Tài liệu Luận văn quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn khu vực hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- LÊ TRƢỜNG GIANG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN KHU VỰC HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- LÊ TRƢỜNG GIANG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN KHU VỰC HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:TS. TRẦN THỊ LAN HƢƠNG Hà Nội – 2015 MỤC LỤC Danh mục chữ viết tắt ........................................................................................ i Danh mục bảng biểu.......................................................................................... ii Danh mục sơ đồ, biểu đồ .................................................................................. iii LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 CHƢƠNG 1:LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TÍN DỤNG VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ......................... 4 1.1.Tín dụng và rủi ro tín dụng trong các Ngân hàng Thƣơng mại .................. 4 1.1.1.Tín dụng Ngân hàng Thƣơng mại ............................................................ 4 1.1.2.Rủi ro tín dụng Ngân hàng Thƣơng mại .................................................. 4 1.1.3.Phân loại rủi ro tín dụng Ngân hàng Thƣơng mại ................................... 7 1.1.4.Nguyên nhân rủi ro tín dụng Ngân hàng Thƣơng mại ........................... 12 1.2.Quản trị rủi ro tín dụng Ngân hàng Thƣơng mại ...................................... 19 1.2.1.Khái niệm ............................................................................................... 19 1.2.2.Những nội dung cơ bản của quản trị rủi ro tín dụng .............................. 19 1.3. Kinh nghiệm quản trị rủi ro tín dụng Ngân hàng Thƣơng mại ................ 27 1.3.1.Kinh nghiệm của Cộng hoà Liên bang (CHLB) Đức ............................ 28 1.3.2.Kinh nghiệm của Citibank ..................................................................... 28 1.3.3.Kinh nghiệm quản trị rủi ro tín dụng của tập đoàn ING ........................ 30 1.3.4.Bài học đối với Ngân hàng NNPTNT khu vực Hà Nội ......................... 30 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .............................................................................. 32 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNGTHÔN KHU VỰC HÀ NỘI ................................................................................................ 33 2.1. Khái quát về Ngân hàng NN&PTNT khu vực Hà Nội ............................ 33 2.1.1.Lịch sử hình thành và phát triển ............................................................. 33 2.1.2.Mô hình tổ chức ..................................................................................... 33 2.1.3.Tình hình hoạt động kinh doanh của NHNo&PTNT Việt Nam trong thời gian qua ........................................................................................................... 35 2.2. Khái quát về NHNo&PTNT trên địa bàn Hà Nội .................................... 37 2.2.1.Hệ thống NHNo&PTNT khu vực Hà Nội ............................................. 37 2.2.2.Một số kết quả kinh doanh của NHNo&PTNT khu vực Hà Nội ........... 38 2.3. Hoạt động tín dụng NHNo&PTNT khu vực Hà Nội ............................... 45 2.3.1.Thực trạng hoạt động tín dụng tại NHNo&PTNT khu vực Hà Nội ...... 45 2.3.2.Hoạt động tín dụng NHNo&PTNT khu vực Hà Nội ............................. 46 2.4. Phân tích thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại NHNo&PTNT khu vực Hà Nội ............................................................................................................. 