Tài liệu Luận văn phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------***---------- LUẬN ÁN TIẾN SĨ PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG LÃNH ĐẠO TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NGOÀI QUỐC DOANH CỦA VIỆT NAM Ngành: Kinh doanh và quản lý NGUYỄN THỊ THU TRANG HÀ NỘI – 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------***---------- LUẬN ÁN TIẾN SĨ PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG LÃNH ĐẠO TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NGOÀI QUỐC DOANH CỦA VIỆT NAM Ngành: Kinh doanh và quản lý Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 62.34.01.02 NGUYỄN THỊ THU TRANG Người hướng dẫn khoa học PGS,TS Bùi Ngọc Sơn PGS,TS Lê Thị Thu Thủy HÀ NỘI – 2016 i MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................ v DANH MỤC BẢNG – BIỂU ĐỒ - HÌNH VẼ ............................................. vi LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................... viii LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG LÃNH ĐẠO TRONG DOANH NGHIỆP ......................................................................... 20 1.1 Khái quát chung về lãnh đạo trong doanh nghiệp............................... 20 1.1.1 Khái niệm lãnh đạo ....................................................................... 20 1.1.2 Khái niệm lãnh đạo trong doanh nghiệp ..................................... 21 1.1.3 Khái niệm và vai trò nhà lãnh đạo doanh nghiệp ....................... 22 1.1.4 Lãnh đạo và quản lý..................................................................... 28 1.2 Khái quát chung về kỹ năng lãnh đạo trong doanh nghiệp ................ 30 1.2.1 Khái niệm kỹ năng lãnh đạo......................................................... 30 1.2.2 Phân loại kỹ năng lãnh đạo trong doanh nghiệp ........................ 31 1.3 Khái quát chung về phát triển kỹ năng lãnh đạo trong doanh nghiệp...... 37 1.3.1 Khái niệm phát triển kỹ năng lãnh đạo ....................................... 37 1.3.2 Các kỹ năng lãnh đạo cần phát triển trong doanh nghiệp ......... 37 1.3.3 Các phương pháp phát triển kỹ năng lãnh đạo trong doanh nghiệp ................................................................................................................. 53 1.4 Các yếu tố tác động tới phát triển kỹ năng lãnh đạo trong doanh nghiệp. 55 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ................................................................................ 57 ii CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG LÃNH ĐẠO TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NGOÀI QUỐC DOANH VIỆT NAM ......................................................................................................................... 58 2.1 Khái quát chung về doanh nghiệp ngoài quốc doanh Việt Nam ........ 59 2.1.1 Khái niệm doanh nghiệp ngoài quốc doanh................................ 59 2.1.2 Đặc điểm pháp lý của doanh nghiệp ngoài quốc doanh ............. 59 2.1.3 Các loại hình doanh nghiệp ngoài quốc doanh .......................... 60 2.2 Phân tích các nội dung phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam ..................................................... 62 2.2.1 Thực trạng nhận thức tầm quan trọng việc phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam............ 62 2.2.2 Thực trạng tần suất sử dụng các kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam ............................................... 68 2.2.3 Đánh giá thực trạng các kỹ năng lãnh đạo cần phát triển trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam............................. 73 2.2.4 Đánh giá các phương pháp phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam ................................... 