Tài liệu Luận văn quản lý an sinh xã hội cho đối tượng trẻ em tại việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- TRẦN THỊ THANH NGÂN QUẢN LÝ AN SINH XÃ HỘI CHO ĐỐI TƢỢNG TRẺ EM TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- TRẦN THỊ THANH NGÂN QUẢN LÝ AN SINH XÃ HỘI CHO ĐỐI TƢỢNG TRẺ EM TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý Kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS PHẠM QUANG THAO Hà Nội - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tác giả. Các số liệu và kết quả sử dụng trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu trích dẫn trong quá trình nghiên cứu đều được ghi rõ ràng nguồn gốc của các tài liệu. LỜI CẢM ƠN ĐỀ TÀI: "Quản lý an sinh xã hội cho đối tượng trẻ em tại Việt Nam" đã được hoàn thành. Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn trân trọng đến các Phó giáo sư, Tiến sỹ, cán bộ, công chức trường Đại học Quốc Gia Hà Nội đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin đặc biệt cảm ơn PGS.TS. Phạm Quang Thao đã tận tình hướng dẫn, giúp tôi hoàn thành tốt luận văn. Xin chân thành cảm ơn Cục thống kê Hà Nội; Bộ Lao động thương binh và xã hội; Bảo hiểm xã hội Việt Nam; Bộ Giáo dục và Đào tạo; Quỹ bảo trợ trẻ em Việt Nam; đã cung cấp tư liệu, số liệu chính xác, khách quan, đầy đủ giúp tác giả đưa ra những đánh giá và phân tích đúng đắn. Cuối cùng cảm ơn Ban lãnh đạo và đồng nghiệp Quỹ bảo trợ trẻ em Việt Nam nơi tôi đang công tác, các bạn lớp Cao học Quản lý Kinh tế khóa QH-2013/K22 đã hỗ trợ và đóng góp những ý kiến quý báu để giúp tôi hoàn thành luận văn này./. MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................ i DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ..................................................................... ii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ iii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ .......................................................................... iii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ AN SINH XÃ HỘI Ở VIỆT NAM ................................................... 5 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu. ............................................................ 5 1.1.1. Các sách tham khảo, đề tài, luận án nghiên cứu đã được công bố. . 5 1.1.2. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu và những vấn đề được đặt ra. 7 1.2. Cơ sở lý luận về ASXH và quản lý ASXH cho đối tƣợng trẻ em. ......... 8 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản về ASXH. .................................................. 8 1.2.2. Sự cần thiết phải quản lý nhà nước về chính sách ASXH cho đối tượng trẻ em .............................................................................................. 13 1.2.3. Chủ thể và đối tượng quản lý nhà nước về chính sách ASXH cho đối tượng trẻ em ........................................................................................ 14 1.2.4. Nguyên tắc quản lý ......................................................................... 15 1.2.5. Công cụ quản lý .............................................................................. 16 1.2.6. Tiêu chí, chỉ tiêu đánh giá quản lý chính sách ASXH cho trẻ em. . 18 1.3. Nội dung cơ bản của quản lý chính sách ASXH cho đối tƣợng trẻ em 24 1.3.1. Quản lý về cơ sở dữ liệu trẻ em ...................................................... 