Tài liệu Luận văn quản lý thu ngân sách nhà nước tại huyện yên định, tỉnh thanh hóa

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------------------------------- NGUYỄN HỮU LỰC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN YÊN ĐỊNH, TỈNH THANH HÓA LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------------------------------- NGUYỄN HỮU LỰC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN YÊN ĐỊNH, TỈNH THANH HÓA CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ MÃ SỐ: 60.34.04.10 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHẠM QUANG VINH XÁC NHẬN CỦA GVHD XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ TS. PHẠM QUANG VINH TS. NGUYỄN TRÚC LÊ HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, công trình nghiên cứu này là của riêng tôi. Những số liệu, thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ bất cứ một luận văn nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc./. Thanh Hóa, ngày 19 tháng 10 năm 2015 Tác giả Luận văn Nguyễn Hữu Lực LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Kinh tế chính trị, Phòng Đào tạo, cùng các thầy, cô giáo Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình giúp đỡ, tạo mọi điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài. Đặc biệt xin chân thành cảm ơn TS. Phạm Quang Vinh, Giảng viên Khoa Kinh tế chính trị, Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã trực tiếp hƣớng dẫn, chỉ bảo tận tình và đóng góp nhiều ý kiến quý báu để luận văn đƣợc hoàn thiện. Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo UBND huyện Yên Định, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Phòng Thống kê, Chi cục Thuế huyện Yên Định đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong việc cung cấp thông tin, số liệu giúp tôi hoàn thành luận văn. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, cơ quan, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này./. Thanh Hóa, ngày 19 tháng 12 năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Hữu Lực MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...................................... i DANH MỤC CÁC BẢNG/ SƠ ĐỔ ................................................................. ii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chƣơng 1 ........................................................................................................... 4 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ ............ 4 THỰC TIỄN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC VÀ QUẢN LÝ ....................... 4 THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC .................................................................... 4 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu. ............................................................... 4 1.2.2. Quản lý thu ngân sách Nhà nƣớc. ......................................................... 12 1.3. Kinh nghiệm quản lý thu NSNN ở một số địa phƣơng............................ 33 1.3.1. Kinh nghiệm quản lý thu NSNN ở thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái ....... 33 1.3.2. Kinh nghiệm quản lý thu ngân sách ở huyện Tam Dƣơng, tỉnh Phú Thọ. ......................................................................................................................... 34 1.3.3. Kinh nghiệm quản lý thu NSNN ở huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa. ......................................................................................................................... 36 1.3.4. Bài học kinh nghiệm về quản lý thu NSNN đối với huyện Yên Định. 38 Chƣơng 2 ......................................................................................................... 40 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................... 