80 2.3 Phân tích các yếu tố tác động tới phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam .......................................... 85 2.4 Phân tích hoạt động phát triển kỹ năng lãnh đạo của một số doanh nghiệp ngoài quốc doanh Việt Nam tiêu biểu............................................. 98 2.4.1 Công ty cổ phần FPT .................................................................... 99 2.4.2 Công ty cổ phần cafe Trung Nguyên ......................................... 101 2.4.3 Công ty cổ phần Kinh Đô ........................................................... 102 iii 2.5 Đánh giá chung tình hình phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam ................................................... 103 2.5.1 Một số thành tựu đã đạt được trong việc phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam.......... 103 2.5.2 Một số hạn chế trong việc phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam ................................. 105 2.5.3 Nguyên nhân của những hạn chế trong việc phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam . 106 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 .............................................................................. 107 CHƯƠNG 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG LÃNH ĐẠO TRONG CÁC DOANH NHGIỆP NGOÀI QUỐC DOANH CỦA VIỆT NAM ............................................................................................................. 109 3.1 Định hướng phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh Việt Nam giai đoạn 2015-2020 .............................................. 109 3.2 Các giải pháp phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh Việt Nam ....................................................................... 110 3.2.1 Nhận thức rõ năng lực lãnh đạo của bản thân và xây dựng, thực hiện kế hoạch phát triển cá nhân một cách kiên định. ...................... 111 3.2.2 Rèn luyện kỹ năng quản lý thời gian hiệu quả và lựa chọn thứ tự ưu tiên ......................................................................................................... 113 3.2.3 Tích cực xây dựng và phát triển mối quan hệ ........................... 116 3.2.4 Hoàn thiện nhóm kỹ năng gây ảnh hưởng................................ 120 3.2.5 Chú trọng phát triển kỹ năng thích ứng và quản lý sự thay đổi ............................................................................................................... 122 3.2.6 Tích cực trao quyền và phát triển người khác thành lãnh đạo 123 3.2.7 Đa dạng hóa các hình thức phát triển kỹ năng lãnh đạo ......... 125 iv 3.3 Một số kiến nghị .................................................................................... 128 3.3.1 Đối với Chính phủ Việt Nam ...................................................... 129 3.3.2 Đối với các Hiệp hội doanh nghiệp ............................................ 131 3.3.3 Đối với các trường đại học, cao đẳng ........................................ 133 3.3.4 Đối với các cơ sở đào tạo các chương trình phát triển kỹ năng lãnh đạo cho doanh nghiệp .......................................................................... 133 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ................................................................................ 135 KẾT LUẬN .................................................................................................. 136 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ................................. 