Tài liệu Luận văn thạc sĩ _ảnh hưởng của xu hướng đô thị hóa đối với kinh tế hộ nông dân trên địa bàn thành phố thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TÊ VA QUẢN TRI KINH DOANH HA THÁI ẢNH HƯỞNG CỦA XU HƯỚNG ĐÔ THI HÓA ĐỐI VỚI KINH TÊ HÔÔ NÔNG DÂN TRÊN ĐIA BAN THANH PHỐ THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 60.31.10 LUÂÔN VĂN THẠC SY KINH TÊ THÁI NGUYÊN - 2008 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TÊ VA QUẢN TRI KINH DOANH HA THÁI ẢNH HƯỞNG CỦA XU HƯỚNG ĐÔ THI HÓA ĐỐI VỚI KINH TÊ HÔÔ NÔNG DÂN TRÊN ĐIA BAN THANH PHỐ THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 60.31.10 LUÂÔN VĂN THẠC SY KINH TÊ Người hướng dẫn khoa học : TS. Đỗ Anh Tài THÁI NGUYÊN - 2008 i LỜI CAM ĐOAN Luâ nâ văn “Ảnh hƣởng của xu hƣớng đô thị hoá đối với kinh tế hộ nông dân trên địa bàn thành phố Thái Nguyên” được thực hiê nâ tư tháng 10/2007 đến tháng 5/2008. Luâ nâ văn sư dụng những thông tin tư nhiều nguồn khác nhau . Các thông tin này đa được chi ro nguồn gốc , co mô tâ số thông tin thu thâ pâ tư điều tra thực tế ơ địa phương, số liê uâ đa được tổng hợp và xư lý. Tôi xin cam đoan rằng , số liê uâ và kết qua nghiên cứu trong lu ận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa được sư dụng đê bao vê â mô tâ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đơ cho viê câ thực hiê nâ luâ nâ văn này đa được cam ơn và mọi thông tin trong khoa luâ nâ đa được chi ro nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày ... tháng ... năm 200 8 Học viên Hà Thái Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Trong thời thực hiê nâ luâ nâ văn , em đa nhâ nâ được sự quan tâm giúp đơ quý báu của nhiều tập thê, cá nhân trong và ngoài trường. Trước hết , em xin chân thà nh cam ơn Ban Giám hiê uâ , Ban Chủ nhiê m â khoa Sau đại học cùng các thầy cô giáo trường Đại học Kinh tế và Quan trị kinh doanh đa tâ nâ tình giang dạy và giúp đ ơ em trong suốt quá trình học tâ pâ tại trường. Em xin bày to lòng b iết ơn sâu sắc đến TS . Đô Anh Tài - Giang viên trường Đại học Kinh tế và Quan trị kinh doanh , người đa tâ nâ tình chi bao , giúp đơ em trong thời gian thực hiê nâ luận văn. Em xin chân thành cam ơn UBND thành phố Thái Nguyên , Phòng Kế hoạch và Đầu tư TP Thái Nguyên , Phòng Thống kê TP Thái Nguyên và các hô â nông dân đa giúp đơ và tạo điều kiê nâ thuâ nâ lợi cho em trong quá trình thu thâ pâ thông tin đê thực hiê nâ Luâ nâ văn. Em xin chân thành cam ơn! Thái Nguyên, ngày ... tháng ... năm 200 8 Học viên Hà Thái Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii MỤC LỤC Lời cam đoan................................................................................................... .... i Lời cam ơn ...................................................................................................... .... ii Mục lục............................................................................................................ .... iii Danh mục ký tự viết tắt .................................................................................. ..... vii Danh mục bang biêu, sơ đồ ............................................................................. .... viiii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài .............................................................................. .... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................... .... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................... .... 2 4. Y nghĩa khoa học của luận văn ................................................................... .... 3 5. Bố cục của luận văn: ................................................................................... .... 3 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TAI LIỆU NGHIÊN CỨU VA PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về đô thị hóa, kinh tế hộ nông dân và ảnh hƣởng của đô thị hóa đến kinh tế hộ nông dân .............................................. 