25 1.3.2. Quản lý chính sách phòng chống suy dinh dưỡng, chăm sóc sức khỏe cho trẻ em ......................................................................................... 25 1.3.3. Quản lý chính sách giáo dục đối với trẻ em ................................... 27 1.3.4. Quản lý về công tác bảo vệ trẻ em, giảm thiêu nguy cơ xâm hại, bạo lực bóc lột và sao nhãng ........................................................................... 28 1.4. Kinh nghiệm quản lý ASXH cho đối tƣợng trẻ em tại một số quốc gia..... 28 1.4.1. Ác – hen – ti – na ............................................................................ 28 1.4.2. Nhật Bản ......................................................................................... 29 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 32 2.1. Phƣơng pháp luận. ................................................................................ 32 2.2. Khung phân tích. ................................................................................... 32 2.3 .Phƣơng pháp nghiên cứu: ..................................................................... 33 2.3.1. Phát hiện tìm ra các lỗ hổng nghiên cứu: ...................................... 33 2.3.2. Xác định câu hỏi nghiên cứu. ......................................................... 33 2.3.3. Nghiên cứu khung lý thuyết: ........................................................... 34 2.3.4. Nghiên cứu thực trạngvề việc ASXH đối với trẻ em tại Việt Nam........ 34 2.4. Nghiên cứu giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chính sáchASXH cho đối tƣợng trẻ em tại Việt Nam ..................................................................... 35 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG VỀ QUẢN LÝ CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI CHO ĐỐI TƢỢNG TRẺ EM Ở VIỆT NAM ......................................... 37 3.1. Khái quát chung về an sinh xã hội và quản lý an sinh xã hội cho đối tƣợng trẻ em tại Việt Nam. .......................................................................... 37 3.1.1. Khái quát thực hiện một số chính sách đối với trẻ em. .................. 37 3.1.2. Thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với trẻ em ....................... 37 3.1.3. Một số hạn chế, yếu kém và nguyên nhân trong công tác an sinh xã hội cho đối tượng trẻ em ........................................................................... 46 3.2. Thực trạng quản lý An sinh xã hội cho đối tƣợng trẻ em tại Việt Nam 53 3.2.1.Thực trạng quản lý an sinh xã hội cho đối tượng trẻ em về mặt cơ sở dữ liệu ....................................................................................................... 53 3.2.2. Thực trạng quản lý chính sách phòng chống suy dinh dưỡng, chăm sóc sức khỏe cho trẻ em ............................................................................ 54 3.2.3. Thực trạng quản chính sách giáo dục đối với trẻ em ..................... 59 3.2.4. Thực trạng quản lý về công tác bảo vệ trẻ em, giảm thiêu nguy cơ xâm hại, bạo lực bóc lột và sao nhãng ..................................................... 61 3.3. Đánh giá chung về quản lý ASXH cho đối tƣợng trẻ em tại Việt Nam 63 3.3.1. Kết quả đạt được ............................................................................. 