Tài liệu Luận văn quản lý ngân sách nhà nước tại huyện nam sách tỉnh hải dương

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN THỊ PHƢƠNG NGA QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN NAM SÁCH TỈNH HẢI DƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ------------------------- NGUYỄN THỊ PHƢƠNG NGA QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN NAM SÁCH TỈNH HẢI DƢƠNG Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. PHAN HUY ĐƢỜNG XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƢỚNG DẪN XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN Hà Nội – 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận Văn thạc sĩ là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Những số liệu khoa học, kết quả nghiên cứu của Luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và chưa từng được công bố trong bất cứ Luận văn nào. Hà Nội, tháng 12 năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Phƣơng Nga LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện Luận văn Thạc sỹ, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ, tạo điều kiện nhiệt tình và quý báu của nhiều cá nhân và tập thể. Trƣớc tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Giáo sƣ , Tiến sĩ. Phan Huy Đƣờng, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn tôi trong suốt thời gian nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Xin đƣợc trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo ở Khoa Kinh tế chính trị, Phòng Đào tạo, Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập tại nhà trƣờng và nghiên cứu, thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi tìm tài liệu tham khảo và đóng góp ý kiến để tôi hoàn thành luận văn. Mặc dù, đã cố gắng hoàn thiện luận văn bằng tất cả sự nhiệt tình và năng lực của mình, tuy nhiên, không thể tránh khỏi những thiếu sót hoặc có phần nghiên cứu chƣa sâu. Rất mong nhận đƣợc sự chỉ bảo, thông cảm của các thầy (cô). Tôi xin trân trọng cảm ơn! MỤC LỤC Danh mục các từ viết tắt.............................................................................................. i Danh mục bảng .......................................................................................................... ii Danh mục sơ đồ......................................................................................................... iii LỜI MỞ ĐẦU .............................................................................................................1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIẾN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP HUYỆN ................4 1.1. Tình hình nghiên cứu........................................................................................4 1.1.1 Các nghiên cứu về ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách Nhà nước đã được công bố...................................................................................................4 1.1.2 Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu và những khoảng trống đặt ra cho đề tài luận văn ...............................................................................................5 1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý ngân sách cấp huyện ..............6 1.2.1 Ngân sách huyện và vai trò của ngân sách huyện ......................................6 1.2.2 Quản lý ngân sách huyện (QLNS) ............................................................10 1.3 Kinh nghiệm quản lý ngân sách Nhà nƣớc ở các địa phƣơng hiện nay và bài học rút ra cho công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng. ...................................................................................................................27 1.3.1 Kinh nghiệm Quản lý thu ngân sách nhà nước của huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình ....................................................................................................27 