5 1.1.1. Hộ nông dân và kinh tế hộ nông dân...................................................... 5 1.1.1.1. Hô â nông dân ....................................................................................... .... 5 1.1.1.2. Đô nâ g thái kinh tế hô â nông dân .......................................................... ..... 7 1.1.2. Khái niệm, phân loại và chức năng của đô thị....................................... 9 1.1.2.1. Khái niệm về đô thị ............................................................................ .... 9 1.1.2.2. Phân loại đô thị .................................................................................. .... 10 1.1.2.3. Chức năng của đô thị ......................................................................... .... 11 1.1.2.4 Chức năng vùng ngoại thành, ngoại thị.............................................. .... 12 1.1.2.5. Vai trò của đô thị trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội ............ .... 12 1.1.3. Lý luận về đô thị hoá................................................................................ 13 1.1.3.1. Khái niệm đô thị hoá .......................................................................... .... 13 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn http://www.lrc- iv 1.1.3.2. Tính tất yếu của đô thị hoá................................................................... .. 14 1.1.3.3. Quan điểm của đô thị hoá .................................................................... .. 15 1.1.3.4. Mối quan hệ giữa quá trình đô thị hoá và quá trình công nghiệp hoá .. 16 1.1.3.5 Tác động của đô thị hoá......................................................................... . 17 1.2. Thực tiễn quá trình đô thị hóa trên thế giới và ở Việt Nam .................. 20 1.2.1. Tình hình đô thị hoá trên thế giới ........................................................... 21 1.2.2. Kinh nghiệm đô thị hoá ở một số nước trên thế giới.............................. 22 1.2.2.1. Hà Lan................................................................................................... . 22 1.2.2.2. Trung Quốc .......................................................................................... .. 23 1.2.3. Tình hình đô thị hóa ở Việt Nam ............................................................ 25 1.2.4. Các công trình nghiên cứu về đô thị hóa trên thế giới và Việt Nam ..... 28 1.3. Phƣơng pháp nghiên cứu........................................................................... 30 1.3.1. Các câu hỏi nghiên cứu ........................................................................... 30 1.3.2. Cơ sở phương pháp luận ......................................................................... 30 1.3.3. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 30 1.3.3.1. Chọn địa điêm nghiên cứu ................................................................... .. 30 1.3.3.2. Phương pháp thu thập tài liê uâ thông tin ............................................... .. 31 1.3.4. Phương pháp xử lý số liệu ....................................................................... 33 1.3.5. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .................................................................. 35 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG ẢNH HƢỞNG CỦA ĐÔ THI HÓA TỚI ĐỜI SỐNG KINH TÊ HỘ NÔNG DÂN TẠI THANH PHỐ THÁI NGUYÊN 2.1. Đặc điểm của thành phố Thái Nguyên ..................................................... 37 2.1.1. Điều kiê nâ kinh tế - chính trị .................................................................... .. 37 2.1.2. Điều kiê nâ kinh tế - xa hô iâ ........................................................................ .. 42 2.2. Thực trạng của quá trình đô thị hoá trên địa bàn thành phố Thái Nguyên................................................................................................................ 