63 3.3.2. Hạn chế ........................................................................................... 64 3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế.................................................... 67 CHƢƠNG 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI CHO ĐỐI TƢỢNG TRẺ EM TẠI VIỆT NAM . 69 4.1. Căn cứ đề xuất giải pháp quản lý chính sách ASXH cho đối tƣợng trẻ em tại Việt Nam. .......................................................................................... 69 4.1.1. Quan điểm của Đảng và chính sách của Nhà nước đối với trẻ em.69 4.1.2. Bối cảnh và thách thức mới ............................................................ 72 4.2. Định hƣớng hoàn thiện quản lý chính sách an sinh xã hội cho đối tƣợng trẻ em tại Việt Nam ...................................................................................... 73 4.2.1. Giải pháp hoàn thiện luật pháp, chính sách. .................................. 73 4.2.2. Giải pháp quản lý về truyền thông, vận động, xã hội..................... 75 4.2.3. Giải pháp về quản lý nhân lực ASXH cho trẻ em ........................... 76 4.2.4. Một số giải pháp khác..................................................................... 77 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 82 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Chữ viết tắt Nguyên nghĩa 1 ASXH An sinh xã hội 2 LHQ Liên hợp quốc 3 BVCSTE Bảo vệ chăm sóc trẻ em 4 BVCSGDTE Bảo vệ chăm sóc giáo dục trẻ em 5 HCĐB Hoàn cảnh đặc biệt 6 LĐTBXH Lao động Thƣơng binh Xã hội 7 BHXH Bảo hiểm xã hội 8 BHYT Bảo hiểm Y tế 9 HĐVTE Hành động vì trẻ em 10 BTTE Bảo trợ trẻ em 11 QLNN Quản lý Nhà nƣớc 12 TGXH Trợ giúp xã hội i DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU STT Bảng Nội dung Trang 1 Bảng 3.1 Tình trạng đi học của trẻ em theo tình trạng nghèo 37 2 Bảng 3.2 Tình trạng đi học của trẻ em theo tình trạng nghèo 37 3 Bảng 3.3 Tình trạng đi học của trẻ em theo mức sống 38 4 Bảng 3.4 Tình trạng đi học của trẻ em theo mức sống 38 5 Bảng 3.5 Tình hình tiêm chủng cho trẻ em 45 6 Bảng 3.6 7 Bảng 3.7 Tình hình trẻ em đi học mầm non trong hộ đƣợc khảo sát Tỷ lệ đi học của trẻ em trong độ tuổi phổ thông (6-15 tuổi) ii 47 48 DANH MỤC CÁC HÌNH STT 1 Hình Nội dung Trang Hình 1.1 Quy trình đánh giá chính sách TGXH 22 Hình 2.1 Sơ đồ về khung phân tích 30 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ STT Biểu đồ Nội dung Trang 1 Biểu đồ 3.1 Tình hình suy dinh dƣỡng ở trẻ em 46 2 Biểu đồ 3.2 Lý do trẻ không đến trƣờng mầm non 47 3 Biểu đồ 3.3 Lý do không đi học của học sinh phổ thông 49 iii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo đảm an sinh xã hội là một nội dung thể hiện bảo đảm sự phát triển bền vững của kinh tế - xã hội, bảo đảm thực hiện các quyền con ngƣời đƣợc sống trong môi trƣờng lành mạnh, bình đẳng, thể hiện bản chất nhân dân của mỗi quốc gia, dân tộc. Chính sách ASXH có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc duy trì sự ổn định và phát triển bền vững về chính trị, kinh tế, văn hóa của mọi quốc gia. Quản lý và thực hiện chính sách ASXH là biện pháp để Nhà nƣớc bảo đảm công bằng, tiến bộ xã hội, hạn chế khoảng cách bất bình đẳng trong xã hội. Việt Nam là một nƣớc nghèo, hậu quả chiến tranh để lại rất nặng nề, thiên tai xảy ra thƣờng xuyên gây