1.3.2 Kinh nghiệm quản lý ngân sách nhà nước của thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương .........................................................................................................28 1.3.3 Kinh nghiệm quản lý NSNN tại huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương .......28 1.3.4 Bài học kinh nghiệm về quản lý NSNN cho huyện Nam Sách ..................29 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................30 2.1 Cách tiếp cận nghiên cứu ................................................................................30 2.2 Các phƣơng pháp nghiên cứu đƣợc sử dụng ...................................................31 2.2.1 Phương pháp thống kê thu thập và xử lý thông tin ...................................31 2.2.2 Phương pháp phân tích, tổng hợp ............................................................32 2.2.3 Phương pháp so sánh ...............................................................................32 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN ...34 NAM SÁCH, TỈNH HẢI DƢƠNG, GIAI ĐOẠN 2012 – 2014 ................................34 3.1 Đặc điểm kinh tế - xã hội, những ảnh hƣởng của nó đến quản lý ngân sách nhà nƣớc huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng .......................................................34 3.1.1 Đặc điểm kinh tế - xã hội ..........................................................................34 3.1.2 Những ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội huyện Nam Sách đến công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện. ........................35 3.2 Khái quát về thu, chi ngân sách và tổ chức bộ máy Quản lý ngân sách huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng. ..................................................................................35 3.2.1 Tình hình thu - chi ngân sách huyện Nam Sách .......................................35 3.2.2 Tổ chức bộ máy quản lý ngân sách huyện Nam Sách ..............................40 3.3 Phân tích thực trạng quản lý ngân sách trên địa bàn huyện Nam Sách ...........45 3.3.1 Công tác lập dự toán ngân sách huyện ....................................................45 3.3.2 Công tác chấp hành dự toán ngân sách huyện .........................................50 3.3.3 Công tác quyết toán ngân sách huyện ......................................................67 3.3.4 Công tác kiểm tra, giám sát việc chấp hành ngân sách huyện .................71 3.4 Đánh giá quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Nam Sách ...........................76 3.4.1 Đánh giá theo mục tiêu quản lý ................................................................76 3.4.2 Đánh giá theo nội dung quản lý ...............................................................77 CHƢƠNG 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN NAM SÁCH, TỈNH HẢI DƢƠNG GIAI ĐOẠN 2016 – 2020 .........................................................................87 4.1 Tình hình mới và những ảnh hƣởng của nó đến quản lý ngân sách huyện Nam Sách. ......................................................................................................................87 4.2 Phƣơng hƣớng quản lý ngân sách huyện Nam Sách. ......................................87 4.3 Một số giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách tại huyện Nam Sách .............89 4.3.1 Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách huyện ..................................89 4.3.2 Hoàn thiện công tác chấp hành dự toán ngân sách huyện .......................91 4.2.3 Hoàn thiện công tác quyết toán ngân sách huyện ...................................95 4.2.4 Hoàn thiện công tác kiểm tra, giám sát việc chấp hành ngân sách huyện......97 4.2.5 Nhóm giải pháp khác ................................................................................99 