43 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn http://www.lrc- v 2.2.1. Qúa trình hình thành và phát triên đô thị hoá ......................................... .. 43 2.2.2. Sự biến đô nâ g về đất đai trong quá trình đô thị hoa của thành phố Thái nguyên ............................................................................................................... .. 45 2.3. Ảnh hƣởng của đô thị hóa đối với kinh tế hộ nông dân đƣợc điều tra . 48 2.3.1. Tình hình cơ ban của các hô â điều tra ...................................................... .. 48 2.3.2. Tình hình biến đô nâ g đất đai của các hô â điều tra ..................................... .. 50 2.3.3. Tình hình chung và nghề nghiê pâ của hô â ................................................. .. 52 2.3.4. Nguồn lực của hô â .................................................................................... .. 54 2.3.5. Thu nhập của hô â ...................................................................................... .. 56 2.3.6. Tình hình sư dụng tiền đền bù đất của các hô â điều tra ........................... .. 60 2.4. Tác động của đô thị hoá đến sản xuất nông nghiệp ................................ 62 2.5. Tác động của đô thị hoá đến sản xuất phi nông nghiệp ......................... 66 2.6. Ảnh hƣởng của các nhân tố đến thu nhập của các hộ nông dân ........... 68 2.7. Đánh giá sự ảnh hƣởng của đô thị hoá tới kinh tế hộ thông qua các câu hỏi định tính ................................................................................................ 75 2.7.1. Mức đô â anh hương đến thu nhập do tác đô nâ g của đô thị hoa ................. .. 75 2.7.2. Mức đô â tác đô nâ g của đô thị hoá .............................................................. .. 77 2.7.3. Kế hoạch của hô â nông dân thành phố Thái nguyên trong trong thời gia n tới........................................................................................................................ . 80 2.8. Đánh giá chung tác động của đô thị hóa tới sản xuất nông nghiệp trên đại bàn thành phố Thái Nguyên .............................................................. 81 2.8.1. Tác đô nâ g tích cực .................................................................................... .. 81 2.8.2. Tác đô nâ g tiêu cực .................................................................................... .. 83 Chƣơng 3: MÔÔT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO ĐỜI SỐNG KINH TÊ HÔÔ TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THI HÓA TẠI THANH PHỐ THÁI NGUYÊN 3.1. Định hƣớng phát triển đô thị hoá thành phố Thái Nguyên tới năm 2020 86 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn http://www.lrc- vi 3.1.1. Định hướng phát triển không gian đô thị ............................................... 86 3.1.2 Phân khu chức năng ................................................................................ 87 3.1.3. Định hướng phát triển kiến trúc cảnh quan đô thị ................................ 90 3.2. Những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao đời sống đời sống kinh tế hộ nông dân bị mất đất nông nghiệp trong khu vực đô thị hóa ................... 90 3.2.1. Giải pháp từ phía các hộ nông dân ......................................................... 91 3.2.2. Nhóm giải pháp liên quan tới chính quyền Thành phố ......................... 92 3.2.2.1. Quy hoạch tổng thể .............................................................................. .. 92 3.2.2.2. Giải pháp về lao động - việc làm ......................................................... .. 93 3.2.2.3. Giải pháp đối với ô nhiễm môi trường................................................. .. 94 3.2.3. Các giải pháp từ phía nhà nước .............................................................. 95 KÊT LUẬN VA KIÊN NGHI 1. Kết luận ......................................................................................................... .. 98 2. Kiến nghị ....................................................................................................... .. 