thiệt hại lớn, vì thế các đối tƣợng thụ hƣởng chính sách an sinh xã hội tƣơng đối lớn, trong đó có đối tƣợng trẻ em. Những năm gần đây, ASXH cho đối tƣợng trẻ em đƣợc Đảng và Nhà nƣớc ta đặc biệt quan tâm. Cùng với các chính sách ASXH cho đối tƣợng yếu thế, đối tƣợng trẻ em còn đƣợc bổ sung những chính sách, văn bản luật có đặc thù riêng để đảm bảo những quyền lợi ASXH riêng nhƣ: Quyết định số 38/2004/QĐ-TTg ngày 17/3/2004 của Thủ tƣớng chính phủ về chính sách trợ giúp kinh phí cho gia đình, cá nhân nhận nuôi dƣỡng trẻ em mồ côi và trẻ em bị bỏ rơi; Nghị định số 49/2010/NĐ-CP ngày 14/5/2010 của Chính phủ Quy định về miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí cho học tập và cơ chế thu, sử dụng học phí đối với cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân từ năm học 2010 – 2011 đến năm học 2014 – 2015; Chỉ thị số 20-CT/TW ngày 5/11/2012 của Bộ Chính trị Về tăng cƣờng sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ em; Quyết định số 1555/QĐ-TTg ngày 17/10/2012 của thủ tƣớng chính phủ Phê duyệt Chƣơng trình hành động quốc gia vì trẻ em giai đoạn 2012 – 2020. 1 Mặc dù đã có những bƣớc tiến bộ đáng kể trong công tác quản lý ASXH nói chung và ASXH cho trẻ em nói riêng nhƣng việc quản lý ASXH cho đối tƣợng trẻ emđang bộc lộ những thiếu sót nhƣ: cách tổ chức, quản lý, huy động nguồn lực để hỗ trợ cho đối tƣợng trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, khó khăn tại các địa phƣơng vẫn còn nhiều bất cập nên các hoạt động hỗ trợ chƣa kịp thời, hiệu quả chƣa cao, vẫn thiếu tính bền vững và còn rất nhiều trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, khó khăn chƣa có điều kiện để thực hiện đầy đủ quyền cơ bản. Vì vậy, quản lý hệ thống an sinh xã hội cho đối tƣợng trẻ em cần đƣợc quan tâm, thay đổi, nghiên cứu, cải cách cho phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội hiện nay của Việt Nam để đạt đƣợc hiệu quả cao nhất.Xuất phát từ những lý do trên, tác giả đã chọn đề tài: “Quản lý an sinh xã hội cho đối tượng trẻ em tại Việt Nam” làm luận văn thạc sỹ của mình. Quản lý ASXH cho đối tƣợng trẻ em là phạm trù nghiên cứu rộng và phức tạp. Ở đề tài này, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu về quản lý ASXH cho đối tƣợng trẻ em thông qua công tác triển khai hỗ trợ thực hiện các chính sách của Nhà nƣớc 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích: Nhằm mục tiêu tìm ra những vấn đề tồn tại trong công tác quản lý hệ thống chính sách an sinh xã hội cho trẻ em tại Việt Nam thông qua việc phân tích các hoạt động hỗ trợ, từ đó đƣa ra các giải pháp quản lý có hiệu quả đối với việc thực hiện chính sách an sinh xã hội cho trẻ em tại Việt Nam. - Nhiệm vụ nghiên cứu: + Hệ thống hóa lý luận và phân tích thực tiễn liên quan đến quản lý hệ thống chính sáchan sinh xã hội cho đối tƣợng trẻ em tại Việt Nam; + Quá trình hình thành và phát triển an sinh xã hội tại Việt Nam, những hoạt động an sinh xã hội liên quan đến đối tƣợng trẻ em; 2 + Phản ánh thực trạng công tác an sinh xã hội cho trẻ em ở Việt Nam giai đoạn 2005 – 2015. + Trả lời đƣợc câu hỏi: Luận văn nhằm trả lời các các câu hỏi nghiên cứu sau: Thực trạng quản lý hệ thống chính sách ASXH cho đối tƣợng trẻ em ở Việt Nam ra sao? Làm thế nào để quản lý hệ thống chính sách an sinh xã hội nói chung và chính sách an sinh xã hội cho trẻ em nói riêng đạt hiệu quả tối ƣu? 