h¹n chÕ c¸c rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n
hµng lµ qu¸ tr×nh ®îc nhiÒu ngêi quan t©m, kÓ c¶ céng ®ång tµi chÝnh quèc tÕ.
Tõ thùc tiÔn ®ã, t¸c gi¶ chän ®Ò tµi: “ Gi¶i ph¸p h¹n chÕ rñi ro trong kinh doanh ng©n
hµng cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i t¹i Nha Trang “.
2. Môc tiªu nghiªn cøu
HÖ thèng c¬ së lý luËn vÒ rñi ro, c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn rñi ro kinh doanh ng©n
hµng.
§¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i trªn ®Þa bµn
Nha Trang.
§Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao vai trß ho¹t ®éng cña ng©n hµng, ®ång thêi
gi¶m thiÓu rñi ro trong kinh doanh ng©n hµng ®Ó ph¸t triÓn vÞ thÕ c¹nh tranh trong tiÕn tr×nh
héi nhËp.
3
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
§èi tîng nghiªn cøu: Nghiªn cøu thùc tr¹ng ho¹t ®éng vµ rñi ro trong ho¹t ®éng
kinh doanh cña c¸c ng©n hµng.
Ph¹m vi nghiªn cøu: C¸c Ng©n hµng th¬ng m¹i trªn ®Þa bµn thµnh phè Nha Trang.
Trong luËn v¨n nµy chØ xin giíi h¹n ph©n tÝch c¸c lo¹i rñi ro lµm ¶nh hëng nhiÒu
nhÊt ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng mµ c¸c nhµ qu¶n trÞ ng©n hµng cÇn quan t©m
mét c¸ch thêng xuyªn bao gåm : Rñi ro thanh kho¶n – Rñi ro tÝn dông – Rñi ro tû gi¸ –
Rñi ro laõi suÊt. Trong ®ã ®Ò cËp s©u h¬n lµ Rñi ro tÝn dông.
4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®îc söû dông lµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp; ph¬ng
ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu .
5. Nh÷ng ®ãng gãp
HÖ thèng hãa lý luËn vÒ c«ng t¸c kinh doanh trong lÜnh vùc ho¹t ®éng ng©n hµng .
TiÕp cËn ®îc ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®¸nh gi¸ c¸c lo¹i rñi ro vµ nguyªn nh©n dÉn
®Õn c¸c lo¹i rñi ro ®èi víi c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i t¹i Nha Trang .
Ph©n tÝch nh÷ng mÆt m¹nh, mÆt yÕu cña ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng trong thêi
gian qua. Tõ ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m h¹n chÕ rñi ro trong kinh doanh ng©n hµng.
6. KÕt cÊu luËn v¨n
Lêi më ®Çu
Ch¬ng 1. C¬ së lyù luËn vÒ rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng.
Ch¬ng 2. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i trªn ®Þa
bµn Nha Trang.
Ch¬ng 3. Mét sè gi¶i ph¸p h¹n chÕ rñi ro trong kinh doanh cña c¸c ng©n hµng
th¬ng m¹i trªn ®Þa bµn Nha Trang.
KiÕn nghÞ vµ kÕt luËn.
4
CH¦¥NG 1. CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ RUÛI RO TRONG HOAÏT ÑOÄNG
NGAÂN HAØNG
1.1 LYÙ THUYEÁT VEÀ HOAÏT ÑOÄNG KINH DOANH NGAÂN HAØNG
LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông ®îc Quèc héi kho¸ X th«ng qua ngµy 12 th¸ng 12 n¨m
1997, ®· ®îc söa ®æi, bæ sung n¨m 2004 gi¶i thÝch tõ ng÷: Ng©n hµng lµ lo¹i h×nh tæ chøc
tÝn dông ®îc thùc hiÖn toµn bé ho¹t ®éng ng©n hµng vµ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c cã
liªn quan. LuËt nµy cßn gi¶i thÝch: Tæ chøc tÝn dông lµ doanh nghiÖp ®îc thµnh lËp theo quy
®Þnh cña LuËt nµy vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cña ph¸p luËt ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ, lµm
dÞch vô ng©n hµng víi néi dung nhËn tiÒn göi vµ sö dông tiÒn göi ®Ó cÊp tÝn dông, cung øng
c¸c dÞch vô thanh to¸n.
Nh vËy xÐt vÒ b¶n chÊt th× ng©n hµng lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp, v× cã nguån vèn
riªng, thùc hiÖn ho¹t ®éng mua, b¸n trªn thÞ trêng, cã chi phÝ, l·i hoÆc lç …§ång thêi lµ
doanh nghiÖp ®Æc biÖt, v× ®uîc kinh doanh hµng ho¸ ®Æc biÖt lµ tiÒn tÖ vµ lµm dÞch vô ng©n
hµng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
XuÊt ph¸t tõ néi dung trªn th× ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng gåm c¸c nghiÖp vô
chñ yÕu sau:
1.1.1 NghiÖp vô nguån vèn
Lµ nghiÖp vô h×nh thµnh nªn c¸c nguån vèn ho¹t ®éng cña ng©n hµng.
1.1.1.1 Vèn ®iÒu lÖ vµ c¸c quü
- Vèn ®iÒu lÖ: lµ nguån vèn khi ng©n hµng míi b¾t ®Çu ®i vµo ho¹t ®éng ®uîc ghi vµo
®iÒu lÖ ho¹t ®éng cña ng©n hµng. Vèn ®iÒu lÖ ph¶i ®¹t møc tèi thiÓu theo quy ®Þnh cña ph¸p
luËt. Vèn ®iÒu lÖ do ng©n s¸ch nhµ níc cÊp nÕu lµ ng©n hµng th¬ng m¹i nhµ níc; Do c¸c
cæ ®«ng gãp nÕu lµ ng©n hµng th¬ng m¹i cæ phÇn. Vèn ®iÒu lÖ ®îc thay ®æi theo xu híng
t¨ng lªn th«ng qua viÖc cÊp vèn bæ sung hoÆc ph¸t hµnh cæ phiÕu bæ sung hoÆc ®îc kÕt
chuyÓn tõ quü dù tr÷ bæ sung vèn ®iÒu lÖ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Vèn ®iÒu lÖ thêng
®îc sö dông tríc tiªn lµ t¹o c¬ së vËt chÊt phôc vô cho ho¹t ®éng ng©n hµng nh mua s¾m
tµi s¶n cè ®Þnh, ph¬ng tiÖn lµm viÖc vµ qu¶n lý. Ngoµi ra cßn ®îc phÐp sö dông ®Ó hïn vèn
liªn doanh, cÊp vèn cho c¸c c«ng ty trùc thuéc vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c .
- C¸c quü cña ng©n hµng: ®uîc h×nh thµnh khi ng©n hµng ®i vµo ho¹t ®éng, gåm c¸c
quü ®îc trÝch tõ l·i rßng hµng n¨m nh quü dù tr÷ bæ sung vèn ®iÒu lÖ, quü ®Çu t vµ ph¸t
triÓn, quü khen thëng phóc lîi. Ngoµi ra cßn cã c¸c quü ®îc h×nh thµnh b»ng c¸ch trÝch vµ
tÝnh vµo chi phÝ ho¹t ®éng cña ng©n hµng nh quü khÊu hao c¬ b¶n, söa ch÷a tµi s¶n, dù
phßng ®Ó xö lý rñi ro …
5
1.1.1.2 Vèn huy ®éng
Lµ nguån vèn chñ yÕu vµ chiÕm tû träng lín trong ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n
hµng. Nguån vèn huy ®éng gåm cã:
-TiÒn göi kh«ng kú h¹n.
-TiÒn göi cã kú h¹n.
-C¸c lo¹i tiÒn göi kh¸c nh huy ®éng th«ng qua viÖc ph¸t hµnh chøng chØ tiÒn göi, tr¸i
phiÕu vµ giÊy tê cã gi¸ kh¸c cña tæ chøc, c¸ nh©n trong níc vµ ngoµi níc.
1.1.1.3 Vèn ®i vay
Trong trêng hîp nguån vèn tù cã vµ vèn huy ®éng kh«ng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu kinh
doanh, th× c¸c ng©n hµng cã thÓ vay vèn cña c¸c chñ thÓ sau:
-C¸c tæ chøc tÝn dông ®îc vay vèn cña nhau vµ cña tæ chøc tÝn dông níc ngoµi.