PHẦN KẾT LUẬN .................................................................................................104 Danh mục tài liệu tham khảo ..................................................................................106 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 DT Dự toán 2 GD - ĐT Giáo dục đào tạo 3 GTGT Thuế giá trị gia tăng 4 HĐBT Hội đồng Bộ trƣởng 5 HĐND Hội đồng nhân dân 6 KBNN Kho bạc Nhà nƣớc 7 KH Kế hoạch 8 KT Kinh tế 9 NS Ngân sách 10 NSNN Ngân sách Nhà nƣớc 11 QLNN Quản lý Nhà nƣớc 12 QLNS Quản lý ngân sách 13 SXKD Sản xuất kinh doanh 14 TH Thực hiện 15 THCS Trung học cơ sở 16 TP Thành phố 17 UBND Ủy ban nhân dân 18 XDCB Xây dựng cơ bản 19 XH Xã hội 20 XHCN Xã hội chủ nghĩa i DANH MỤC BẢNG STT Bảng 1 Bảng số 3.1 2 Bảng số 3.2 3 Bảng số 3.3 4 Bảng số 3.4 5 Bảng số 3.5 6 Bảng số 3.6 7 Bảng số 3.7 8 Bảng số 3.8 9 Bảng số 3.9 10 Bảng số 3.10 Nội dung Tổng hợp thu ngân sách huyện Nam Sách, giai đoạn 2012 - 2014 Tổng hợp chi ngân sách huyện Nam Sách, giai đoạn 2012- 2014. Dự toán thu ngân sách huyện Nam Sách, giai đoạn 2012- 2014. Dự toán chi ngân sách huyện Nam Sách, giai đoạn 2012- 2014 Kết quả thu ngân sách huyện Nam Sách, giai đoạn 2012- 2014 Cơ cấu thu ngân sách huyện Nam Sách giai đoạn 2012- 2014 Kết quả chi ngân sách huyện Nam Sách, giai đoạn 2012- 2014 Tỷ trọng các khoản chi trong tổng chi ngân sách Nhà nƣớc huyện Nam Sách, giai đoạn 2012- 2014 Tổng hợp các khoản thu ngân sách huyện Nam Sách sai mục đích, giai đoạn 2012 - 2014 Tổng hợp các khoản chi ngân sách huyện Nam Sách sai mục đích, giai đoạn 2012 - 2014 ii Trang 36 40 47 48 52 56 61 63 75 75 DANH MỤC SƠ ĐỒ STT Bảng Nội dung 1 Sơ đồ 1.1 Hệ thống ngân sách Nhà nƣớc Việt Nam 8 2 Sơ đồ 1.2 Bộ máy quản lý ngân sách huyện 12 3 Sơ đồ 3.1 4 Sơ đồ 3.2 Cơ cấu bộ máy quản lý phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng Quá trình tổ chức thực hiện thu ngân sách huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng iii Trang 42 50 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quản lý ngân sách nhà nƣớc có vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc. Trong những năm qua, quy mô vốn đầu tƣ từ Ngân sách dành cho phát triển tăng nhanh theo thời gian, từ 2005 đến 2012, tỷ trọng vốn đầu tƣ toàn xã hội luôn chiếm rất cao so với GDP (cao nhất là năm 2007 với 46,52%). Tổng vốn đầu tƣ phát triển trong toàn xã hội đã liên tục tăng từ 343.135 tỷ đồng năm 2005 lên 989.300 tỷ đồng năm 2012 (tăng lên 2,88 lần). Trong khi đó, vốn đầu tƣ phát triển (ĐTPT) từ khu vực kinh tế nhà nƣớc có xu hƣớng giảm dần tỷ trọng trong toàn bộ giai đoạn 2005 - 2012 từ 47% xuống còn khoảng 37%. Vốn ĐTPT từ khu vực ngoài nhà nƣớc giữ nguyên tỷ trọng trong giai đoạn này. Nhà nƣớc huy động nhiều hơn vốn cho đầu tƣ nhƣng việc đóng góp của phần vốn này vào tăng trƣởng GDP kém hiệu quả và thiếu ổn định. Hệ số ICOR của Việt Nam khá cao trong khu vực. Từ 2005- 2009, ICOR tăng dần. Vốn đầu tƣ từ NSNN có tỷ trọng lớn nhất cũng chính là một trong những nguyên nhân. Từ 20102012, ICOR giảm dần, chứng tỏ hiệu quả đầu tƣ của khu vực kinh tế nhà nƣớc đã dần đƣợc cải thiện. Mô hình tăng trƣởng dựa quá nhiều vào vốn đầu tƣ và phát triển theo chiều rộng. Các nhân tố phát triển theo chiều sâu ngày càng kém. Mức tăng đầu tƣ để đạt đƣợc 1% tăng trƣởng GTTT của khu vực này giai đoạn sau cao hơn giai đoạn trƣớc, nếu không xét đến các yếu tố khác. Điều này phần nào phản ánh hiệu quả đầu tƣ của khu vực Nhà nƣớc chậm đƣợc cải thiện, thậm chí giảm trong thời gian qua. Việt Nam hiện chƣa cân đối đƣợc thu chi ngân sách. Thâm hụt ngân sách diễn ra liên tục trong khoảng hơn một thập kỉ qua (từ năm 2008 cao hơn). Nguyên nhân của tình trạng thâm hụt cao kéo dài là do tổng chi NSNN quá cao chứ không phải do tổng thu thấp. Sự thiếu nhất quán trong cách hạch toán tài khóa khiến cho các con số thống kê không phản ánh chính xác về thực trạng chi tiêu NSNN của Việt Nam, gây khó khăn cho việc kiểm chứng thông tin cho những ngƣời tham gia thị trƣờng. 