Tài liệu Luận văn quản lý hoạt động tín dụng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn chi nhánh tây đô

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ------------------------- TRẦN HIỆP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CHO CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN - CHI NHÁNH TÂY ĐÔ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐINH HƢỚNG ỨNG DỤNG ̣ HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ------------------------- TRẦN HIỆP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CHO CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN - CHI NHÁNH TÂY ĐÔ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐINH HƢỚNG ỨNG DỤNG ̣ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN ANH TUẤN HÀ NỘI - 2015 MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................. i CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CHO CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI................................................................................................ 4 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu: ............................................................... 4 1.2. Tổng quan về doanh nghiệp nhỏ và vừa .................................................... 7 1.2.1. Khái niệm ................................................................................................ 7 1.2.2. Đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa ................................................. 9 1.2.3. Ưu điểm và nhược điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa........................ 12 1.2.4. Vị trí và vai trò của DNNVV trong nền kinh tế thị trường ................... 13 1.3. Quản lý hoạt động tín dụng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa ............... 15 1.3.1. Tín dụng của NHTM.............................................................................. 15 1.3.2. Quản lý hoạt động tín dụng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa ........... 15 1.3.3. Nội dung quản lý hoạt động tín dụng .................................................... 17 1.3.4. Một số chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt động quản lý tín dụng đối với DNNVV ............................................................................................................ 27 1.4. Các nhân tố tác động đến việc quản lý tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa .............................................................................................................. 31 1.4.1. Các nhân tổ chủ quan ........................................................................... 31 1.4.2. Nhân tố chủ quan .................................................................................. 36 CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ............. 42 2.1. Thu thập dữ liệu ....................................................................................... 42 2.2. Phương pháp phân tích ............................................................................. 43 2.2.1 Phương pháp thống kê và phân tích số liệu thống kê ............................ 43 2.2.2 Phương pháp so sánh ............................................................................. 44 2.2.3 Phương pháp phân tích thông tin........................................................... 45 CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CHO CÁC DNNVV TẠI AGRIBANK TÂY ĐÔ ....................................... 46 3.1. Khái quát về Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn – Chi nhánh Tây Đô .................................................................................................. 