Tài liệu Luận văn quản lý vốn đầu tư khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nước của thành phố hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- VŨ THỊ DOAN QUẢN LÝ VỐN ĐẦU TƢ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- VŨ THỊ DOAN QUẢN LÝ VỐN ĐẦU TƢ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60340410 LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN KIM HÀO XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƢỚNG DẪN XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN TS. Trần Kim Hào GS.TS. Phan Huy Đƣờng Hà Nội – 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chƣa đƣợc sử dụng ở bất kỳ công trình khoa học nào. Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 23 tháng 04 năm 2015 Tác giả Vũ Thị Doan i LỜI CẢM ƠN Luận văn tốt nghiệp cao học đƣợc hoàn thành tại Đại học Kinh tế ĐHQGHN. Có đƣợc bản luận văn tốt nghiệp này, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới đến Đại học Quốc gia Hà Nội, trƣờng Đại học Kinh tế, phòng đào tạo sau đại học, đặc biệt là TS Trần Kim Hào đã trực tiếp hƣớng dẫn, dìu dắt, giúp đỡ tác giả với những chỉ dẫn khoa học quý giá trong suốt quá trình triển khai, nghiên cứu và hoàn thành đề tài "Quản lý vốn đầu tư KHCN từ NSNN của Thành phố Hà Nội" Xin chân thành cảm ơn các Thầy Cô giáo - Các nhà khoa học đã trực tiếp giảng dạy truyền đạt những kiến thức khoa học chuyên ngành quản lý kinh tế cho bản thân tác giả trong những năm tháng qua. Xin gửi tới Sở KHCN Hà Nội lời cảm tạ sâu sắc vì đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tác giả thu thập số liệu ngoại nghiệp cũng nhƣ những tài liệu nghiên cứu cần thiết liên quan tới đề tài tốt nghiệp. Một lần nữa tác giả xin chân thành cảm ơn các đơn vị và cá nhân đã hết lòng quan tâm tới sự nghiệp đào tạo đội ngũ cán bộ ngành quản lý kinh tế. Tác giả rất mong nhận đƣợc sự đóng góp, phê bình của quý Thầy Cô, các nhà khoa học, độc giả và các bạn đồng nghiệp. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 23 tháng 04 năm 2015 Tác giả Vũ Thị Doan ii TÓM TẮT LUẬN VĂN Tên luận văn: Quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc của thành phố Hà Nội Tác giả: Vũ Thị Doan Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Bảo vệ năm: 2015 Giáo viên hƣớng dẫn: TS. Trần Kim Hào Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: Mục đích nghiên cứu Làm rõ những vấn đề lý luận chung và phân tích thực trạng quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc của thành phố Hà Nội để đề xuất những phƣơng hƣớng, giải pháp hoàn thiện công tác quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ của thành phố Hà Nội trong thời gian tới Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung về quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nƣớc dƣới góc độ địa phƣơng. - Tổng kết kinh nghiệm quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ ở một số nƣớc và địa phƣơng, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho thành phố Hà Nội. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nƣớc của Thành phố Hà Nội. Rút ra những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân hạn chế để từ đó làm rõ hơn các vấn đề cần giải quyết. - Kiến nghị, đề xuất một số phƣơng hƣớng, giải pháp hoàn thiện quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nƣớc của thành phố Hà Nội trong thời gian tới. Những đóng góp mới của luận văn: - Hệ thống hóa các vấn đề lý luận cơ bản của quản lý vốn đầu tƣ khoa iii học công nghệ và bổ sung thêm một số lý luận về quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ dƣới góc độ địa phƣơng. - Tổng kết kinh nghiệm của một số địa phƣơng về quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ, từ đó rút ra một số bài học có thể vận dụng cho Hà Nội. - Đánh giá tƣơng đối toàn diện thực trạng quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ của thành phố Hà Nội theo khung lý