138 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 139 v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CEO Chief Executive Officer DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh EFA Exploratory Factor Analysis KMO Kaiser – Meyer-Olkin MOA Motivation – Opportunity – Ability SPSS Statistical Product and Service Solutions TNHH Trách nhiệm hữu hạn TP HCM Thành phố Hồ Chí Minh vi DANH MỤC BẢNG – BIỂU ĐỒ - HÌNH VẼ Danh mục Bảng Bảng 1 Tổng hợp thông tin khảo sát nhà lãnh đạo doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam ........................................................................................ 13 Bảng 2 Tổng hợp thông tin khảo sát doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam ................................................................................................................. 13 Bảng 1.1: So sánh lãnh đạo và quản lý ........................................................... 29 Bảng 1.2 So sánh ảnh hưởng của nhà quản lý và nhà lãnh đạo ...................... 44 Bảng 2.1 Số lượng doanh nghiệp đang hoạt động SXKD phân loại theo loại hình doanh nghiệp ........................................................................................... 62 Bảng 2.4 Điểm bình quân đánh giá tầm quan trọng của việc phát triển 3 nhóm kỹ năng lãnh đạo ............................................................................................. 65 Bảng 2.5 Điểm bình quân tần suất sử dụng 3 nhóm kỹ năng lãnh đạo........... 70 Bảng 2.6 Điểm bình quân đánh giá 3 nhóm kỹ năng lãnh đạo ....................... 75 Bảng 2.7 Kết quả định lượng mối quan hệ giữa kỹ năng lãnh đạo và các yếu tố ảnh hưởng ........................................................................................................ 90 Danh mục Biểu đồ Biểu đồ 2.1: Nhận thức tầm quan trọng của việc phát triển các kỹ năng ....... 63 Biểu đồ 2.2: Đánh giá tầm quan trọng của việc phát triển các kỹ năng nền tảng ......................................................................................................................... 66 Biểu đồ 2.3: Đánh giá tầm quan trọng của việc phát triển các kỹ năng ảnh hưởng............................................................................................................... 67 Biểu đồ 2.4: Đánh giá tầm quan trọng của việc phát triển.............................. 68 các kỹ năng định hướng lãnh đạo.................................................................... 68 vii Biểu đồ 2.6: Đánh giá tần suất sử dụng các kỹ năng nền tảng ....................... 71 Biểu đồ 2.7: Đánh giá tần suất sử dụng các kỹ năng ảnh hưởng .................... 71 Biểu đồ 2.8: Đánh giá tần suất sử dụng các kỹ năng định hướng lãnh đạo .... 72 Biểu đồ 2.9: Thực trạng kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam ........................................................................................ 73 Biểu đồ 2.10: Đánh giá thực trạng nhóm kỹ năng nền tảng của nhà lãnh đạo các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam .............................................. 75 Biểu đồ 2.11 : Đánh giá thực trạng nhóm kỹ năng ảnh hưởng của nhà lãnh đạo các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam ........................................ 77 Biểu đồ 2.12: Đánh giá thực trạng nhóm kỹ năng định hướng lãnh đạo của nhà lãnh đạo các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam ......................... 79 Biểu đồ 2.13 Đánh giá tính hiệu quả của các loại hình đào tạo ...................... 81 Biểu đồ 2.14 Đánh giá tính hiệu quả của các phương pháp đào tạo ............... 83 Biểu đồ 3.1: Đánh giá hiệu quả hoạt động đào tạo, phát triển kỹ năng lãnh đạo của các Hiệp hội, CLB .................................................................................. 132 Danh mục Hình vẽ Hình 1.1 Mô hình kỹ năng lãnh đạo của Katz ................................................ 