1 Trong bối cảnh quản lý NSNN chung của Việt Nam nhƣ trên, huyện Nam Sách cũng phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, thách thức nhƣ không cân đối thu chi ngân sách, hiệu quả chi NSNN còn thấp, công tác QLNN đối với thu - chi NSNN còn nhiều bất cập, tỉnh phải trợ cấp cân đối; nhiều khoản chi vƣợt so với dự toán; một số mục chi chƣa bám sát định mức phân bổ của HĐND tỉnh quy định. Việc nghiên cứu tìm kiếm giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý NSNN tại huyện Nam Sách có vai trò rất lớn đối với sự phát triển kinh tế xã hội của huyện trong cả giai đoạn trƣớc mắt và trong dài hạn, vì vậy tôi đã chọn vấn đề “Quản lý Ngân sách Nhà nước tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương” làm đề tài luận văn tốt nghiệp. Đề tài hƣớng đến trả lời cho câu hỏi: Huyện Nam Sách cần phải làm gì và làm thế nào để quản lý ngân sách Nhà nước tại huyện Nam Sách được tốt hơn? 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích: Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc tại Huyện Nam Sách, Tỉnh Hải Dƣơng. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Xác định khung lý thuyết về quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện. - Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng. - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng. 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu: Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn về quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng. - Phạm vi nghiên cứu: + Về không gian: Huyện Nam Sách - tỉnh Hải Dƣơng + Về thời gian: Luận văn nghiên cứu số liệu thu - chi ngân sách và các hoạt động quản lý NSNN tại Huyện Nam Sách, Tỉnh Hải Dƣơng, giai đoạn 2012 - 2014, đây là giai đoạn công tác quản lý NSNN tại huyện Nam Sách có nhiều đổi mới và đạt đƣợc một số thành tựu đáng kể. 2 4. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, mục lục và tài liệu tham khảo, luận văn gồm 4 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện. Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng giai đoạn 2012 - 2014. Chƣơng 4: Phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Nam Sách, Tỉnh Hải Dƣơng. 3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIẾN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP HUYỆN 1.1. Tình hình nghiên cứu 1.1.1 Các nghiên cứu về ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách Nhà nước đã được công bố. Vấn đề ngân sách nhà nƣớc, quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện đã đƣợc Đảng, Nhà nƣớc quan tâm; đƣợc nhiều tác giả, nhiều nhà khoa học, chính quyền các cấp quan tâm, các sách chuyên khảo, các bài báo trên các tạp chí chuyên ngành đề cập và đã đạt đƣợc những kết quả nhất định. Sau đây là tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài nhƣ sau: Sách chuyên khảo “Quản lý tài chính công ở Việt Nam” của TS. Vũ Thị Nhài (2008) đã khái quát quá trình đổi mới cũng nhƣ các nguyên tắc quản lý hoạt động quản lý tài chính công ở Việt Nam, trong đó có vấn đề quản lý hoạt động thu, chi ngân sách nhà nƣớc. Tuy nhiên, trong công trình này tác giả chƣa đi sâu phân tích thực trạng, nhất là thực trạng quản lý thu, chi cấp huyện mà chủ yếu nêu các nguyên tắc và các vấn đề chung vĩ mô của Việt Nam. Giáo trình “Quản lý tài chính nhà nước” của Học viện Tài chính (2004), giáo trình đã làm rõ công tác quản lý thu, chi tài chính của nhà nƣớc, trong đó đi sâu đánh giá công tác quản lý thu - chi tài chính nhà nƣớc và đánh giá công tác quản lý thu - chi ngân sách nhà nƣớc hiện nay nhƣng ở phạm vi rất rộng. Chƣa đi sâu đánh giá thực trạng và đề ra các giải pháp quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện. Nếu các công trình trên đi sâu nghiên cứu những vấn đề chung về ngân sách nhà nƣớc hoặc một số nội dung về quản lý ngân