46 3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển ........................................................... 46 3.1.2. Khái quát hoạt động kinh doanh ........................................................... 47 3.2. Quản lý hoạt động tín dụng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Agribank Tây Đô ............................................................................................. 51 3.2.1. Khái quát chung về hoạt động tín dụng: ............................................... 51 3.2.2. Quản lý quy trình tín dụng .................................................................... 54 3.2.3. Quản lý khách hàng vay vốn tín dụng ..................................................... 58 3.2.4. Quản lý rủi ro và quản lý nợ xấu: ........................................................... 60 3.2.5. Công tác kiểm tra kiểm soát: ................................................................ 63 3.3. Đánh giá hoạt động quản lý tín dụng tại Agribank - Chi nhánh Tây Đô. 66 3.3.1. Những kết quả đạt được: ....................................................................... 66 3.3.2. Một số hạn chế, tồn tại: ........................................................................ 67 3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế .......................................................... 69 CHƢƠNG 4. GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ GÓP PHẦN HOÀN THIỆN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CHO CÁC DNNVV TẠI AGRIBANK TÂY ĐÔ ................................................................................. 74 4.1. Phương hướng và mục tiêu quản lý hoạt động tín dụng đối với DNNVV tại Agribank Tây Đô ....................................................................... 74 4.1.1. Phương hướng phát triển và quản lý tín dụng: .................................. 74 4.1.2. Mục tiêu phát triển ................................................................................ 75 4.2. Một số kiến nghị....................................................................................... 75 4.2.1 Đối với Chính phủ .................................................................................. 75 4.2.2. Đối với Ngân hàng Nhà nước ............................................................... 76 4.2.3. Đối với ngân hàng Agribank Việt Nam ................................................. 77 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Agribank Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam Agribank Tây Đô Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT Việt Nam- chi nhánh Tây Đô ATM Máy rút tiền tự động CBTD Cán bộ tín dụng DPRR Dự phòng rủi ro DTBB Dự trữ bắt buộc NHNN Ngân hàng nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NLCT Năng lực cạnh tranh TCTD Tổ chức tín dụng TCKT Tổ chức kinh tế TMCP Thương mại cổ phần HSX Hộ sản xuất USD Đô la Mỹ VNĐ Đồng Việt Nam WTO Tổ chức thương mại thế giới i DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Tên bảng STT Trang 1 Bảng 1.1. Phân loại DNNVV tại Việt Nam 9 2 Bảng 3.1. Một số chỉ tiêu kinh doanh chủ yếu năm 2013-2014 48 3 Bảng 3.2. Tình hình huy động vốn năm 2013-2014 49 4 Bảng 3.3. Tình hình thực hiện cho vay trong của Agribank Tây Đô 5 Bảng 3.4. Tình hình thực hiện cho vay trong của AgribankCN Tây Đô từ tháng 1/1/2015-31/10/2015 6 Bảng 3.5. Danh sách khách hàng đã giảm nợ xấu do bán nợ và xử lý rui ro tại Agribank chi nhánh Tây Đô năm 2014 7 Bảng 3.6. Tình hình xử lý nợ xấu tại Agribank chi nhánh Tây ĐôTừ 1/1 đến 30/10/2015 ii 52 54 61 63 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết và ý nghĩa của đề tài nghiên cứu Đã từ lâu dịch vụ ngân hàng trở thành một dịch vụ nền tảng của những quốc gia