Tài liệu Luận văn quản lý đầu tư phát triển khoa học và công nghệ tỉnh nghệ an

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- DƢƠNG PHƢƠNG NAM QUẢN LÝ ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN KHOA HỌC CÔNG NGHỆ TỈNH NGHỆ AN LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- DƢƠNG PHƢƠNG NAM QUẢN LÝ ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN KHOA HỌC CÔNG NGHỆ TỈNH NGHỆ AN CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ MÃ SỐ: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRẦN ANH TÀI XÁC NHẬN CỦA GVHD XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ PGS.TS. TRẦN ANH TÀI PGS.TS. LÊ DANH TỐN HÀ NỘI - 2015 LỜI CẢM ƠN Trong quá trin ̀ h nghiên cƣ́u và thƣ̣c hiê ̣n đề tài ― Quản lý đầu tư phát triển khoa học và công nghệ tỉnh Nghệ An‖, tôi đã nhâ ̣n đƣơ ̣c sƣ̣ giúp đỡ tâ ̣n tình của các thầy, cô giáo của Trƣờng Đa ̣i ho ̣c Kinh tế – Đại học Quốc gia Hà Nội, của Lãnh đạo Sở Khoa học và Công nghệ , Sở Tài chiń h, Sở Kế hoa ̣ch và Đầu tƣ tỉnh Nghệ An. Tôi xin trân tro ̣ng cảm ơn sƣ̣ giúp đỡ nhiê ̣t tiǹ h của các tổ chƣ́c, cá nhân đã giúp tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân tro ̣ng cảm ơn PGS.TS. Trần Anh Tài, ngƣời đã trƣ̣c tiế p hƣớng dẫn tôi nghiên cƣ́u và hoàn thành luâ ̣ n văn này . Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình và những ý kiến đóng góp của các thầy , cô giáo Trƣờng Đa ̣i ho ̣c Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi , tôi xin chân thành cảm ơn tấ t cả ba ̣n bè , ngƣời thân giúp đỡ tôi thực hiện nhiệm vụ này. Xin chân thành cảm ơn! Nghệ An, ngày tháng 10 năm 2015 Tác giả luận văn Dƣơng Phƣơng Nam LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công triǹ h nghiên cƣ́u đô ̣c lâ ̣p của tác giả . Các số liê ̣u và kế t quả nghiên cƣ́u trong luâ ̣n án là trung thƣ̣c và chƣa tƣ̀ng công bố trong bấ t kỳ công trin ̀ h khoa ho ̣c nào khác . Các số liệu trích dẫn trong quá trình nghiên cứu đều ghi rõ nguồn gốc. Nghệ An, ngày tháng 10 năm 2015 Tác giả luận văn Dƣơng Phƣơng Nam MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ i DANH MỤC BẢNG BIỂU ....................................................................................... ii DANH MỤC HÌNH VẼ ............................................................................................ iii PHẦN MỞ ĐẦU .........................................................................................................1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ..........................................................................................................................4 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về đề tài ............................................................4 1.2. Cơ sở lý luận về quản lý đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ .....................7 1.2.1. Khái niệm ..........................................................................................................7 1.2.2. Vai trò của đầu tƣ phát triển KH&CN đối với phát triển kinh tế - xã hội của một tỉnh .....................................................................................................................10 1.2.3 Nguồn vốn đầu tƣ cho hoạt động KH-CN .......................................................14 1.2.4. Nội dung quản lý đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ trên địa bàn tỉnh 15 1.2.5. Tiêu chí đánh giá công tác quản lý đầu tƣ phát triển KH&CN trên địa bàn tỉnh ...................................................................................................................................30 