32 Hình 1.2 Mô hình kỹ năng lãnh đạo của Mumford và đồng nghiệp ............... 34 Hình 1.3 Mô hình phát triển kỹ năng lãnh đạo của Warren Blank ................. 36 Hình 1.4 Mô hình nghiên cứu các yếu tố tác động tới phát triển kỹ năng lãnh đạo doanh nghiệp............................................................................................58 viii LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan rằng: - Nội dung của bản luận án này chưa từng được nộp cho bất kỳ một chương trình cấp bằng tiến sỹ nào cũng như cho bất kỳ một chương trình cấp bằng nào khác. - Các thông tin, số liệu sử dụng trong luận án này hoàn toàn trung thực, chính xác và có căn cứ. - Bản luận án này là nỗ lực của cá nhân tôi, các kết quả phân tích, kết luận trong luận án (ngoài các phần được trích dẫn) là kết quả làm việc của riêng cá nhân tôi. Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Thu Trang 1 LỜI NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thế kỷ XXI được xem là thế kỷ của sự phát triển toàn diện về các ngành khoa học và đặc biệt là khoa học quản lý và lãnh đạo. Lãnh đạo nói chung và kỹ năng lãnh đạo nói riêng từ lâu đã trở thành những đề tài nóng hổi, thu hút sự quan tâm không chỉ của các học giả, các nhà nghiên cứu, mà còn thu hút được sự quan tâm của nhà lãnh đạo các doanh nghiệp. Ngay từ những nghiên cứu của Argyris (1995), Mahoney và các cộng sự (1960) là những học thuyết đầu tiên có tính khoa học về hoạt động lãnh đạo trong doanh nghiệp cho đến những học thuyết lãnh đạo của các học giả đương đại như Drucker, Blanchards, Kotler hay Goleman…đều chỉ ra rằng hoạt động lãnh đạo có ảnh hưởng đến kết quả hoạt động hay sự thành bại của các tổ chức, doanh nghiệp. Những nghiên cứu ban đầu về hoạt động lãnh đạo đã chứng minh hoạt động lãnh đạo lệ thuộc vào đặc điểm, tính cách của người lãnh đạo (Argyris, 1955, Mahoney và các cộng sự, 1960). Hay nói cách khác, hoạt động lãnh đạo trong doanh nghiệp được hiểu là sự tác động ảnh hưởng của người lãnh đạo tới nhân viên để người cấp dưới thực hiện những yêu cầu đặt ra, thì hoạt động lãnh đạo như thế nào, cách thức tác động như thế nào là do tính cách, đặc điểm của người lãnh đạo. Tương tự, theo học giả Bennis (1998), lãnh đạo là quá trình gây ảnh hưởng mang tính xã hội nhằm tìm kiếm sự tham gia tự nguyện của cấp dưới trong việc thực thi mục tiêu, sứ mệnh. Chính vì vậy, có thể nói rằng các tổ chức, doanh nghiệp sẽ không thể thành công nếu không có nhà lãnh đạo thực thụ. Để tạo ra một đội ngũ lãnh đạo mạnh trong doanh nghiệp, việc chú trọng phát triển các kỹ năng lãnh đạo là việc làm tất yếu và hướng tới phát triển bền vững. Phát triển kỹ năng lãnh đạo là nhiệm vụ quan trọng trong doanh nghiệp nhưng phát triển kỹ năng gì, phát triển thông qua phương pháp nào, phát triển cho đối tượng lãnh 2 đạo nào trong doanh nghiệp thực sự vẫn chưa có nhiều những nghiên cứu lý luận và thực tiễn về nội dung này. Trong quá trình hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam, khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh (private sector) đóng vai trò quan trọng vì đây là khu vực chiếm số lượng lớn và năng động, tận dụng được những nguồn lực trong nước. Có thể nói, khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh luôn được coi là bộ phận quyết định đến năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Tuy nhiên, trong những năm vừa qua, khu vực ngoài quốc doanh đang bộc lộ những hạn chế, trong đó có năng lực lãnh đạo doanh nghiệp. Trong những năm đầu đổi mới, việc quản lý các doanh nghiệp ngoài quốc doanh có thể dựa trên năng lực kỹ thuật của nhà lãnh đạo thì hiện nay, để hội nhập thành công đòi hỏi các lãnh đạo doanh nghiệp phải có năng lực và kỹ năng lãnh đạo ngày