sách nhà nƣớc nói chung thì đề tài luận văn “Đổi mới quản lý chi NSNN trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam” của Nguyễn Thị Minh, năm 2008 đã hệ thống đƣợc toàn bộ các vấn đề lý luận cơ bản về: chi NSNN, nội dung quản lý chi NSNN, các phƣơng thức quản lý chi NSNN và các nhân tố ảnh hƣởng đến quản lý chi NSNN, kinh nghiệm của một số quốc gia trong quản lý chi NSNN và rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam; đánh 4 giả thực trạng công tác quản lý chi NSNN ở Việt Nam đƣợc xem xét chủ yếu trong thời kỳ đổi mới, đặc biệt là từ khi có luật NSNN. Qua đó đƣa ra những giải pháp thích hợp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN phù hợp với điều kiện kinh tế thị trƣờng ở Việt Nam. Tuy nhiên, phần lý luận có một số lý luận về vai trò của chi NSNN chỉ đúng với điều kiện Việt Nam mà không đúng với các nƣớc nói chung; phần kinh nghiệm nƣớc ngoài, nếu có kinh nghiệm của các nƣớc tƣơng đồng với Việt Nam thì sẽ tốt hơn. Nếu Luận án đề cập một cách rõ ràng, cụ thể hơn những khó khăn, trở ngại mà Việt Nam phải đối mặt khi triển khai thực hiện phƣơng thức quản lý chi NSNN mới nhƣ Luận án đề xuất thì tính thuyết phục của các giải pháp sẽ cao hơn. Đề cập đến quản lý ngân sách nhà nƣớc của một huyện, nhƣng Luận văn "Hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước huyện Chương mỹ, Thành phố Hà Nội” của Bùi Văn Thắng (2013). Tác giả đã nghiên cứu về quản lý chi Ngân sách nhà nƣớc của huyện trực thuộc tỉnh trên từng địa bàn riêng biệt, tuy nhiên chƣa đƣa ra những vấn đề lý luận cụ thể về quản lý chi ngân sách nhà nƣớc cấp huyện trực thuộc tỉnh nhƣ: Vai trò, nguyên tắc, mục tiêu và mô hình tổ chức bộ máy quản lý. Mặt khác, mỗi địa phƣơng có các đặc thù khác nhau và trong từng giai đoạn phát triển kinh tế thì nhiệm vụ quản lý chi Ngân sách nhà nƣớc cũng khác nhau. Khác với các công trình trên, Luận án tiến sĩ Kinh tế “Đổi mới cơ chế phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước” của Nguyễn Việt Cƣờng. Tác giả đã phân tích đánh giá thực trạng cơ chế phân cấp ngân sách của địa phƣơng, trong tổng ngân sách đáp ứng nhiệm vụ chi của các cấp ngân sách có nguồn thu và nhiệm vụ chi, trên cơ sở đó đề ra giải pháp nhằm đổi mới phân cấp quản lý ngân sách các cấp đạt hiệu quả, chƣa đi sâu vào các giải pháp nhằm đổi mới công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng. 1.1.2 Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu và những khoảng trống đặt ra cho đề tài luận văn Các công trình, đề tài khoa học, luận văn nêu trên đều đi sâu phân tích đầy đủ, toàn diện các nội dung liên quan đến ngân sách nhà nƣớc nói chung và quản lý ngân 5 sách nhà nƣớc nói riêng. Các giải pháp, khuyến nghị khá đầy đủ có đề cập đến công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, công tác quyết toán ngân sách, công tác kiểm tra, giám sát việc chấp hành ngân sách, phân cấp quản lý… nhiều giải pháp khá thiết thực, có thể áp dụng vào công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc nhằm đáp ứng các yêu cầu của sự nghiệp CNH- HĐH đất nƣớc. Các công trình trên đã phần nào giúp tác giả có cái nhìn tổng quan về quản lý NSNN, cung cấp một số vấn đề lý luận về QLNS cấp huyện, thực trạng công tác quản lý NSNN dựa trên trình độ chuyên môn, trình độ chính trị của cán bộ quản lý ngân sách nhà nƣớc. Tuy nhiên, từ các nghiên cứu trên cho thấy: - Các công trình nghiên cứu công tác thu, chi NSNN, các giải pháp góp phần hoàn thiện công tác quản lý NSNN đƣợc đề cập cả vĩ mô và vi mô. Tuy nhiên, do phạm vi lịch sử và sự biến đổi nhanh của thực tiễn cũng nhƣ bối cảnh mới trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội các chính sách, biện pháp, giải pháp không còn phù hợp với thực tiễn sinh động đang diễn ra. - Các công trình nghiên cứu chủ yếu bàn luận về khái niệm ngân sách nhà nƣớc và thƣờng tập trung phân tích đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách của tỉnh, của huyện mình; Đến nay, ở tỉnh Hải Dƣơng nói chung và huyện Nam Sách nói riêng chƣa có một đề tài nào nghiên cứu cụ thể về quản lý NSNN tại huyện Nam Sách. Do vậy, luận văn tập trung những vấn đề lý luận cơ bản và có tính đặc thù về: Quản lý NSNN tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng trong bối cảnh hiện nay là rất cần thiết. 