1.2.6. Các nhân tố tác động đến quản lý đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ trên địa bàn tỉnh .........................................................................................................34 1.3. Kinh nghiệm của một số quốc gia, một số địa phƣơng về quản lý đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ và bài học kinh nghiệm cho Nghệ An ........................37 1.3.1. Kinh nghiệm của một số quốc gia ...................................................................37 1.3.2. Kinh nghiệm của địa phƣơng về quản lý đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ ...........................................................................................................................44 1.3.3. Một số bài học rút ra cho Nghệ An .................................................................45 CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CƢ́U ......................................................47 2.1. Cơ sở phƣơng pháp luận ....................................................................................47 2.2. Phƣơng pháp thu thập số liệu .............................................................................47 2.3. Phƣơng pháp xử lý số liệu ..................................................................................48 2.4. Phƣơng pháp phân tích số liệu ...........................................................................48 2.5. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................48 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ TỈNH NGHỆ AN TỪ NĂM 2010 – 2015 ...........49 3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội Nghệ An ảnh hƣởng tới sự phát triển KH&CN ....................................................................................................................49 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ...........................................................................................49 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................50 3.2. Cơ cấu, tổ chức bộ máy Sở KH&CN Nghệ An ................................................52 3.2.1. Vị trí, chức năng ..............................................................................................52 3.2.2. Nhiệm vụ và quyền hạn...................................................................................53 3.2.3. Cơ cấu tổ chức .................................................................................................53 3.2. Thực trạng quản lý đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ tỉnh Nghệ An giai đoạn 2011-2015 .........................................................................................................55 3.2.1 Thực trạng vê quản lý quy mô vốn đầu tƣ phát triển KH&CN .......................55 3.2.2.Thực trạng về quản lý nguồn vốn đầu tƣ phát triển KH&CN tỉnh Nghệ An ...56 3.3 Thực trạng về quản lý đầu tƣ phát triển KH&CN theo nội dung đầu tƣ.............61 3.3.1 Thực trạng vê quản lý đầu tƣ hoạt động nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng KH-CN ......................................................................................................................61 3.3.2. Thực trạng quản lý đầu tƣ cho thông tin KH-CN ...........................................70 3.3.3.Thực trạng về quản lý đầu tƣ phát triển hệ thống các cơ quan nghiên cứu và chuyển giao khoa học và công nghệ .........................................................................73 