50 2.4.1.Quản trị rủi ro tín dụng của NHNo&PTNT khu vực Hà Nội ................ 50 2.4.2.Thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại các chi nhánh NHNo&PTNT trên địa bàn Hà Nội................................................................................................. 55 2.5. Đánh giá thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại NHNo&PTNT khu vực Hà Nội ................................................................................................................... 59 2.5.1.Kết quả đạt đƣợc .................................................................................... 59 2.5.2.Hạn chế ................................................................................................... 61 2.5.3.Nguyên nhân của những hạn chế trong quản trị rủi ro tín dụng tại NHNo&PTNT khu vực Hà Nội ...................................................................... 66 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2: ............................................................................ 70 CHƢƠNG 3:GIẢI PHÁP QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN KHU VỰCHÀ NỘI ................................................................................................. 71 3.1.Định hƣớng phát triển kinh doanh của NHNo&PTNT Việt Nam khu vực Hà Nội trong thời gian tới ............................................................................... 71 3.2.Định hƣớng quản trị rủi ro tín dụng NHNo&PTNT Việt Nam trong thời gian tới ............................................................................................................. 72 3.3.Giải pháp quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng NNPT&NT khu vực Hà Nội ................................................................................................................... 73 3.3.1.Xây dựng chiến lƣợc rủi ro tín dụng và hoàn thiện chính sách tín dụng ..... 73 3.3.2.Hoàn thiện cơ cấu tổ chức hoạt động tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng ...................................................................................................... 74 3.3.3.Hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ ...................................... 76 3.3.4.Hoàn thiện quy trình quản trị rủi ro tín dụng ......................................... 76 3.3.5.Các giải pháp liên quan .......................................................................... 82 3.4.Kiến nghị ................................................................................................... 87 3.4.1.Kiến nghị với Hiệp hội nghề nghiệp ...................................................... 87 3.4.2.Kiến nghị với NHNN ............................................................................. 88 3.4.3.Kiến nghị với Chính phủ ........................................................................ 90 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .............................................................................. 92 KẾT LUẬN .................................................................................................... 