Tài liệu Luận văn quản lý chi ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện thọ xuân, tỉnh thanh hóa

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- TRẦN BÁ ĐÔNG QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THỌ XUÂN, TỈNH THANH HÓA LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- TRẦN BÁ ĐÔNG QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THỌ XUÂN, TỈNH THANH HÓA Chuyên ngành: Quản lý Kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. BÙI XUÂN SƠN XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƢỚNG DẪN XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN Hà Nội - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, chƣa từng công bố. Kết quả nghiên cứu là trung thực. Tài liệu tham khảo và số liệu thống kê trích dẫn có nguồn gốc rõ ràng. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình trƣớc các quy định của Nhà trƣờng và Pháp luật. Thanh Hóa, ngày 19 tháng 07 năm 2015 Tác giả luận văn Trần Bá Đông LỜI CẢM ƠN Trong thời gian thực hiện luận văn tốt nghiệp, ngoài sự cố gắng nỗ lực của bản thân, tôi đó nhận đƣợc sự quan tâm giúp đỡ của các cá nhân và tổ chức. Trƣớc hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: - TS Bùi Xuân Sơn, ngƣời hƣớng dẫn khoa, trực tiếp giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. - Lãnh đạo trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa sau đại học, các thầy cô giáo bộ môn trong và ngoài trƣờng. - Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo các ban ngành thuộc Huyện ủy, UBND huyện Thọ Xuân, Phòng Tài chính huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa, Chi cục Thống kê huyện Thọ Xuân, các Sở Ban ngành cấp tỉnh, cá nhân đó tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành tốt đề tài. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn tới những ngƣời thân trong gia đình, bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài khóa luận tốt nghiệp của mình. Tác giả luận văn MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................... i DANH MỤC BẢNG BIỂU .............................................................................. ii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN LÍ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP HUYỆN TẠI VIỆT NAM. ...................................................................................................... 4 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ............................................................. 4 1.2. Ngân sách nhà nƣớc và quản lý NSNN: ................................................. 6 1.2.1 Khái niệm NSNN: .............................................................................. 6 1.2.2. Hệ thống ngân sách nhà nước ở Việt Nam ...................................... 8 1.3. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của ngân sách huyện. ............................... 9 1.3.1. Khái niệm ngân sách huyện: ............................................................ 9 1.3.2. Đặc điểm ngân sách huyện. ........................................................... 10 1.3.3. Vai trò của ngân sách huyện:......................................................... 11 1.4. Nội dung quản lý của ngân sách huyện. ............................................... 12 1.4.1. Quản lý ngân sách nhà nước: ........................................................ 12 1.4.2. Các nội dung về quản lý chi ngân sách cấp huyện: ....................... 15 CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU .................. 30 2.1. Xây dựng khung lý thuyết .................................................................... 30 2.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin ............................................................ 30 2.3. Phƣơng pháp tổng hợp xử lý thông tin ................................................. 31 2.4. Phƣơng pháp phân tích thông tin .......................................................... 31 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÍ CHI NSNN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THỌ XUÂN, THANH HÓA GIAI ĐOẠN 2011-2014. 