-Vay cña Ng©n hµng Nhµ níc díi h×nh thøc t¸i cÊp vèn theo quy ®Þnh cña LuËt
Ng©n hµng Nhµ níc ViÖt Nam ( NHNNVN ).
1.1.1.4 Nguån vèn kh¸c
Lµ nguån vèn ph¸t sinh kh«ng thuéc c¸c nguån vèn trªn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng
nh vèn nhËn ñy th¸c tõ ng©n s¸ch nhµ níc , tõ c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ , vèn chiÕm dông
cña kh¸ch hµng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt.
1.1.2 NghiÖp vô sö dông vèn
Trªn c¬ së nguån vèn huy ®éng ®îc, th× ng©n hµng sö dông vèn nh sau:
1.1.2.1 ThiÕt lËp dù tr÷
C¸c ng©n hµng th¬ng m¹i kh«ng sö dông toµn bé nguån vèn cho ho¹t ®éng kinh
doanh, mµ ph¶i dµnh mét phÇn dù tr÷ thÝch hîp nh»m ®¸p øng :
-Thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc theo quy ®Þnh cña Ng©n hµng Nhµ níc ( NHNN ).
-Thùc hiÖn c¸c lÖnh rót tiÒn vµ thanh to¸n chuyÓn kho¶n cña kh¸ch hµng.
-Chi tr¶ c¸c kho¶n tiÒn göi ®Õn h¹n, chi tr¶ tiÒn l·i.
1.1.2.2 Ho¹t ®éng tÝn dông
C¸c tæ chøc tÝn dông ®îc cÊp tÝn dông cho tæ chøc, c¸ nh©n díi c¸c h×nh thøc cho
vay, chiÕt khÊu th¬ng phiÕu vµ giÊy tê cã gi¸ kh¸c, b¶o l·nh, cho thuª tµi chÝnh vµ c¸c h×nh
thøc kh¸c theo quy ®Þnh cña Ng©n hµng Nhµ níc.
1.1.2.3 DÞch vô thanh to¸n vµ ng©n quü
Tæ chøc tÝn dông lµ ng©n hµng ®îc thùc hiÖn c¸c dÞch vô thanh to¸n sau:
-Cung øng c¸c ph¬ng tiÖn thanh to¸n.
-Thùc hiÖn dÞch vô thanh to¸n trong níc cho kh¸ch hµng.
-Thùc hiÖn dÞch vô thanh to¸n quèc tÕ khi ®îc Ng©n hµng Nhµ níc cho phÐp.
-Thùc hiÖn c¸c dÞch vô thu hé vµ chi hé.
6
-Thùc hiÖn c¸c dÞch vô thanh to¸n kh¸c do Ng©n hµng Nhµ níc quy ®Þnh.
Tæ chøc tÝn dông ®îc thùc hiÖn dÞch vô thu vµ ph¸t tiÒn mÆt cho kh¸ch hµng.
1.1.3 Ho¹t ®éng kh¸c
-Gãp vèn, mua cæ phÇn cña doanh nghiÖp vµ cña c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt.
-Tham gia thÞ trêng tiÒn tÖ, bao gåm thÞ trêng ®Êu gi¸ tÝn phiÕu kho b¹c, thÞ trêng
néi tÖ vµ ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng, thÞ trêng giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c theo quy ®Þnh cña
Ng©n hµng Nhµ níc.
-Kinh doanh ngo¹i hèi vµ vµng trªn thÞ trêng trong níc vµ quèc tÕ.
-NghiÖp vô ñy th¸c vµ ®¹i lý trong c¸c lÜnh vùc liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ng©n hµng.
-Kinh doanh bÊt ®éng s¶n.
-Kinh doanh vµ dÞch vô b¶o hiÓm theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
-DÞch vô t vÊn tµi chÝnh , tiÒn tÖ cho kh¸ch hµng.
-C¸c dÞch vô kh¸c nh b¶o qu¶n hiÖn vËt quý, giÊy tê cã gi¸, cho thuª tñ kÐt, cÇm ®å
vµ c¸c dÞch vô kh¸c.
Tãm l¹i, dÞch vô ng©n hµng rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. C¸c ng©n hµng s½n sµng cung
cÊp dÞch vô theo nhu cÇu cña kh¸ch hµng. Cã lo¹i h×nh dÞch vô ng©n hµng thùc hiÖn thu phÝ
dÞch vô, cã lo¹i dÞch vô ng©n hµng ®îc hëng hoa hång, nhng còng cã nh÷ng dÞch vô ng©n
hµng miÔn phÝ. §iÒu nµy thÓ hiÖn mét mÆt dÞch vô ng©n hµng lµ mét m¶ng ho¹t ®éng kinh
doanh cã hiÖu qu¶; mÆt kh¸c dÞch vô ng©n hµng gãp phÇn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó më réng vµ ph¸t
triÓn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh c¬ b¶n kh¸c.
1.2 RUÛI RO TRONG HOAÏT ÑOÄNG KINH DOANH NG¢N HAØNG
1.2.1 B¶n chÊt rñi ro
Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc th× kinh doanh dùa trªn nÒn t¶ng kinh tÕ
thÞ trêng lu«n g¾n liÒn víi rñi ro vµ møc ®é rñi ro thêng ®ång biÕn víi tû suÊt lîi nhuËn
®em l¹i. Tuy vËy nÕu thiÕt lËp ®îc hÖ thèng qu¶n trÞ phï hîp th× cã thÓ ®¹t ®îc hiÖu suÊt lîi
nhuËn tèi u mµ t¹i ®ã rñi ro cã thÓ chÊp nhËn ®îc.
HiÖn nay cã nhiÒu c¸ch hiÓu vÒ tÝnh chÊt rñi ro kh¸c nhau cña c¸c nhµ kinh tÕ vµ c¸c
nhµ kinh doanh. Tuy nhiªn sù thõa nhËn chung cña rñi ro nghÜa lµ g©y ra hËu qu¶ xÊu, lµ sù
gi¶m sót lîi nhuËn thùc tÕ so lîi nhuËn kÕ ho¹ch, lµ sù tæn thÊt vÒ tµi s¶n
Rñi ro nh×n chung cã hai ®Æc tÝnh c¬ b¶n:
-Thø nhÊt lµ biªn ®é rñi ro, nghÜa lµ sù thiÖt h¹i ë møc ®é nµo.
-Thø hai lµ tÇn sè xuÊt hiÖn rñi ro thêng xuyªn hay kh«ng thêng xuyªn.
Víi nh÷ng ®Æc tÝnh trªn th× cã thÓ ph©n rñi ro thµnh nhiÒu lo¹i kh¸c nhau:
7
Ph©n theo nguyªn nh©n
-Rñi ro tÜnh: lµ rñi ro do c¸c ®iÒu kiÖn tÜnh g©y ra.
-Rñi ro ®éng: lµ rñi ro do c¸c ®iÒu kiÖn ®éng g©y ra, thêng lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh
vËn ®éng nÒn kinh tÕ, gåm:
+Rñi ro s¶n xuÊt: lµ do sai biÖt vÒ sè lîng, chÊt lîng s¶n phÈm.
+Rñi ro thÞ trêng: lµ do thay ®æi vÒ gi¸ cña hµng hãa, dÞch vô.
Ph©n theo hiÖu qña
-Rñi ro thuÇn tóy : lµ rñi ro dÉn ®Õn hËu qu¶ tæn thÊt chung nh thiªn tai, háa ho¹n,
®éng ®Êt, sãng thÇn.
-Rñi ro suy tÝnh: lµ rñi ro dÉn ®Õn kÕt qu¶ l·i , lç trong kinh doanh.
Trong thùc tiÔn, ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng theo b¶n chÊt nguyªn thuû
thêng ph¶i ®èi mÆt víi v« vµn rñi ro. Díi ®©y lµ c¸c lo¹i rñi ro chÝnh mµ c¸c ng©n hµng hay
®èi mÆt:
-Rñi ro thanh kho¶n: do ng©n hµng kh«ng cã kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt sù gi¶m sót trong taøi
saûn nôï ( TSN ) hoÆc t¨ng viÖc chuyÓn tÝn dông ng¾n h¹n sang tÝn dông trung, dµi h¹n. Trong
nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt hÖ sè thanh kho¶n thÊp so víi tiªu chuÈn cã thÓ dÉn ®Õn ng©n hµng
kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ ®îc nî.