40 2.1. Nguồn dữ liệu ........................................................................................... 40 2.2. Cơ sở phƣơng pháp luận và cách tiếp cận................................................ 40 2.2.1. Cơ sở phƣơng pháp luận ....................................................................... 40 2.3. Các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể ........................................................ 41 2.3.1. Phƣơng pháp thu thập và xử lý số liệu. ................................................. 41 2.3.2. Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp. ........................................................ 41 2.3.3. Phƣơng pháp thống kê, so sánh............................................................. 42 2.1.4. Các phƣơng pháp khác .......................................................................... 42 Chƣơng 3 ......................................................................................................... 44 THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH ..................... 44 NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN YÊN ĐỊNH TỈNH THANH HÓA ..................... 44 3.1. Khái quát về huyện Yên Định tỉnh Thanh Hóa........................................ 44 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 44 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội. ..................................................................... 46 3.1.3. Cơ cấu tổ chức bộ máy Chi cục Thuế huyện Yên Định ....................... 48 3.1.4. Kết quả thu NSNN tại huyện Yên Định................................................ 52 3.2. Thực trạng công tác quản lý thu NSNN tại huyện Yên Định .................. 61 3.2.1. Thực trạng công tác phân bổ và giao dự toán ....................................... 65 3.2.2. Thực trạng công tác quản lý tổ chức thực hiện dự toán ngân sách ....... 66 Chƣơng 4 ......................................................................................................... 78 GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NSNN TẠI HUYỆN YÊN ĐỊNH TỈNH THANH HÓA ........................................... 78 4.1. Quan điểm, định hƣớng và mục tiêu chủ yếu trong công tác quản lý thu NSNN trên địa bàn huyện Yên Định tỉnh Thanh Hóa. ................................... 78 4.1.1. Phƣơng hƣớng đổi mới hoạt động quản lý thu NSNN trên địa bàn huyện Yên Định .............................................................................................. 78 4.1.2. Mục tiêu quản lý thu NSNN trên địa bàn huyện Yên Định .................. 79 4.2. Những giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu NSNN tại huyện Yên Định. ............................................................................................. 80 4.2.1. Hoàn thiện công tác quản lý thu thuế và thu ngoài thuế ....................... 80 4.2.2. Đổi mới, hoàn thiện công tác tổ chức và cán bộ quản lý thu NSNN .... 86 4.2.3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu NSNN .... 87 4.2.4. Tăng cƣờng công tác thanh tra, kiểm tra trong quản lý thu NSNN ...... 88 4.3. Đề xuất -Kiến nghị. .................................................................................. 88 4.3.1. Đối với Chính phủ, Bộ Tài chính. ......................................................... 88 4.3.2. Đối với tỉnh Thanh Hoá ........................................................................ 90 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 94 DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Số TT Viết tắt Nguyên nghĩa 1 DT 2 HĐND Hội đồng nhân dân 3 KBNN Kho bạc Nhà nƣớc 4 KH Kế hoạch 5 LN Lâm nghiệp 6 NLN 7 NN 8 NQD Ngoài quốc doanh 9 NSNN Ngân sách Nhà nƣớc 10 TH 11 UBND Uỷ ban nhân dân 12 XDCB Xây dựng cơ bản Dự toán Nông lâm nghiệp Nông nghiệp Thực hiện i DANH MỤC CÁC SƠ ĐỔ Bảng 3.1.Một số chỉ tiêu chủ yếu của huyện Yên Định giai đoạn năm 2012 – 2014. ................................................................................................................ 