32 3.1. Tổng quan về huyện Thọ Xuân: ........................................................... 32 3.1.1. Điều kiện tự nhiên: ......................................................................... 32 3.1.2. Kiều kiện kinh tế xã hội. ................................................................. 34 3.2. Quản lý chi ngân sách nhà nƣớc huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa. .......... 41 3.2.1 Bộ máy quản lý:............................................................................... 41 3.2.2. Công tác lập dự toán ngân sách huyện .......................................... 42 3.2.3. Công tác chấp hành dự toán chi ngân sách huyện: ....................... 45 3.2.4. Công tác quyết toán chi ngân sách huyện ...................................... 46 3.2.5. Công tác thanh tra, kiểm tra chi ngân sách huyện ........................ 61 3.3. Đánh giá công tác quản lý chi NSNN trên địa bàn huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa.................................................................................................... 63 3.3.1. Kết quả đạt được. ........................................................................... 63 3.3.2. Tồn tại hạn chế. .............................................................................. 66 3.3.3. Nguyên nhân hạn chế. .................................................................... 71 CHƢƠNG 4. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ CHI NSNN TẠI HUYỆN THỌ XUÂN, TỈNH THANH HÓA. .............. 73 4.1. Định hƣớng phát triển kinh tế của tỉnh Thanh Hóa. ............................. 73 4.1.1. Định hướng chung của tỉnh Thanh Hóa ........................................ 73 4.1.2. Định hướng công tác quản lý ngân sách huyện Thọ Xuân: ........... 75 4.2. Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Thọ Xuân....................................................................... 77 4.2.1. Nâng cao năng lực quản lý, điều hành ngân sách nhà nước ......... 77 4.2.2. Hoàn thiện cơ chế quản lý phát triển tổng thể trên địa bàn huyện...... 81 4.2.3. Ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý chi ngân sách nhà nước và quản lý các đối tượng an sinh xã hội. ................................................. 85 4.2.4. Hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN ......................................... 85 4.2.5. Hoàn thiện phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi đảm bảo cân đối giữa các cấp ngân sách. ........................................................................... 87 4.3. Kiến nghị với các cấp quản lý. ............................................................. 87 4.3.1. Kiến nghị với Huyện ủy và UBND. ................................................ 87 4.3.2. Kiến nghị với Sở Tài Chính, Sở Kế hoạch – Đầu tư tỉnh Thanh Hóa. .......................................................................................................... 88 4.3.3. Kiến nghị với Bộ Tài Chính, Chính phủ ......................................... 90 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 93 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 95 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa CL Chênh lệch DT Dự toán ĐT Đầu tƣ GTVT Giao thông vận tải HĐND Hội đồng nhân dân KBNN Kho bạc nhà nƣớc Lao động TBXH Lao động Thƣơng binh xã hội MTQG Mục tiêu quốc gia MTTQ Mặt trận tổ quốc NSNN Ngân sách nhà nƣớc PTTH Phát thanh truyền hình QT Quyết toán SN Sự nghiệp Tài Chính – KH Tài Chính – kế hoạch TX Thƣờng xuyên UBND Ủy ban nhân dân VHTT TDTT Văn hóa thông tin thể dục thể thao XDCB Xây dựng cơ bản i DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1. Dự toán chi ngân sách huyện giai đoạn 2011-2014 ....................... 44 Bảng 3.2. Quyết toán chi NSNN giai đoạn 2011-2014 .................................. 48 Bảng 3.3. Quyết toán chi đầu tƣ xây dựng cơ bản giai đoạn 2011-2014........ 51 Bảng 3.4. Quyết toán chi thƣờng xuyên giai đoạn 2011-2014 ....................... 52 Bảng 3.5.Quyết toán sự nghiệp giáo dục – đào tạo giai đoạn 2011-2014 ...... 