-Rñi ro tÝn dông: ViÖc kh¬i t¨ng khèi lîng tÝn dông lµ ho¹t ®éng c¨n b¶n cña hÇu hÕt
c¸c ng©n hµng. Rñi ro tÝn dông lµ lo¹i rñi ro chñ yÕu mµ ng©n hµng ph¶i ®èi mÆt do ngêi vay
vì nî.
-Rñi ro tû gi¸: x¶y ra do biÕn ®éng tû gi¸ trªn thÞ trêng.
-Rñi ro laõi suÊt: thÓ hiÖn sù bÊt æn vÒ ®iÒu kiÖn tµi chÝnh cña mét ng©n hµng ®èi víi
sù biÕn ®éng ngîc l¹i cña laõi suÊt.
-Rñi ro thÞ trêng: thêng x¶y ra do thay ®æi gi¸ c¶ trªn thÞ trêng.
-Rñi ro ho¹t ®éng: lµ rñi ro liªn quan ®Õn viÖc ph©n chia ho¹t ®éng kiÓm so¸t néi bé
vµ ®iÒu hµnh ng©n hµng, ®ång thêi do sù cè cña hÖ thèng c«ng nghÖ th«ng tin hoÆc do thiªn
tai , ho¶ ho¹n …
-Rñi ro ph¸p lý: lµ lo¹i rñi ro bëi nh÷ng v¨n b¶n hoÆc t vÊn ph¸p lý kh«ng ®óng,
kh«ng phï hîp hoÆc do ph¸p luËt hiÖn hµnh kh«ng gi¶i quyÕt ®îc c¸c vÊn ®Ò ph¸p lý liªn
quan ®Õn ho¹t ®éng cña ng©n hµng.
-Rñi ro uy tÝn: x¶y ra do b¶n chÊt kinh doanh cña ng©n hµng ®ßi hái ®Õn sù an toµn
cña ngêi göi tiÒn, ngêi cho vay vµ thÞ trêng. Rñi ro uy tÝn t¨ng lªn do sù ®æ vì trong kinh
doanh vµ cã liªn quan ®Õn luËt, c¸c quy ®Þnh kh¸c.
8
1.2.2. Phaân loaïi ruûi ro
1.2.2.1 Ruûi ro thanh khoaûn trong hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng
a. Kh¸i niÖm rñi ro thanh kho¶n
Thanh kho¶n lµ kh¶ n¨ng ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ vèn kh¶ dông cña ng©n hµng.
Kh¶ n¨ng vµ yªu cÇu vÒ thanh kho¶n ®îc thÓ hiÖn trong nguån cung vµ cÇu thanh
kho¶n.
B¶ng 1: Cung - CÇu thanh kho¶n
Cung thanh kho¶n
CÇu thanh kho¶n
NhËn tiÒn göi
Rót tiÒn göi
TÝn dông ®îc hoµn tr¶
Hoµn tr¶ c¸c kho¶n ®i vay
Doanh thu tõ c¸c s¶n phÈm dÞch vô
CÊp tÝn dông
Thanh lý tµi s¶n
Chi vÒ nghiÖp vô vµ thuÕ
Vay tõ thÞ trêng
Chi tr¶ cæ tøc b»ng tiÒn
Sù kh¸c biÖt cung cÇu thanh kho¶n ®îc x¸c ®Þnh tr¹ng th¸i thanh kho¶n rßng cña
ng©n hµng.
Tr¹ng th¸i thanh kho¶n rßng = Tæng cung thanh kho¶n – Tæng cÇu thanh kho¶n
Trêng hîp Cung lín h¬n CÇu dÉn ®Õn thÆng d thanh kho¶n. Do vËy cÇn x¸c ®Þnh
nªn ®Çu t hiÖu qu¶ kho¶n thÆng d nµy nh»m ®¸p øng nhu cÇu thanh kho¶n t¬ng lai.
Trêng hîp Cung nhá h¬n CÇu thanh kho¶n dÉn ®Õn th©m hôt thanh kho¶n. Do vËy
cÇn x¸c ®Þnh bæ sung vèn thanh kho¶n ra sao, vµo thêi gian nµo. Tõ tr¹ng th¸i th©m hôt cã thÓ
hiÓu rñi ro thanh kho¶n.
Rñi ro thanh kho¶n: lµ kh¶ n¨ng ng©n hµng kh«ng cã ®ñ nguån vèn kh¶ dông ( cung
thanh kho¶n ) víi chi phÝ hîp lý vµo ®óng thêi ®iÓm mµ ng©n hµng cÇn ®¸p øng cho cÇu thanh
kho¶n.
b. Nguyªn nh©n rñi ro thanh kho¶n
Cã 3 nguyªn nh©n chÝnh mµ hÖ thèng ng©n hµng thêng ®èi mÆt víi rñi ro thanh
kho¶n:
Thø nhÊt, Rñi ro thanh kho¶n x¶y ra khi tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî mÊt c©n b»ng vÒ thêi
h¹n ®Õn h¹n.
-Tµi s¶n cã ( TSC ) cña ng©n hµng lµ c¸c kho¶n tiÒn mÆt, c¸c kho¶n cho vay, c¸c tµi
s¶n cã kh¸c.
-Tµi s¶n nî ( TSN ) cña ng©n hµng lµ c¸c kho¶n tiÒn göi cña kh¸ch hµng, c¸c kho¶n ®i
vay, c¸c tµi s¶n nî kh¸c.
9
Tõ ®ã cã thÓ thÊy sù mÊt c©n xøng lµ do ng©n hµng huy ®éng vèn víi thêi h¹n ng¾n
nhng cho vay víi thêi h¹n nî dµi h¬n, dÉn ®Õn quy m« c¸c dßng tiÒn ra vµo ng©n hµng kh¸c
biÖt vÒ thêi ®iÓm xuÊt hiÖn, sÏ ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng thanh kho¶n.
Thø hai, do sù nh¹y c¶m cña tµi s¶n tµi chÝnh víi sù thay ®æi laõi suaát.
Khi laõi suÊt t¨ng, ngêi ®i vay sÏ h¹n chÕ vay hoÆc t×m c¸ch sö dông hÕt h¹n møc tÝn
dông ñaõ tho¶ thuËn; ngêi göi tiÒn sÏ rót tiÒn nh»m t×m c¬ héi ®Çu t víi møc laõi suÊt cao
h¬n …Tõ ®ã ¶nh hëng ®Õn thanh kho¶n cña ng©n hµng.
Thø ba, ng©n hµng thêng xuyªn ph¶i ®¸p øng nhu cÇu thanh kho¶n cho kh¸ch hµng.
Ng©n hµng lu«n ph¶i ®¸p øng lîng tiÒn mÆt cÇn thiÕt cña kh¸ch hµng; hoÆc ng©n
hµng ph¶i thêng xuyªn x©y dùng kÕ ho¹ch dßng tiÒn vµo, ra ®Ó cã ph¬ng ¸n thanh kho¶n
thÝch hîp.
c. Sù cÇn thiÕt ph¶i qu¶n trÞ rñi ro thanh kho¶n
Hµng ngµy, c¸c ng©n hµng ph¶i ®èi mÆt víi tÝnh thanh kho¶n trong ho¹t ®éng kinh
doanh. V× vËy vÊn ®Ò qu¶n trÞ rñi ro thanh kho¶n lµ hÕt søc cÇn thiÕt, bëi v×:
-Cã sù ®èi kh¸ng gi÷a thanh kho¶n vµ kh¶ n¨ng sinh lêi. NÕu ng©n hµng dù tr÷ nhiÒu
vèn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu thanh kho¶n th× kh¶ n¨ng sinh lêi thÊp vµ ngîc l¹i. V× thÕ ph¶i qu¶n
trÞ thanh kho¶n nh»m t¨ng kh¶ n¨ng sinh lêi, gi¶m thiÓu rñi ro trong kinh doanh.
-Sù mÊt uy tÝn cña ng©n hµng nÕu rñi ro thanh kho¶n x¶y ra, do sù mÊt niÒm tin cña
d©n chóng vµ kh¸ch hµng.