phát triển. Ngân hàng ra đời góp phần điều tiết các nguồn vốn, là kênh phân phối vốn, điều chuyển nguồn vốn từ nơi thừa vốn đến nơi thiếu vốn. Sở dĩ ngân hàng thực hiện được điều này là thông qua vai trò tín dụng. Tín dụng là người trợ thủ đắc lực giúp cho các thành phần trong xã hội phát triển toàn diện. Trong hoạt động kinh doanh của các NHTM ở Việt Nam hiện nay, hoạt động tín dụng đóng vai trò then chốt, mang lại lợi nhuận cao nhưng cũng ẩn chứa nhiều rủi ro ảnh hưởng tới sự an toàn của cả hệ thống ngân hàng nói riêng và nền kinh tế nói chung. Thực tế cho thấy, tuy các NHTM đã và đang triển khai nhiều biện pháp để nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng nhưng kết quả đạt được còn hạn chế, tỷ lệ nợ xấu và nợ quá hạn toàn hệ thống còn cao, nhiều ngân hàng có rủi ro tín dụng lớn dẫn đến kinh doanh thua lỗ, gặp khó khăn trong thanh khoản, buộc phải giải thể sát nhập… Đảng và Nhà nước ta xác định cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách của ngành Ngân hàng để cùng với cơ cấu lại đầu tư, doanh nghiệp thực hiện thành công chủ trương tái cấu trúc nền kinh tế. Ngày 01/3/2012, Thủ tướng Chính Phủ đã ban hành quyết định số 254/QĐTTg phê duyệt Đề án cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng, trong đó một nội dung quan trọng là giải quyết vấn đề nợ xấu và nâng cao chất lượng tín dụng của các NHTM. Để tái cấu trúc thành công hệ thống NHTM nói chung và hoạt động tín dụng nói riêng, các NHTM phải coi trọng đối tượng khách hàng các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV). Hiện nay, các doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm hơn 95% số lượng doanh nghiệp của Việt Nam, khối này tạo ra đến 40% tổng sản phẩm quốc nội, tạo ra hơn 1 triệu việc làm mới mỗi 1 năm, chủ yếu mang lại lợi ích đặc biệt cho nguồn lao động chưa qua đào tạo. Trong nhiều năm tới, khối DNVVN vẫn là động cơ chạy chính cho nền kinh tế Việt Nam. Một trong những hạn chế lớn nhất của các DNVV là nguồn vốn còn nhiều hạn chế…Chính vì vậy, đẩy mạnh hoạt động tín dụng cho các DNNVV vừa đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, vừa mang lại nhiều cơ hội kinh doanh cũng như lợi nhuận cho các NHTM. Chính vì vậy, trong bối cảnh đó, các ngân hàng làm thế nào để có thể tồn tại và phát triển ngày càng vững mạnh trong những thời kỳ hội nhập này với những đối thủ cạnh tranh đầy tiềm lực và giàu kinh nghiệm? Đây thực sự là một vấn đề khá khó khăn cho tất cả các ngân hàng. Một trong những câu trả lời cho vấn đề trên đây nghe đơn giản nhưng thật sự rất khó thực hiện đó là: nâng cao hiệu quả kinh doanh, tăng cường cạnh tranh. Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn chi nhánh Tây Đô là một trong những ngân hàng thương mại thuộc sự quản lý của Ngân hàng nhà nước , trong giai đoạn đổ i mới này cũng đang từng bước nâng cao năng lực cạnh tranh của mình để có thể tồn tại và tiếp tục phát triển bền vững. Để thực hiện được điều này, một trong những nhiệm vụ đầu tiên và trọng tâm của Agribank Tây Đô là tăng cường và mở rộng hoạt động tín dụng cho các DNNVV. Do đó, tác giả đã chọn đề tài “Quản lý hoạt động tín dụng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông chi nhánh Tây Đô” để làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục tiêu nghiên cứu: là đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý hoạt động tín dụng cho các DNNVV tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông chi nhánh Tây Đô (Agribank Tây Đô) - Nhiệm vụ nghiên cứu: + Hệ thống hóa các vấn đề lý luận cơ bản về quản lý hoạt động tín dụng 2 cho các DNNVV tại NHTM. + Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động tín dụng cho các DNNVV tại Agribank Tây Đô. + Đề xuất các giải pháp và kiến nghị góp phần hoàn thiện quản lý hoạt động tín dụng cho các DNNVV tại Agribank Tây Đô. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: hoạt động quản lý tín dụng cho các DNNVV của NHTM. - Phạm vi nghiên cứu: + Về không gian: Agribank Tây Đô. + Thời gian: giai đoạn 2011 – 2014. 4. Kết cấu của luận văn: Ngoài lời nói đầu và kết luận, kết cấu luận văn gồm 4 chương như sau.: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và một số vấn đề lý luận cơ bản về quản lý hoạt động tín dụng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại của ngân hàng thương mại Chương 2. Phương pháp và thiết kế nghiên cứu Chương 3. Thực trạng quản lý hoạt động tín dụng cho các DNNVV tại Agribank Tây Đô Chương 4. Giải pháp và kiến nghị góp phần hoàn thiện quản lý hoạt động tín dụng cho các DNNVV tại Agribank Tây Đô 3 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CHO CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu: Nhu cầu về vốn của các DNNVV là rất lớn và không ngừng tăng lên do mỗi năm có hàng ngàn doanh nghiệp ra đời. Tiềm năng của khối doanh nghiệp này đang là hướng đầu tư trọng điểm của nhiều ngân hàng thương mại. Nhận thức được vai trò quan trọng của tín dụng (trong đó có hoạt động cho vay) đối với loại hình DNNVV, trên thực tế đã có nhiều bài báo và công trình khoa học nghiên cứu, đề cập đến vấn đề cấp thiết này, đây là nguồn tư liệu hữu ích cho việc nghiên cứu đề tài luận văn. Có thể kể đến một số tài liệu và nghiên cứu dưới đây: Nghiên cứu “Doanh nghiệp nhỏ và vừa của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” của các tác giả Lê Xuân Bá, Trần Kim Hào, Nguyễn Hữu Thắng do NXB Chính trị quốc gia xuất bản (2006): trên cơ sở phân tích đặc điểm, vai trò, tình hình phát triển, thực trạng kinh doanh của các DNNVV và những tác động, cơ hội, thách thức cũng như yêu cầu đặt ra đối với các DNNVV Việt Nam, các tác giả đã nêu lên những quan điểm và đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường năng lực cạnh tranh của DNNVV trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Luận văn thạc sĩ kinh tế “Giải pháp mở rộng tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NHNo&PTNT) Hà Nội” của tác giả Bùi Minh Hương thực hiện năm 2007 tại trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội. Luận văn đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung về tín dụng và DNNVV, phân tích thực trạng mở 4 rộng tín dụng đối với DNNVV tại Chi nhánh NHNo&PTNT Hà Nội. Qua đó rút ra những kết quả đạt được, tồn tại và những nguyên nhân của những tồn tại để đề xuất một số giải pháp và kiến nghị nhằm mở rộng tín dụng ngân hàng đối với DNNVV tại Chi nhánh NHNo&PTNT Hà Nội. Tuy nhiên luận văn chủ yếu quan tâm tới mặt số lượng mà chưa chú ý nhiều tới chất lượng tín dụng. Đối với hoạt động kinh doanh của NHTM, chất lượng tín dụng phải luôn được quan tâm hàng đầu vì là vấn đề sống còn của một ngân hàng. Luận văn thạc sĩ kinh tế “Giải pháp phát triển tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa tại chi nhánh Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Đông Sài Gòn” của Mai Thị Lệ Oanh thực hiện vào năm 2010, tại Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh: Tác giả luận văn đã tập trung làm rõ cơ sở lý luận về tín dụng đối với DNNVV, vai trò của tín dụng ngân hàng đối với DNNVV cũng như tìm hiểu kinh nghiệm hỗ trợ tín dụng đối với DNNVV của một số nước trên thế giới và rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Điểm nổi bật của luận văn là đã phân tích được thực trạng hoạt động tín dụng đối với DNNVV của một số NHTM trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh như NHTM Cổ phần Quân Đội, Chi nhánh Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Tây Sài Gòn,…từ đó