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1.Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là: Hoạt động quản lýchính sáchASXH cho đối tƣợng trẻ em, tập trung chủ yếu trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, khó khăn tại Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung: Quản lý ASXH cho trẻ em tại Việt Nam bao gồm: Quản lý Chính sách an sinh xã hội (bao gồm cơ sở pháp lý, chủ trƣơng…) và quản lý thực hiện hỗ trợ cho trẻ em, các dịch vụ ASXH cho trẻ em… (bao gồm các hoạt động của các đơn vị sự nghiệp nhà nƣớc, các tổ chức chính phủ, phi chính phủ…thực hiện các hoạt động hỗ trợ ASXH). Do điều kiện thời gian, và nghiên cứu có hạn nên luận văn chỉ tập trung nghiên cứu các hoạt động quản lý của nhà nƣớc với hệ thống chính sách ASXH cho đối tƣợng trẻ em tại Việt Nam - Không gian: Trên địa bàn quốc gia Việt Nam - Thời gian: Từ năm 2005 – 2015 4. Những đóng góp của đề tài Đề tài nghiên cứu với mong muốn những đóng góp sau: 3 - Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý của nhà nƣớc đối vơi chính sách an sinh xã hội; - Đánh giá thực trạng công tác quản lý hệ thống chính sách ASXH cho trẻ em - Trên cơ sở phân tích thực trạng triển khai hỗ trợ, thực hiện chƣơng trình, chính sách và tổ chức ASXH cho trẻ em hiện có ở Việt Nam với các chỉ tiêu rà soát chủ yếu về phân tích mảng chính sách, nguồn lực thực hiện, đối tác tham gia, mức trợ cấp, hình thức hỗ trợ, điều kiện hƣởng thụ, mức độ bao phủ, hệ thống giám sát, đánh giá, tổ chức, thực hiện… làm rõ những tồn tại, lỗ hổng trong quản lý chính sách an sinh xã hội cho trẻ em để có cơ sở đề xuất khuyến nghị nhằm hỗ trợ và tăng cƣờng quản lý hệ thống chính sách ASXH cho trẻ em hiện có tại Việt Nam. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, nô ̣i dung luâ ̣n văn đƣ ợc cấu thành 4 chƣơng - Chƣơng 1: Tổng quan nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn về ASXH ở Việt Nam; - Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu; - Chƣơng 3: Thực trạng về quản lý chính sách ASXH cho đối tƣợng trẻ em tại Việt Nam; - Chƣơng 4: Phƣơng hƣớng và giải pháp quản lý chính sách ASXH cho đối tƣợng trẻ em tại Việt Nam 4 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI CHO ĐỐI TƢỢNG TRẺ EM TẠI VIỆT NAM 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu. 1.1.1. Các sách tham khảo, đề tài, luận án nghiên cứu đã được công bố. Trong quá trình tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu, tác giả nhận thấy đã có rất nhiều sách, đề tài đề cập đến ASXH, các chính sách ASXH tại Việt Nam, nhƣ: + Bộ Lao động – Thƣơng binh và Xã hội (2011) “Một số chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam”. Cuốn sách đã cung cấp các thông tin về một số nghị định, quyết định của Nhà nƣớc, Chính phủ về chính chính an sinh xã hội cho đối tƣợng trẻ em kèm theo các thông tƣ hƣớng dẫn thực hiện trong đó bao gồm cả quản lý chính sách ASXH. + Lê Quốc Lý, (2014). “Chính sách an sinh xã hội thực trạng và giải pháp”.Tác giả đã đề cập hệ thống chính sách ASXH ở Việt Nam trong giai đoạn đổi mới: chính sách về thị trƣờng lao động, chính sách về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, chính sách về trợ giúp xã hội, chính sách ƣu đãi xã hội. Thông qua các nghiên cứu về chính sách ASXH tại một số quốc gia, tác giả cũng nêu ra những trở ngại trong việc thực thi các chính sách ASXH tại Việt Nam, trong đó có vấn đề quản lý chính sách ASXH cho các đối tƣợng. + Nguyễn Văn Chiều, (2013).