thuyết đã phân tích, đề xuất. - Đề xuất đƣợc một số phƣơng hƣớng, giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ ở thành phố Hà Nội, làm cơ sở khoa học cho các nhà quản lý tham khảo để đƣa ra các quyết sách phù hợp về quản lý vốn đầu tƣ và phát triển KHCN ở thành phố Hà Nội. iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii TÓM TẮT LUẬN VĂN ........................................................................................... iii MỤC LỤC ...................................................................................................................v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ viii DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................ ix MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................3 4. Đóng góp của luận văn ............................................................................................4 5. Kết cấu của luận văn ...............................................................................................4 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ VỐN ĐẦU TƢ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC .......................................................................................5 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu .......................................................................5 1.2. Cơ sở lý luận về quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc .........................................................................................................................8 1.2.1. Khái niệm quản lý vốn đầu tư khoa học công nghệ từ NSNN.....................8 1.2.2. Đặc điểm của vốn đầu tư KHCN ..............................................................10 1.2.3. Sự cần thiết quản lý vốn đầu tư KHCN từ NSNN .....................................15 1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý vốn đầu tư khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nước ............................................................................................20 1.2.5. Nội dung quản lý vốn đầu tư KHCN từ NSNN..........................................25 1.2.6. Hệ thống chỉ tiêu .......................................................................................30 1.3. Kinh nghiệm quản lý vốn đầu tƣ KHCN ở một số nƣớc và địa phƣơng và một số bài học kinh nghiệm cho thành phố Hà Nội .....................................................34 1.3.1. Kinh nghiệm quản lý vốn đầu tư KHCN ở một số nước ...........................34 1.3.2. Kinh nghiệm quản lý vốn đầu tư khoa học công nghệ ở địa phương .......40 v 1.3.3. Một số bài học kinh nghiệm quản lý vốn đầu tư khoa học công nghệ cho thành phố Hà Nội. ...............................................................................................41 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ............................43 2.1. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................43 2.1.1. Phương pháp thu thập thông tin, tài liệu ..................................................43 2.1.2. Phương pháp phân tích, xử lý thông tin ....................................................44 2.2. Địa điểm và thời gian thực hiện nghiên cứu ...................................................46 2.2.1. Địa điểm thực hiện nghiên cứu .................................................................46 2.2.2. Thời gian thực hiện nghiên cứu ................................................................47 2.3. Các công cụ, phƣơng pháp phân tích số liệu, dữ liệu sơ cấp, thứ cấp ............47 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ VỐN ĐẦU TƢ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI ..................48 3.1. Tình hình đầu tƣ khoa học công nghệ trên địa bàn Thành phố Hà Nội .........48 3.1.1. Khái quát đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội của thành phố Hà Nội ........48 3.1.2. Tình hình vốn đầu tư cho thành phố Hà Nội ............................................53 3.2. Thực trạng quản lý vốn đầu tƣ KHCN từ NSNN của Sở Khoa học và Công nghệ Thành phố Hà Nội.........................................................................................55 3.2.1. Xây dựng quy hoạch, kế hoạch trong đầu tư KHCN từ vốn NSNN ..........55 3.2.2. Các văn bản và các chính sách liên quan đến quản lý vốn đầu tư KHCN từ NSNN ..............................................................................................................57 3.2.3. Tổ chức thực hiện đầu tư ..........................................................................58 3.2.4. Giám sát, kiểm tra, thanh tra trong đầu tư KHCN ...................................63 3.3. Đánh giá chung về thực trạng quản lý vốn đầu tƣ KHCN từ NSNN ............64 3.3.1. Những thành tựu đạt được ........................................................................64 3.3.2. Những hạn chế ..........................................................................................66 3.3.3. Nguyên nhân của hạn chế .........................................................................67 CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ VỐN ĐẦU TƢ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI ......69 4.1. Quan điểm và định hƣớng hoàn thiện quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc ..........................................................................................69 4.1.1. Quan điểm quản lý vốn đầu tư ..................................................................69 4.1.2. Mục tiêu đầu tư KHCN của Thành phố Hà Nội........................................71 vi 4.1.3. Định hướng quản lý vốn đầu tư phát triển KH&CN ở thành phố Hà Nội thời gian tới .........................................................................................................73 4.2. Các giải pháp chủ yếu hoàn thiện quản lý vốn đầu tƣ Khoa học và Công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc ở Thành phố Hà Nội ........................................................75 4.2.1. Hoàn thiện công tác quy hoạch trong đầu tư khoa học công nghệ, xây dựng kế hoạch KHCN hàng năm ........................................................................75 4.2.2.Hoàn thiện chính sách quản lý Nhà nước về đầu tư ở địa phương có chất lượng, khoa học, kịp thời và đồng bộ..................................................................79 4.2.3. Tổ chức thực hiện đầu tư đúng quy hoạch, kịp thời và hiệu quả ..............82 4.2.4. Tăng cường kiểm tra, thanh tra, giám sát công tác quản lý các dự án đầu tư nghiên cứu khoa học .......................................................................................83 4.3. Kiến nghị với cơ quan quản lý Nhà nƣớc ......................................................85 4.3.1. UBND Thành phố Hà Nội .........................................................................85 4.3.2. Sở Khoa học và Công nghệ Hà Nội ..........................................................86 KẾT LUẬN ...............................................................................................................90 TÀI LIỆU THAM KHẢO vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT 1 Ký hiệu Nguyên nghĩa BKHCN-KHTC Bộ khoa học công nghệ - Kế hoạch tài chính 2 CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 3 ĐTKHCN 4 GDP 5 GRDP Tổ ng sản phẩ m trên địa bàn 6 HĐND Hội đồng nhân dân 7 KH & CN 8 KT-XH Kinh tế - xã hội 9 NSNN Ngân sách nhà nƣớc 10 UBND Ủy ban nhân dân 11 VIFOTEC 12 XDCB Đầu tƣ khoa học công nghệ Tổng sản phẩm quốc nội Khoa học và công nghệ Quỹ hỗ trợ sáng tạo kỹ thuật Việt Nam Xây dựng cơ bản viii DANH MỤC CÁC BẢNG STT Bảng 1 Bảng 3.1 2 Bảng 3.2 Nội dung Chỉ tiêu tăng trƣởng Kinh tế - xã hội Hà Nội Kế hoạch vốn đầu tƣ cho lĩnh vực Khoa học Công nghệ Hà