1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý ngân sách cấp huyện 1.2.1 Ngân sách huyện và vai trò của ngân sách huyện 1.2.1.1 Khái niệm ngân sách huyện Theo luật NSNN năm 2002: NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. 6 Các khoản thu NSNN bao gồm: Các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí, các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nƣớc, các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân, các khoản viên trợ, các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. Các khoản chi NSNN bao gồm: Các khoản chi phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, bảo đảm các hoạt động của bộ máy nhà nƣớc, chi trả nợ nhà nƣớc, chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định của pháp luật. Ngân sách cấp huyện là một cấp ngân sách trong hệ thống NSNN, NSNN bao gồm ngân sách Trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng. Ngân sách địa phƣơng: bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) theo quy định của Luật tổ chức HĐND và UBND hiện hành bao gồm: - Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ƣơng (gọi chung là NS tỉnh), bao gồm ngân sách tỉnh và ngân sách các huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh. - Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách huyện), bao gồm ngân sách huyện và ngân sách xã, phƣờng, thị trấn. - Ngân sách xã, phƣờng, thị trấn (gọi chung là ngân sách xã). - Ngân sách cấp huyện vừa là một cấp ngân sách, vừa là một đơn vị dự toán trung gian (NS cấp huyện trực thuộc NS tỉnh và NS cấp xã trực thuộc NS huyện) Nhƣ vậy có thể hiểu "Ngân sách cấp huyện là một bộ phận của NSNN do UBND cấp huyện xây dựng kế hoạch và do HĐND cùng cấp quyết định giám sát thực hiện". Qua nghiên cứu, tác giả hoàn toàn đồng nhất với khái niệm về NSNN mà Luật NSNN đã quy định ở trên. 7 Ngân sách Nhà nƣớc Ngân sách Trung ƣơng Ngân Ngân sách tỉnh và các thành phố trực thuộc trung ƣơng sách địa phƣơng Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh Ngân sách xã, phƣờng, thị trấn Sơ đồ 1.1 Hệ thống ngân sách Nhà nƣớc Việt Nam Nguồn: Luật ngân sách nhà nước, 2003 1.2.1.2 Đặc điểm của ngân sách huyện Là một bộ phận của NSNN, NS cấp huyện vừa mang những đặc điểm chung của NSNN, vừa có những đặc điểm riêng, thể hiện chức năng, nhiệm vụ quản lý tài chính nhà nƣớc cấp huyện, cụ thể: - Ngân sách cấp huyện vừa là một cấp NS, vừa là một đơn vị dự toán trung gian (Ngân sách cấp huyện trực thuộc ngân sách tỉnh và ngân sách cấp xã trực thuộc ngân sách huyện). - Ngân sách cấp huyện thực hiện vai trò, chức năng, nhiệm vụ của NSNN trên phạm vi địa bàn huyện; đó là mối quan hệ giữa ngân sách với các tổ chức, cá nhân trong quá trình phân bổ, sử dụng các nguồn lực kinh tế của huyện. Ngân sách cấp huyện không có bội chi ngân sách. 1.2.1.3 Vai trò của ngân sách huyện đối với sự phát triển KTXH địa phương. - Bảo đảm thực hiện vai trò Nhà nước, bảo vệ an ninh trật tự của huyện: Trong các chức năng của Nhà nƣớc, chức năng đảm bảo an ninh trật tự, quốc phòng đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Đây là công cụ quyền lực của Nhà nƣớc, nhằm bảo 8 vệ ý chí của Nhà nƣớc, tạo điều kiện an toàn để huyện phát triển mọi mặt. Để đảm bảo cho chức năng đặc biệt này, NS huyện cần phải có kế hoạch cụ thể, chi tiết, có các khoản dự phòng hợp lý. Hiện nay, nƣớc ta có trên 10 triệu công chức, viên chức đang làm việc trong cả nƣớc. Để duy trì hoạt động của bộ máy này phải tốn một khoản NS khổng lồ. Nhƣng trong khi NN phải chắt chiu từng đồng thì