càng tốt. Khi nước ta càng hội nhập sâu vào kinh tế thế giới, đòi hỏi các doanh nghiệp phải có chiến lược kinh doanh dài hạn, hướng tới khai thác lợi thế cốt lõi của doanh nghiệp. Chiến lược kinh doanh dài hạn này phụ thuộc vào kỹ năng lãnh đạo, đặc biệt là tầm nhìn của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp. Và việc nghiên cứu về phát triển kỹ năng lãnh đạo tại các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam là vô cùng cần thiết bởi: Thứ nhất, luận án chỉ nghiên cứu tới khối doanh nghiệp này vì trong bối cảnh khủng hoảng, trong thời kỳ hội nhập sâu rộng, bản lĩnh doanh nhân cũng như chất lượng lãnh đạo doanh nghiệp trong đối tượng này được bộc lộ rõ nhất. Còn đối với doanh nghiệp nhà nước, đôi khi quá trình ra quyết định của họ bị chi phối bởi nhiều yếu tố. Trong điều kiện cạnh tranh ngày càng gay gắt, vai trò của người lãnh đạo doanh nghiệp ngày càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Bởi vậy, không ngừng phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh là một đòi hỏi cần thiết, một tất yếu khách quan đối với các nhà lãnh đạo doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp ngoài quốc doanh nói riêng. 3 Thứ hai, phát triển kỹ năng lãnh đạo trong bối cảnh hiện nay sẽ càng phải được coi trọng bởi doanh nghiệp chỉ có được đội ngũ nhân sự chất lượng khi lãnh đạo doanh nghiệp chú trọng kỹ năng lãnh đạo. Và kỹ năng lãnh đạo ở đây không đơn giản chỉ là được cấp dưới quý mến mà là việc thực hiện đồng bộ các nhóm kỹ năng cần thiết, từ nhóm kỹ năng nền tảng đến ảnh hưởng và định hướng lãnh đạo trong doanh nghiệp. Thứ ba, người lãnh đạo doanh nghiệp có vai trò then chốt trong việc xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp. Vì vậy, việc chú trọng phát triển các kỹ năng lãnh đạo của mình sẽ giúp các nhà lãnh đạo tạo dựng nền tảng, hình thành và nuôi dưỡng một môi trường văn hóa mạnh. Thứ tư, với những quy định mới của Luật doanh nghiệp năm 2015, sự xuất hiện của rất rất nhiều các doanh nghiệp có quy mô khác nhau trên mọi lĩnh vực của nền kinh tế tham gia vào thị trường làm cho số lượng đối thủ cạnh tranh ngày càng tăng lên. Bên cạnh sự gia tăng về mặt số lượng, còn có cả sự tăng lên về mặt chất lượng của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp, càng ngày họ càng nhận thức được sự cần thiết phải nâng cao kiến thức nói chung, hoàn thiện kỹ năng lãnh đạo nói riêng. Vì vậy, bất cứ một nhà lãnh đạo doanh nghiệp ngoài quốc doanh Việt Nam nào cũng phải không ngừng tự trau dồi và phát triển kỹ năng lãnh đạo của chính mình để có thể chèo lái con thuyền doanh nghiệp và đảm bảo cho sự phát triển bền vững trên thị trường. Trong thời kỳ hội nhập này, sự tụt hậu về kiến thức là rào cản lớn cho bất kỳ cá nhân nào, đặc biệt là những nhà lãnh đạo. E ngại đổi mới sẽ khiến họ trở nên bảo thủ, dẫn đến phản ứng gay gắt khi nhận sự phản biện từ những luồng tư tưởng mới và tiến bộ hơn. Để cạnh tranh được với đối thủ, phát triển kỹ năng là hướng đi an toàn và vững chắc nhất đối với các nhà lãnh đạo. Kinh nghiệm đi cùng kiến thức mới, kỹ năng mới được bổ sung sẽ là chìa khóa giúp các nhà lãnh đạo thực hiện tốt chức năng của mình. Bởi vậy phát triển kỹ năng lãnh đạo cho lãnh đạo các doanh nghiệp ngoài quốc doanh là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng. Chính vì lẽ đó, tiến hành đi 4 sâu nghiên cứu kỹ năng lãnh đạo nhằm làm sáng tỏ bản chất của kỹ năng lãnh đạo cũng như tìm tòi cách thức để phát triển kỹ năng lãnh đạo là một việc làm cấp thiết. Đó là lý do để nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài “Phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam” làm chủ đề nghiên cứu cho luận án tiến sĩ của mình. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu 2.