có cơ sở để so sánh, đánh giá thực trạng, những hạn chế trong việc phát triển tín dụng đối với DNNVV tại chi nhánh Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Đông Sài Gòn, và đưa ra những giải pháp phát triển tín dụng đối với DNNVV tại chi nhánh Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Đông Sài Gòn. Luận văn thạc sĩ “Nâng cao chất lượng tín dụng đối với DNNVV tại Ngân hàng TMCP Phương Đông (OCB)” của tác giả Lê Bá Minh Long thực hiện năm 2011, tại Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, tập trung nghiên cứu về chất lượng tín dụng đối với DNNVV của NHTM, xác định sự cần thiết của việc nâng cao chất lượng tín dụng đối với DNNVV, phân tích thực trạng chất lượng tín dụng đối với DNNVV tại OCB, chỉ ra 5 được những giải pháp để nâng cao chất lượng tín dụng đối với DNNVV tại OCB, đồng thời cũng đề xuất những kiến nghị tới chính phủ và Ngân hàng nhà nước hỗ trợ để đảm bảo chất lượng tín dụng đối với DNNVV. Bài “Để nâng cao hiệu quả bảo lãnh tín dụng đối với DNNVV” của tác giả Phạm Hùng Thắng đăng trên Tạp chí Thị trường tài chính tiền tệ số 19, năm 2011. Bài viết phân tích những nguyên nhân chủ yếu gây khó khăn trong hoạt động bảo lãnh tín dụng cho các DNNVV trên địa bàn Hà Nội thời gian qua và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả bảo lãnh tín dụng đối với DNNVV. Nghiên cứu về “Giải pháp tín dụng cho DNNVV” của các tác giả Nguyễn Văn Hưng và Phạm Hùng Thắng trên Tạp chí thị trường tài chính tiền tệ (2011). Nghiên cứu đã đánh giá tình hình cung cấp tín dụng của các NHTM đối với các DNNVV trên địa bàn Hà Nội từ năm 2005 đến 2011; phân tích nhu cầu về vốn và những khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn tín dụng chính thức; đưa ra các nhóm giải pháp để cải thiện tình hình cung cấp tín dụng đối với DNNVV. Nghiên cứu “Các yếu tố ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa ngân hàng thương mại và doanh nghiệp tại Cần Thơ” của các tác giả Võ Văn Dứt và Phạm Lê Thông, đăng trên Tạp chí Ngân hàng (2012). Trong nghiên cứu này, các tác giả đã nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến độ dài thời gian của các mối quan hệ Ngân hàng - Doanh nghiệp. Đó là các yếu tố: Doanh thu thuần của doanh nghiệp, số mối quan hệ của ngân hàng với doanh nghiệp, ngành nghề kinh doanh chính của doanh nghiệp, tuổi doanh nghiệp với chủ sở hữu của doanh nghiệp, trình độ học vấn của giám đốc doanh nghiệp,... Có thể nói, nghiên cứu về hoạt động cho vay đối với các DNNVV của các NHTM đã được nghiên cứu khá nhiều. Tuy nhiên, trong bối cảnh tái cấu trúc hệ thống NHTM Việt Nam, nghiên cứu hoạt động cho vay đối với 6 DNNVV tại hệ thống Agribank nói chung và Agribank Tây Đô nói riêng dưới góc độ quản lý kinh tế là không trùng lắp, có tính thực tiễn cao, nhất là trên cơ sở thực tiễn công việc, qua nghiên cứu để đề xuất các giải pháp hoàn thiện. 1.2. Tổng quan về doanh nghiệp nhỏ và vừa 1.2.1. Khái niệm Mặc dù khái niệm doanh nghiệp nhỏ và vừa đã được biết đến trên thế giới từ những năm đầu của thế kỷ XX, và khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa được các nước quan tâm phát triển từ những năm 50 của thế kỷ XX. Tuy nhiên, ở Việt Nam khái niệm doanh nghiệp nhỏ và vừa mới được biết đến từ những năm đầu của thời kỳ đổi mới. Trong cơ chế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu, bao cấp, các doanh nghiệp nhà nước được chia thành doanh nghiệp loại 1, doanh nghiệp loại 2, doanh nghiệp loại 3 với tiêu chí phân loại chủ yếu là số lao động trong biên chế và theo phân cấp Trung ương - địa phương. Trong đó, DNNVV gần như tương ứng với doanh nghiệp loại 2 và loại 3. Theo Thông tư liên bộ số 21/LĐTT ngày 17/06/1993 của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội và Bộ Tài chính, các doanh nghiệp ở Việt Nam được phân chia thành 5 hạng: hạng đặc biệt, hạng I, II, III, IV dựa trên độ phức tạp của quản lý và hiệu quả sản xuất, kinh doanh với 8 tiêu chí rất phức tạp như vốn, công nghệ, lao động, lợi nhuận, doanh thu,…Đối tượng phân loại chủ yếu chỉ giới hạn trong các doanh nghiệp nhà nước với mục đích chủ yếu là để xếp lương cho cán bộ quản lý doanh nghiệp. Trước năm 1998, một số địa phương, tổ chức đã xác định DNNVV dựa trên các tiêu chí khác nhau như: số lao động (dưới 500 người), giá trị tài sản cố định (dưới 10 tỷ đồng), số dư vốn lưu động (dưới 8 tỷ đồng) và doanh thu hàng tháng (dưới 20 tỷ đồng). Một số nhà nghiên cứu cho rằng, cần phân định DNNVV theo lĩnh vực: sản xuất và dịch vụ. Trong lĩnh vực sản xuất, doanh nghiệp có số vốn dưới 1 tỷ đồng, số lao động dưới 100 người là doanh nghiệp 7 nhỏ, doanh nghiệp có từ 1 đến 10 tỷ đồng vốn và số lao động từ 100 đến 500 người là doanh nghiệp vừa. Trong thương mại, dịch vụ, doanh nghiệp có số vốn dưới 500 triệu đồng và dưới 50 lao động là doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp có số vốn từ 500 triệu đồng đến 5 tỷ đồng và có từ 50 đến 250 lao động là doanh nghiệp vừa. Ngày 20/06/1998, Chính phủ đã có công văn số 681/CP-KTN về việc định hướng chiến lược và chính sách phát triển các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Theo công văn này thì Doanh nghiệp nhỏ và vừa là những doanh nghiệp có vốn đăng ký dưới 5 tỷ đồng và lao động thường xuyên dưới 200 người. Việc áp dụng một trong hai tiêu chí hoặc cả hai tiêu chí tùy thuộc vào điều kiện cụ thể của từng địa phương, ngành, lĩnh vực. Đây có thể được coi là văn bản đầu tiên đưa ra tiêu chí xác định doanh nghiệp nhỏ và vừa. Nó là cơ sở để cho phép thực hiện các biện pháp hỗ trợ cho khu vực này. Ngày 23/11/2001, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 90/2001/NĐ- CP về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa. Theo quy định của Nghị định này, doanh nghiệp nhỏ và vừa là doanh nghiệp có số vốn đăng ký dưới 10 tỷ đồng và lao động dưới 300 người. Đây là văn bản pháp luật đầu tiên chính thức quy định về doanh nghiệp nhỏ và vừa, là cơ sở để các cơ quan nhà nước, các tổ chức trong và ngoài nước thực hiện các chính sách, biện pháp hỗ trợ cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Vào năm 2009, căn cứ vào đặc điểm, tình hình thực tế của đất nước cùng với yêu cầu bức thiết trong vấn đề hỗ trợ phát triển đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 56/2009/NĐ-CP ngày 30/06/2009 về trợ giúp phát triển DNNVV. Theo đó DNNVV được định nghĩa như sau: “Doanh nghiệp nhỏ và vừa là cơ sở kinh doanh đã đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật, được chia thành ba cấp: siêu nhỏ, nhỏ, vừa theo quy mô tổng nguồn vốn (tổng nguồn vốn tương đương tổng tài 8 sản được xác định trong bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp) hoặc số lao động bình quân năm, trong đó tổng nguồn vốn là tiêu chí ưu tiên, cụ thể như sau: Bảng 1.1: Phân loại DNNVV tại Việt Nam Doanh Quy mô nghiệp Doanh nghiệp nhỏ Doanh nghiệp vừa Số lao Tổng Số lao Tổng Số lao động nguồn vốn động nguồn vốn động 20 tỷ đồng từ trên 10 từ trên 20 tỷ từ trên 200 trở xuống người đến đồng đến người đến siêu nhỏ Khu vực I. Nông, nghiệp và lâm thủy sản 10 người trở xuống 200 người 100 tỷ đồng 300 người II. Công nghiệp 10 người 20 tỷ đồng từ trên 10 từ trên 20 tỷ từ trên 200 và xây dựng trở xuống trở xuống người đến đồng đến người đến 200 người 100 tỷ đồng 300 người III. Thương mại 10 người 10 tỷ đồng từ trên 10 từ trên 10 tỷ từ trên 50 và dịch vụ trở xuống trở xuống người đến đồng đến người đến 50 người 50 tỷ đồng 100 người Nguồn: Nghị định số 56/2009/NĐ-CP của Chính phủ ngày 30/06/2009 về trợ giúp phát triển DNNVV. Nghị định cũng nêu rõ: “Tùy theo tính chất, mục tiêu của từng chính sách, chương trình trợ giúp mà cơ quan chủ trì có thể cụ thể hóa các tiêu chí nêu trên cho phù hợp”. 