46 Bảng 3.2. Tổng hợp thu NSNN theo nguồn trên địa bàn huyện Yên Định giai đoạn 2010-2012 ............................................................................................... 53 Bảng 3.3. Tổng hợp thu NSNN theo từng lĩnh vực tại huyện Yên Định........ 55 Bảng 3.4. Tổng hợp thu NSNN trên địa bàn huyện theo từng sắc thuế.......... 57 Bảng 3.5. Tổng thu NSNN trên địa bàn huyện Yên Định theo ngành kinh tế 60 giai đoạn 2012 – 2014. .................................................................................... 60 Bảng 3.6. Bảng dự toán và thực hiện dự toán NSNN tại huyện Yên Định các năm 2012 – 2014 ............................................................................................. 63 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỔ Sơ đồ 3.1.Sơ đồ tổ chức bộ máy của Chi cục Thuế huyện Yên Định ............ 51 ii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài. Trong những năm qua, cùng với sự đổi mới chung của đất nƣớc và thực hiện chƣơng trình tổng thể về cải cách hành chính Nhà nƣớc, quản lý ngân sách Nhà nƣớc ở nƣớc ta đã có những thành tựu đáng kể, góp phần quan trọng để Việt Nam thực thi thành công quá trình đổi mới, đặc biệt là từ khi Luật ngân sách Nhà nƣớc đƣợc Quốc hội khoá XI, kỳ họp thứ hai thông qua ngày 16/12/2002 và có hiệu lực thi hành từ năm ngân sách 2004 với mục tiêu và ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc quản lý và điều hành ngân sách Nhà nƣớc, phát triển kinh tế - xã hội; Đảm bảo các nhiệm vụ kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh và đối ngoại. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, ngân sách Nhà nƣớc hiện tại cũng còn bộc lộ những hạn chế, bất cập nhất định đặc biệt là vấn đề quản lý ngân sách trên địa bàn cấp tỉnh và huyện. Tình hình quản lý ngân sách thời gian qua vẫn còn thất thoát, lãng phí, tham nhũng ngân sách và kém hiệu quả, gây bất bình trong dƣ luận xã hội và quần chúng nhân dân. Thực tiễn quản lý ngân sách Nhà nƣớc ở địa bàn cấp huyện hiện nay đang đặt ra những yêu cầu, thách thức mới đòi hỏi công tác quản lý ngân sách Nhà nƣớc tại cấp này cần phải đƣợc tiếp tục đổi mới, ngày càng hoàn thiện, đi vào quản lý chiều sâu nhằm đạt hiệu quả cao hơn nữa. Vì vậy, việc tăng cƣờng công tác quản lý ngân sách Nhà nƣớc và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực thông qua công cụ ngân sách Nhà nƣớc trở thành vấn đề cấp thiết của cả nƣớc và của các cấp chính quyền địa phƣơng. Là một huyện đồng bằng thuộc châu thổ sông Mã nằm ở phía Tây Bắc thành phố Thanh Hóa ở vào vùng địa đầu tiếp nối giữa đồng bằng với trung du miền núi, huyện Yên Định lại nằm gọn trong vòng ôm của dòng sông Mã và sông Cầu Chày. 1 Từ khi Luật ngân sách Nhà nƣớc (NSNN) ra đời và có hiệu lực, cơ chế quản lý nguồn thu NSNN huyện Yên Định đã dần từng bƣớc đƣợc hoàn thiện, tạo đƣợc những bƣớc ngoặt trong lĩnh vực quản lý thu ngân sách của các đơn vị thụ hƣởng ngân sách các cấp. Tuy nhiên, việc quản lý nguồn thu NSNN trong thời gian qua còn thiếu tập trung; nhiều nguồn lực tài chính không đƣợc động viên vào NSNN; chính quyền cấp xã, thị trấn và một số đơn vị có liên quan còn xem nhẹ công tác thu ngân sách và coi đó là nhiệm vụ của riêng ngành Thuế; nguồn thu NSNN trên địa bàn vẫn còn nhiều bất cập. Nguồn thu chủ yếu từ nguồn đấu giá quyền sử dụng đất và các sắc thuế, phí lệ phí. Xuất phát từ những vấn đề lý luận đƣợc học tập, nghiên cứu tại Trƣờng Đại học Kinh tế - ĐHQG Hà Nội và thực tế trên, đề tài "Quản lý thu ngân sách Nhà nước tại huyện Yên Định tỉnh Thanh Hóa” đƣợc chọn làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ. 