99 DANH MỤC TAI LIỆU THAM KHẢO PHỤC LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn vii DANH MỤC KY TỰ VIÊT TẮT CĐ : Cao đẳng CM KHCN : Cách mạng khoa học công nghiê pâ CNH : Công nghiê pâ hoá ĐH : Đại học ĐTH : Đô thị hoá GPMB : Giai phong mặt bằng HĐH : Hiê nâ đại hoá KD-DV : Kinh doanh - dịch vụ http://www.lrc- KH : Kế hoạch KT - XH : Kinh tế - xa hô iâ NN : Nông nghiê pâ SXKD : San xuất kinh doanh SXNN : San xuất nông nghiê pâ TDMNBB : Trung du miền núi Bắc bô â THCS : Trung học cơ sơ THCS : Trung học cơ sơ THPT : Trung học phổ thông TP : Thành phố TTCN : Tiêu thủ công nghiê pâ UBND : Uỷ ban nhân dân XDCB : Xây dựng cơ ban XHCN : Xa hô iâ chủ nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn viii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐÔ Sơ đồ 1.1 Phát triên bền vững ........................................................................... .. 15 Bang 1.1 Tỷ lê â dân số đô thị các khu vực trên thế giới theo các giai đoạn ........ .... 21 Bang 2.1 Tình hình biến đô nâ g dân số của thành phố Thái nguyên giai đoạn 2005-2007 ............................................................................................. 40 Bang 2.2 Tình hình biến đô nâ g đất đai của thành phố Thái Nguyên tư năm 2005-2007 ............................................................................................... 46 Bang 2.3 Thông tin cơ ban của các hô â điều tra ................................................. .. 48 Bang 2.4 Tình hình biến đô nâ g đất đai của hô â trước và sau đô thị hoá ............. .. 51 Bang 2.5 Tình hình chung của hô â trước và sau ĐTH ....................................... .. 52 Bang 2.6 Nguồn lực của hô .â .............................................................................. .. 55 Biêu đồ 2.1 Nguồn lực của hô .â .......................................................................... .. 56 Bang 2.7 Thu nhâ pâ của hô .â ................................................................................ .. 59 Bang 2.8 Tình hình sư dụng nguồn đền bù của hô â ........................................... .. 60 Biêu đồ 2.2 Tình hình sư dụng nguồn đền bù của hô â ....................................... .. 61 Bang 2.9 Tác đô nâ g của đô thị hoá đến san xuất nông nghiê pâ ........................... .. 63 Biêu đồ 2.3 Tác đô nâ g của đô thị hoá đến san xuất nông nghiê pâ . ..................... .. 64 Bang 2.10 Tác đô nâ g của đô thị hoá đến san xuất phi nông nghiê pâ .................. .. 67 Bang 2.11 Y kiến của các hô â điều tra về xu hướng thay đổi thu nhập do tác đô nâ g của ĐTH ................................................................................................... .. 75 Bang 2.12. Y kiến của các hô â điều tra về mức đô â tác đô nâ g của đô thị ............. .. 77 Bang 2.13 Y kiến của các hô â điều tra về kế hoạch trong thời gian tới ............. .. 81 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU http://www.lrc- 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực tiễn kinh tế thế giới cho thấy cho tới nay các nước co nền kinh tế phát triên đều trai qua quá trình công nghiệp hoá, đô thị hoa đất nước. Về cơ ban co thê xem công nghiệp hoá là quá trình xây dựng và phát triên hệ thống cơ sơ vật chất của ngành công nghiệp, của các ngành san xuất khác và các ngành thương mại và dịch vụ, đồng thời đo cũng là quá trình xây dựng và phát triên hệ thống kết cấu hạ tầng đáp ứng yêu cầu phát triên kinh tế và phục vụ yêu cầu nâng cao đời sống về mọi mặt của dân cư. Công nghiệp hoá dẫn đến chuyên dịch cơ cấu kinh tế công - nông nghiệp, chuyên dịch cơ ban dân số và lao động, và tư đo sẽ hình thành các khu đô thị mới. Quá trình công nghiệp hoá ơ môi quốc gia là sự hình thành hệ thống cơ sơ vật chất của các ngành kinh tế quốc dân mà trước hết là các ngành công nghiệp. Kết qua chính của quá trình này còn bao gồm hệ thống kết cấu hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xa