3.3.4 Đầu tƣ phát triển nhân lực KH-CN ..................................................................77 3.3.5. Thực trạng quản lý đầu tƣ phát triển thị trƣờng công nghệ ............................81 3.4. Đánh giá thực trạng đầu tƣ phát triển KH&CN tỉnh Nghệ An ..........................88 3.4.1 Kết quả đầu tƣ KH-CN ....................................................................................88 3.4.2 Hiệu quả đầu tƣ KH&CN .................................................................................91 3.4.3. Thành công, hạn chế và nguyên nhân hạn chế ................................................93 CHƢƠNG 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ TỈNH NGHỆ AN ĐOẠN 2015- 2020 ....................................................................................................99 4.1 Định hƣớng phát triển KH&CN tỉnh Nghệ An giai đoạn 2015 - 2020 ...............99 4.1.1. Định hƣớng......................................................................................................99 4.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý đầu tƣ phát triển KH&CN tỉnh Nghệ An trong thời gian tới ....................................................................................102 4.2.1. Giải pháp huy động vốn đầu tƣ phát triển KH&CN .....................................102 4.2.2 Giải pháp lựa chọn nội dung đầu tƣ ...............................................................106 4.2.3. Nhóm giải pháp về nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng vốn .......................116 4.2.4 Nhóm giải pháp khác .....................................................................................118 KẾT LUẬN .............................................................................................................121 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................123 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu STT Nguyên nghĩa 1 CGCN Chuyể n giao công nghê ̣ 2 CNH Công nghiê ̣p hóa 3 CP Chính phủ 4 ĐTDA Đề tài, dƣ̣ án 5 KH&CN Khoa ho ̣c và Công nghê ̣ 6 KTXH Kinh tế xã hô ̣i 7 NĐ Nghị định 8 NSNN Ngân sách Nhà nƣớc 9 NSTW Ngân sách Trung ƣơng 10 NSĐP Ngân sách điạ phƣơng 11 TNQD Thu nhâ ̣p quố c dân 12 SNKH Sƣ̣ nghiê ̣p khoa ho ̣c 13 XDCB Xây dƣ̣ng cơ bản i DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Quy mô vốn đầu tƣ phát triển KH&CN tỉnh Nghệ An .............................55 Bảng 3.2: Kinh phí sự nghiệp KH-CN và Đầu tƣ phát triển giai đoạn .....................57 Bảng 3.3 Vốn đầu tƣ hoạt động nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng KH-CN giai đoạn 2011-2015 (ĐVT: ngàn đồng) ..........................................................................62 Bảng 3.4 Số lƣợng các công nghệ, quy trình kỹ thuật và giải pháp đƣợc làm mới, hoàn thiện và chuyển giao .........................................................................................63 Bảng 3.5: Kinh phí sự nghiệp khoa học đầu tƣ cho công tác thông tin KH&CN giai đoạn 2011 - 2015 (ĐVT: Triệu đồng) .......................................................................70 Bảng 3.6 Kinh phí đầu tƣ phát triển KH&CN giai đoạn 2011-2015 .......................73 Bảng 3.7: Danh sách các đơn vị KH-CN cấp vùng đóng trên địa bàn tỉnh .............75 Bảng 3.8 Nguồn nhân lực KH&CN Nghệ An...........................................................77 Bảng 3.9: Tổng hợp chung về sự phân bố của đội ngũ trí thức KH&CN ở các cơ quan, đơn vị, DN trên địa bàn Nghệ An ...................................................................78 Bảng 3.10: Số lƣợng nhân lực đƣợc đào tạo ở một số Trƣờng ĐH,CĐ, dạy nghề ..79 Bảng 3.11 Kinh phí đầu tƣ cho phát triển thị trƣờng KH&CN giai đoạn 2011-2015 – Từ nguồn quỹ phát triển KH&CN của tỉnh ...............................................................82 Bảng 3.12 Tỷ lệ các đề tài, dự án KH&CN đƣợc ứng dụng sau nghiệm thu ............89 ii DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1.1: Chân dung các nhà khoa học đƣợc in trên các vật bình thƣờng ...............41 Hình 3.1: Cơ cấu tổ chức Sở KH&CN Nghệ An ......................................................53 iii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại và quá trình toàn cầu hoá làm cho khoa học, công nghệ và chất lƣợng nguồn nhân lực trở thành nhân tố hàng đầu đối với sự phát triển của mỗi quốc gia. Ở Việt Nam, quan điểm nhất quán của Đảng ta trong quá trình đổi mới là phát triển khoa học và công nghệ cùng với phát triển giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực đẩy mạnh CNH-HĐH đất nƣớc. Nghị quyết 02 - NQ/HNTW (khóa VIII) cũng đã chỉ rõ một trong các định hƣớng chung của chiến lƣợc khoa học và công nghệ từ nay đến năm 2020 là: "Nâng cao năng lực nội sinh, xây dựng, phát triển tiềm lực khoa học và công nghệ của Nhà nƣớc: Đào tạo, bồi dƣỡng, sử dụng đội ngũ cán bộ khoa học và công nghệ, công nhân lành nghề, trẻ hóa và phát triển đội ngũ cán bộ khoa học và công nghệ có đủ đức, tài, kiện toàn hệ thống tổ chức, tăng cƣờng cơ sở vật chất kỹ thuật, mở rộng các nguồn cung cấp thông tin, từng bƣớc hình thành một nền khoa học và công nghệ hiện đại của Việt Nam, có khả năng giải quyết phần lớn những vấn đề then chốt đặt ra trong quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa". Quán triệt tƣ tƣởng và quan điểm nhất quán của Đảng và nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò của KH&CN trong sự nghiệp phát triển, Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Nghệ An lần thứ XVI, XVII và Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Nghệ An đến năm 2020" đã xác định: “Đẩy nhanh ứng dụng khoa học công nghệ“ là một trong 9 giải pháp chủ yếu để phát triển kinh tế xã hội của tỉnh giai đoạn 2006 - 2010 và “ Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và tiềm lực khoa học công nghệ” là khâu đột phá đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của tỉnh đến 2020. Phát triển 1 tiềm lực khoa học và công nghệ nhằm thúc đẩy tăng trƣởng và phát triển kinh tế, đặc biệt là nguồn nhân lực KH&CN. Huy động tối đa lực lƣợng cán bộ KH&CN vào thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội của tỉnh, đặc biệt là trong việc ứng dụng chuyển giao KH&CN vào sản xuất và triển khai các dự án ứng dụng công nghệ cao. Việc làm sáng tỏ về thực trạng đầu tƣ phát triển khoa học công nghệ của tỉnh trong thời gian qua và đề xuất các giải pháp để phát triển KH-CN phục vụ phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Nghệ An là nhiệm vụ cấp thiết cả về lý luận, khoa học và thực tiễn. Với lý do đó, đề tài: “Quản lý đầu tư phát triển khoa học và công nghệ tỉnh Nghệ An” đƣợc chọn làm Luận văn cao học. Cẩu hỏi nghiên cứu: Giải pháp nào để hoàn thiện quản lý đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ tại tỉnh Nghệ An trong giai đoạn hiện nay? 2. Mục tiêu nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1 Mục tiêu nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về đầu tƣ phát triển KH&CN của tỉnh, qua đó tác giả đề xuất các giải phám nhằm hoàn thiện quản lý đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ tỉnh Nghệ An trong giai đoạn hiện nay. 2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt đƣợc mục tiêu đề ra ở trên, tác giả đề ra các nhiệm vụ nhƣ sau: - Hệ thống hóa các cơ sở khoa học về quản lý đầu tƣ phát triển khoa học công nghệ. - Phân tích thực trạng những vấn đề đã làm đƣợc và những vấn đề chƣa làm đƣợc trong công cuộc đầu tƣ phát triển KH&CN trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Nguyên nhân, tồn tại hạn chế. Các yếu tố ảnh hƣởng đến hoạt động đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ ở Nghệ An 2 - Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả đầu tƣ phát triển KH&CN tỉnh Nghệ An giai đoạn 2015-2020. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Hoạt động quản lý đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ tỉnh Nghệ An. 3.2 Phạm vị nghiên cứu - Nội dung: Luận văn nghiên cứu tổng quan và đánh giá hoạt động quản lý đầu tƣ phát triển ngành KH&CN do Sở KH&CN quản lý tại tỉnh Nghệ An. - Về thời gian: Nghiên cứu thực trạng đầu tƣ phát triển KH&CN tỉnh Nghệ An từ năm 2010 đến năm 2014 - Không gian: trên địa bàn tỉnh Nghệ An 4. Những đóng góp của luận văn Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý đầu tƣ phát triển KH&CN của tỉnh, qua đó tác giả đề xuất các giải phám nhằm hoàn thiện quản lý đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ tỉnh Nghệ An trong giai đoạn hiện nay. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phụ lục, bảng chú thích các chữ viết tắt, danh mục tài liệu tham khảo và kết luận, luận văn đƣợc kết cấu thành 4 chƣơng nhƣ sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận về quản lý đầu tư phát triển khoa học và công nghệ. Chương 2. Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng công tác quản lý đầu tư phát triển khoa học và công nghệ tỉnh Nghệ An giai đoạn 2010 - 2015. Chương 4: Một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác Quản lý đầu tư phát triển khoa học và công nghệ tỉnh Nghệ An giai đoạn 2015-2020. 3 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về đề tài Trên thế giới có nhiều công trình nghiên cứu về vốn đầu tƣ và vốn đầu tƣ khoa học công nghệ của các nhà khoa học, các tổ chức. Coleman (1988) khẳng định vốn đầu tƣ là ―sản phẩm tái sinh‖ của các hoạt động khác, thông qua mối quan hệ giữa các cá nhân, tổ chức với nhau, ngƣời ta thiết lập và duy trì những quan hệ nhƣ thế để tìm kiếm lợi ích. Theo quan điểm của Fukuyama (2002), cá nhân có thể tạo ra và sử dụng vốn đầu tƣ để phục vụ mục đích của mình. Trong khi đó Putnam (2000) cho biết vốn đầu tƣ đƣợc dùng để tìm kiếm sự thịnh vƣợng về kinh tế. Lin (1999) lại nói rõ vốn đầu tƣ phản ánh khả năng đầu tƣ và lợi ích thu về. Cho đến nay, tầm quan trọng của vốn đầu tƣ khoa học công nghệ đã đƣợc đề cập trong các nghiên cứu của nhiều tác giả khác nhau trên thế giới. Bài viết của tác giả Fukuyama (2002), ―Vốn đầu tƣ và phát triển: Chƣơng trình nghị sự sắp tới‖, nhấn mạnh đến tính tích cực của vốn đầu tƣ. Bài viết chỉ ra cách mà vốn đầu tƣ có thể đóng góp vào phát triển kinh tế và khoa học công nghệ. Bài viết cũng giải thích rằng vốn đầu tƣ giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển của nhiều doanh nghiệp. Bài viết của tác giả Woolcock (2001), ―Vị trí của vốn đầu tƣ trong việc lý giải những kết quả kinh tế và xã hội‖, nhấn mạnh rằng vốn đầu tƣ có vai trò quan trọng trong việc huy động các nguồn lực nhằm thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế. Ở Việt Nam, quản lý vốn đầu tƣ KH & CN từ ngân sách 4 Nhà nƣớc đã đƣợc