Nội ix Trang 51 60 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày nay, sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi nền kinh tế đều phụ thuộc rất lớn và khoa học và công nghệ. Nhận thức đƣợc điều đó, trong những năm qua, để thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, Đảng và Nhà nƣớc ta đã rất chú trọng đến phát triển KHCN. Nghị quyết Đại hội VIII của Đảng đã xác định KHCN cùng với giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu ở nƣớc ta hiện nay. Nghị quyết Đại hội IX của Đảng đã chỉ rõ: “Thế kỷ XXI sẽ tiếp tục có nhiều biến đổi, khoa học và công nghệ sẽ có bƣớc tiến nhảy vọt, kinh tế tri thức sẽ có vai trò ngày càng nổi bật trong quá trình phát triển lực lƣợng sản xuất. Toàn cầu hóa kinh tế là một xu thế khách quan, lôi cuốn ngày càng có nhiều nƣớc tham gia”. Cần tạo ra năng lực nội sinh về KHCN đủ khả năng ứng dụng các công nghệ hiện đại, tiếp cận trình độ thế giới và tự phát triển trên một số lĩnh vực, nhất là công nghệ thông tin. Nghị quyết Đại hội X của Đảng nêu “phát triển mạnh và nâng cao hiệu quả hoạt động khoa học và công nghệ… tạo động lực đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế tri thức”. Tuy nhiên, đến nay hoạt động KHCN của nƣớc ta còn rất hạn chế. Trong đó, vấn đề vốn đầu tƣ cho KHCN chƣa thật sự đƣợc chú trọng, nhất là đầu tƣ cho các dự án khoa học có điều kiện nghiên cứu và ứng dụng, gắn kết với nhu cầu thực tiễn của các ngành kinh tế quốc dân, nâng cao năng lực công nghệ nội sinh còn nhiều bất cập. KHCN vẫn chƣa thực sự gắn kết với nhu cầu và hoạt động của các ngành kinh tế, xã hội, chậm đƣa vào ứng dụng những kết quả đã nghiên cứu đƣợc, trình độ công nghệ còn thấp nhiều so với các nƣớc xung quanh. Năng lực tạo ra công nghệ mới còn rất có hạn, chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc. 1 Trong thời gian qua, Nhà nƣớc và thành phố Hà Nội đã có nhiều văn bản pháp luật, chính sách và cơ chế góp phần tạo môi trƣờng pháp lý cho việc quản lý vốn đầu tƣ KHCN từ Ngân sách nhà nƣớc. Tuy nhiên, việc quản lý Nhà nƣớc nói chung và của tành phố Hà Nội nói riêng còn nhiều hạn chế, bất cập nhƣ một số luật pháp, chính sách, cơ chế không còn phú hợp, chồng chéo, thiếu và chƣa đồng bộ; tình trạng buông lỏng quản lý dẫn đến lãng phí, thất thoát, tham nhũng vốn của Nhà nƣớc. Những nguyên nhân đó dẫn tới tình trạng hiệu quả ĐTKHCN từ nguồn vốn NSNN còn thấp, chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu chuyển đổi kinh tế và hội nhập quốc tế trong thời kỳ mới, đặc biệt là giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH đất nƣớc. Đây thực sự là một vấn đề rất quan trọng cần đƣợc nghiên cứu làm rõ cả về lý luận và thực tiễn. Chính vì vậy đề tài “Quản lý vốn đầu tư khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nước của thành phố Hà Nội " đƣợc học viên chọn làm đề tài luận văn thạc sĩ, chuyên ngành quản lý kinh tế. Câu hỏi nghiên cứu của Luận văn: Thành phố Hà Nội cần quản lý vốn đầu tư khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nước như thế nào để có thể ứng dụng những thành tựu khoa học và công nghệ vào thực tế? 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận chung và phân tích thực trạng quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc của thành phố Hà Nội để đề xuất những phƣơng hƣớng, giải pháp hoàn thiện công tác quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc của thành phố Hà Nội trong thời gian tới 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung về quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nƣớc dƣới góc độ địa phƣơng. 2 - Tổng kết kinh nghiệm quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ ở một số nƣớc và địa phƣơng, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nƣớc cho thành phố Hà Nội. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nƣớc của Thành phố Hà Nội. Rút ra những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân hạn chế để từ đó làm rõ hơn các vấn đề cần giải quyết. - Kiến nghị, đề xuất một số phƣơng hƣớng, giải pháp hoàn thiện quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nƣớc của thành phố Hà Nội trong thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Thực tiễn quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc ở thành phố Hà Nội, tập trung chủ yếu ở Sở Khoa học & Công nghệ Hà Nội, bao gồm: bộ máy tổ chức, quản lý vốn đầu tƣ khoa học và công nghệ; Cơ chế, chính sách, quy hoạch, kế hoạch khoa học và công nghệ; Hoạt động kiểm tra, giám sát khoa học và công nghệ…. 3.2. Phạm vi nghiên cứu + Đề tài nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn của quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc ở thành phố Hà Nội. Đại diện là Sở Khoa học & Công nghệ Hà Nội. + Luận văn tìm hiểu kinh nghiệm quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ ở một số địa phƣơng có đặc điểm tƣơng đồng với Hà Nội nhƣ TP Hồ Chí Minh và một số nƣớc nhƣ Trung Quốc, Nhật Bản. 3.3. Thời gian nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu hoạt động quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ giai đoạn 2010 – 2014. 3 4. Đóng góp của luận văn - Hệ thống hóa các vấn đề lý luận cơ bản của quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ và bổ sung thêm một số lý luận về quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ dƣới góc độ địa phƣơng. - Tổng kết kinh nghiệm của một số địa phƣơng về quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ, từ đó rút ra một số bài học có thể vận dụng cho Hà Nội. - Đánh giá tƣơng đối toàn diện thực trạng quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ của thành phố Hà Nội theo khung lý thuyết đã phân tích, đề xuất. - Đề xuất đƣợc một số phƣơng hƣớng, giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ ở thành phố Hà Nội, làm cơ sở khoa học cho các nhà quản lý tham khảo để đƣa ra các quyết sách phù hợp về quản lý vốn đầu tƣ và phát triển KHCN ở thành phố Hà Nội. - Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho cán bộ quản lý của thành phố, nhất là cán bộ công chức của Sở KH & CN. Qua đó, góp phần nâng cao nhận thức, nâng cao chất lƣợng hoạt động quản lý và tác nghiệp cho cán bộ để có hiệu quả cao hơn. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, luận văn có kết cấu gồm 4 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc Chƣơng 2: Phƣơng pháp và thiết kế nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nƣớc của thành phố Hà Nội Chƣơng 4: Phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nƣớc của thành phố Hà Nội 4 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ VỐN ĐẦU TƢ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Trên thế giới có nhiều công trình nghiên cứu về vốn đầu tƣ và vốn đầu tƣ khoa học công nghệ của các nhà khoa học, các tổ chức. Coleman (1988) khẳng định vốn đầu tƣ là “sản phẩm tái sinh” của các hoạt động khác, thông qua mối quan hệ giữa các cá nhân, tổ chức với nhau, ngƣời ta thiết lập và duy trì những quan hệ nhƣ thế để tìm kiếm lợi ích. Theo quan điểm của Fukuyama (2002), cá nhân có thể tạo ra và sử dụng vốn đầu tƣ để phục vụ mục đích của mình. Trong khi đó Putnam (2000) cho biết vốn đầu tƣ đƣợc dùng để tìm kiếm sự thịnh vƣợng về kinh tế. Lin (1999) lại nói rõ vốn đầu tƣ phản ánh khả năng đầu tƣ và lợi ích thu về. Cho đến nay, tầm quan trọng của vốn đầu tƣ khoa học công nghệ đã đƣợc đề cập trong các nghiên cứu của nhiều tác giả khác nhau trên thế giới. Bài viết của tác giả Fukuyama (2002), “Vốn đầu tư và phát triển: Chương trình nghị sự sắp tới”, nhấn mạnh đến tính tích cực của vốn đầu tƣ. Bài viết chỉ ra cách mà vốn đầu tƣ có thể đóng góp vào phát triển kinh tế và khoa học công nghệ. Bài viết cũng giải thích rằng vốn đầu tƣ giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển của nhiều doanh nghiệp. Bài viết của tác giả Woolcock (2001), “Vị trí của vốn đầu tư trong việc lý giải những kết quả kinh tế và xã hội”, nhấn mạnh rằng vốn đầu tƣ có vai trò quan trọng trong việc huy động các nguồn lực nhằm thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế. Ở Việt Nam, quản lý vốn đầu tƣ KH & CN từ ngân sách Nhà nƣớc đã đƣợc nghiên cứu nhiều ở dạng phƣơng pháp luận chung nhất để dạy ở các trƣờng đại học, các học viện hoặc đƣợc nghiên cứu ở tầm quốc gia do Bộ Khoa 5 học và Công nghệ, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trƣờng của Quốc hội thực hiện dƣới dạng đề tài cấp Nhà nƣớc. Trong những năm gần đây, Viện nghiên cứu chiến lƣợc và chính sách KH&CN đã có những nghiên cứu bàn luận về nguồn vốn đầu tƣ cho phát triển KH&CN trong điều kiện nền kinh tế nhiều thành phần. Trong đó có đề tài cấp Bộ nghiên cứu về “Chia sẻ kinh phỉ giữa nhà nước và cơ sở cho dự án triển khai và đổi mới công nghệ” do Nguyễn Thanh Hà làm chủ nhiệm, nghiên cứu tình hình và cơ chế hoạt động của hệ thống các quỹ hỗ trợ tài chính cho hoạt động KH&CN ở Việt Nam. Hay những đề tài cấp cơ sở nhƣ: “Nâng cao hiệu quả một sổ chỉnh sách thuế và tín dụng khuyến khích các doanh nghiệp đổi mới công nghề'’ do Hoàng Văn Tuyên làm chủ nhiệm, nghiên cứu về chính sách thuế và tín dụng cùng một số nỗ lực của Nhà nƣớc tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong nghiên cứu và ứng dụng KH&CN vào sản xuất kinh doanh, trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp chính sách về tài chính đối với doanh nghiệp; đề tài về; “Nghiên cứu xây dựng các hình thức hợp tác và cơ chế khuyến khích hợp tác viện — doanh nghiệp phát triển sản phẩm và công nghệ của doanh nghiệp” do Hoàng Thanh Hƣơng làm chủ nhiệm nhằm phân tích mối quan hệ giữa hoạt động KH&CN và hoạt động sản xuất nhằm tìm ra và kiến nghị các hình thức hợp tác và cơ chế khuyến khích hợp tác cho mối quan hệ này. Đã có một số bài viết nhƣ: “Thị trường khoa học và công nghệ; đặc trưng của kỉnh tể tri thức” của GS Vũ Đình Cự bàn về nhiệm vụ do Đại hội IX của Đảng đặt ra là phải phát triển thị trƣờng KH&CN ở Việt Nam nhƣng thực tế thị trƣờng đó nhƣ thế nào, đã làm đƣợc gì và kiến nghị giải pháp thúc đẩy phát triển; bài: “Phát triển thị trường khoa học và công nghệ Việt Nam” của TS Hồ Ngọc Luật nhằm phân tích các yếu tố cung, cầu, môi trƣờng pháp lý, xã hội cho thị trƣờng này hoạt động trôi chảy, đƣa ra đánh giá bƣớc đầu 6 về sự phát triển thị trƣờng này và kiến nghị các giải pháp thúc đẩy phát triển. Các nghiên cứu này đã có những bàn luận về nguồn vốn cho phát triển KH&CN trong điều kiện nền kinh tế nhiều thành phần Một số bài viết về đầu tƣ phát triển KH&CN, phân tích thực trạng của hoạt động đầu tƣ này và kiến nghị giải pháp thúc đẩy nhƣ: “Vốn đầu tư cho hoạt động khoa học và công nghệ vẫn chưa có lời giải hữu hiệu” của Hoàng Vãn Dụ trên diễn đàn của Bộ Khoa học và Công nghệ, số 2/2003; “Quy chế tài chỉnh không phù hợp với nghiên cứu khoa học và công nghệ” của Thu Hƣơng, số 1/2004; “Đầu tư cho khoa học công nghệ nông nghiệp” của Kiều Linh trên báo Nhân dân điện tử. Các công trình nêu trên, ở mức độ khác nhau, đã cung cấp một số tƣ liệu và kiến thức chung cho luận văn. Các công trình nghiên cứu đã phân tích khái quát những vấn đề lý luận chung, phân tích, đánh giá thực trạng và đƣa ra một số giải pháp về phát triển khoa học và công nghệ, quản lý vốn đầu tƣ khoa học và công nghệ ở Việt Nam. Việc nghiên cứu về lý luận và thực tiễn quản lý vốn đầu tƣ khoa học và công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc mang tính đặc thù riêng của Hà Nội về tiềm năng, thế mạnh, nguồn lực, về không gian, về định hƣớng phát triển và phù hợp với điều kiện, bối cảnh mới hiện nay khi Việt Nam đang tái cấu trúc nền kinh tế và hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới chƣa đƣợc tiếp cận, phân tích và thực hiện một cách hệ thống, chuyên sâu. Luận văn góp phần bổ sung, luận giải thêm