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu ở nước ngoài Lãnh đạo và phát triển kỹ năng lãnh đạo là một chủ đề khá quen thuộc đối với các học giả ở các nước phát triển. Đã có nhiều ấn phẩm, nhiều công trình, đề tài đi sâu vào nghiên cứu các nội dung cụ thể của lãnh đạo, kỹ năng lãnh đạo và phát triển kỹ năng lãnh đạo. Trước tiên là những nghiên cứu khám phá về yếu tố lãnh đạo trong doanh nghiệp. Một trong những nghiên cứu đầu tiên về lãnh đạo tập trung vào việc xác định các đặc điểm tính cách mà các nhà lãnh đạo đặc trưng thành công là của Argyris (1995);Mahoney và cộng sự (1960). Lý thuyết đặc điểm cho rằng các nhà lãnh đạo thành công là “thiên bẩm” và rằng họ có những phẩm chất bẩm sinh hình thành nên những phong cách khác biệt mà có thể phân biệt chúng với các nhà lãnh đạo không thành công (Stodgill,1948). Tuy nhiên, khó khăn trong việc phân loại và xác thực những đặc điểm này dẫn đến sự chỉ trích rộng rãi của phương pháp đặc điểm, báo hiệu sự xuất hiện của phương pháp tiếp cận “phong cách” và “hành vi” để lãnh đạo (Stodgill, 1948). Các nghiên cứu ban đầu tập trung vào việc xác định “một nhà lãnh đạo tốt nhất”. Những nghiên cứu tiếp theo của Gary Yukl (2006) trong cuốn “Leadership In Organizations”, Prentice Hall và Afsaneh Nahavandi (2007), “The Art & Science Of Leadership”, Prentice Hall đều đề cập đến những nội dung cơ bản của khoa học lãnh đạo. Ở đó, các nội dung cụ thể như bản chất của lãnh đạo, các học thuyết về lãnh đạo, các tố chất cần có của một nhà lãnh đạo, phong cách lãnh đạo, lãnh đạo hiệu quả, lãnh đạo trong môi trường đa văn hóa đều được trình bày cụ thể 5 và sâu sắc. Với Mark Anderson (2010) - Hiệu trưởng trường Đại học Chiến lược & Phát triển Kinh doanh Quốc tế Pearson, ông đã đưa ra 10 thách thức lớn nhất mà các nhà lãnh đạo phải đối mặt hàng ngày và cho thấy làm thế nào để tối đa hóa hiệu quả công việc của các nhà lãnh đạo và doanh nghiệp của họ trong mỗi thách thức này trong nghiên cứu của mình mang tên “The Leadership Book”. Mỗi chương trong cuốn sách luôn đưa ra chính xác những gì vấn đề, thách thức doanh nghiệp phải đối mặt, một bản tóm tắt các biện pháp lãnh đạo hiệu quả, công cụ cần thiết để giải quyết. Bên cạnh đó, một học giả của Nhật Bản là Noriyuki Sasaki (2010) với nghiên cứu “Introduce to Manager” đã tổng hợp các vấn đề mà một nhân viên muốn trở thành nhà quản lý phải trang bị cho mình như các kiến thức cơ bản, vai trò, kỹ năng cũng như chuẩn bị về mặt tinh thần. Cuốn sách này có thể sử dụng cho một người vừa trở thành nhà quản lý mới có nhân viên dưới quyền, cũng như có thể dùng cho các nhà quản lý cấp trung giàu kinh nghiệm như một cơ hội tốt để nhìn lại cách quản lý của mình. Đối với những nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo đã có nhiều học giả đưa ra các mô hình với các phương thức tiếp cận khác nhau. Theo Katz (1955) thì một nhà lãnh đạo giỏi cần có ba kỹ năng cơ bản: kỹ năng kỹ thuật (technical skill), kỹ năng nhân sự (human skill) và kỹ năng tư duy tổng thể (conceptual skill). Hay Benjamin Bloom (1956) được coi là người đưa ra những phát triển bước đầu về mô hình ASK, ở đây kỹ năng lãnh đạo là một phần cần phát triển trong nhóm năng lực chính của nhà lãnh đạo bên cạnh yếu tố thái độ và kiến thức. Đến thế kỷ 20, Mumford và đồng nghiệp đưa ra một mô hình dựa trên các kỹ năng cần có của một nhà lãnh đạo như kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng tư duy tích cực, kỹ năng tạo động lực....ngoài ra mô hình còn đưa yếu tố ảnh hưởng tới các kỹ năng này là kinh nghiệm nghề nghiệp và các ảnh hưởng của môi trường. Một nghiên cứu khác rất chi tiết về kỹ năng lãnh đạo đó là nghiên cứu của Warren Blank (2007), ông đã đưa ra 108 kỹ năng của một nhà lãnh đạo. Những