ở một số đơn vị việc sử dụng NS vẫn lãng phí, sai phạm. Do vậy, đòi hỏi NS huyện, với từ cách là NS của các đơn vị cơ sở cần phải quản lý chặt chẽ, cấp phát đúng chính sách, chế độ, hạn mức làm sao cho bộ máy Nhà nƣớc hoạt động tốt mà vẫn tiết kiệm, hiệu quả. - Là công cụ thúc đẩy, phát triển ổn định kinh tế: Để thực hiện tốt chiến lƣợc kinh tế - tài chính cấp tỉnh, cấp Trung ƣơng, cấp huyện cần phải sử dụng các công cụ sẵn có của mình để điều tiết, định hƣớng. Một trong những công cụ đắc lực là NS. Sẽ không có một cơ cấu kinh tế ổn định, phát triển nếu bỏ qua công cụ này. Huyện phải căn cứ vào thế mạnh của địa phƣơng mình để định hƣớng, hình thành cơ cấu kinh tế, kích thích phát triển. Đồng thời, huyện phải cung cấp kinh phí, vốn đầu tƣ, hỗ trợ về cơ sở hạ tầng, tạo môi trƣờng thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động. Thuế là một phƣơng tiện đắc lực trong điều tiết vĩ mô kinh tế, huyện có thể sử dụng công cụ này để điều chỉnh cơ cấu kinh tế. Ngoài ra, huyện phải xây dựng cho mình một tiềm lực kinh tế riêng, đó là các doanh nghiệp Nhà nƣớc do cấp huyện quản lý. Loại hình doanh nghiệp này phải đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế huyện. - Là phương tiện bù đắp khiếm khuyết thị trường, đảm bảo công bằng xã hội, gìn giữ môi trường: Đây là vai trò không thể thiếu đối với ngân sách quốc gia. Nó có tác dụng xoa dịu nền kinh tế thị trƣờng. Nhƣ chúng ta đã biết, kinh tế thị trƣờng là chạy theo lợi nhuận bất chấp hậu quả. Do đó, một loạt các vấn đề xảy đến: Thất nghiệp, khoảng cách giàu nghèo tăng, ít quan tâm đến ngƣời già, trẻ em, ngƣời tàn tật, lừa đảo, chiếm đoạt, môi trƣờng ô nhiễm… Những điều đó tạo ra cho nền KTXH một vực thẳm phía trƣớc. Cấp huyện theo dõi các báo cáo tổng hợp từ cấp xã, thị trấn phải có biện pháp khắc phục, giải quyết. Ngoài việc quan tâm đến đời sống vật chất của ngƣời lao động, huyện phải thƣờng xuyên quan tâm đến đời sống văn hóa, tinh thần của ngƣời dân, cải tạo các 9 sân chơi, phƣơng tiện giải trí lành mạnh, tiến bộ. Các dịch vụ công cộng nhƣ giáo dục, y tế phải giảm đƣợc chi phí cho ngƣời dân, làm sao để ai cũng đƣợc học hành, chăm sóc sức khỏe đầy đủ. 1.2.2 Quản lý ngân sách huyện (QLNS) 1.2.2.1 Khái niệm quản lý ngân sách huyện Ngân sách cấp huyện là một cấp ngân sách trong hệ thống NSNN, do vậy, về bản chất, ngân sách cấp huyện cũng chịu sự tác động của các chủ thể quản lý nhƣ đối với NSNN nói chung, song có sự hạn chế về đối tƣợng và phạm vi áp dụng. Nhƣ vậy: “QLNS cấp huyện là hoạt động của các chủ thể QLNS cấp huyện thông qua việc sử dụng có chủ định các phương pháp quản lý và các công cụ quản lý để tác động và điều chỉnh hoạt động của ngân sách cấp huyện nhằm đạt được các mục tiêu đã định”. Quá trình tác động và điều chỉnh của các chủ thể quản lý là: - Vận dụng các chức năng tài chính để hoạch định chiến lƣợc, kế hoạch, chính sách, chế độ liên quan đến việc thu, chi ngân sách cấp huyện. - Vận dụng các phƣơng pháp thích hợp tác động đến quá trình thu, chi ngân sách cấp huyện phù hợp với yêu cầu khách quan của nền kinh tế cũng nhƣ điều kiện của từng địa phƣơng. - Vận dụng các phƣơng pháp thích hợp để thực hiện thanh tra, kiểm tra bảo đảm cho quá trình thu, chi NS cấp huyện đúng pháp luật, chống các hiện tƣợng tiêu cực. Nhƣ vậy, QLNS cấp huyện thể hiện những nội dung cơ bản sau: - Đối tƣợng QLNS cấp huyện là các hoạt động thu, chi của ngân sách cấp huyện và các hoạt động ngân sách diễn ra trên địa bàn thuộc sự quản lý trực tiếp của huyện. - Phƣơng pháp QLNS cấp huyện mang tính khoa học, tổng hợp, gồm nhiều biện pháp khác nhau phục vụ lợi ích chung của quốc gia và cộng đồng. - QLNS cấp huyện đƣợc thực hiện trên cơ sở vận dụng các quy luật khách quan về kinh tế áp dụng một cách phù hợp với điều kiện của từng huyện. - Mục tiêu của QLNS cấp huyện là phục vụ thực hiện tốt chức năng của Nhà nƣớc, đảm bảo quản lý NSNN tốt từ cấp cơ sở. 10