một số nội dung về lý luận và thực tiễn quản lý vốn đầu tƣ KHCN từ ngân sách Nhà nƣớc chƣa đƣợc hệ thống hóa, giải quyết. Đặc biệt, sẽ hệ thống hoá và phân tích chuyên sâu về lý luận và thực tiễn quản lý vốn đầu tƣ KH-CN từ ngân sách Nhà nƣớc tại thành phố Hà Nội. Vì vậy, đây là một công trình nghiên cứu độc lập, không trùng lặp với các công trình đã công bố. 7 1.2. Cơ sở lý luận về quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc 1.2.1. Khái niệm quản lý vốn đầu tư khoa học công nghệ từ NSNN 1.2.1.1. Vốn đầu tư Vốn đầu tƣ cùng với lao động và đất đai là một trong những yếu tố đầu vào cơ bản của mọi quá trình sản xuất. Lý thuyết kinh tế hiện đại ngày nay đề cập vốn đầu tƣ theo quan điểm rộng hơn, đầy đủ hơn, bao gồm cả đầu tƣ để nâng cao tri thức, thậm chí bao gồm cả đầu tƣ để tạo ra nền tảng, tiêu chuẩn đạo đức xã hội, môi trƣờng kinh doanh (nguồn vốn xã hội) cũng là những đầu tƣ quan trọng của quá trình sản xuất. 1.2.1.2. Vốn đầu tư khoa học công nghệ Theo Luật Đầu tƣ của Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam số 59/2005/QH11 ngày 29 tháng 11 năm 2005, tại Điều 3 - Giải thích từ ngữ, khái niệm đầu tƣ đƣợc hiểu: “Đầu tư là việc nhà đầu tư bỏ vốn bằng các loại tài sản hữu hình hoặc vô hình để hình thành tài sản tiến hành các hoạt động đầu tư theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật có liên quan”. Đầu tƣ có nhiều loại: Đầu tƣ trực tiếp, đầu tƣ gián tiếp (cho vay); đầu tƣ ngắn hạn, trung hạn và dài hạn. Đầu tƣ dài hạn thƣờng gắn với đầu tƣ khoa học công nghệ. Do vậy, có thể hiểu nhƣ sau: Đầu tư KHCN là một bộ phận của hoạt động đầu tư nói chung, đó là việc bỏ vốn để tiến hành các hoạt động nghiên cứu khoa học để phát hiện ra những cái mới về bản chất sự vật, về thế giới tự nhiên và xã hội, và để sáng tạo phương pháp và phương tiện kỹ thuật mới cao hơn, giá trị hơn. 1.2.1.3. Vốn đầu tư khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nước * Ngân sách nhà nước Điều 1 Luật của Quốc hội Nƣớc cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam số 01/2002/QH11 ngày 16 tháng 12 năm 2002 về ngân sách nhà nƣớc: “Ngân 8 sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. - Thu ngân sách nhà nƣớc bao gồm các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí; các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nƣớc; các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân; các khoản viện trợ; các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. - Chi ngân sách nhà nƣớc bao gồm các khoản chi phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo đảm hoạt động của bộ máy nhà nƣớc; chi trả nợ của Nhà nƣớc; chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định của pháp luật. * Vốn đầu tư KHCN từ ngân sách nhà nước Căn cứ theo phân cấp quản lý NSNN, chia nguồn vốn đầu tƣ từ NSNN thành: Vốn đầu tư từ NSNN Trung ương và vốn đầu tư từ NSNN địa phương. Từ khái niệm đầu tƣ KHCN và sự phân tích về NSNN có thể hiểu khái niệm Vốn đầu tƣ KHCN từ NSNN là: Vốn đầu tư khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nước là một phần của vốn đầu tư phát triển của ngân sách nhà nước được hình thành từ sự huy động của Nhà nước dùng để chi cho đầu tư KHCN nhằm nghiên cứu khoa học để phát hiện ra những cái mới về bản chất sự vật, về thế giới tự nhiên và xã hội, và để sáng tạo phương pháp và phương tiện kỹ thuật mới cao hơn, giá trị hơn. 1.2.1.4. Quản lý vốn đầu tư khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nước Nhƣ vậy, với những khái niệm đã làm rõ ở trên chúng ta có thể hiểu việc quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc là chức năng và hoạt động của hệ thống tổ chức nhằm quản lý vốn đầu tƣ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc một cách có hiệu quả đảm bảo việc đầu tƣ phát triển KH&CN nhằm tăng năng lực KH&CN của một đơn vị và của quốc gia, thúc đẩy tăng năng suất lao động và hiệu quả kinh tế. 9