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu Diễn giải Basel Hiệp ƣớc về giám sát hoạt động Ngân hàng. CIC Trung tâm thông tin tín dụng của Ngân hàng nhà nƣớc NHNN Ngân hàng Nhà nƣớc NHTM Ngân hàng Thƣơng mại TNHH Trách nhiệm hữu hạn TCTD Tổ chức tín dụng TMCP Thƣơng mại cổ phần Agribank Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam Agribank Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam – Hà Nội khu vực Hà Nội NHNo&PTNT Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn CHLB Cộng hòa liên bang RRTD Rui ro tín dụng QTRR Quản trị rủi ro QTRRTD Quản trị rủi ro tín dụng RRHĐ Rủi ro hối đoái RRTK Rủi ro thanh khoản RRHĐNB Rủi ro hoạt động ngoại bảng RRLS Rủi ro lãi suất QTTD Quy trình tín dụng CSTD Chính sách tín dụng i DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Số thứ tự bảng biểu Trang Bảng 2.1: Một số chỉ tiêu hoạt động kinh doanh của NHNo&PTNT 34 Việt Nam giai đoạn 2012 – 2014 Bảng 2.2: Số liệu nguồn vốn và dƣ nợ NHNo&PTNT khu vực Hà 43 Nộigiai đoạn 2012-2014 Bảng 2.3: Tỷ trọng dƣ nợ cho vay củaNHNo&PTNT khu vực Hà Nội 45 giai đoạn 2012 – 2014 Bảng 2.4: Tình hình phân loại nợ tại NHNo&PTNT khu vực Hà Nội giai đoạn 2012 – 2014 ii 47 DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Số thứ tự sơ đồ, biểu đồ Trang Sơ đồ 1.2: Rủi ro tín dụng trong mối quan hệ với các loại rủi ro khác 12 Sơ đồ 2.1: Cơ cấu tổ chức của NHNo&PTNT Việt Nam 35 Sơ đồ 2.2: Cơ cấu quản trị rủi ro tại NHNo&PTNT Việt Nam 39 Biểu 2.1: Cơ cấu nguồn vốn huy động theo loại tiền tệ tại 40 NHNo&PTNT khu vực Hà Nội giai đoạn 2012-2014 Biểu 2.2: Cơ cấu nguồn vốn huy động theo kỳ hạn tại 41 NHNo&PTNT khu vực Hà Nội giai đoạn 2012-2014 Biểu 2.3: Cơ cấu dƣ nợ theo loại tiền tệ tại 42 NHNo&PTNT khu vực Hà Nội giai đoạn 2012-2014 Biểu 2.4: Cơ cấu dƣ nợ theo thời gian của 46 NHNo&PTNT khu vực Hà Nội giai đoạn 2012-2014 Biểu 2.5: Tỷ trọng cho vaytheo ngành kinh tế năm 2014 48 Biểu 2.6: Cơ cấu từng nhóm nợ trong tổng nợ xấu tại NHNo&PTNT 52 khu vực Hà Nội giai đoạn 2012 - 2014 iii LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hoạt động tín dụng đã và đang là một trong những hoạt động kinh doanh chính đem lại nguồn thu chủ yếu cho các NHTM. Tuy nhiên, cùng với việc đem lại thu nhập đáng kể cho ngân hàng thì lĩnh vực tín dụng cũng là lĩnh vực có rủi ro lớn nhất. Hậu quả của rủi ro tín dụng đối với ngân hàng thƣờng rất nặng nề: làm tăng thêm chi phí của ngân hàng, thu nhập lãi bị chậm hoặc mất đi cùng với sự thất thoát vốn vay, làm xấu đi tình hình tài chính và cuối cùng làm tổn hại đến uy tín và vị thế của ngân hàng. Do đó, để bảo đảm an toàn tài chính, nâng cao năng lực cạnh tranh, hội nhập kinh tế quốc tế thành công, NHTM phải có phƣơng pháp quản trị tốt rủi ro tín dụng ngân hàng. Rủi ro tín dụng luôn song hành với hoạt động tín dụng, không thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro rín dụng mà chỉ có thể áp dụng các biện pháp để giảm thiểu thiệt hại tối đa khi rủi ro xảy ra. Đứng trên quan điểm quản lý toàn bộ hoạt động ngân hàng nói chung và hoạt động tín dụng nói riêng, một tỷ lệ tổn thất dự kiến đối với hoạt động tín dụng phải luôn đƣợc xác định trong chiến lƣợc hoạt động chung. Khi ngân hàng kinh doanh với một mức tổn thất thấp hơn hoặc bằng mức tỷ lệ tổn thất dự kiến thì đó là sự thành công trong lĩnh vực quản trị rủi ro. Tổng hợp các mối quan tâm trên, đồng thời nhận định thời gian tới rủi ro tín dụng vẫn tác động mạnh mẽ đến hoạt động ngân hàng và từ đó tác động mạnh đến nền kinh tế, nên tác giả chọn đề tài “Quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khu vực Hà Nội” làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở một số vấn đề lý luận cơ bản về rủi ro tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng của NHTM. Phân tích, đánh giá thực trạng quản trị rủi ro tín 1 dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khu vực Hà Nội. Từ đó, đƣa ra các giải pháp để tiến tới chuẩn mựcquản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khu vực Hà Nội 3. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng tổng hợp các phƣơng pháp nghiên cứu khác nhau, trong đó chủ yếu là phƣơng pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử và phƣơng pháp cụ thể nhƣ: - Hệ thống hóa các văn bản chính sách về quản trị rủi ro tín dụng của các NHTM. Từ đó phân tích, nhận định về tác động của chính sách, cơ chế với quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn khu vực Hà Nội - Phân tích, thống kê, so sánh, gồm: so sánh theo chuỗi và so sánh chéo để tính toán một số chỉ tiêu phản ánh nâng cao công tác quản trị rủi ro tín dụng đối với Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn khu vực Hà Nội. Phƣơng pháp này cũng đƣợc sử dụng để phân tích nâng caoquản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng NN & PTNT Việt Nam khu vực Hà Nội - Ngoài ra, đề tài sử dụng phƣơng pháp hệ thống, phƣơng pháp tổng hợp. Từ đó hệ thống, tổng hợp về những vấn đề liên quan đến việc nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng đối với Ngân hàng NN & PTNT Việt Nam khu vực Hà Nội. - Một số mô hình phân tích quản trị rủi ro tín dụng, mô hình phân tích nâng cao năng lực cạnh tranh của NHTM nhƣ mô hìnhmô hình SWOT Nguồn số liệu nghiên cứu: - Nguồn số liệu thứ cấp: số liệu báo cáo Tổng cục Thống kê Việt Nam, NHNN, Agribank, các Bộ ngành, các Viện nghiên cứu, các tác giả trong và ngoài nƣớc. - Nguồn số liệu sơ cấp: thông tin, số liệu thu thập thông qua việc thu thập số liệu của Agribank, các Ngân hàng Thƣơng mại 2 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu: Hoạt động tín dụng và rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khu vực Hà Nội. - Phạm vi nghiên cứu: Các hoạt động kinh doanh, đặc biệt là phƣơng thức quản trị rủi ro tín dụng tại 34 chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp khu vực Hà Nội trong ba năm trở lại đây từ năm 2012 đến 2014. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Hệ thống hoá những vấn đề lý luận cơ bản về rủi ro và quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của Ngân hàng Thƣơng mại. - Phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp phát triển nông thôn khu vực Hà Nội. - Đề xuất những giải pháp quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp khu vực Hà Nội. 6. Kết cấu của luận văn Luận văn đƣợc kết cấu thành 3 chƣơng (Không kể phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo): Chƣơng 1: Lý luận và thực tiễn về tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng Ngân hàng Thƣơng mại. Chƣơng 2: Thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tạiNgân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khu vực Hà Nội. Chƣơng 3: Giải phápquản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khu vực Hà Nội 3 CHƢƠNG 1 LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TÍN DỤNG VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Tín dụng và rủi ro tín dụng trong các Ngân hàng Thƣơng mại 1.1.1. Tín dụng Ngân hàng Thƣơng mại Tín dụng trong NHTM là một trong những hoạt động kinh doanh chính đem lại nguồn thu chủ yếu cho các NHTM. Bên cạnh đó rủi ro tín dụng luôn song hành với hoạt động tín dụng, không thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro rín dụng mà chỉ có thể áp dụng các biện pháp để giảm thiểu thiệt hại tối đa khi rủi ro xảy ra. Đứng trên quan điểm quản lý toàn bộ hoạt động ngân hàng nói chung và hoạt động tín dụng nói riêng, một tỷ lệ tổn thất dự kiến đối với hoạt động tín dụng phải luôn đƣợc xác định trong chiến lƣợc hoạt động chung. Khi ngân hàng kinh doanh với một mức tổn thất thấp hơn hoặc bằng mức tỷ lệ tổn thất dự kiến thì đó là sự thành công trong lĩnh vực quản trị rủi ro của NHTM 1.1.2. Rủi ro tín dụng Ngân