hội trên phạm vi ca nước đáp ứng yêu cầu phát triên kinh tế và nâng cao đời sống của nhân dân. Kết qua trên đây của quá trình công nghiệp hoa tất yếu gắn liền sự hình thành các cơ sơ, các khu công nghiệp các khu thương mại, dịch vụ và các khu dân cư mới. Điều đo dẫn tới sự hình thành các khu đô thị mới hoặc sự mơ rộng quy mô của các khu đô thị đa co. Như vậy sự hình thành các khu đô thị mới và mơ rộng các đô thị đa co bắt nguồn tư sự tác động của quá trình công nghiệp hoá và diễn ra song song với quá trình công nghiệp hoá. Noi cách khác, quá trình đô thị hoá là một quá trình bắt nguồn tư quá trình công nghiệp hoá và ngắn liền với quá trình công nghiệp hoá. Do vậy, co thê khẳng định rằng đô thị hoá là một quá trình tất yếu và phổ biến của môi quốc gia trong quá trình phát triên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 Nước ta đang bước vào giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước theo đường lối phát triên kinh tế - xa hội của Đang ta, sự hình thành các đô thị mới và mơ rộng các đô thị hiện co là một xu hướng tất yếu. Sự hình thành các khu đô thị mới, các tuyến giao thông mới những năm qua tại thành phố Thái Nguyên và sự hình thành các phường xa mới là xu thế tất yếu đê hoà nhập với sự phát triên của đất nước. Tuy nhiên, đồng thời với việc đô thị hoá vấn đề tạo lập khu tái định cư cho người dân thuộc diện quy hoạch sẽ được tiến hành như thế nào? Cuộc sống của người dân sau khi cắt phần đất nông nghiệp cho việc giai phong mặt bằng như thế nào? Nhận thức được tầm quan trọng về sự anh hương của đô thị hoá đối với cuộc sống của người nông dân, tôi đa tiến hành nghiên cứu đề tài “Ảnh hƣởng của xu hƣớng đô thị hoá đối với kinh tế hộ nông dân trên địa bàn thành phố Thái Nguyên” 2. Mục tiêu nghiên cứu * Mục tiêu chung: Đề tài thực hiện gop phần nâng cao hiệu qua kinh tế hộ nông dân trong quá trình đô thị hoa tại thành phố Thái Nguyên. * Mục tiêu cụ thê - Hệ thống hoá về cơ sơ lý luận và thực tiễn về xu hướng đô thị hoá và anh của no tới kinh tế hộ nông dân. - Phân tích, đánh giá thực trạng tình hình đô thị hoa trên địa bàn thành phố Thái Nguyên và sự anh hương của đô thị hoa đối với kinh tế hộ nông dân. - Tìm ra những giai pháp nhằm gop phần cai thiện đời sống kinh tế của những hộ nông dân bị mất đất trên địa bàn thành phố Thái Nguyên trong những năm tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu: Tập trung vào nghiên cứu: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 - Những vấn đề về lý luận và thực tiễn về đô thị, đô thị hoá và anh hương của no tới phát triên kinh tế, xa hội của thành phố. - Quá trình đô thị hoá tại thành phố Thái Nguyên. - Những hộ nông dân bị thu hồi đất san xuất và một số hộ dân không bị thu hồi đất san xuất. * Phạm vi nghiên cứu + Phạm vi không gian: Nghiên cứu trên địa bàn thành phố Thái Nguyên Thái Nguyên. + Phạm vi thời gian: • Thời gian nghiên cứu: Năm 2004 và tiến trình đô thị hoá tại thành phố Thái Nguyên tư năm 2005 đến năm 2007 • Thời gian thực hiện: Tư tháng 10/2007 đến tháng 5/2008 + Phạm vi nội dung: Nghiên cứu vấn đề về phát triên kinh tế hộ nông dân thành phố Thái Nguyên dưới tác động của quá trình đô thị hoá. 4. Y nghĩa khoa học của luận văn Luận văn là công trình khoa học co ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, luận văn được nghiên cứu nhằm đánh giá sự anh hương của xu hướng đô thị hoá đối với kinh tế hộ nông dân trên địa bàn thành phố Thái Nguyên đồng thời đưa ra một số giai pháp giúp cho hộ nông dân phát triên kinh tế, cai thiện cuộc sống. 5. Bố cục của luận văn: - Phần Mơ đầu + Chương I: Tổng quan tài liệu nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu + Chương II: Thực trạng của quá trình đô thị hoá tại thành phố Thái Nguyên + Chương III: Một số giai pháp nâng cao đời sống kinh tế hộ trong quá trình đô thị hoa tại thành phố Thái Nguyên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 - Phần Kết luận và kiến nghị http://www.lrc-tnu.edu.vn