“Chính sách an sinh xã hội và vai trò của nhà nước trong việc thực hiện chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam” – Luận án Tiến sĩ tại Học viện Khoa học xã hội, thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Tác giả đã nghiên cứu các chính sách ASXH, trong đó có đề cập đến việc quản lý của nhà nƣớc đối với các chính sách ASXH tại Việt Nam trong thời gian qua. Nghiên cứu đã có những đánh giá thực trạng về chính sách ASXH, đồng 5 thời đã chỉ ra những hạn chế, tồn tại trong hệ thống chính sách ASXH và đƣa ra một số giải pháp để vai trò của nhà nƣớc trong việc thực hiện chính sách ASXH ở Việt Nam trong thời gian tới phát huy hiệu quả cao. + GS.TS Mai Ngọc Cƣờng chủ nhiệm,“Cơ sở khoa học của việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống chính sách an sinh xã hội ở nước ta giai đoạn 2006 – 2015”. Mã số: KX.02.02/06-10 đã làm rõ cơ sở lý luận và các quan điểm, chính sách ASXH trong nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng XHCN ở nƣớc ta, đó là sự phát triển ASXH sự đảm bảo thu nhập và một số điều kiện thiết yếu khác cho cá nhân, gia đình và cộng đồng trƣớc những biến động về kinh tế, xã hội và tự nhiên làm cho họ bị giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm, bị ốm đau, bệnh tật hoặc tử vong; cho những ngƣời già cô đơn, trẻ em mồ côi, ngƣời tàn tật, những ngƣời yếu thế, những nạn nhân chiến tranh, những ngƣời bị thiên tai dịch họa… Nghiên cứu đã phân tích tình hình thực hiện các chính sách an sinh xã hội của nƣớc ta thời gian qua nhƣ: Chính sách BHXH, BHYT, Bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm tự nguyện, trợ giúp xã hội, ƣu đãi ngƣời có công… Nhóm nghiên cứu đã đề xuất với các cơ quan quản lý nhà nƣớc lựa chọn các chƣơng trình an sinh xã hội ƣu tiên, lộ trình thực hiện, điều kiện xây dựng và thực hiện hệ thống tổng thể quốc gia về an sinh xã hội và chính sách an sinh xã hội ở nƣớc ta... Báo cáo (2014)“Những phát hiện từ báo cáo quốc gia: An sinh xã hội cho phụ nữ và trẻ em gái ở Việt Nam”: Báo cáo đã chỉ ra những vấn đề và thách thức giới trong hệ thống chính sách ASXH hiện nay. Trên cơ sở đánh giá thực trạng ASXH cho phụ nữ và trẻ em gái, báo cáo đã đƣa ra một số khuyến nghị và hàm ý chính sách về ASXH cho những đối tƣợng này. Theo nghiên cứu của Ths Tống Thị Song Hƣơng: “Thực trạng chính sách bảo hiểm y tế và định hướng 2015” đã nêu khá rõ quan điểm tiến tới BHYT toàn dân trong đó có bảo hiểm dành cho đối tƣợng trẻ em. Nghiên cứu 6 về “Thực trạng chính sách trợ giúp xã hội và định hướng 2015” (TS. Nguyễn Hải Hữu) đã tập trung phân tích thực trạng chính sách trợ giúp xã hội cho các đối tƣợng yếu thế nhƣ: Trẻ em mồ côi cả cha và mẹ, trẻ em bị bỏ rơi, mất nguồn nuôi dƣỡng, ngƣời khuyết tật, ngƣời cao tuổi thuộc hộ nghèo, hoặc ngƣời cao tuổi không có ngƣời từ 80 tuổi trở lên không có lƣơng hƣu hoặc trợ cấp bảo hiểm xã hội. Đây là những đối tƣợng hƣởngchính sáchan sinh xã hội. Nghiên cứu về“Phát triển hệ thống an sinh xã hội Việt Nam đến năm 2020” do TS Nguyễn Thị Lan Hƣơng (2013) làm chủ nhiệm đã khái quát lý luận an sinh xã hội, an sinh xã hội ở Việt Nam, xu hƣớng phát triển của chính sách an sinh ở Việt Nam qua các hợp phần: chính sách hỗ trợ tạo việc làm, chính sách bảo hiểm xã hội, nhóm chính sách trợ giúp xã hội, đảm bảo mức tối thiểu các dịch vụ xã hội cơ bản. Nghiên cứu này đã đƣa ra khuyến nghị về chính sách an sinh xã hội cho trẻ em. Nghiên cứu “Phương pháp tiếp cận và đề xuất phương án mức sống tối thiểu chung và mức sống tối thiểu vùng của Việt Nam” do TS Nguyễn Thị Lan Hƣơng – Viện Khoa học Lao động và Xã hội làm chủ nhiệm đã đƣa ra khái niệm về mức sống tối thiểu chung, vùng, các tiêu thức của mức sống, phƣơng pháp xác định mức sống tối thiểu phụ thuộc vào nhu cầu tối thiểu (nhu cầu lƣơng thực, thực phẩm và nhu cầu phi lƣơng thực, thực phẩm), phƣơng án phân vùng mức sống tối thiểu và một số khuyến nghị cho áp dụng mức sống tối thiểu đến năm 2020. Đề tài cũng đề cập đến các hoạt động của chính sách an sinh xã hội cho đối tƣợng trẻ em tại Việt Nam. 1.1.2. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu và những vấn đề được đặt ra. Các nghiên cứu nêu trên mới chỉ dừng lại dƣới góc độ đánh giá thực trạng ASXH, chính sách ASXH nói chung cho mọi đối tƣợng. Các nghiên cứu hầu hết tập trung phản ánh các kết quả ASXH trong thời gian qua và định hƣớng cho ASXH trong giai đoạn 2012 – 20120. Chƣa có nghiên cứu, đề tài 7 luận văn nào đề cập đến quản lý hệ thống chính sách ASXH cho đối tƣợng trẻ em. Vì vậy, luận văn “Quản lý ASXH cho đối tượng trẻ em tại Việt Nam”tập trung nghiên cứu quản lý chính sách ASXH cho trẻ em là cần thiết với những lý luận cơ bản và đặc thù riêng. 1.2. Cơ sở lý luận về ASXH và quản lý ASXH cho đối tƣợng trẻ em. 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản về ASXH. - An sinh xã hội: ASXH thƣờng đƣợc gọi là Social Security và khi dịch ra tiếng Việt, ngoài ASXH thì thuật ngữ này còn đƣợc dịch là bảo đảm xã hội, bảo trợ xã hội, an ninh xã hội, an toàn xã hội… với những ý nghĩa không hoàn toàn tƣơng đồng nhau. Theo nghĩa chung nhất, Social Security là sự đảm bảo thực hiện các quyền của con ngƣời đƣợc sống trong hòa bình, đƣợc tự do làm ăn, cƣ trú, di chuyển, phát biểu chính kiến trong khuôn khổ luật pháp; đƣợc bảo vệ và bình đẳng trƣớc pháp luật; đƣợc học tập, đƣợc có việc làm, có nhà ở; đƣợc đảm bảo thu nhập để thoả mãn những nhu cầu sinh sống thiết yếu khi bị rủi ro, tai nạn, tuổi già…An sinh xã hội có nội dung rất rộng và ngày càng hoàn thiện về nhận thức và thực tiễn thực hiện trên toàn thế giới. An sinh xã hội theo quan điểm của một số tổ chức quốc tế cũng có mức độ rộng, hẹp và đối tƣợng hƣớng tới khác nhau Theo Liên hiệp Quốc, ASXH tiếp cận trên quyền của ngƣời dân (Điều 25, Hiến chƣơng Liên hiệp quốc năm 1948): “…Mọi người dân và hộ gia đình đều có quyền có một mức sống tối thiểu về sức khỏe và các phúc lợi xã hội bao gồm ăn, mặc, chăm sóc y tế (bao gồm cả thai sản), dịch vụ xã hội thiết yếu và có quyền được an sinh khi có các biến cố về việc làm, ốm đau, tàn tật, góa phụ, tuổi già…hoặc các trường hợp bất khả kháng khác…”. Theo Ngân hàng thế giời (WB) “ASXH là những biện pháp của chính phủ nhằm giúp cho các cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng đương đầu và kiềm 8 chế được nguy cơ tác động đến thu nhập nhằm giảm tính dễ bị tổn thương và những bấp bênh thu nhập”. Tổ chức Lao động quốc tế (ILO): “ASXH là một sự bảo vệ mà xã hội cung cấp cho các thành viên của mình thông qua một số biện pháp đƣợc áp dụng rộng rãi để đƣơng đầu với những khó khăn, các cú sốc về kinh tế và xã hội làm mất hoặc suy giảm nghiêm trọng thu nhập do ốm đau, thai sản, thƣơng tật do lao động, mất sức lao động hoặc tử vong. Cung cấp chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình nận nhân có trẻ em”. Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB cho rằng): “ASXH là các chính sách, chƣơng trình giảm nghèo và giảm sự yếu thế bởi sự thúc đẩy có hiệu quả thị trƣờng lao động giảm rủi ro của ngƣời dân và nâng cao năng lực của họ để đối phó với rủi ro và suy giảm hoặc mất thu nhập”. ASXH có 5 hợp phần: Các chính sách xã hội và chƣơng trình thị trƣờng lao động; Bảo hiểm xã hội; Trợ giúp xã hội; Quỹ hỗ trợ phát triển cộng đồng; Bảo vệ trẻ em. Ở Việt Nam, thuật ngữ “An sinh xã hội” đã xuất hiện vào những năm 70 trong một số cuốn sách nghiên cứu về pháp luật của một số học giả Sài Gòn. Sau năm 1975, thuật ngữ này đƣợc dùng nhiều và đặc biệt là từ năm 1995 trở lại đây nó đƣợc dùng khá rộng rãi hơn. Mặc dù diễn đạt khác nhau, các quan niệm về an sinh xã hội đều có những điểm chung dưới đây: - Là sự đảm bảo an toàn thu nhập ở mức tối thiểu thông qua các hệ thống chính sách can thiệp nhằm quản lý rủi ro tốt hơn, bao gồm các rủi ro liên quan đến nhu cầu cơ bản nhất của con ngƣời: rủi ro về sức khỏe, thiếu hoặc mất việc làm, trẻ em, tàn tật…dẫn đến không có thu nhập tạm thời hoặc vĩnh viễn so với mức tối thiểu đủ sống (đƣợc luật hóa hoặc quy định). - Là các chính sách do nhà nƣớc tổ chức thực hiện là chính, ngoài ra còn có sự tham gia của các tổ chức xã hội và cộng đồng trong việc tổ chức thực 9 hiện và cung cấp dịch vụ an sinh xã hội. Các chính sách này hƣớng đến mọi thành viên trong xã hội, đảm bảo cho mọi thành viên đƣợc bình đẳng về tiếp cận và chất lƣợng dịch vụ, tuy nhiên, nhấn mạnh đến nhóm đối tƣợng yếu thế (lý do chính để có sự tham gia của nhà nƣớc). - Là lƣới an toàn cho mọi thành viên trong xã hội. Do đó, phạm vi của an sinh xã hội là bao phủ toàn dân và toàn diện (cơ bản đáp ứng đƣợc nhu cầu an sinh xã hội của ngƣời dân một cách toàn diện). -Chính sách ASXH: Là những biện pháp bảo vệ của nhà nƣớc nhằm phòng ngừa, hạn chế và khắc phục rủi roc ho các thành viên của mình khi họ bị mất hoạc giảm thu nhập do các nguyên nhân ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, già cả không còn sức lao động hoặc vì các nguyên nhân khách quan khác thông qua các chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, ƣu đãi xã hội và trợ giúp xã hội. - Quản lý: Hiện nay có nhiều cách giải thích thuật ngữ quản lý, có quan niệm cho rằng quản lý là cai trị; cũng có quan điểm cho rằng quản lý là điều hành, điều khiển, chỉ huy. Quan niệm chung nhất về quản lý đƣợc nhiều ngƣời chấp nhận do điều khiển học đƣa ra nhƣ sau: Quản lý là sự tác động định hƣớng bất kỳ lên một hệ thống nào đó nhằm trật tự hóa và hƣớng nó phát triển phù hợp với những quy luật nhất định. - Quản lý nhà nƣớc: là hoạt động tổ chức, điều hành của cả bộ máy nhà nƣớc, bao hàm cả sự tác động, tổ chức của quyền lực nhà nƣớc trên các phƣơng diện lập pháp, hành pháp và tƣ pháp - Quản lý nhà nƣớc với chính sách ASXH: Là toàn bộ các phƣơng diện hoạt động trong một chỉnh thể thống nhất của nhà nƣớc bao gồm xây dựng hệ thống chính sách, tổ chức thực thi, kiểm tra, giám sát việc thực thi chính sách ASXH trong thực tế. - Trẻ em: 10