-Trêng hîp ®¨c biÖt th× rñi ro thanh kho¶n lµm cho ng©n hµng bÞ ph¸ s¶n hoÆc bÞ s¸t
nhËp. Ngoµi ra rñi ro thanh kho¶n mang tÝnh hÖ thèng cã thÓ ®e däa sù æn ®Þnh cña hÖ thèng
tµi chÝnh, an ninh quèc gia.
d. §o lêng kh¶ n¨ng thanh kho¶n
§Ó ®o lêng rñi ro thanh kho¶n, c¸c nhµ qu¶n trÞ ng©n hµng cã thÓ ¸p dông c¸c
ph¬ng ph¸p sau:
- Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn nguån vèn vµ söû dông vèn: Ph¬ng ph¸p nµy thùc chÊt lµ
®o lêng cung cÇu thanh kho¶n, trong ®ã phÇn chñ yÕu cña cung thanh kho¶n lµ c¸c kho¶n
tiÒn göi, cña cÇu thanh kho¶n lµ c¸c kho¶n cho vay. C¸c nguån cung vÒ thanh kho¶n vµ c¸c
nhu cÇu sö dông thanh kho¶n nh sau:
Tr¹ng th¸i thanh kho¶n rßng = Tæng cung thanh kho¶n -Tæng cÇu thanh kho¶n
Ph¬ng ph¸p nµy bao gåm c¸c bíc sau:
Bíc mét: Dù b¸o nhu cÇu vay vèn vµ tiÒn göi.
Bíc hai: TÝnh to¸n sù t¨ng gi¶m dù tÝnh vÒ cho vay vµ tiÒn göi.
10
Bíc ba: X¸c ®Þnh khe hë thanh kho¶n b»ng c¸ch tÝnh ®é chªnh lÖch gi÷a tæng cung
thanh kho¶n ( t¨ng tiÒn göi vµ gi¶m cho vay ) vµ cÇu thanh kho¶n ( t¨ng cho vay vµ gi¶m tiÒn
göi ).
- Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cÊu tróc vèn : Ph¬ng ph¸p nµy chñ yeáu quan t©m ®Õn CÇu
thanh kho¶n. Ph¬ng ph¸p ®o lêng rñi ro thanh kho¶n dùa trªn c¬ së c¬ cÊu nguån vèn huy
®éng theo kh¶ n¨ng gi¶m nguån ®Ó x¸c ®Þnh yªu cÇu thanh kho¶n cña ng©n hµng. §©y lµ
ph¬ng ph¸p phô thuéc vµo kinh nghiÖm, ®¸nh gi¸ cña nhµ qu¶n trÞ ng©n hµng.
Ph¬ng ph¸p nµy bao gåm c¸c bíc sau:
Bíc mét: X¸c ®Þnh c¬ cÊu nguån vèn cña ng©n hµng dùa trªn kh¶ n¨ng vèn bÞ rót cã
thÓ chia thµnh c¸c nhãm:
-Nguån vèn æn ®Þnh.
-Nguån vèn Ýt æn ®Þnh.
-Nguån vèn nãng.
Bíc hai: X¸c ®Þnh nhu cÇu dù tr÷ thanh kho¶n cÇn thiÕt cho nguån vèn trªn.
Bíc ba: X¸c ®Þnh yªu cÇu thanh kho¶n ®èi víi kho¶n cho vay cã chÊt luîng.
Bíc bèn: X¸c ®Þnh tæng yªu cÇu thanh kho¶n cña ng©n hµng.
- Ph¬ng ph¸p thang ®¸o h¹n
§©y lµ ph¬ng ph¸p so s¸nh c¸c dßng tiÒn vµo vµ dßng tiÒn ra trong mét thêi kyø nhÊt
®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh tr¹ng th¸i thanh kho¶n rßng vµ tr¹ng th¸i thanh kho¶n tÝch lòy.
1.2.2.2 Rñi ro tÝn dông trong ho¹t ®éng cña ng©n hµng
Theo §iÒu 20 cña LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông (§îc Quèc héi th«ng qua ngµy
12.12.1997, cã hiÖu lùc thi hµnh tõ ngµy 01.01.1998) vµ LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông ®îc söûa
®æi, bæ sung n¨m 2004 th× “Ho¹t ®éng tÝn dông lµ viÖc tæ chøc tÝn dông söû dông nguån vèn
tù cã, nguån vèn huy ®éng ®Ó cÊp tÝn dông“. Còng theo ®iÒu nµy th× “CÊp tÝn dông lµ viÖc tæ
chøc tÝn dông tho¶ thuËn ®Ó kh¸ch hµng söû dông mét kho¶n tiÒn víi nguyªn t¾c cã hoµn tr¶
b»ng c¸c nghiÖp vô cho vay, chiÕt khÊu, cho thuª tµi chÝnh, b¶o laõnh ng©n hµng vµ c¸c nghiÖp
vô kh¸c”.
a. Kh¸i niÖm rñi ro tÝn dông
TÝn dông lµ quan hÖ vay mîn, quan hÖ söû dông vèn gi÷a ngêi ®i vay vµ ngêi cho
vay dùa trªn nguyªn t¾c hoµn tr¶.
Theo QuyÕt ®Þnh sè 493/2005/Q§-NHNN ngµy 22.04.2005 cña Thèng ®èc Ng©n
hµng Nhµ níc ViÖt Nam th× Rñi ro tÝn dông trong ho¹t ®éng ng©n hµng cña tæ chøc tÝn dông
11
lµ kh¶ n¨ng x¶y ra tæn thÊt trong ho¹t ®éng ng©n hµng cña tæ chøc tÝn dông do kh¸ch hµng
kh«ng thùc hiÖn hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh theo cam kÕt.
b. §Æc ®iÓm cña rñi ro tÝn dông
-Rñi ro tÝn dông mang tÝnh chÊt gi¸n tiÕp.
XuÊt ph¸t tõ nguyªn nh©n lµ trong quan hÖ tÝn dông, ng©n hµng chuyÓn giao quyÒn söû
dông vèn cho kh¸ch hµng trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh. V× thÕ nh÷ng thÊt tho¸t, thiÖt h¹i vÒ
vèn tríc hÕt lµ do kh¸ch hµng söû dông vèn.
BiÓu hiÖn râ rµng trong thùc tÕ ng©n hµng thêng thÊy kh«ng ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c qu¸
tr×nh söû dông vèn cña kh¸ch hµng cã thÓ g©y ra rñi ro tÝn dông.
-Rñi ro tÝn dông cã tÝnh chÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p.
§©y lµ ®Æc ®iÓm tÊt yÕu do ®Æc trng ng©n hµng lµ trung gian tµi chÝnh, kinh doanh
tiÒn tÖ. §Æc ®iÓm nµy còng lµ hÖ qu¶ cña ®Æc ®iÓm trªn v× mèi liªn hÖ gi¸n tiÕp víi rñi ro tÝn
dông khiÕn sù ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña rñi ro tÝn dông ®èi víi ng©n hµng cµng biÓu hiÖn râ
rµng.
-Rñi ro tÝn dông cã tÝnh tÊt yÕu.
Nguån th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ nguyªn nh©n khiÕn c¸c nhµ kinh tÕ vµ ng©n hµng
cho r»ng kinh doanh ng©n hµng thùc chÊt lµ qu¶n lý rñi ro ë møc ®é phï hîp vµ ®¹t ®îc lîi
nhuËn t¬ng øng. Do kh«ng thÓ cã ®îc th«ng tin c©n xøng vÒ viÖc söû dông vèn vay trong
ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng, nªn bÊt cø mét kho¶n cho vay nµo còng tiÒm Èn nguy
c¬ rñi ro.
c. Ph©n lo¹i rñi ro tÝn dông
Cã nhiÒu c¸ch thøc ®Ó ph©n lo¹i, trong luËn v¨n nµy chØ ®Ò cËp ®Õn hai c¸ch ph©n
lo¹i:
- Ph©n lo¹i theo tÝnh kh¸ch quan vµ chñ quan
+Rñi ro kh¸ch quan: do c¸c nguyªn nh©n kh¸ch quan g©y ra nh thiªn tai, ®Þch häa,
kh¸ch hµng vay bÞ chÕt, mÊt tÝch kh«ng cã ngêi thõa kÕ hoÆc do c¸c biÕn ®éng kh¸c ngoµi
dù kiÕn lµm thÊt tho¸t vèn vay.