nghiên cứu nhiều ở dạng phƣơng pháp luận chung nhất để dạy ở các trƣờng đại học, các học viện hoặc đƣợc nghiên cứu ở tầm quốc gia do Bộ Khoa học và Công nghệ, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trƣờng của Quốc hội thực hiện dƣới dạng đề tài cấp Nhà nƣớc. Trong những năm gần đây, Viện nghiên cứu chiến lƣợc và chính sách KH&CN đã có những nghiên cứu bàn luận về nguồn vốn đầu tƣ cho phát triển KH&CN trong điều kiện nền kinh tế nhiều thành phần. Trong đó có đề tài cấp Bộ nghiên cứu về ―Chia sẻ kinh phỉ giữa nhà nƣớc và cơ sở cho dự án triển khai và đổi mới công nghệ‖ do Nguyễn Thanh Hà làm chủ nhiệm, nghiên cứu tình hình và cơ chế hoạt động của hệ thống các quỹ hỗ trợ tài chính cho hoạt động KH&CN ở Việt Nam. Hay những đề tài cấp cơ sở nhƣ: ―Nâng cao hiệu quả một sổ chỉnh sách thuế và tín dụng khuyến khích các doanh nghiệp đổi mới công nghề'’ do Hoàng Văn Tuyên làm chủ nhiệm, nghiên cứu về chính sách thuế và tín dụng cùng một số nỗ lực của Nhà nƣớc tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong nghiên cứu và ứng dụng KH&CN vào sản xuất kinh doanh, trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp chính sách về tài chính đối với doanh nghiệp; đề tài về; ―Nghiên cứu xây dựng các hình thức hợp tác và cơ chế khuyến khích hợp tác viện — doanh nghiệp phát triển sản phẩm và công nghệ của doanh nghiệp‖ do Hoàng Thanh Hƣơng làm chủ nhiệm nhằm phân tích mối quan hệ giữa hoạt động KH&CN và hoạt động sản xuất nhằm tìm ra và kiến nghị các hình thức hợp tác và cơ chế khuyến khích hợp tác cho mối quan hệ này. Đã có một số bài viết nhƣ: ―Thị trƣờng khoa học và công nghệ; đặc trƣng của kỉnh tể tri thức‖ của GS Vũ Đình Cự bàn về nhiệm vụ do Đại hội IX của Đảng đặt ra là phải phát 5 triển thị trƣờng KH&CN ở Việt Nam nhƣng thực tế thị trƣờng đó nhƣ thế nào, đã làm đƣợc gì và kiến nghị giải pháp thúc đẩy phát triển; bài: ―Phát triển thị trƣờng khoa học và công nghệ Việt Nam‖ của TS Hồ Ngọc Luật nhằm phân tích các yếu tố cung, cầu, môi trƣờng pháp lý, xã hội cho thị trƣờng này hoạt động trôi chảy, đƣa ra đánh giá bƣớc đầu về sự phát triển thị trƣờng này và kiến nghị các giải pháp thúc đẩy phát triển. Các nghiên cứu này đã có những bàn luận về nguồn vốn cho phát triển KH&CN trong điều kiện nền kinh tế nhiều thành phần Một số bài viết về đầu tƣ phát triển KH&CN, phân tích thực trạng của hoạt động đầu tƣ này và kiến nghị giải pháp thúc đẩy nhƣ: ―Vốn đầu tƣ cho hoạt động khoa học và công nghệ vẫn chƣa có lời giải hữu hiệu‖ của Hoàng Vãn Dụ trên diễn đàn của Bộ Khoa học và Công nghệ, số 2/2003; ―Quy chế tài chỉnh không phù hợp với nghiên cứu khoa học và công nghệ‖ của Thu Hƣơng, số 1/2004; ―Đầu tƣ cho khoa học công nghệ nông nghiệp‖ của Kiều Linh trên báo Nhân dân điện tử. Các công trình nêu trên, ở mức độ khác nhau, đã cung cấp một số tƣ liệu và kiến thức chung cho luận văn. Các công trình nghiên cứu đã phân tích khái quát những vấn đề lý luận chung, phân tích, đánh giá thực trạng và đƣa ra một số giải pháp về phát triển khoa học và công nghệ, quản lý vốn đầu tƣ khoa học và công nghệ ở Việt Nam. Việc nghiên cứu về lý luận và thực tiễn quản lý vốn đầu tƣ khoa học và công nghệ từ ngân sách Nhà nƣớc mang tính đặc thù riêng của Hà Nội về tiềm năng, thế mạnh, nguồn lực, về không gian, về định hƣớng phát triển và phù hợp với điều kiện, bối cảnh mới hiện nay khi Việt Nam đang tái cấu trúc nền kinh tế và hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới chƣa đƣợc tiếp cận, phân tích và thực hiện một cách hệ 6 thống, chuyên sâu. Luận văn góp phần bổ sung, luận giải thêm một số nội dung về lý luận và thực tiễn quản lý vốn đầu tƣ KHCN từ ngân sách Nhà nƣớc chƣa đƣợc hệ thống hóa, giải quyết. Đặc biệt, sẽ hệ thống hoá và phân tích chuyên sâu về lý luận và thực tiễn quản lý vốn đầu tƣ KHCN từ ngân sách Nhà nƣớc tại thành phố Hà Nội. Vì vậy, đây là một công trình nghiên cứu độc lập, không trùng lặp với các công trình đã công bố. 1.2. Cơ sở lý luận về quản lý đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ 1.2.1. Khái niệm 1.2.1.1. Khái niệm khoa học, công nghệ Khoa học là hệ thống tri thức và các hiện tƣợng, sự vật, quy luật của tự nhiên, xã hội và tƣ duy. Dƣới các góc độ khác nhau mà có một số cách hiểu về khoa học nhƣ: Khoa học đƣợc hiểu là hệ thống các tri thức về mọi loại quy luật của vật chất và sự vận động của vật chất, những quy luật của tự nhiên, xã hội và tƣ duy. Hệ thống tri thức ở đây là hệ thống tri thức khoa học. Khoa học đƣợc hiểu là hệ thống tri thức gồm các quy luật về tự nhiên, xã hội và tƣ duy đƣợc tích luỹ trong quá trình nhận thức trên cơ sở thực tiễn, đƣợc thể hiện bằng những khái niệm, phán đoán, học thuyết. Phân biệt ra 2 hệ thống tri thức: tri thức kinh nghiệm và tri thức khoa học Tri thức kinh nghiệm: là những hiểu biết đƣợc tích lũy qua hoạt động sống hàng ngày trong mối quan hệ giữa con ngƣời với con ngƣời và giữa con ngƣời với thiên nhiên. Quá trình này giúp con ngƣời hiểu biết về sự vật, về cách quản lý thiên nhiên và hình thành mối quan hệ giữa những con ngƣời trong xã hội. Tri thức kinh nghiệm đƣợc con ngƣời không ngừng sử dụng và phát triển trong hoạt động thực tế. Tuy nhiên, tri thức kinh nghiệm chƣa thật sự đi sâu vào bản chất, chƣa thấy đƣợc hết các thuộc tính của sự vật và mối 7 quan hệ bên trong giữa sự vật và con ngƣời. Vì vậy, tri thức kinh nghiệm chỉ phát triển đến một hiểu biết giới hạn nhất định, nhƣng tri thức kinh nghiệm là cơ sở cho sự hình thành tri thức khoa học. Tri thức khoa học: là những hiểu biết đƣợc tích lũy một cách có hệ thống nhờ hoạt động NCKH, các họat động nầy có mục tiêu xác định và sử dụng phƣơng pháp khoa học. Không giống nhƣ tri thức kinh nghiệm, tri thức khoa học dựa trên kết quả quan sát, thu thập đƣợc qua những thí nghiệm và qua các sự kiện xảy ra ngẫu nhiên trong hoạt động xã hội, trong tự nhiên. Tri thức khoa học đƣợc tổ chức trong khuôn khổ các ngành và bộ môn khoa học nhƣ: triết học, sử học, kinh tế học, toán học, sinh học,… Theo quan điểm Marx thì khoa học đƣợc hiểu là một hình thái ý thức xã hội. Khoa học tồn tại mang tính độc lập tƣơng đối với các hình thái ý thức xã hội khác nhƣ tôn giáo, đạo đức, ý thức pháp quyền, chức năng xã hội riêng biệt của khoa học là khám phá cái mới. Các định nghĩa về khoa học nói trên tuy không hoàn toàn giống nhau nhƣng đều bao hàm các nội dung sau: Khoa học là hệ thống tri thức về quy luật của sự vật, hiện tƣợng. Chức năng khoa học là khám phá bản chất các hiện tƣợng của thế giới khách quan, hệ thống hoá các tri thức đã khám phá thành lý thuyết, học thuyết khoa học, nghiên cứu ứng dụng những thành quả sáng tạo thế giới hiện thực... Công nghệ: Theo Luật chuyển giao công nghệ năm 2006 có hiệu lực từ 01/7/2007: ―Công nghệ là giải pháp, quy trình, bí quyết kỹ thuật có kèm hoặc không kèm công cụ, phƣơng tiện dùng để biến đổi nguồn lực thành sản phẩm‖. Nhƣ vậy, công nghệ bao gồm cả phần cứng và phần mềm, phần cứng của công nghệ đƣợc thể hiện chủ yếu trong tính năng, tác dụng kỹ thuật của máy móc, thiết bị, còn phần mềm của công nghệ đó là bí quyết kỹ thuật, kỹ năng, kinh nghiệm của con ngƣời làm chủ công