53 Bảng 3.6. Quyết toán sự nghiệp quản lý hành chính, Đảng, đoàn thể giai đoạn 2011-2014........................................................................................................ 54 Bảng 3.7. Quyết toán chi quốc phòng giai đoạn 2011-2014........................... 55 Bảng 3.8. Quyết toán chi an ninh giai đoạn 2011-2014 ................................. 55 Bảng 3.9. Quyết toán chi sự nghiệp y tế giai đoạn 2011-2014 ....................... 56 Bảng 3.10. Quyết toán chi sự nghiệp khoa học công nghệ giai đoạn 20112014 ................................................................................................................. 57 Bảng 3.11. Quyết toán chi sự nghiệp văn hóa thông tin giai đoạn 2011-2014 .... 57 Bảng 3.12. Quyết toán chi sự nghiệp phát thanh truyền hình giai đoạn 20112014 ................................................................................................................. 58 Bảng 3.13. Quyết toán chi sự nghiệp thể dục thể thao giai đoạn 2011-2014 ..... 59 Bảng 3.14. Quyết toán chi sự nghiệp đảm bảo xã hội giai đoạn 2011-2014 ...... 59 Bảng 3.15. Quyết toán chi sự nghiệp kinh tế giai đoạn 2011-2014.................... 60 Bảng 3.16. Quyết toán chi sự nghiệp môi trƣờng giai đoạn 2011-2014............. 61 Bảng 3.17. Nợ XDCB giai đoạn 2011-2014 ................................................... 70 ii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngân sách huyện, thị xã, thành phố là một bộ phận cấu thành ngân sách nhà nƣớc, là công cụ để chính quyền cấp huyện, thành phố thực hiện các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn trong quá trình quản lý kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng. Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách là đòi hỏi tất yếu, nhằm nâng cao hiệu quả và hiệu lực của công cụ này trong quản trị sự phát triển trên phạm vi quốc gia và địa phƣơng. Sự phát triển của huyện Thọ Xuân đòi hỏi nguồn vốn lớn và cách thức quản lý vốn ngân sách cho mục tiêu phát triển. Huyện Thọ Xuân có diện tích tự nhiên 295,885 km². Huyện có 3 thị trấn là: thị trấn Thọ Xuân, thị trấn Sao Vàng, thị trấn Lam Sơn, cùng với 38 xã. Trong thời gian tới, Thọ Xuân đặt ra nhiều chiến lƣợc phát triển kinh tế - xã hội nhƣ phát triển nông nghiệp, nông thôn và nông dân, phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn, phát triển các khu vực trọng điểm kinh tế,… Nguồn vốn trong đó vốn ngân sách nhà nƣớc là một trong các nguồn lực cần thiết để biến các chiến lƣợc đó thành những thành tựu đích thực phục vụ nhân dân. Việc quản lý ngân sách huyện, bao gồm nội dung thu và chi là đòi hỏi thƣờng xuyên trong từng giai đoạn phát triển của Thọ Xuân nhằm nâng cao hiệu quả và hiệu lực trong quản lý, quản trị sự phát triển của quốc gia và địa phƣơng. Xét thấy, trong quá trình điều hành ngân sách địa phƣơng luôn xảy ra tình trạng bội chi (thu không đủ cân đối chi); chi đầu tƣ xây dựng cơ bản thẩm quyền ít mà đầu tƣ thì chậm; thu ngân sách chỉ đáp ứng khoảng 60% tổng chi. Trong khi, Thọ Xuân là huyện có tiềm lực kinh tế, thiết nghĩ cần phải tìm những giải pháp phù hợp để tăng nguồn thu và quản lý chi đúng quy định là đòi hỏi tất yếu. Mặt khác, thực tế quản lý ngân sách tại huyện Thọ Xuân còn 1 một số hạn chế cần đƣợc giải quyết nhƣ trình độ quản lý tài chính của cán bộ cấp cơ sở (xã) còn yếu; khối cơ sở thực hiện nhiệm vụ chƣa đồng bộ, thống nhất, chi chƣa hoàn thành kế hoạch … Vì vậy, nghiên cứu quản lý chi ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện là cần thiết. Nhận thức rõ đƣợc tầm quan trọng của công tác tài chính khối huyện xã nói chung, của huyện Thọ Xuân nói riêng; tác giả quyết định lựa chọn đề tài: “Quản lý chi ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa” làm đề tài luận văn thạc sỹ, chuyên ngành quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu: 2.1. Mục tiêu nghiên cứu: Đề xuất các giải pháp hoàn thiện hoạt động quản lý chi ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. 2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu: - Hệ thống hóa những lý luận cơ bản về NSNN và quản lý hoạt động chi NSNN cấp huyện tại Việt Nam. - Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa, giai đoạn 2011 - 2014. - Đề xuất những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách huyện Thọ Xuân, Tỉnh Thanh Hóa tới năm 2020. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu; - Đối tƣợng nghiên cứu: hoạt động quản lý chi ngân sách nhà nƣớc huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. - Phạm vi nghiên cứu: + Về không gian: Huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. + Về Thời gian: Từ năm 2011 – 2014 + Về Nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu, phân tích, đánh giá công tác và chu trình quản lý chi NSNN trên huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. 2 4. Những đóng góp mới trong luận văn: Luận văn là một công trình nghiên cứu khoa học, đánh giá một cách tƣơng đối toàn diện về công tác quản lý chi Ngân sách Nhà nƣớc tại huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2011 - 2014. Qua đó, phân tích rõ các yếu tố trong công tác quản lý chi ngân sách Nhà nƣớc tại huyện Thọ Xuân; chỉ ra những kết quả đạt đƣợc và những mặt còn tồn tại hạn chế trong công tác quản lý chi ngân sách Nhà nƣớc hiện nay; đƣa ra những giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Thọ Xuân; đồng thời có những đề xuất thiết thực tới các cấp quản lý trong công tác điều hành ngân sách nói chung và sự phối hợp giữa các cơ quan để đƣa ra chính sách có tính khả thi, phù hợp với nhu cầu ngân sách còn hạn hẹp hiện nay. Đề tài luận văn đƣợc hoàn thành góp phần làm phong phú thêm cho tình hình nghiên cứu khoa học ở lĩnh vực chi ngân sách Nhà nƣớc và có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc trong hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách Nhà nƣớc tại huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa 5. Kết cấu luận văn Ngoài các phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục các tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của luận văn bao gồm 3 chƣơng: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và một số vẫn đề lý luận cơ bản về quản lý chi ngân sách nhà nƣớc cấp huyện tại Việt Nam. Chương 2: Phƣơng pháp và thiết kế nghiên cứu Chương 3: Thực trạng quản lý chi ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa giai đoạn 2011-2014. Chương 4: Phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện quản lý chi ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Thọ Xuân tỉnh Thanh Hóa đến năm 2020. 3 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUẢN LÍ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP HUYỆN TẠI VIỆT NAM. 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Việc nghiên cứu hoạt động quản lý ngân sách nhà nƣớc nói chung và ngân sách các cấp nói riêng ở nƣớc ta trong những năm qua có rất nhiều công trình nghiên cứu. Các vấn đề nghiên cứu bao trùm từ rất nhiều lĩnh vực trong quá trình quản lý ngân sách nhà nƣớc, cũng nhƣ việc tổ chức và phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc, có thể liệt kê một số công trình nghiên cứu sau: - Luận văn thạc sỹ kinh tế tại Trƣờng Đại học Kinh tế - ĐHQGHN về "Quản lý chi thƣờng xuyên ngân sách nhà nƣớc tại huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dƣơng" của tác giả Nguyễn Văn Vạn (2014). Luận văn đã chỉ ra thực trạng chi thƣờng xuyên NSNN nhà nƣớc luôn chiếm một tỷ trọng rất cao trong tổng chi NSNN tại huyện Kinh Môn. Mặc dù, hoạt động chi NSNN tại huyện Kinh Môn về cơ bản đáp ứng đƣợc các yêu cầu đề ra, đảm bảo chi cho bộ máy chính quyền hoạt động hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng. Tuy nhiên, hoạt động quản lý chi NSNN tại huyện Kinh Môn vẫn còn các tồn tại trong xây dựng định mức chi, phân bổ dự toán, thẩm định, xét duyệt báo cáo quyết toán, chấp hành dự toán chi thƣờng xuyên, quyết toán chi thƣờng xuyên. Trên cơ sở đó, luận văn đã đề ra một số giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tại huyện Kinh Môn nhằm đạt mục tiêu đƣa Kinh Môn trở thành thị xã vào năm 2015. - Luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế tại Trƣờng Đại học Kinh tế ĐHQGHN về “Quản lý ngân sách nhà nƣớc huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An” của tác giả Nguyễn Thanh Minh (2015). Luận văn nghiên cứu tình hình quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Con Cuông để chỉ ra một số 4 hạn chế, tồn tại đó là: Trong công tác điều hành ngân sách ở một số lĩnh vực còn chƣa bám sát dự toán đƣợc giao, việc điều hành, triển khai nhiệm vụ tại một số đơn vị dự toán thƣờng chậm, dồn nén vào cuối năm và còn để xảy ra tình trạng không thực hiện đƣợc dự toán trong năm, đặc biệt là chi đầu tƣ xây dựng cơ bản gây ra tình trạng chi chuyển nguồn lớn, đây là một nguyên nhân gây thất thoát, lãng phí ngân sách nhà nƣớc…Những tồn tại, hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, nhƣng chủ yếu là do hệ thống cơ chế, chính sách và quản lý NSNN chƣa hoàn chỉnh, trình độ quản lý của cán bộ ngành tài chính còn nhiều hạn chế bất cập nhất là cán bộ tài chính cấp cơ sở. Sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong quản lý NSNN nhiều khi chƣa đồng bộ. Để thực hiện các biện pháp hoàn thiện công tác quản lý thu chi ngân sách có hiệu quả đòi hỏi phải thực hiện tổng hơp các giải pháp ở tầm vĩ mô và vi mô. - Luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế tại Trƣờng Đại học Kinh tế ĐHQGHN về Hoàn thiện quản lý chi NSNN tại huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh của tác giả Trần Quang Đông (2014). Luận văn trên cơ sở đánh giá thực trạng đã đề xuất các giải pháp hoàn thiện bao gồm: Để tăng cƣờng hiệu lực trong công tác quản lý nhà nƣớc bằng pháp luật đối với quản lý chi NSNN cần đổi mới một cách hiệu quả và sâu sắc công cụ quản lý, trong đó đội ngũ cán bộ quản lý là quan trọng nhất; Để xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trƣờng, nhà nƣớc phải sử dụng một hệ thống các công cụ quản lý vĩ mô nhƣ kế hoạch, chính sách, các công cụ tài chính, pháp luật... Việc sử dụng các công cụ này thể hiện thông qua hoạt động của các cơ quan, đơn vị trong bộ máy nhà nƣớc và đội ngũ cán bộ, công chức nhà nƣớc; thực hiện tốt công tác quản lý chi NSNN, đảm bảo chi ngân sách tiết kiệm, hiệu quả đáp ứng yêu cầu thực hiện nhiệm vụ chính trị của từng cấp chính quyền, từng đơn vị góp phần hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ thúc đẩy huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh phát triển ngày càng nhanh và bền vững. 5 - Luận án tiến sĩ của tác giả Tô Thiện Hiền (2012) tại Trƣờng Đại học Ngân hàng Tp.HCM về Nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nƣớc tỉnh An Giang giai đoạn 2011-2015 và tầm nhìn đến 2020. Luận án đã tập trung phân tích hiện trạng quản lý NSNN tại tỉnh An Giang để đánh giá những mặt thành công và hạn chế để làm cơ sở cho những giải pháp hoàn thiện quản lý NSNN tại tỉnh An Giang bao gồm: Tăng cƣờng, chấn chỉnh quản lý thu, bồi dƣỡng nguồn thu, khuyến khích tăng thu; Quản lý nguồn thu tập trung vào NSNN; Quản lý và sử dụng có hiệu quả các khoản chi NSNN; Hoàn thiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tài chính đối với các cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp; Hoàn thiện đổi mới cơ chế quản lý phân cấp điều hành NSNN các cấp; Đổi mới quy trình lập, chấp hành và quyết toán NSNN; Tăng cƣờng công tác thanh tra, kiểm tra; Nâng cao trình độ cán bộ quản lý NSNN. Có thể nói các đề tài trên đã có đóng góp rất nhiều cho việc nghiên cứu về hoạt động quản lý ngân sách nhà nƣớc nói chung và quản lý chi ngân sách cấp huyện nói riêng, tuy nhiên, với đặc thù là một tỉnh huyện bán sơn địa, có đƣờng mòn Hồ Chí Minh chạy qua, hoạt động quản lý NSNN, cũng nhƣ việc thực thi luật ngân sách nhà nƣớc, đặc biệt là chi NSNN, cũng có những đặc điểm riêng, khác biệt. Do đó, đề tài học viên lựa chọn mặc dù có tính kế thừa, nhƣng nó cũng thể hiện các quan điểm nghiên cứu độc lập của tác giả. 1.2. Ngân sách nhà nƣớc và quản lý NSNN: 1.2.1 Khái niệm NSNN: Ngân sách nhà nƣớc là một phạm trù kinh tế lịch sử gắn liền với sự ra đời của Nhà nƣớc, gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của kinh tế hàng hóa. “NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nƣớc đã đƣợc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền quyết định và đƣợc thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc”. Biểu hiện bên ngoài, ngân sách nhà nƣớc là một bảng dự