+Rñi ro chñ quan: do c¸c nguyªn nh©n thuéc vÒ chñ quan cña ngêi ®i vay, ngêi cho
vay v× v« t×nh hay cè yù lµm thÊt tho¸t vèn vay.
- Ph©n lo¹i theo nguån gèc h×nh thµnh
+Rñi ro tõ phÝa ngêi cho vay:
- Rñi ro danh môc bao gåm: “Rñi ro néi t¹i“ xuÊt ph¸t tõ c¸c yÕu tè mang tÝnh riªng
biÖt cña mçi chñ thÓ ®i vay hoÆc ngµnh kinh tÕ. “Rñi ro tËp trung“ xuÊt ph¸t do d nî tËp
trung cho mét sè kh¸ch hµng, ngµnh kinh tÕ
12
- Rñi ro giao dÞch bao gåm: “Rñi ro lùa chän“ lµ rñi ro liªn quan ®Õn kÕt qu¶ thÈm
®Þnh vµ ph©n tÝch tÝn dông. “Rñi ro b¶o ®¶m“ xuÊt ph¸t tõ c¸c tiªu chuÈn b¶o ®¶m ®îc quy
®Þnh trong hîp ®ång cho vay, c¸c lo¹i tµi s¶n lµm ®¶m b¶o nî vay vµ møc an toµn cña tµi s¶n
“Rñi ro nghiÖp vô“ lµ rñi ro liªn quan ®Õn qu¶n trÞ ho¹t ®éng cho vay nh x©y dùng vµ thùc
hiÖn chÝnh s¸ch tÝn dông nh»m ®Þnh híng viÖc cho vay, kiÓm so¸t danh môc cho vay; t¸i xÐt
c¸c danh môc cho vay, bao gåm c¶ viÖc söû dông hÖ thèng xÕp h¹ng rñi ro vµ kü thuËt xöû lý
c¸c kho¶n cho vay cã vÊn ®Ò.
+Rñi ro tõ phÝa ngêi ®i vay:
- Rñi ro vÒ ®¹o ®øc: x¶y ra khi ngêi vay kh«ng cã thiÖn chÝ hoµn tr¶ nî, söû dông vèn
vay sai môc ®Ých hoÆc cè t×nh lõa ®¶o.
- Rñi ro vÒ kh¶ n¨ng tµi chÝnh yÕu kÐm cña ngêi vay.
Rñi ro do biÕn ®éng kh¶ n¨ng kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu kinh doanh cña ngêi vay
kh«ng theo kÞp nh÷ng thay ®æi vÒ chÕ ®é, chÝnh s¸ch, kh«ng thÝch øng ®îc víi sù c¹nh tranh
cña thÞ trêng.
- Rñi ro tõ phÝa ngêi ®iÒu hµnh x¶y ra do n¨ng lùc qu¶n lý kÐm.
d. Nguyªn nh©n rñi ro tÝn dông
- Nguyªn nh©n kh¸ch quan
Víi chøc n¨ng, nhiÖm vô kinh doanh tiÒn tÖ, c¸c tæ chøc tÝn dông ho¹t ®éng kinh
doanh trong mét m«i trêng chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè kh¸ch quan kh¸c nhau, chñ
yÕu gåm: C¸c yÕu tè thêi tiÕt, khÝ hËu – M«i trêng kinh tÕ kh«ng thuËn lîi chÞu sù t¸c ®éng
cña nhiÒu nh©n tè nh thay ®æi chÝnh s¸ch thuÕ, laõi suÊt; C¸c chØ sè c¸n c©n thanh to¸n ;Ho¹t
®éng ®Çu t níc ngoµi ; Gi¸ trÞ cña ®ång b¶n tÖ ; Mèi quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh, khu vùc kinh
tÕ – Chu kyø ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ cña ngµnh – Th«ng tin kh«ng c©n xøng trong
mèi quan hÖ tÝn dông gi÷a ng©n hµng vµ kh¸ch hµng.
- Nguyªn nh©n tõ phÝa ng©n hµng
- ChÝnh s¸ch tÝn dông kh«ng hîp lý ®îc biÓu hiÖn nh: c¬ cÊu tÝn dông thiÕt lËp
kh«ng c¨n cø trªn c¬ së c¬ cÊu kinh tÕ trªn ®Þa bµn vµ kh¶ n¨ng nguån vèn cña ng©n hµng;
ChÝnh s¸ch laõi suÊt vµ “gi¸” kh«ng linh ho¹t so víi ®èi thñ c¹nh tranh. Quy tr×nh nghiÖp vô
thiÕu chÆt chÏ vµ cha ph¸t huy ®îc sù chñ ®éng s¸ng t¹o cña c¸n bé tÝn dông; C¬ chÕ gi¸m
s¸t c¸n bé thiÕu tÝnh khoa häc, vµ chÝnh s¸ch thëng, ph¹t cha nghiªm minh.
- Quy tr×nh tÝn dông thiÕu chÆt chÏ vµ kh«ng phï hîp dÉn ®Õn hiÖn tr¹ng kh«ng ph¸t
huy ®îc t¸c dông kÝch thÝch nÒn kinh tÕ t¨ng trëng, mµ cßn lµm t¨ng rñi ro tÝn dông do mét
sè nguyªn nh©n:
13
+ Th«ng tin cÇn ph¶i thùc hiÖn trong c¸c bíc kh«ng ®îc quy ®Þnh ®Çy ®ñ vµ phï
hîp.
+ Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bíc kh«ng ®îc nhËn thøc ®Çy ®ñ: ViÖc thiÕt lËp hå s¬
kh¸ch hµng míi dõng l¹i ë viÖc tu©n thñ quy ®Þnh mµ kh«ng nhËn thøc nh÷ng yªu cÇu cÇn
thiÕt kh¸c.
+ ChÊt lîng th«ng tin cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña c«ng t¸c thÈm ®Þnh. C«ng t¸c
kiÓm tra, gi¸m s¸t kh¸ch hµng cha ®îc duy tr× trong suèt qóa tr×nh quan hÖ gi÷a kh¸ch
hµng vµ ng©n hµng.
+ C¸n bé ng©n hµng cßn nhiÒu h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n ng©n hµng, kh«ng am
hiÓu lÜnh vùc kinh doanh cña kh¸ch hµng, ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp yÕu kÐm g©y ra tiªu cùc trong
c«ng t¸c, chÊt lîng tÝn dông kÐm.
- Nguyªn nh©n tõ phÝa kh¸ch hµng
- §èi víi kh¸ch hµng lµ doanh nghiÖp
ViÖc qu¶n lý doanh nghiÖp kh«ng hiÖu qu¶ do h¹n chÕ trong triÓn khai kÕ ho¹ch vµ
gi¸m s¸t; YÕu kÐm trong qu¶n lý thanh kho¶n; Kinh doanh vît qóa kh¶ n¨ng qu¶n lý; Gi¶i
quyÕt kh«ng ®ång bé vµ æn dÞnh ®èi víi thÞ trêng ®Çu vµo – ®Çu ra; Sù h¹n chÕ cña ®éi ngò
nh©n viªn vÒ tr×nh ®é nghiÖp vô vµ yÕu kÐm vÒ ®¹o ®øc
- §èi víi kh¸ch hµng lµ hé gia ®×nh – c¸ nh©n
Rñi ro cã thÓ lµ ho¹t ®éng kinh doanh kh«ng thuËn lîi, kh¶ n¨ng qu¶n lý yÕu kÐm;
Nguån hoµn tr¶ nî chÝnh tõ thu nhËp bÞ mÊt hoÆc suy gi¶m; §¹o ®øc kh«ng tèt ®îc biÓu
hiÖn söû dông vèn sai, lõa ®¶o ng©n hµng
- Nguyªn nh©n tõ phÝa b¶o ®¶m tÝn dông
ViÖc thÈm ®Þnh gi¸ trÞ tµi s¶n lµm ®¶m b¶o nî vay ng©n hµng bao gåm thÕ chÊp, cÇm
cè, b¶o laõnh lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ng©n hµng quyÕt ®Þnh cho vay. HiÖn nay Ng©n
hµng Nhµ níc ViÖt Nam cho phÐp c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i tù tháa thuËn vµ tù chÞu tr¸ch
nhiÖm khi x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tµi s¶n thÕ chÊp, cÇm cè cña kh¸ch hµng. §©y lµ mét vÊn ®Ò khã
kh¨n cho c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i , bëi v×:
- Khã ®Þnh gi¸ c¸c lo¹i tµi s¶n.