2. Câu hỏi nghiên cứu : Để thực hiện đƣợc mục đích nghiên cứu, luận văn cần phải trả lời đƣợc câu hỏi: Huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa đã quản lý thu NSNN như thế nào và huyện Yên Định cần làm gì để hoàn thiện công tác quản lý thu NSNN? 3. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hoá những vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách Nhà nƣớc. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách tại huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa. - Đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách tại huyện Yên Định tỉnh Thanh Hóa. 2 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Quản lý thu ngân sách Nhà nƣớc tại huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Nghiên cứu trong phạm vi huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa. - Về thời gian: Nghiên cứu từ năm 2010 đến năm 2015. 5. Đóng góp của đề tài - Về mặt thực tiễn: Luận văn chỉ ra những ƣu, nhƣợc điểm, nguyên nhân của thực trạng và rút ra bài học kinh nghiệm về công tác quản lý thu ngân sách Nhà nƣớc cho huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa. - Đề xuất các giải pháp khả thi nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách Nhà nƣớc tại huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa. Ngoài ra, luận văn còn có ý nghĩa khoa học và thực tiễn thiết thực cho quá trình quản lý thu ngân sách nhằm phát triển kinh tế - xã hội huyện Yên Định tỉnh Thanh Hóa và các địa phƣơng có điều kiện tƣơng tự. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm 4 chƣơng: - Chƣơng 1: Tổng quan tình nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn về ngân sách Nhà nƣớc và quản lý thu ngân sách Nhà nƣớc. - Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu. - Chƣơng 3: Thực trạng quản lý thu ngân sách Nhà nƣớc tại huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa. - Chƣơng 4: Giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách Nhà nƣớc tại huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa. 3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC VÀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu. Quản lý NSNN có vai trò rất quan trọng trong ổn định, tăng trƣởng kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội và nó càng quan trọng hơn khi nguồn lực ngân sách bị thiếu hụt nhƣng đòi hỏi công tác quản lý NSNN phải hiệu quả. Vì vậy, vấn đề quản lý NSNN trở thành đối tƣợng nghiên cứu của rất nhiều đề tài nghiên cứu cấp bộ, sở ban ngành, sách chuyên khảo, luận văn, luận án… của các học giả trong và ngoài nƣớc. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu điển hình về quản lý NSNN đã đƣợc công bố nhƣ: Luận án tiến sĩ kinh tế “Hoàn thiện cơ chế phân cấp ngân sách của các cấp chính quyền địa phương” của tác giả Phạm Đức Hồng, Trƣờng Đại học Tài chính Kế toán Hà Nội, năm 2002. Xuất phát từ mục tiêu mở rộng quy mô huy động và nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN, tác giả luận án cho rằng việc phân cấp ngân sách là hết sức cần thiết. Tuy nhiên, việc phân cấp ngân sách cần tuân thủ những nguyên tắc nhất định. Trên cơ sở đó, tác giả luận án xem xét thực tế phân cấp ngân sách ở nƣớc ta hiện nay, chỉ ra những ƣu điểm và hạn chế; từ đó đề xuất các giải pháp khắc phục những hạn chế trong phân cấp ngân sách ở nƣớc ta. Luận án thạc sĩ “Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tỉnh Kiên Giang” của tác giả Văn Tuấn Kiệt, năm 2008. Trong luận văn này, tác giả đã xây dựng khung khổ lý thuyết về quản lý NSNN trên địa bàn tỉnh và sử dụng khung khổ này để phân tích hoạt động quản lý NSNN tỉnh Kiên Giang; chỉ ra những ƣu khuyết điểm chủ yếu trong hoạt động này. Từ đó, luận văn đƣa ra những khuyến nghị nhằm hoàn thiện công tác quản lý NSNN của tỉnh. 4 Lê Thị Thu Thủy, 2010. “ Một số vấn đề về phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước” Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học 26 (2010) tr.3-10. Nghiên cứu đã làm rõ cơ sở lý luận về quản lý NSNN, phân tích và đánh giá thực trạng công tác phân cấp quản lý NSNN ở nƣớc ta và kết luận yêu cầu cấp thiết phải quản lý NSNN. Ngân hàng thế giới, 1996. "Vietnam Fiscal Decentralization and Delivery of Rural Services," In, 220 p.Washington D.C. Nghiên cứu của Ngân hàng thế giới (1996, 2005) cho thấy phân cấp ngân sách có ảnh hƣởng tích cực tới quá trình xóa đói giảm nghèo. Ngân hàng thế giới, 2001. "The Vietnam Public Expenditure Review 2000," In.Hanoi. Ngân hàng thế giới và - CHXH CN Việt nam, 2005. Vietnam Management Public Expenditure for Poverty Reduction and Growth Public Expenditure Review and Integrated Fiduciary Assessment Hanoi: Edition Politique Nationale. Nguyễn Phi Lân, Phạm Hồng Chƣơng, 2008. Phân cấp quản lý tài khóa và tăng trưởng kinh tế Việt nam – Tạp chí Kinh tế Phát triển số 12/2008. Tác giả cho rằng trong công tác quản lý thu, chi ngân sách, xử lý bội chi NSNN, quản lý nợ công là nhiệm vụ chung của các cấp, các ngành, tuy nhiên, tác giả cũng chỉ khái quát những giải pháp khắc phục chung chung. Một số vấn đề hoàn thiện pháp luật thuế TNDN, của tác giả Phan Thị Thanh Dƣơng - Khoa Luật Thƣơng Mại, Trƣờng Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh (Đăng tải trên website http://www.hcmulaw.edu.vn). Trong đề tài, tác giả đã tập trung nghiên cứu những nội dung cơ bản của Luật thuế TNDN, đi sâu, làm rõ chi tiết từng nội dung mà Luật chƣa đề cập đến, đề ra những giải pháp hoàn thiện cho phù hợp với thực tế đòi hỏi. 5 Luận văn thạc sỹ kinh doanh và quản lý: “Hoàn thiện quản lý thu thuế đối với doanh nghiệp ở nước ta hiện nay” của Vũ Thị Mai (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 2005), nghiên cứu thực trạng quản lý thu thuế ở Việt Nam, chỉ ra những kết quả đã đạt đƣợc, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong quá trình đổi mới từ 1990 đến nay. Từ đó, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu thuế ở Việt Nam từ năm 2010. Đề tài nghiên cứu Khoa học cấp Bộ “Chiến lược cải cách hệ thống chính sách thuế, phí giai đoạn 2011 - 2020” của TS. Vũ Văn Trƣờng (Vụ chính sách Thuế, 2011). Đề tài tập trung phân tích những ƣu điểm và đặc biệt là những bất cập của hệ thống chính sách thuế, phí Việt Nam trƣớc năm 2010 và đề xuất những giải pháp nhằm đổi mới hệ thống chính sách thuế, phí cho giai đoạn 2011 - 2020. Luận án tiến sĩ “Sử dụng công cụ chính sách tài chính để phát triển nền kinh tế trong quá trình hội nhập” của tác giả Lê Công Toàn, Trƣờng Đại học Tài chính Kế toán Hà Nội, năm 2003. Luận án bàn về chính sách tài chính với tƣ cách là công cụ quản lý nền kinh tế, Nhà nƣớc có thể và cần phải sử dụng để thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Luận án đã chỉ ra những ƣu, nhƣợc điểm của chính sách tài chính Việt Nam và đƣa ra những khuyến nghị nhằm hoàn thiện công cụ kinh tế quan trọng này. Nhìn chung, các đề tài và tài liệu trên đều có đề cập ở những mức độ nhất định về Quản lý thu NSNN. Tuy nhiên, chƣa có công trình khoa học nào dƣới dạng luận văn thạc sỹ và luận án tiến sỹ nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện về đề tài Quản lý thu NSNN trên địa bàn huyện Yên Định tỉnh Thanh Hóa hiện nay ở góc độ Quản lý kinh tế. Do vậy, tác giả đã chọn đề tài làm luận văn thạc sỹ chuyên ngành Quản lý kinh tế. 6 Điều đó cho thấy việc nghiên cứu đề tài này là vấn đề mới đang đặt ra, vừa khó khăn, đòi hỏi phải nghiên cứu những điều kiện đặc thù của huyện để công tác quản lý thu ngân sách Nhà nƣớc có hiệu quả hơn. 1.2. Cơ sở lý luận về ngân sách Nhà nƣớc và quản lý thu ngân sách Nhà nƣớc. 1.2.1. Ngân sách Nhà nước và thu NSNN 1.2.1.1. Ngân sách Nhà nước, đặc điểm và chức năng của NSNN * Khái niệm NSNN NSNN là một phạm trù kinh tế khách quan, ra đời, tồn tại và phát triển trên cơ sở sự ra đời, tồn tại và phát triển của Nhà