1.2.2. Đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa Đặc điểm của các DNNVV xuất phát trước hết từ chính quy mô của doanh nghiệp. Cũng như các DNNVV trên thế giới, với quy mô nhỏ, DNNVV Việt Nam cũng có những đặc điểm tương tự như ở các quốc gia khác. Ngoài ra do đặc trưng riêng của nền kinh tế đang trong giai đoạn chuyển đổi từ kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ 9 nghĩa nên các DNNVV Việt Nam còn có những đặc điểm riêng. Những đặc điểm cơ bản của các DNNVV Việt Nam thể hiện như sau: - Các DNNVV ở Việt Nam thuộc nhiều thành phần kinh tế với nhiều hình thức tổ chức doanh nghiệp, bao gồm từ doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân đến các hợp tác xã. Trong một thời gian dài, các doanh nghiệp thuộc các thành phần khác nhau không được đối xử bình đẳng, bị phân biệt đối xử. Điều đó ảnh hưởng đến tâm lý, phong cách kinh doanh của các doanh nghiệp hiện nay, đồng thời cũng tạo ra những điểm xuất phát về tiếp cận nguồn lực không như nhau (trong giao đất, trong vay vốn ngân hàng,…) - Là những doanh nghiệp có quy mô vốn và lao động nhỏ, đây thường là những doanh nghiệp khởi sự thuộc khu vực kinh tế tư nhân. Đặc điểm này đã làm cho các DNNVV gặp nhiều khó khăn trong quá trình hoạt động của mình. - Khả năng quản lý hạn chế: các chủ doanh nghiệp thường là những kỹ sư hoặc kỹ thuật viên tự đứng ra thành lập và vận hành doanh nghiệp. Họ vừa là người quản lý doanh nghiệp, vừa tham gia trực tiếp vào sản xuất nên mức độ chuyên môn trong quản lý không cao. Đôi khi, việc tách bạch giữa các bộ phận không rõ ràng, những người quản lý các bộ phận cũng thường tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất. Nhiều chủ doanh nghiệp không được đào tạo qua một khóa quản lý chính quy nào, thậm chí chưa qua một khóa đào tạo nào. - Trình độ tay nghề của người lao động thấp. Các chủ DNNVV thường không đủ khả năng cạnh tranh với các doanh nghiệp lớn trong việc thuê những người lao động có tay nghề cao do hạn chế về tài chính. Bên cạnh đó, định kiến của người lao động cũng như của những người thân của họ về khu vực này vẫn còn khá đậm nét. Người lao động ít được đào tạo, đào tạo lại do kinh phí hạn hẹp vì vậy trình độ thấp và kỹ năng thấp. Ngoài ra, sự không ổn định khi làm việc cho các DNNVV, cơ hội để phát triển thấp tại các doanh 10 nghiệp này cũng tác động làm cho nhiều lao động có kỹ năng không muốn làm việc cho khu vực này. - Khả năng về công nghệ thấp do không đủ nguồn lực tài chính cho nghiên cứu triển khai, nhiều DNNVV có những sáng kiến công nghệ tiên tiến nhưng không đủ tài chính cho việc nghiên cứu triển khai nên không thể hình thành công nghệ mới hoặc bị các doanh nghiệp lớn mua lại những sáng kiến ấy với giá rẻ. Tuy nhiên các DNNVV rất linh hoạt trong việc thay đổi công nghệ sản xuất do giá trị của dây chuyền công nghệ thường thấp và họ thường có những sáng kiến đổi mới công nghệ phù hợp với quy mô của mình từ những công nghệ cũ và lạc hậu. Điều này thể hiện tính linh hoạt trong đổi mới công nghệ và tạo nên sự khác biệt về sản phẩm để các DNNVV có thể tồn tại trên thị trường. - Các DNNVV Việt Nam thường sử dụng chính những diện tích đất riêng của mình làm mặt bằng sản xuất, kinh doanh và rất khó thuê được các mặt bằng sản xuất. Vì vậy, các doanh nghiệp này rất khó khăn trong việc mở rộng sản xuất kinh doanh khi quy mô doanh nghiệp được mở rộng. Một số doanh nghiệp thuê được đất thì gặp rất nhiều trở ngại trong việc giải phóng mặt bằng và đền bù. - Khả năng tiếp cận thị trường