hàng Thƣơng mại 1.1.2.1.Khái niệm, đặc điểm và phân loại rủi ro tín dụng 1.1.2.2. Khái niệm rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng gắn liền với hoạt động quan trọng nhất của NHTM hoạt động tín dụng. Các khoản cho vay thƣờng chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng tài sản có của NHTM, mang lại phần lớn thu nhập cho ngân hàng, song cũng tiềm ẩn rủi ro lớn. Rủi ro tín dụng là khả năng xảy ra những tổn thất ngoài dự kiến mà ngân hàng phải gánh chịu do khách hàng vay không trả đầy đủ vốn và lãi hoặc trả không đúng hạn hoặc không trả. Nhƣ vậy, rủi ro tín dụng là khả năng khách hàng không trả, hoặc không trả đầy đủ, hoặc không trả đúng hạn gốc và lãi cho ngân hàng. Nói một cách khác, rủi ro tín dụng là rủi ro mà bên vay trong một giao dịch không thực hiện 4 đƣợc theo thời hạn và điều kiện của hợp đồng làm cho ngƣời cho vay phải gánh chịu tổn thất tài chính. Rủi ro tín dụng là rủi ro phức tạp nhất, quản lý khó khăn nhất. Nó đòi hỏi ngân hàng phải có những giải pháp đồng bộ, hữu hiệu mới có thể hạn chế, ngăn ngừa bớt rủi ro, giảm tối thiểu những thiệt hại có thể xảy ra. Ngày nay, dù có rất nhiều hình thức kinh doanh mới trong hoạt động ngân hàng ở nhiều lĩnh vực khác nhau, nhƣng tín dụng vẫn là hoạt động kinh doanh chủ yếu của các ngân hàng. Vì thế, ở tất cả các nƣớc, rủi ro tín dụng là vấn đề đƣợc đặc biệt quan tâm không chỉ ở phạm vi các ngân hàng, mà trong toàn nền kinh tế. Các ngân hàng luôn tìm cực đại lợi nhuận qua việc tìm kiếm lợi tức cao nhất có thể ở các món vay và chứng khoán, đồng thời cố gắng giảm thiểu rủi ro liên quan đến hoạt động cho vay. 1.1.2.3. Đặc điểm rủi ro tín dụng  Rủi ro tín dụng có tính tất yếu, khách quan: Trƣớc khi cho vay, ngân hàng cố gắng phân tích các yếu tố của ngƣời vay sao cho độ an toàn là cao nhất. Nhìn chung, ngân hàng chỉ quyết định cho vay khi thấy rằng rủi ro tín dụng sẽ không xảy ra. Tuy nhiên, không phải bao giờ ngân hàng cũng dự tính chính xác các vấn đề sẽ xảy ra. Khả năng hoàn trả tiền vay của khách hàng có thể bị thay đổi do nhiều nguyên nhân. Nhiều trƣờng hợp cán bộ tín dụng của ngân hàng không có khả năng thực hiện phân tích tín dụng thích đáng. Mặt khác, do không thể có đƣợc thông tin cân xứng về việc sử dụng vốn vay cho hoạt động kinh doanh của khách hàng đi vay (ngƣời trực tiếp sử dụng tiền vay trong một khoảng thời gian dài), bất cứ một khoản cho vay nào cũng tiềm ẩn những nguy cơ rủi ro đối với ngân hàng (không thu hồi vốn, thu hồi không đúng hạn, không đầy đủ…). Do vậy, trên quan điểm quản lý toàn bộ ngân hàng, rủi ro tín dụng là không thể tránh khỏi, là khách quan. Nhiều quan điểm nhất trí rằng, rủi ro tín dụng là bạn đƣờng trong kinh doanh, có thể đề phòng, hạn chế, chứ không thể loại trừ. 5  Rủi ro tín dụng có tính chất đa dạng, phức tạp: Tính chất đa dạng, phức tạp của rủi ro tín dụng biểu hiện rõ nhất ở các hình thức của rủi ro tín dụng. Rủi ro tín dụng bao gồm rủi ro giao dịch và rủi ro danh mục. Rủi ro giao dịch là rủi ro phát sinh trong quá trình ngân hàng xét duyệt và cho vay, nó bao gồm rủi ro lựa chọn, rủi ro bảo đảm và rủi ro nghiệp vụ. Rủi ro lựa chọn là rủi ro liên quan đến hoạt động thẩm định và phân tích tín dụng. Rủi ro bảo đảm là rủi ro xuất phát từ các tiêu chuẩn bảo đảm của khoản tín dụng nhƣ các điều khoản trong hợp đồng tín dụng, các loại tài sản đảm bảo và mức độ an toàn của tài sản đảm bảo. Rủi ro nghiệp vụ là những rủi ro liên quan tới các quá trình thao tác nghiệp vụ tín dụng từ việc xây dựng và thực hiện các chính sách tín dụng, xem xét và quản lý danh mục cho vay đến việc xếp hạng tín dụng và xử lý các khoản vay có vấn đề. Rủi ro danh mục bao gồm rủi ro nội tại và rủi ro tập trung. Rủi ro nội tại chỉ xuất phát từ những đặc điểm riêng biệt của chủ thể đi vay hay của ngành kinh tế. Rủi ro tập trung là rủi ro xảy ra khi mức dƣ nợ của ngân hàng tập trung vào một số khách hàng, một số ngành kinh tế, một khu vực địa lý hoặc một số hình thức cho vay. Nhƣ vậy, có thể thấy rủi ro tín dụng có thể phát sinh từ rất nhiều khâu trong quá trình cấp tín dụng với tính chất đa dạng và phức tạp.  