toán thu chi 6 bằng tiền của Nhà nƣớc trong một khoảng thời gian nhất định thƣờng là một năm. Chính phủ dự toán các nguồn thu vào quỹ ngân sách nhà nƣớc, đồng thời dự toán các khoản chi cho các hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội, an ninh quốc phòng, từ quỹ ngân sách nhà nƣớc, và bảng dự toán này phải đƣợc Quốc hội phê chuẩn. Nhƣ vậy, đặc trƣng chủ yếu của ngân sách nhà nƣớc là tính dự toán các khoản thu chi bằng tiền của Nhà nƣớc trong một thời gian nhất định, thƣờng là một năm. Trong thực tiễn hoạt động, Ngân sách nhà nƣớc là hoạt động thu (tạo thu) và chi tiêu (sử dụng) quỹ tiền tệ của Nhà Nƣớc, làm cho nguồn tài chính vận động giữa một bên là Nhà nƣớc với một bên là các chủ thể kinh tế, xã hội trong quá trình phân phối tổng sản phẩm quốc dân dƣới hình thức giá trị. Đằng sau các hoạt động thu, chi đã chứa đựng các mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nƣớc với chủ thể khác. Nói cách khác, ngân sách nhà nƣớc phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nƣớc với các chủ thể kinh tế trong nền kinh tế - xã hội và trong phân phối tổng sản phẩm xã hội. Thông qua việc tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc chuyển dịch một bộ phận thu nhập bằng tiền của các chủ thể thành thu nhập của Nhà nƣớc và nhà nƣớc chuyển dịch thu nhập đó đến các chủ thể đƣợc thụ hƣởng nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc. Thứ nhất, ngân sách nhà nƣớc là kế hoạch tài chính vĩ mô trong các kế hoạch tài chính của Nhà nƣớc để quản lý các hoạt động Kinh tế - Xã hội. Thứ hai, xét về mặt thực thể, ngân sách nhà nƣớc là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất của Nhà nƣớc. Thứ ba, ngân sách nhà nƣớc là khâu chủ đạo trong hệ thống các khâu tài chính. Các nguồn tài chính đƣợc tập trung vào ngân sách nhà nƣớc nhờ vào việc nhà nƣớc tham gia vào quá trình phân phối và phân phối lại các nguồn tài chính quốc gia dƣới hình thức thuế và các hình thức thu khác. Toàn bộ các 7 nguồn tài chính trong ngân sách nhà nƣớc của chính quyền nhà nƣớc các cấp là nguồn tài chính mà Nhà nƣớc trực tiếp nắm giữ, chi phối. Nó là nguồn tài chính cơ bản để nhà nƣớc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mình. Nguồn tài chính này giữ vị trí chủ đạo trong tổng nguồn tài chính của xã hội và là công cụ để Nhà Nƣớc kiểm soát vĩ mô và cân đối vĩ mô. 1.2.2. Hệ thống ngân sách nhà nước ở Việt Nam Hệ thống các cấp ngân sách nhà nƣớc là tổng thể các cấp ngân sách gắn bó hữu cơ với nhau, có mối quan hệ ràng buộc chặt chẽ với nhau trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thu, chi của từng cấp ngân sách. NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC NGÂN SÁCH NGÂN SÁCH TRUNG ƢƠNG ĐỊA PHƢƠNG Ngân sách tỉnh và thành phố trực thuộc trung ƣơng Ngân sách quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh Ngân sách xã, phƣờng, thị trấn Sơ đồ 1.1: Hệ thống tổ chức Ngân sách Nhà nƣớc Việt Nam (Nguồn: Luật ngân sách nhà nước năm 2002) Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nƣớc luôn gắn liền với việc tổ chức bộ máy nhà nƣớc và vai trò, vị trí bộ máy đó trong quá trình phát triển kinh tế, xã 8 hội của đất nƣớc, trên cơ sở hiến pháp, mỗi cấp chính quyền có một cấp ngân sách riêng cung cấp phƣơng tiện vật chất cho cấp chính quyền đó thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình trên vùng lãnh thổ. Việc hình thành hệ thống chính quyền nhà nƣớc các cấp là một tất yếu khách quan nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nƣớc trên mọi vùng của đất nƣớc. Sự ra đời của hệ thống chính quyền nhà nƣớc là tiền đề để tổ chức hệ thống ngân sách nhà nƣớc nhiều cấp. Ngân sách nhà nƣớc bao gồm ngân sách trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng. Ngân sách địa phƣơng bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng Nhân dân và Uỷ ban Nhân dân. Theo quy định của Luật tổ chức Hội đồng Nhân dân và Uỷ ban Nhân dân hiện hành bao gồm: - Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ƣơng (gọi chung là ngân sách tỉnh) bao gồm ngân sách cấp tỉnh và ngân sách của các huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh. - Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách huyện). Bao gồm ngân sách cấp huyện và ngân sách các xã, phƣờng, thị trấn. - Ngân sách các xã, phƣờng, thị trấn (gọi chung là ngân sách xã) 1.3. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của ngân sách huyện. 1.3.1. Khái niệm ngân sách huyện: Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách huyện) bao gồm ngân sách cấp huyện và ngân sách các xã, phƣờng, thị trấn. Ngân sách huyện là một phạm trù lịch sử phản ánh các mối quan hệ kinh tế giữa nhà nƣớc và nhân dân trong quá trình khai thác, huy động và sử dụng các nguồn lực tài chính nhằm đảm bảo duy trì, thực hiện các chức năng của Nhà nƣớc ở chính quyền cơ sở (huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh). Ở nƣớc 9 ta, ngân sách huyện là một cấp ngân sách trong hệ thống ngân sách nhà nƣớc. Căn cứ vào Luật ngân sách Nhà nƣớc năm 1996, Luật ngân sách sửa đổi năm 2002 và các văn bản hƣớng dẫn thi hành luật; hệ thống ngân sách của Việt Nam bao gồm ngân sách Trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng; trong đó, ngân sách địa phƣơng gồm: - Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ƣơng (gọi chung là ngân sách tỉnh). - Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách huyện). - Ngân sách các xã, phƣờng, thị trấn trực thuộc huyện (gọi chung là ngân sách xã). Là một bộ phận của ngân sách nhà nƣớc, ngân sách huyện là cấp ngân sách của chính quyền cơ sở do Uỷ ban nhân dân huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh xây dựng, quản lý và sử dụng; do Hội đồng nhân dân huyện quyết định và giám sát quá trình tổ chức thực hiện. Ngân sách huyện đƣợc xây dựng trên cơ sở các nguồn thu của huyện đƣợc phân cấp (kể cả nguồn trợ cấp của ngân sách cấp trên) và chỉ thực hiện các công việc thuộc chức năng, nhiệm vụ của chính quyền theo quy định. Nhƣ vậy, bản chất của ngân sách huyện là phạm trù lịch sử phản ánh hệ thống các mối quan hệ kinh tế giữa nhà nƣớc và nhân dân trong quá trình Nhà nƣớc khai thác, huy động và sử dụng các nguồn lực nhằm đảm bảo sự duy trì và thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc ở cấp chính quyền cơ sở. 1.3.2. Đặc điểm ngân sách huyện. Là một cấp ngân sách nằm trong hệ thống ngân sách nhà nƣớc nên ngân sách huyện có những đặc điểm chung của ngân sách nhà nƣớc và còn mang một số đặc điểm riêng có của một cấp ngân sách cơ sở. Cụ thể là: 10 Ngân sách huyện gắn liền với quá trình tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc ở cấp cơ sở nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nƣớc cấp cơ sở theo luật định. Cơ sở hoạt động của quỹ tiền tệ tập trung này đƣợc thể hiện trên hai phƣơng diện: - Huy động nguồn thu vào quỹ hay còn gọi là nguồn thu ngân sách huyện. - Phân phối sử dụng quỹ tiền tệ hay còn gọi là các nhiệm vụ chi ngân sách huyện. Các hoạt động thu, chi của ngân sách huyện luôn gắn với chức năng, nhiệm vụ của chính quyền; luôn chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan quyền lực Nhà nƣớc ở cấp huyện. Hoạt động thu, chi ngân sách huyện phản ánh các mối quan hệ lợi ích giữa một bên là lợi ích cộng đồng do Chính quyền huyện đại diện với một bên là lợi ích của các chủ thể kinh tế xã hội khác. Hình thức biểu hiện của các mối quan hệ này rất đa dạng; đó có thể là quan hệ kinh tế giữa ngân sách huyện với các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh dịch vụ hoặc với các cấp ngân sách trung gian, tổ chức xã hội, cá nhân và các hộ gia đình...vv. 1.3.3. Vai trò của ngân sách huyện: - Ngân sách nhà nƣớc cấp huyện là công cụ quan trọng của chính quyền cấp huyện trong việc ổn định và phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn; - Định hƣớng phát triển sản xuất, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế ổn định và phát triển bền vững; - Ngân sách cấp huyện với vai trò kiểm tra ngân sách gắn chặt với quyền lực Nhà nƣớc, nhất là quyền lực của hệ thống hành chính Nhà nƣớc; - Thông qua ngân sách, kiểm tra quá trình phát triển kinh tế quốc dân, cũng nhƣ các ngành, các đơn vị sản xuất kinh doanh nhằm thúc đẩy, phát hiện, khai thác tiềm năng kinh tế, kiểm tra bảo vệ tài sản quốc gia, tài sản Nhà nƣớc. 11