nƣớc. Khái niệm chung về ngân sách nhƣ sau: Xét trên phƣơng diện nội dung bên trong có thể coi “Ngân sách Nhà nước phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh gắn liền quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước khi Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước trên cơ sở Luật định” [4, tr.53] Luật NSNN của nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định: “NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”[12, tr.16]. NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc. Quỹ này thể hiện lƣợng tiền huy động từ thu nhập quốc dân để đáp ứng cho các khoản chi tiêu của Nhà nƣớc, có hai mặt đó là: mặt tĩnh và mặt động. Mặt tĩnh, thể hiện các nguồn tài chính đƣợc tập trung vào NSNN mà chúng ta có thể xác định đƣợc vào bất kỳ thời điểm nào. Mặt động, thể hiện các quan hệ phân phối dƣới hình thức giá trị gắn liền với quỹ tiền tệ tập trung vào NSNN và từ NSNN phân bổ các nguồn tài chính cho các ngành, các lĩnh vực, các địa phƣơng của nền kinh tế quốc dân. * Đặc điểm của NSNN 7 Thứ nhất, quy mô quỹ NSNN và các hình thức thu, chi NSNN đều bị quyết định bởi quy mô, tốc độ, chất lƣợng phát triển của mỗi ngành, mỗi vùng, mỗi địa phƣơng. Hay nói cách khác, sự phát triển kinh tế sẽ là cơ sở cho sự hình thành nguồn thu của NSNN; sự phát triển của xã hội về cơ bản sẽ đặt ra những đòi hỏi về nhu cầu chi của NSNN, song các nhu cầu này chỉ có khả năng đáp ứng khi kinh tế có sự phát triển. Thứ hai, các quan hệ phân phối của NSNN chủ yếu dựa trên nguyên tắc không hoàn trả một cách trực tiếp. Cần nhận thức rõ đặc điểm này để lựa chọn và áp dụng các biện pháp trong quản lý thu, chi và phân cấp NSNN cho phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội trong từng thời gian cụ thể. Thứ ba, sự vận động và phát triển của NSNN luôn phải có kế họach hóa một cách cao độ. Nền tảng cho việc kế họach hóa NSNN là các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội mà Nhà nƣớc đề ra cho các khoảng thời gian khác nhau từ ngắn hạn đến dài hạn. Thứ tư, công khai, minh bạch luôn là yêu cầu đòi hỏi phải đáp ứng trong quá trình quản lý NSNN. Ở đâu làm tốt đƣợc công khai, minh bạch ngân sách thì ở đó công tác xã hội hóa huy động nguồn thu ngân sách sẽ đạt tốt và chi tiêu ngân sách sẽ ít bị thất thoát, lãng phí. * Chức năng của NSNN - Chức năng phân phối Phân phối NSNN không chỉ dừng ở khâu phân phối thu nhập mà bao gồm cả phân phối các yếu tố đầu vào, cụ thể là phân bổ các nguồn lực tài chính cho các đối tƣợng sử dụng. Đối tƣợng phân phối của NSNN là các nguồn lực tài chính do thu nhập quốc dân mới sáng tạo thuộc các thành phần kinh tế cùng với các khoản vay, mƣợn của Chính phủ, gắn với việc hình thành, sử dụng các quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc trong quá trình thực hiện chức năng phân phối. 8 Phạm vi phân phối của NSNN đƣợc giới hạn ở các nghiệp vụ có liên quan đến quyền chủ sở hữu và quyền lực chính trị của Nhà nƣớc, cụ thể nhƣ sau: Phân phối nguồn lực tài chính và tài trợ vốn cho các doanh nghiệp, thƣờng là các doanh nghiệp Nhà nƣớc chủ sở hữu toàn bộ hay một bộ phận dƣới hình thức liên doanh liên kết hoặc chi cho đầu tƣ phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội bằng nguồn vốn tập trung từ NSNN; Phân phối thu nhập cho nhu cầu của các cơ quan và tổ chức kinh tế nằm trong cơ cấu bộ máy Nhà nƣớc từ Trung ƣơng đến địa phƣơng. Về mục đích, phân phối của NSNN hƣớng vào việc giải quyết một cách thỏa đáng mối quan hệ giữa tích lũy và tiêu dùng xã hội, thực hiện tái sản xuất mở rộng, xác lập cơ cấu kinh tế - xã hội hợp lý, làm nền tảng cho quá trình phát triển phù hợp với các quy luật khách quan. - Chức năng giám đốc. Chức năng giám đốc là một thuộc tính khách quan vốn có của NSNN. Giám đốc ở đây đƣợc hiểu là giám sát, đôn đốc, kiểm tra bằng đồng tiền, tiến hành một cách thƣờng