Rủi ro tín dụng có khả năng tạo phản ứng dây chuyền: Không chỉ là vấn đề quan trọng của hệ thống ngân hàng trong nƣớc, rủi ro tín dụng còn là mối quan tâm lớn của các hệ thống ngân hàng thế giới bởi một đặc tính có tính quan trọng đối của rủi ro tín dụng là nó có tính lan truyền nhanh. Hoạt động ngân hàng không chỉ giới hạn trong một nƣớc mà nó còn có mối liên kết ra ngoài lãnh thổ. Nhƣ vậy, một khi có rủi ro tín dụng lớn xảy ra thì không những các ngân hàng trong nƣớc bị ảnh hƣởng mà các ngân hàng 6 nƣớc ngoài cũng bị ảnh hƣởng theo, tuy mức độ ảnh hƣởng thấp hơn hoặc có thể cao hơn. Điển hình là cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ năm 97 bắt đầu ở Thái Lan không những làm tê liệt hệ thống ngân hàng của các nƣớc trong khu vực và còn ảnh hƣởng tới các cƣờng quốc có nền kinh tế mạnh nhƣ Mỹ, Nhật bản… Năm 2007, cuộc khủng hoảng trên thị trƣờng cho vay nhà đất dƣới tiêu chuẩn ở Mỹ đã tác động tiêu cực đến thị trƣờng tài chính thế giới. Hàng loạt các định chế tài chính ở Mỹ đã công bố những tổn thất nặng nề mà họ phải gánh chịu xuất phát từ hậu quả của cuộc khủng hoảng này gây nên. Hơn thế nữa, cuộc khủng hoảng này đã lan rộng sang một số nƣớc khu vực Châu Âu, Nhật… 1.1.3. Phân loại rủi ro tín dụng Ngân hàng Thƣơng mại Có nhiều cách phân loại rủi ro tín dụng, việc sử dụng cách phân loại nhƣ thế nào là tuỳ thuộc vào mục đích nghiên cứu, mục đích quản lý. Đối với ngân hàng việc phân loại có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc thiết kế chính sách, quy trình, thủ tục và cả mô hình tổ chức nhằm đảm bảo nhận biết đầy đủ các yếu tố làm phát sinh rủi ro và phân biệt trách nhiệm rõ ràng giữa các bộ phận, giữa các khâu. Thực tế cho thấy, sự phân tách trách nhiệm càng rõ ràng, càng cụ thể thì càng làm cho việc quản lý rủi ro hiệu quả. Căn cứ vào nguyên nhân phát sinh rủi ro, rủi ro tín dụng đƣợc phân chia thành các loại sau:  Rủi ro giao dịch (Transactiong rish): Rủi ro giao dịch là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quá trình giao dịch và xét duyệt cho vay, đánh giá khách hàng. Rủi ro giao dịch có ba bộ phận chính là rủi ro lựa chọn, rủi ro bảo đảm và rủi ro nghiệp vụ. 7  Rủi ro lựa chọn là rủi ro có liên quan đến quá trình đánh giá và phân tích tín dụng, khi ngân hàng lựa chọn những phƣơng án vay vốn có hiệu quả để ra quyết định cho vay.  Rủi ro bảo đảm phát sinh từ các tiêu chuẩn đảm bảo nhƣ các điều khoản trong hợp đồng cho vay, các loại tài sản đảm bảo, chủ thể đảm bảo, hình thức đảm bảo và mức cho vay trên giá trị của tài sản đảm bảo.  Rủi ro nghiệp vụ là rủi ro liên quan đến công tác quản lý khoản vay và hoạt động cho vay, bao gồm cả việc sử dụng hệ thống xếp hạng rủi ro và kỹ thuật xử lý các khoản vay có vấn đề.  Rủi ro danh mục (Porfolio rish): Rủi do danh mục là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quản lý danh mục cho vay của ngân hàng, đƣợc phân chia thành hai loại rủi ro là rủi ro nội tại (Intrinsic rish) và rủi ro tập trung (Concentration rish).  Rủi ro nội tại: xuất phát từ các yếu tố, các đặc điểm riêng có, mang tính riêng biệt bên trong của mỗi chủ thể đi vay hoặc ngành, lĩnh vực kinh tế. Nó xuất phát từ đặc điểm hoạt động hoặc đặc điểm sử dụng vốn của khách hàng vay vốn.  