- TÝnh kh¶ m¹i thÊp.
- Tranh chÊp vÒ ph¸p lý.
-Gi¸ c¶ biÕn ®éng.
e. C¸c dÊu hiÖu nhËn biÕt rñi ro tÝn dông
14
- C¸c dÊu hiÖu tµi chÝnh: §Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan vÒ ho¹t ®éng kinh
doanh cña kh¸ch hµng, ng©n hµng cã thÓ söû dông mét sè c«ng cô tµi chÝnh ®Ó ph©n lo¹i
kh¸ch hµng th«ng qua mét sè chØ tiªu:
+ C¸c hÖ sè vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n: gåm hÖ sè thanh to¸n chung – hÖ sè thanh to¸n
nhanh – hÖ sè thanh to¸n laõi vay.
+ C¸c hÖ sè c¬ cÊu tµi chÝnh: gåm hÖ sè nî – Tû suÊt tù tµi trî.
+ C¸c hÖ sè hiÖu qu¶ ho¹t ®éng: gåm Sè vßng quay hµng tån kho – Sè vßng quay
c¸c kho¶n ph¶i thu – Vßng quay vèn lu ®éng.
+ C¸c hÖ sè sinh lêi: gåm Doanh lîi doanh thu – Doanh lîi tæng tµi s¶n – Doanh lîi
vèn chñ së h÷u.
- C¸c dÊu hiÖu phi tµi chÝnh
Ngoµi c¸c dÊu hiÖu tµi chÝnh nªu trªn, c¸c dÊu hiÖu phi tµi chÝnh còng lµ c«ng cô ®Ó
®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng cña kh¸ch hµng, bao gåm:
Thø nhÊt: DÊu hiÖu liªn quan ®Õn ng©n hµng
Ng©n hµng cÇn xem xÐt mét c¸ch thêng xuyªn ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh cña kh¸ch hµng th«ng qua viÖc kh¸ch hµng cã thiÕt lËp quan hÖ tÝn dông thêng xuyªn
hay kh«ng. C¸c ngµnh, nghÒ kinh doanh cña kh¸ch hµng cã chiÒu híng æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn
nh thÕ nµo. Nhu cÇu vèn vay cã vît qu¸ nhu cÇu vèn cÇn thiÕt hay kh«ng. Kh¸ch hµng vay
vèn ng©n hµng mµ kh«ng cÇn tÝnh to¸n l·i suÊt vay. KÕ ho¹ch tr¶ nî cã phï hîp víi chu kú
s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng. Kh¸ch hµng cã chËm trÔ trong viÖc hoµn tr¶ nî ng©n hµng kh«ng.
Thø hai: DÊu hiÖu liªn quan ®Õn tÝnh qu¶n lý cña kh¸ch hµng
Ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng lu«n g¾n liÒn víi viÖc qu¶n lý nh»m ®em l¹i
hiÖu qu¶ kinh doanh cao nhÊt. M« h×nh qu¶n lý cã thÓ kh¸c nhau ë tõng nhãm kh¸ch hµng.
Nhng nh×n chung khi tµi trî tÝn dông cho kh¸ch hµng th× cÇn cã sù ®¸nh gi¸ vÒ nh©n sù vµ
sù thay ®æi vÒ c¬ cÊu nh©n sù cã ¶nh hëng ë møc ®é nµo trong ho¹t ®éng. §ång thêi cÇn
xem xÐt tÝnh thèng nhÊt, ®ång bé trong c¸ch qu¶n lý ®iÒu hµnh cña bé phËn qu¶n trÞ. Ngoµi ra
ng©n hµng cÇn tÝnh to¸n c¸c kho¶n chi phÝ qu¶n lý cña kh¸ch hµng cã phï hîp víi biÖn ph¸p
®iÒu hµnh hay kh«ng nh»m tiÕt gi¶m nh÷ng kho¶n phÝ kh«ng cÇn thiÕt, hoÆc cè t×nh t¨ng chi
phÝ qu¶n lý, g©y nguyªn nh©n lç trong ho¹t ®éng kinh doanh.
Thø ba: DÊu hiÖu liªn quan ®Õn vÊn ®Ò kü thuËt – th¬ng m¹i
VÊn ®Ò vÒ kü thuËt, th¬ng m¹i lµ néi dung chñ yÕu ®Ó ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng kinh
doanh cña kh¸ch hµng mang tÝnh chÊt ng¾n h¹n, dµi h¹n ra sao th«ng qua kh©u s¶n phÈm
®îc s¶n xuÊt; ViÖc thay thÕ s¶n phÈm hoÆc ph¸t triÓn s¶n phÈm míi trªn thÞ trêng; HoÆc
kh¸ch hµng cã gi¶i ph¸p thay ®æi ngµnh, nghÒ kinh doanh cã thÝch øng víi ph¬ng ph¸p qu¶n
15
lý, tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt nghiÖp vô …®Ó c¹nh tranh víi c¸c ®èi t¸c kh¸c. Ngoµi ra
cÇn thêng xuyªn thu thËp th«ng tin vÒ viÖc ®iÒu chØnh, bæ sung hoÆc thay ®æi c¬ chÕ, chÝnh
s¸ch cña Nhµ níc trong c¸c lÜnh vùc ®Ó h¹n chÕ rñi ro, thËm chÝ cã thÓ dÉn ®Õn gi¶i thÓ, ph¸
s¶n.
Thø t: DÊu hiÖu vÒ xö lý th«ng tin tµi chÝnh
Qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña kh¸ch hµng lu«n g¾n liÒn víi c¸c b¸o c¸o sè liÖu ho¹t ®éng.
Do vËy ng©n hµng cÇn thiÕt n¾m b¾t c¸c c¸c sè liÖu ho¹t ®éng kinh doanh cã liªn quan, bao
gåm kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh; t×nh h×nh nép ng©n s¸ch nhµ níc
nh»m cã thÓ
ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ nh÷ng mÆt ®îc, nh÷ng mÆt tån t¹i ®Ó lµm c¬ së cho viÖc tµi trî tÝn dông
cã hiÖu qu¶ h¬n.
f. Qu¶n trÞ rñi ro tÝn dông
§Ó ®¸nh gi¸ møc ®é rñi ro tÝn dông trong c¸c quyÕt ®Þnh cho vay vµ ®Çu t, c¸c ng©n
hµng cÇn cã c¸c gi¶i ph¸p ®o lêng rñi ro tÝn dông nh»m môc ®Ých:
- X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng hoµn tr¶ cña kho¶n vay.
- X¸c ®Þnh møc bï rñi ro t¬ng øng trong laõi suÊt cña mét kho¶n vay.
Muèn lµm ®îc viÖc nµy c¸c ng©n hµng cÇn ph¶i thu thËp th«ng tin kh¸ch hµng mét
c¸ch ®Çy ®ñ vµ cÇn cã c¸c m« h×nh ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro tÝn dông ®· ®îc c¸c nhµ kinh tÕ, c¸c
ng©n hµng vµ c¸c nhµ ph©n tÝch söû dông. C¸c m« h×nh nµy ph¶n ¸nh c¶ vÒ sè lîng, chÊt
lîng cña rñi ro tÝn dông nhng kh«ng lo¹i trõ lÉn nhau. Do vËy mét ng©n hµng cã thÓ söû
dông nhiÒu m« h×nh ®Ó ph¶n ¸nh rñi ro tÝn dông tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau.