xuyên, liên tục cùng với quá trình vận động của các quá trình phân phối NSNN. Về mục đích, giám đốc NSNN là hƣớng vào việc đảm bảo tính hiệu quả, tiết kiệm trong việc huy động cũng nhƣ sử dụng đồng vốn của NSNN và giữ kỷ luật tài chính. Thực hiện tốt chức năng giám đốc NSNN mang lại những ý nghĩa vô cùng quan trọng, cụ thể: Đảm bảo tính hợp lý trong mối quan hệ giữa tích tụ và tập trung vốn, cũng nhƣ tích lũy và tiêu dùng xã hội; Cho phép khai thác mọi khả năng tiềm tàng sẵn có trong nền kinh tế quốc dân; Bảo đảm các quan hệ cân đối trong quá trình phát triển kinh tế, từ đó xác lập cơ cấu kinh tế hợp lý; Duy trì kỷ cƣơng, pháp luật tài chính, chống tham nhũng và các hiện tƣợng gây lãng phí của cải xã hội; Phát hiện kịp thời những 9 sai sót trong quá trình phân phối, từ đó thực hiện việc điều chỉnh nó để đảm bảo sự lành mạnh của các quan hệ kinh tế. 1.2.1.2. Thu ngân sách Nhà nước, đặc điểm, nội dung và phân loại thu NSNN * Khái niệm thu NSNN Thu NSNN là việc Nhà nƣớc dùng quyền lực của mình để tập trung một phần nguồn tài chính quốc gia hình thành quỹ NSNN nhằm thỏa mãn các nhu cầu chi tiêu của Nhà nƣớc. * Đặc điểm thu NSNN: Thu NSNN phản ánh các quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình phân chia các nguồn tài chính quốc gia giữa Nhà nƣớc với các chủ thể trong xã hội. Việc xác định các khoản thu phải trên cơ sở giải quyết hài hoà giữa lợi ích Nhà nƣớc với lợi ích của các tổ chức, cá nhân trong xã hội. Thu NSNN chủ yếu gắn liền với các hoạt động kinh tế trong xã hội. Mức độ phát triển kinh tế, tỷ lệ tăng trƣởng GDP hàng năm là tiền đề và là yếu tố khách quan hình thành nên các khoản thu NSNN và quyết định mức độ động viên các khoản thu của NSNN. Về mặt nội dung, thu NSNN chứa đựng các quan hệ phân phối dƣới hình thức giá trị nảy sinh trong quá trình Nhà nƣớc dùng quyền lực tập trung một phần nguồn tài chính quốc gia hình thành quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc. * Phân loại thu NSNN Việc phân loại các khoản thu NSNN có ý nghĩa thiết thực trong việc phân tích, đánh giá và quản lý các nguồn thu NSNN. Có 3 cách phân loại phổ biến: + Căn cứ vào phạm vi phát sinh, các khoản thu NSNN đƣợc chia làm hai nhóm là thu trong nƣớc và thu ngoài nƣớc. Cách phân loại này phản ánh 10 cơ cấu của nền kinh tế, thông qua đó có thể đánh giá tính hiệu quả, tính hợp lý của nền kinh tế. + Căn cứ vào tính chất phát sinh và nội dung kinh tế, các khoản thu đƣợc chia làm hai loại: Thu thƣờng xuyên và thu không thƣờng xuyên. Cách phân loại này để thấy rõ sự phát triển của nền kinh tế, tính hiệu quả của nền kinh tế và mức độ ổn định vững chắc của nguồn thu ngân sách. + Phân loại theo yêu cầu động viên vốn vào NSNN: Có thể chia các khoản thu NSNN thành thu trong cân đối và thu bù đắp thiếu hụt NSNN. Cách phân loại này cho phép đánh giá sự lành mạnh của NSNN và có ý nghĩa quan trọng trong tổ chức điều hành NSNN. - Thu trong cân đối NSNN: Bao gồm các khoản thu nhƣ thu thuế, phí, lệ phí; Thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nƣớc; Thu từ hoạt động sự nghiệp; Thu tiền bán hoặc cho thuê tài sản thuộc sở hữu Nhà nƣớc; Các khoản thu khác theo luật định. Trong đó thuế là nguồn thu chủ yếu, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu của NSNN. - Thu bù đắp thiếu hụt NSNN: Khi số thu NSNN không đáp ứng đƣợc nhu cầu chi tiêu và Nhà nƣớc phải đi vay, bao gồm vay trong nƣớc từ các tầng lớp dân cƣ, các tổ chức kinh tế - xã hội, vay từ nƣớc ngoài… * Nội dung chủ yếu của thu NSNN Nội dung chủ yếu của thu NSNN đƣợc thể hiện qua các khoản thu sau đây: + Thu thuế: + Thu từ phí và lệ phí + Thu từ các hoạt động kinh tế của Nhà nƣớc: + Thu từ hoạt động sự nghiệp: Gồm các khoản thu có lãi và chênh lệch từ các hoạt động của các cơ sở sự nghiệp có thu của Nhà nƣớc. + Thu từ bán hoặc cho thuê tài nguyên, tài sản thuộc sở hữu Nhà nƣớc: 11