Rủi ro tập trung: là trƣờng hợp ngân hàng tập trung vốn cho vay quá nhiều đối với một số khách hàng, cho vay quá nhiều doanh nghiệp hoạt động trong cùng một ngành, lĩnh vực kinh tế, hoặc trong cùng một vùng địa lý nhất định, hoặc cùng một loại hình cho vay có rủi ro cao. Theo hình thức tín dụng ta có thể đƣa ra một số loại rủi ro chủ yếu nhƣ sau:  Rủi ro đối với tín dụng ngắn hạn: Mục đích của tín dụng ngắn hạn là nhằm bổ sung vốn lƣu động tạm thời thiếu cho các doanh nghiệp và cá nhân kinh doanh với thời hạn ngắn 8 (thƣờng dƣới 1 năm). Các khoản tín dụng ngắn hạn thƣờng đƣợc kiểm tra qua tính toán hiệu quả đầu tƣ giản đơn và nhanh chóng, lãi suất cho vay thấp, phƣơng pháp này dễ xảy ra tình trạng khách hàng sử dụng vốn ngắn hạn để đầu tƣ trung và dài hạn, sử dụng sai mục đích, gây thiệt hại cho ngân hàng.  Rủi ro đối với tín dụng trung và dài hạn: Đặc điểm của tín dụng trung và dài hạn là thời hạn thu hồi vốn dài, có khối lƣợng lớn, vòng quay vốn chậm (từ 1 năm trở lên) chủ yếu cấp vốn để mua tài sản cố định, cải tiến mở rộng sản xuất, đầu tƣ cho các công trình và dự án lớn mà hiệu quả của công việc đầu tƣ này phụ thuộc vào nhiều yếu tố nhƣ biến động về chính trị, xã hội, thiên tai... Những yếu tố có thể tác động tích cực hoặc tiêu cực đến hiệu quả đầu tƣ. Những hoạt động tiêu cực gây ra sự đình trệ, thất thoát vốn của doanh nghiệp, trì hoãn thời gian thu vốn của dự án, từ đó gây ảnh hƣởng đến ngân hàng.  Rủi ro trong nghiệp vụ chiết khấu: Chiết khấu là việc TCTD mua thƣơng phiếu, giấy tờ có giá ngắn hạn khác của ngƣời thụ hƣởng trƣớc khi đến hạn thanh toán. Chiết khấu có thể xảy ra rủi ro trong các trƣờng hợp sau: - Thƣơng phiếu giả mạo; - Ngƣời nhận trả không có khả năng trả nợ.  Rủi ro đối với tín dụng thuê mua: Nói chung đây là một hình thức tín dụng có độ an toàn tƣơng đối cao vì trong suốt quá trình thực hiện hợp đồng tín dụng thuê mua, tài sản cho thuê vẫn thuộc quyền sở hữu của ngƣời cho thuê. Theo hình thức quản lý thì rủi ro tín dụng bao gồm hai loại:  Rủi ro tín dụng có thể kiểm soát được: Đối với rủi ro này ngân hàng phần nào dự đoán đƣợc chủ thể gây ra rủi ro, ƣớc tính đƣợc mức độ ảnh hƣởng của rủi ro, đồng thời dự kiến đƣợc thời 9 gian phát sinh, từ đó có những biện pháp phòng ngừa và hạn chế ở mức thấp nhất thiệt hại có thể xảy ra cho ngân hàng. Những rủi ro này thƣờng do tính chủ quan của con ngƣời gây ra, có thể do khách hàng gây ra nhƣ kinh doanh kém hiệu quả hoặc quản lý yếu kém, có thể do nguyên nhân từ phía ngân hàng nhƣ không tuân thủ nguyên tắc cũng nhƣ quy trình thẩm định, năng lực, đạo đức của cán bộ tín dụng…nhƣng thông thƣờng là do khách hàng gây ra rủi ro này.  Rủi ro tín dụng không kiểm soát được: Đây là loại rủi ro mà ngân hàng không thể dự đoán trƣớc đƣợc, không biết chúng sẽ xảy ra vào thời điểm nào, cũng nhƣ không thể tính toán một cách chính xác đƣợc những ảnh hƣởng thiệt hại mà chúng gây ra. Những rủi ro này chủ yếu do những bất lợi về yếu tố tự nhiên nhƣ hạn hán, lũ lụt, mất mùa, hoả hoạn, do những thay đổi cơ chế cũng nhƣ chính sách của nhà nƣớc. Ngoài ra, còn nhiều hình thức phân loại khác nhau nhƣ phân loại theo đối tƣợng sử dụng vốn vay thì có thể có 3 nhóm chính là rủi ro khách hàng tổng thể, rủi ro khách hàng công ty hay tổ chức kinh tế, rủi ro quốc gia hay khu vực địa lý; phân loại theo giai đoạn phát sinh thì bao gồm rủi ro trong thẩm định, rủi ro khi cho vay, rủi ro trong quản lý thu hồi nợ; phân loại theo sản phẩm tín dụng thì bao gồm rủi ro sản phẩm tín dụng nội bảng, rủi ro các sản phẩm phái sinh.... 1.1.3.1. Quan hệ giữa rủi ro tín dụng với các