nghệ. 8 Công nghệ gồm 4 yếu tố thành phần cơ bản sau đây, mà ngƣời ta thƣờng viết tắt là (T.H.I.O): - Phần kỹ thuật (Technoware) bao gồm các phƣơng tiện vật chất cần thiết nhƣ: máy móc, thiết bị …nhằm chuyển đổi đối tƣợng lao động, phần này đƣợc coi là cốt lõi của công nghệ, còn đựơc coi là phần cứng của công nghệ. - Phần con ngƣời (Human) bao gồm kỹ năng và kinh nhigệm của con ngƣời làm chủ công nghệ. - Phần thông tin (Information) bao gồm các tài liệu về công nghệ ví dụ nhƣ bản thiết kế các bảng tính, công thức, biểu đồ, các hƣớng dẫn... - Phần tổ chức (Organization) còn gọi là hình thức thể chế của công nghệ, bao gồm Cơ cấu tổ chức cho các hoạt động của công nghệ. 1.2.1.2 Khái niệm đầu tư phát triển khoa học và công nghệ Đầu tƣ là quá trình sử dụng các nguồn lực ở hiện tại để tiến hành các hoạt động nhằm thu đƣợc các kết quả, thực hiện đƣợc những mục tiêu nhất định trong tƣơng lai. Nguồn lực có thể là tiền, là tài nguyên thiên nhiên hay chính sức lao động và trí tuệ con ngƣời. Kết quả đạt đƣợc có thể là sự gia tăng thêm về tài sản tài chính (tiền vốn), tài sản vật chất (nhà máy, đƣờng xá, bệnh viện…), tài sản trí tuệ hay là nguồn nhân lực chất lƣợng cao. Đầu tƣ phát triển là bộ phận cơ bản của đầu tƣ, là hoạt động trực tiếp làm gia tăng tài sản vật chất (nhà xƣởng, thiết bị…), tài sản trí tuệ (tri thức, kỹ năng…) và nguồn nhân lực cho nền kinh tế hoặc duy trì sự hoạt động của các tài sản và nguồn nhân lực sẵn có. Đầu tƣ phát triển KH&CN là hoạt động đầu tƣ có các đặc trƣng: - Nguồn lực đầu tƣ hoạt động KH&CN (đầu vào): nguồn lực tài chính (tài lực), nguồn lực con ngƣời – nhân lực (chất xám), nguồn lực thông tin (tin lực), tài nguyên thiên nhiên, nguồn lực vật tƣ (vật lực), trong đó nguồn lực chính là con ngƣời - chất xám. 9 - Quá trình vận động đầu tƣ KH&CN: là các quá trình nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng nên có tính bất định, nhiều rủi ro và khó dự báo. - Kết quả đầu tƣ (đầu ra): Sự gia tăng về tài sản trí tuệ là chính nhƣ các sáng kiến, quy trình, giải pháp, sáng chế… và các nghiên cứu có tính mới. Qua các đặc trƣng trên cho thấy đầu tƣ phát triển KH&CN mang đầy đủ nội dung và tính chất của hoạt động đầu tƣ phát triển. Tuy nhiên, là hoạt động đầu tƣ có những đặc điểm khác biệt so với công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ, do đầu tƣ phát triển KH&CN có tính đặc thù nhƣ: Thời gian đầu tƣ kéo dài, tính sáng tạo trong KH&CN, tính thông tin, khó dự báo, tính kế thừa về tri thức, tính rủi ro lớn trong nghiên cứu triển khai, tính trễ trong áp dụng… Đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ tỉnh là đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ khi xét trên phạm vị địa giới hành chính của một tỉnh. Luận văn tập trung nghiên cứu đầu tƣ phát triển KH&CN do Sở KH&CN quản lý. Nó mang đầy đủ các nội dung và tính chất của đầu tƣ phát triển khoa học và công nghệ nói chung. 1.2.2. Vai trò của đầu tƣ phát triển KH&CN đối với phát triển kinh tế xã hội của một tỉnh 1.2.2.1. Đầu tư phát triển khoa học và công nghệ với sự tăng trưởng và phát triển kinh tế Tăng trƣởng kinh tế đƣợc hiểu là sự gia tăng thu nhập của nền kinh tế trong một khoảng thời gian nhất định (thƣờng là một năm). Và sự gia tăng này thể hiện ở quy mô và tốc độ. Quy mô tăng trƣởng phản ánh sự gia tăng nhiều hay ít, còn tốc độ tăng trƣởng phản ánh sự gia tăng nhanh hay chậm qua các thời kỳ. Phát triển kinh tế đƣợc hiểu là quá trình tăng tiến mọi mặt của nền kinh tế. Nó nhƣ là quá trình biến đổi cả về lƣợng và chất của nền kinh tế. Và nó là 10