- M« h×nh ®Þnh tÝnh
ViÖc mét ng©n hµng ®¸nh gi¸ x¸c suÊt rñi ro cña ngêi vay, trªn c¬ së ®ã ®Þnh gi¸ c¸c
kho¶n nî chÝnh x¸c ®Õn ®©u phô thuéc nhiÒu vµo lîng th«ng tin vÒ ngêi vay mµ ng©n hµng
thu thËp ®îc. Nãi chung sè lîng th«ng tin cÇn thu thËp cho mçi kho¶n ®Çu t phô thuéc
vµo qui m« cña kho¶n ®Çu t ®ã vµ chi phÝ thu thËp th«ng tin. C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn c¸c
quyÕt ®Þnh ®Çu t ®îc ph©n nh sau:
- Nhãm c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn ngêi vay vèn:
+T c¸ch (Character): thÓ hiÖn tiÕng t¨m cña c«ng ty, thiÖn chÝ tr¶ nî vµ lÞch söû quan
hÖ tÝn dông cña kh¸ch hµng. NÕu trong suèt qu¸ tr×nh ®i vay ngêi vay lu«n tr¶ nî ®Çy ®ñ,
®óng h¹n gèc vµ l·i th× sÏ t¹o ®îc uy tÝn ®èi víi ng©n hµng.
+Vèn (Capital): thÓ hiÖn sù ®ãng gãp cña c¸c chñ së h÷u vµ c¸c tØ sè nî. NÕu nguån
vèn chñ së h÷u cao th× x¸c suÊt rñi ro thÊp. Ngîc l¹i nÕu tû sè nî cao th× x¸c suÊt rñi ro cao.
+N¨ng lùc (Capacity): thÓ hiÖn n¨ng lùc ho¹t ®éng vµ n¨ng lùc tr¶ nî cña kh¸ch hµng.
Néi dung nµy thÓ hiÖn n¨ng lùc ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý cña doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh ho¹t
16
®éng kinh doanh. Trêng hîp ngêi ®øng ®Çu doanh nghiÖp ®iÒu hµnh ®óng theo ®Þnh híng
kinh doanh, n¾m b¾t ®îc thÞ trêng, qu¶n lý tèt c¸c yÕu tè vÒ chi phÝ th× doanh nghiÖp lµm
¨n cã l·i. Ngîc l¹i th× hiÖu qu¶ thÊp hoÆc bÞ lç trong kinh doanh.
+Tµi s¶n thÕ chÊp (Collateral): lµ ®iÒu kiÖn chñ yÕu trong bÊt kú mét quyÕt ®Þnh cho
vay nµo. Th«ng thêng c¸c ng©n hµng sö dông c¸c biÖn ph¸p nh thÕ chÊp, cÇm cè tµi s¶n
b¶o l·nh tµi s¶n ...nh»m thóc ®Èy, khuyÕn khÝch viÖc sö dông vèn cã hiÖu qu¶ vµ thùc hiÖn
nghÜa vô tr¶ nî sßng ph¼ng cho ng©n hµng; ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn cho ng©n hµng khi bÞ rñi
ro vÉn cã kh¶ n¨ng thu håi mét phÇn hoÆc toµn bé sè vèn cho vay b»ng c¸ch ph¸t m·i tµi s¶n
Tuy nhiªn cÇn lu ý r»ng mäi kho¶n vay cã b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n kh«ng cã nghÜa lµ kh«ng cã
nguy c¬ tiÒm Èn rñi ro tÝn dông, bëi v× viÖc ph¸t m·i tµi s¶n lµm ®¶m b¶o mÊt nhiÒu thêi gian
vµ ®«i khi gÆp nhiÒu c¶n trë mµ ng©n hµng kh«ng lêng tríc ®îc.
- Nhãm yÕu tè liªn quan ®Õn thÞ trêng.
+Chu kyø kinh tÕ (Cycle) : Chu kú kinh tÕ còng cã ¶nh hëng lín tíi viÖc ®¸nh gi¸ x¸c
suÊt rñi ro tÝn dông cña c¸c tæ chøc tÝn dông. VÝ dô nh trong thêi kú kinh tÕ suy tho¸i th× c¸c
doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng cao cÊp thêng bÊt lîi h¬n so víi c¸c doanh nghiÖp s¶n
xuÊt hµng tiªu dïng thiÕt yÕu, bëi v× ngêi tiªu dïng trong thêi kú nµy thêng tiÕt gi¶m c¸c
kho¶n chi cho nhu cÇu cao cÊp vµ duy tr× c¸c nhu cÇu chi thiÕt yÕu nh l¬ng thùc, thùc
phÈm.
- M« h×nh ®Þnh lîng
C¸c m« h×nh ®Þnh lîng thêng söû dông c¸c d÷ liÖu ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm cña ngêi vay
®Ó tÝnh to¸n x¸c suÊt rñi ro tÝn dông hoÆc ®Ó ph©n lo¹i kh¸ch hµng c¨n cø møc ®é rñi ro ñaõ
ñöôïc x¸c ®Þnh. §Ó söû dông c¸c m« h×nh nµy, ng©n hµng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu ph¶n
¸nh ®îc c¸c ®Æc ®iÓm tµi chÝnh vµ kinh doanh cã liªn quan ®Õn rñi ro tÝn dông cho tõng ®èi
tîng cho vay cô thÓ. Sau khi c¸c d÷ liÖu ®· ®îc x¸c ®Þnh, kü thuËt thèng kª sÏ ®îc sö
dông ®Ó tÝnh to¸n x¸c suÊt rñi ro tÝn dông hoÆc ®Ó ph©n lo¹i rñi ro tÝn dông.
+ M« h×nh x¸c suÊt tuyÕn tÝnh
M« h×nh x¸c suÊt tuyÕn tÝnh söû dông c¸c sè liÖu vÒ tµi chÝnh, vÒ t×nh h×nh chi tr¶ c¸c
kho¶n vay trong qu¸ khø lµm d÷ liÖu ®Çu vµo dù ®o¸n x¸c suÊt chi tr¶ cho c¸c kho¶n vay míi
( pi ) .
Gi¶ sö c¸c kho¶n vay cò ®îc chia lµm 2 nhãm:
- Nhãm cã rñi ro mÊt vèn : Zi = 1
- Nhãm kh«ng cã rñi ro :
Zi = 0
ThiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a nhãm nµy víi nh©n tè ¶nh hëng t¬ng øng (Xij) ®îc
biÓu diÔn qua m« h×nh ®êng th¼ng tuyÕn tÝnh sau:
17
Zi = Bj Xij + Sai sè
Trong ®ã:
- Bj: ph¶n ¸nh møc ®é quan träng cña chØ tiªu thø j (vÝ dô chØ tiªu c¬ cÊu vèn) trong
viÖc gi¶i thÝch qu¸ khø chi tr¶ cña ngêi vay.
- Zi: ph¶n ¸nh x¸c suÊt b×nh qu©n rñi ro mÊt vèn cña ngêi vay qua c«ng thøc:
E ( Zi ) = ( 1 – pi ).
Kü thuËt nµy ®îc thùc hiÖn mét c¸ch ®¬n gi¶n khi c¸c sè liÖu ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm cña
ngêi vay ®îc cung cÊp. Tuy nhiªn ®iÓm yÕu lµ ë chç x¸c suÊt rñi ro mÊt vèn rÊt dÔ n»m
ngoµi kho¶ng tõ 0 ®Õn 1.
+ M« h×nh ph©n biÖt tuyÕn tÝnh
M« h×nh nµy cã t¸c dông ph©n lo¹i nh÷ng ngêi vay c¨n cø vµo møc ®é rñi ro cã liªn
quan ®Õn c¸c chØ tiªu (Xi) ph¶n ¸nh c¸c ®Æc ®iÓm tµi chÝnh vµ kinh doanh cña hä.
H·y xem xÐt m« h×nh ph©n biÖt cña E.I.Altman giµnh cho c¸c c«ng ty s¶n xuÊt cña
Mü.
Z = 1,2 X1 + 1,4 X2 + 3,3 X3 + 0,6 X4 + 1,0 X5
Trong ®ã:
Z: ChØ sè biÕn ®éng ®o lêng toµn bé møc ®é rñi ro cña ngêi vay.
X1: Tû lÖ tµi s¶n lu ®éng vµ tæng tµi s¶n cã.
X2: Tû lÖ gi÷a lîi nhuËn tÝch lòy vµ tæng tµi s¶n cã.
X3: Tû lÖ lîi nhuËn tríc thuÕ vµ laõi trªn tæng tµi s¶n cã.