rủi ro khác trong kinh doanh của NHTM Hoạt động ngân hàng là hoạt động trên lĩnh vực rủi ro, vì vậy hoạt động ngân hàng vốn dĩ đã hàm chứa nhiều loại rủi ro, trong đó rủi ro tín dụng là rủi ro lớn nhất và nguy hiểm nhất. Nhƣng trong hoạt động ngân hàng thì bản thân rủi ro tín dụng lại không hoàn toàn độc lập mà nó tác động qua lại với các rủi ro khác nhƣ rủi ro tỷ giá, rủi ro lãi suất, rủi ro thanh khoản...Chính vì vậy, 10 việc chỉ đề cập đến rủi ro tín dụng mà không nói đến các loại rủi ro khác là không đầy đủ và sẽ làm cho các biện pháp quản lý rủi ro tín dụng trong thực tế kém phát huy hiệu quả. Các loại rủi ro có mối liên hệ với nhau rất phức tạp. Khi rủi ro tín dụng xảy ra, khách hàng không trả đƣợc nợ rất có thể kéo theo rủi ro thanh khoản do ngân hàng thiếu hụt tiền mặt để trang trải nghĩa vụ tài chính đến hạn. Đối với các nƣớc có nền kinh tế thị trƣờng phát triển, việc các ngân hàng niêm yết cổ phiếu trên thị trƣờng chứng khoán, các thông tin của ngân hàng đòi hỏi phải công khai minh bạch để công chúng giám sát, thì rủi ro tín dụng có liên hệ chặt chẽ đối với rủi ro uy tín: khoản nợ xấu nếu không đƣợc quản trị một cách chủ động sẽ dẫn đến không ổn định về lợi nhuận, từ đó làm giảm lòng tin của công chúng. Nghiêm trọng hơn, tỉ lệ nợ quá hạn tăng cao sẽ gây tâm lý hoang mang cho công chúng gửi tiền, dẫn đến khủng hoảng của cả hệ thống ngân hàng, thậm chí cả nền kinh tế ở phạm vi quốc gia và khu vực. Hoặc những rủi ro hoạt động gây ra bởi sự gian dối của nhân viên ngân hàng có thể tạo ra các khoản vay không đảm bảo về hồ sơ, về chất lƣợng thẩm định... đều có nguy cơ dẫn đến rủi ro tín dụng. Hoặc khi môi trƣờng chung của nền kinh tế đi xuống, tình trạng ế ẩm hàng hoá, sức mua giảm, khách hàng vay suy giảm khả năng trả nợ làm gia tăng tín dụng xấu; từ đó có thể thấy khi xảy ra rủi ro kinh doanh thì có thể dễ dàng dẫn đến rủi ro tín dụng. Nhƣ vậy, các loại rủi ro trong hoạt động ngân hàng vừa có tính độc lập, vừa liên kết chặt chẽ với nhau, thậm chí có những nội dung trùng lên nhau. Điều này có nghĩa là khi một loại rủi ro xảy ra sẽ kéo theo các loại rủi ro khác xảy ra. Có thể hình dung mối quan hệ giữa các loại rủi ro trong hoạt động ngân hàng thông qua sơ đồ sau: 11 Sơ đồ 1.2: Rủi ro tín dụng trong mối quan hệ với các loại rủi ro khác Rủi ro tín dụng Rủi ro môi trƣờng Rủi ro thị trƣờng Rủi ro kinh doanh Rủi ro hoạt động Bên cạnh việc chỉ rõ các loại rủi ro trong hoạt động ngân hàng có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, thì các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra rằng mối quan hệ đó là quan hệ phi tuyến. Khi một loại rủi ro xảy ra, thì đồng loạt các rủi ro khác cũng xảy ra và làm trầm trọng hơn nữa loại rủi ro ban đầu. Tất cả các vấn đề nghiên cứu ở trên cho thấy: quá trình quản trị rủi ro tín dụng cần phải đặt rủi ro tín dụng trong mối quan hệ tổng thể với các loại rủi ro khác, chính sách và quy trình quản trị rủi ro tín dụng phải bao quát từ khâu đầu đến khâu cuối của một khoản vay, hoặc xử lý rủi ro theo qui định, trong mỗi khâu tác nghiệp phải có sự phát hiện rủi ro tiềm tàng gây ra rủi ro tín dụng, để đánh giá, lƣợng hoá nhằm chủ động xử lý. Thực tế hoạt động của các NHTM hiện đại đều có một hệ thống tập trung quản lý rủi ro hoạt động ngân hàng, thay vì chỉ chú trọng quản trị riêng lẻ một loại rủi ro nào đó. 1.1.4. Nguyên nhân rủi ro tín dụng Ngân hàng Thƣơng mại Quản trị rủi ro tín dụng cần xác định những nguyên nhân cụ thể, chính xác nguyên nhân gây ra rủi ro để có biện pháp hạn chế. Có rất nhiều nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng, trong đó đƣợc chia ra làm ba loại sau: 12