kém, đặc biệt đối với thị trường nước ngoài. Nguyên nhân chủ yếu là do các DNNVV thường là những doanh nghiệp mới hình thành, khả năng tài chính cho các hoạt động marketing không có và họ cũng chưa có nhiều khách hàng truyền thống. Thêm vào đó, quy mô thị trường của các doanh nghiệp này thường bó hẹp trong phạm vi địa phương, việc mở rộng ra các thị trường mới là rất khó khăn. 11 1.2.3. Ưu điểm và nhược điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa 1.2.3.1. Ưu điểm: - Khả năng thỏa mãn nhu cầu có hạn trong những thị trường chuyên môn hóa, khuynh hướng sử dụng nhiều lao động với trình độ kỹ thuật trung bình thấp, đặc biệt là sự mềm mại và nhanh chóng thích nghi với những nhu cầu và thay đổi của thị trường, DNNVV có thể bước vào thị trường mới mà không thu hút sự chú ý của các doanh nghiệp lớn và sẵn sàng phục vụ ở những nơi xa nhất hoặc các khoảng trống vừa và nhỏ của thị trường. - Dễ dàng khởi sự và năng động nhạy bén với thị trường. Chỉ cần một lượng vốn hạn chế, một mặt bằng nhỏ hẹp các DNNVV có thể khởi sự kinh doanh. - Dễ phát huy bản chất hợp tác. - Thu hút nhiều lao động, hoạt động có hiệu quả với chi phí cố định thấp, góp phần quan trọng vào giải quyết việc làm, hạn chế thất nghiệp. - Không có hoặc có ít xung đột giữa người sử dụng lao động và người lao động. - Có thể duy trì sự tự do cạnh tranh. - Góp phần phát huy tiềm lực thị trường trong nước. - Góp phần tạo nên sự phát triển cân bằng giữa các vùng. - Nhanh chóng giảm bớt nạn thất nghiệp. - Là nơi đào tạo, rèn luyện các nhà doanh nghiệp và là cơ sở kinh tế ban đầu để phát triển các doanh nghiệp lớn. 1.2.3.2. Nhược điểm - Hạn chế về vốn và khả năng huy động vốn: Nguồn vốn hoạt động của doanh nghiệp chủ yếu từ nguồn vốn tự có, vay mượn từ bạn bè, người thân, tổ chức tín dụng,…Tuy nhiên khi mới khởi nghiệp, hoặc chưa đủ mạnh, chưa đủ uy tín thì khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng còn gặp nhiều khó khăn. 12 - Khó khăn trong đầu tư công nghệ mới, đặc biệt là những công nghệ đòi hỏi vốn lớn, từ đó ảnh hưởng tới năng suất, chất lượng và hiệu quả, hạn chế khả năng cạnh tranh trên thị trường. - Có nhiều hạn chế về đào tạo lao động và chủ doanh nghiệp, đầu tư cho nghiên cứu do đó khó nâng cao năng suất và hiệu quả kinh doanh. - Thường bị động trong các quan hệ thị trường, khả năng tiếp thị, khó khăn trong việc thiết lập và mở rộng thị trường. 1.2.4. Vị trí và vai trò của DNNVV trong nền kinh tế thị trường DNNVV có vị trí, vai trò rất quan trọng trong nền kinh tế của mỗi nước, kể cả các nước có trình độ phát triển cao. Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu gay gắt như hiện nay, các nước đều chú ý ý hỗ trợ các DNNVV nhằm huy động tối đa các nguồn lực và hỗ trợ cho doanh nghiệp lớn, tăng sức cạnh tranh của sản phẩm. Vị trí,vai trò của các DNNVV đã được khẳng định thể hiện qua các điểm sau: - Số lượng các DNNVV chiếm ưu thế tuyệt đối ở hầu hết các nước đang phát triển. Theo số liệu thống kê, hiện nay ở Việt Nam số lượng DNNVV chiếm tới 97% tổng số doanh nghiệp, sử dụng 50% lực lượng lao động của nền kinh tế và đóng góp khoảng 40% GDP hàng năm. - DNNVV có mặt trong nhiều ngành nghề, lĩnh vực và tồn tại như một bộ phận không thể thiếu được của nền kinh tế mỗi nước. Nó là một bộ phận hữu cơ gắn bó chặt chẽ với các doanh nghiệp lớn, có tác dụng hỗ trợ, bổ xung, thúc đẩy các doanh nghiệp lớn phát triển. - Sự phát triển của các DNNVV góp phần quan trọng trong việc giải quyết những mục tiêu kinh tế - xã hội của đất nước: + Đóng góp đáng kể vào sự phát triển ổn định của mỗi nước. Việc phát triển các DNNVV đóng góp vào tốc độ tăng trưởng nền kinh tế. Đặc biệt đối với một nước có trình độ phát triển còn thấp như nước ta thì giá trị gia tăng 13