X4: Tû lÖ gi÷a gi¸ thÞ trêng cña cæ phiÕu vµ gi¸ kÕ to¸n cña c¸c kho¶n nî dµi h¹n.
X5: Tû lÖ gi÷a doanh thu vµ tæng tµi s¶n cã.
Gi¸ trÞ cña Z cµng lín th× møc ®é rñi ro dù tÝnh cña ngêi vay cµng nhá.
Gi¸ trÞ cña Z nhá hoÆc ©m cã thÓ lµ c¨n cø ®Ó xÕp lo¹i ngêi vay vµo nhãm cã rñi ro
cao.
Theo m« h×nh nµy th×:
+ Z > 3: ngêi vay kh«ng cã kh¶ n¨ng vì nî.
+ 1,8 < Z < 3: kh«ng x¸c ®Þnh ®îc.
+ Z < 1,8: ngêi vay cã kh¶ n¨ng rñi ro.
ViÖc söû dông m« h×nh nµy t¬ng ®èi ®¬n gi¶n; tuy vËy nã chøa ®ùng mét sè tån t¹i
sau:
Thø nhÊt, chØ cho phÐp ph©n lo¹i hai nhãm ngêi vay cã rñi ro vµ kh«ng cã rñi ro.
Thø hai, kh«ng cã lý do thuyÕt phôc ®Ó chøng minh r»ng c¸c th«ng sè ph¶n ¸nh tÇm
quan träng cña c¸c chØ sè trong c«ng thøc trªn lµ bÊt biÕn, dï trong thêi gian ng¾n. T¬ng tù
18
nh vËy c¸c chØ sè ®îc chän trong c«ng thøc còng kh«ng ph¶i lµ kh«ng thÓ bÊt biÕn, ®Æc biÖt
khi c¸c ®iÒu kiÖn kinh doanh vµ thÞ trêng tµi chÝnh ®ang thay ®æi liªn tôc.
Thø ba, kh«ng tÝnh ®Õn mét sè nh©n tè khã ®Þnh lîng nhng cã vai trß quan träng
nh uy tÝn, danh tiÕng cña kh¸ch hµng lµm ¶nh hëng møc ®é rñi ro cña kho¶n vay. MÆt kh¸c
m« h×nh nµy Ýt khi sö dông c¸c th«ng tin thÞ trêng nh gi¸ c¶ c¸c tµi s¶n tµi chÝnh, gi¸ c¸c
kho¶n nî hoÆc gi¸ cæ phiÕu cña c«ng ty.
+ §o lêng rñi ro tÝn dông th«ng qua chÊm ®iÓm tÝn dông vµ xÕp h¹ng kh¸ch
hµng.
HÖ thèng chÊm ®iÓm tÝn dông vµ xÕp h¹ng kh¸ch hµng lµ mét quy tr×nh ®¸nh gi¸ x¸c
suÊt mét kh¸ch hµng kh«ng thùc hiÖn c¸c nghÜa vô tµi chÝnh cña m×nh nh kh«ng tr¶ ®îc l·i
vµ gèc nî vay khi ®Õn h¹n hoÆc vi ph¹m c¸c ®iÒu kiÖn tÝn dông kh¸c.
C¸c t×nh huèng lµ c¸c rñi ro tÝn dông trong ho¹t ®éng cÊp tÝn dông cña ng©n hµng.
Møc ®é rñi ro tÝn dông thay ®æi theo tõng kh¸ch hµng vµ ®uîc x¸c ®Þnh th«ng qua qu¸ tr×nh
®¸nh gi¸ b»ng thang ®iÓm, dùa vµo c¸c th«ng tin tµi chÝnh vµ phi tµi chÝnh cña kh¸ch hµng t¹i
thêi ®iÓm chÊm ®iÓm tÝn dông.
Môc ®Ých cña viÖc chÊm ®iÓm tÝn dông vµ xÕp h¹ng kh¸ch hµng nh»m:
+ Ra quyÕt ®Þnh cÊp tÝn dông: ®îc thÓ hiÖn x¸c ®Þnh h¹n møc tÝn dông, thêi h¹n, møc
l·i suÊt, biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay, phª duyÖt hay kh«ng phª duyÖt cho vay.
+ Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ kh¸ch hµng tÝn dông khi kho¶n tÝn dông ®ang cßn d nî.
H¹ng kh¸ch hµng cho phÐp ng©n hµng lêng tríc nh÷ng dÊu hiÖu cho thÊy kho¶n vay ®ang
cã chÊt lîng xÊu ®i vµ cã nh÷ng biÖn ph¸p chÊn chØnh kÞp thêi.
+ Ph¸t triÓn chiÕn lîc marketing nh»m híng tíi c¸c kh¸ch hµng cã Ýt rñi ro h¬n.
+ ¦íc lîng møc vèn ®· cho vay sÏ khã thu håi ®îc ®Ó trÝch lËp dù phßng tæn thÊt
tÝn dông.
KÕt qu¶ chÊm ®iÓm tÝn dông vµ xÕp h¹ng kh¸ch hµng ®îc ng©n hµng øng dông trong
viÖc ra quyÕt ®Þnh cÊp tÝn dông vµ gi¸m s¸t sau khi cho vay nh sau:
19
Lo¹i
AAA
CÊp tÝn dông
Gi¸m s¸t sau khi cho vay
¦u tiªn ®¸p øng tèi ®a nhu cÇu tÝn dông víi KiÓm tra kh¸ch hµng ®Þnh kú
møc u ®·i vÒ l·i suÊt, phÝ, thêi h¹n vµ biÖn nh»m cËp nhËt th«ng tin vµ t¨ng
ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay.
AA
cêng mèi quan hÖ.
¦u tiªn ®¸p øng nhu cÇu tÝn dông víi møc KiÓm tra kh¸ch hµng ®Þnh kú
u ®·i vÒ l·i suÊt, phÝ, thêi h¹n vµ biÖn ph¸p nh»m cËp th«ng tin vµ t¨ng
b¶o ®¶m tiÒn vay.
A
cêng mèi quan hÖ.
¦u tiªn ®¸p øng nhu cÇu tÝn dông. Kh«ng KiÓm tra kh¸ch hµng ®Þnh kú
yªu cÇu cao vÒ biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay.
BBB
nh»m cËp nhËt th«ng tin.
Cã thÓ më réng tÝn dông; kh«ng hoÆc h¹n KiÓm tra kh¸ch hµng ®Þnh kú
chÕ c¸c ®iÒu kiÖn u ®·i.
nh»m cËp nhËt th«ng tin.
§¸nh gi¸ kü vÒ chu kú kinh tÕ vµ tÝnh hiÖu
qu¶ khi cho vay dµi h¹n.
BB
H¹n chÕ më réng tÝn dông; tËp trung cho Chó träng kiÓm tra viÖc sö dông
vay ng¾n h¹n víi c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m vèn vay, t×nh h×nh tµi s¶n lµm
tiÒn vay hiÖu qu¶.
B
®¶m b¶o.
H¹n chÕ më réng tÝn dông vµ tËp trung thu T¨ng cêng kiÓm tra kh¸ch
håi nî vay. C¸c kho¶n vay míi ph¶i thËt sù hµng ®Ó thu nî vµ gi¸m s¸t ho¹t
cã hiÖu qu¶ vµ víi biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn ®éng.
vay.
CCC
H¹n chÕ tèi ®a më réng tÝn dông. BiÖn ph¸p T¨ng cêng kiÓm tra kh¸ch
gia h¹n nî chØ thùc hiÖn nÕu cã ph¬ng ¸n hµng. T×m c¸ch bæ sung tµi s¶n
kh¾c phôc kh¶ thi.
CC
b¶o ®¶m.
Kh«ng më réng tÝn dông. T×m mäi biÖn T¨ng cêng kiÓm tra kh¸ch
ph¸p ®Ó thu håi nî.
hµng. T×m c¸ch bæ sung tµi s¶n
b¶o ®¶m.
C
T×m mäi biÖn ph¸p ®Ó thu håi nî.
Xem xÐt ph¬ng ¸n ®a ra Toµ
¸n xö.
D
T×m mäi biÖn ph¸p ®Ó thu håi nî.
Xem xÐt ph¬ng ¸n ®a ra Toµ
¸n xö.
20
- Xem thêm -
.PDF 
86 
69 
101 