kỹ năng này được chia thành ba nhóm kỹ năng, từ những kỹ năng cơ sở như nhận thức về bản thân đến những kỹ năng định hướng như khả năng 6 thiết lập đường lối hành động và phát triển người khác thành lãnh đạo, hay nhóm kỹ năng thu hút sự ủng hộ tự nguyện. Một số nghiên cứu khác làm rõ mức độ ảnh hưởng của kỹ năng lãnh đạo, phong cách lãnh đạo tới phát triển văn hóa doanh nghiệp (xem Bycio và cộng sự, 1995; Howell and Avolio, 1993) và mối quan hệ giữa văn hóa tổ chức và kết quả hoạt động (xem Deal and Kennedy, 1982; Denison, 1990; Ouchi, 1982; Pascale and Athos, 1981; Peters and Waterman, 1982; Kotter and Heskett, 1992). Đồng thời, họ xem xét nhiều khía cạnh của văn hóa tổ chức ảnh hưởng trở lại vai trò của các nhà lãnh đạo trong việc “tạo lập” và “duy trì” các kiểu khác biệt của văn hóa (Schein, 1992; Siehl, 1985). Tương tự, nhiều tài liệu nghiên cứu về lãnh đạo và phong cách lãnh đạo cho thấy rằng khả năng hiểu và làm việc trong một nền tảng văn hóa nhất định là một điều kiện tiên quyết để lãnh đạo hiệu quả (Hennessey, 1998). Nghiên cứu của Tiến sỹ Emmanuel Ogbonna, trường Kinh doanh Cardiff, Đại học Wales, Collum Drivet và Tiến sỹ Lloyd Harris C., trường Kinh tế Cardiff (2000) về mối liên quan giữa Kỹ năng lãnh đạo với Hiệu quả công việc cũng là một trong những công trình nghiên cứu công phu cung cấp bằng chứng thực nghiệm quan trọng và có ý nghĩa, khẳng định mối quan hệ hữu cơ giữa các phong cách lãnh đạo, các loại hình văn hóa và hiệu suất, thông qua việc nghiên cứu thực nghiệm ở các tổ chức, doanh nghiệp trong nước Anh. Kết quả của nghiên cứu cho thấy phong cách lãnh đạo tác động trực tiếp đến văn hóa tổ chức nhưng không ảnh hưởng trực tiếp tới hiệu quả công việc, nhưng những đặc điểm văn hóa cạnh tranh và sáng tạo lại liên quan trực tiếp tới hiệu quả. Nghiên cứu về phát triển kỹ năng lãnh đạo có John C. Maxwell, là một chuyên gia quốc tế về lãnh đạo, một nhà hùng biện, và là tác giả của hơn 40 đầu sách nổi tiếng. Trong cuốn “ Phát triển kỹ năng lãnh đạo” (Developing the Leader Within You) của mình, John đưa ra quan điểm “chìa khoá để thành công đó là khả năng lãnh đạo người khác đi tới thành công”, trong đó giới thiệu 5 cấp độ lãnh đạo bao gồm: 7 Chức vị (Mọi người đi theo bạn vì họ buộc phải theo) Sự chấp thuận (Mọi người theo bạn vì họ muốn vậy) Định hướng kết quả (Mọi người theo bạn vì những gì bạn đã làm cho tổ chức) Phát triển con người (Mọi người đi theo bạn vì những gì bạn làm cho họ) Cá nhân (Mọi người đi theo bạn vì bạn là ai và bạn đại diện cho điều gì) Nếu nhà lãnh đạo phát triển thành công ở mỗi cấp độ trên với mọi người thì họ sẽ chấp nhận và thậm chí mong muốn người lãnh đạo tiếp tục tạo ra những thay đổi cần thiết. Để từ đó nhà lãnh đạo có thể thay đổi vị trí của mình trong con mắt mọi người. Với ông, thành tố quan trọng nhất trong kỹ năng lãnh đạo là tính nhất quán, sự sát hạch khắt khe với nhà lãnh đạo là tạo ra sự thay đổi tích cực; con đường hoàn thiện kỹ năng lãnh đạo nhanh nhất là giải quyết vấn đề. Tiếp nối các nghiên cứu trên, Warren Bennis là bậc thầy về đề tài “lãnh đạo trong kinh doanh” đã cho ra đời nhiều đầu sách kinh điển. Cuốn “On Becoming a Leader” của ông được đánh giá cao trong việc phát triển bản thân trở thành một nhà lãnh đạo giỏi. Bennis hướng dẫn người đọc cách thức bồi dưỡng tố chất lãnh đạo bên trong mình để giải bài toán hóc búa mang tên “sự khan hiếm các nhà lãnh đạo hiệu quả” và qua đó, xóa bỏ “căn bệnh xã hội” xuất phát từ lối tư duy thiển cận và thiếu khả năng tự nhận thức bản thân. Nói tóm lại, nội dung của những nghiên cứu này đề cập chủ yếu tới những vấn đề cơ bản của lãnh đạo và nêu bật được các kỹ năng cần thiết của một người lãnh đạo trong doanh nghiệp qua các cách tiếp cận khác nhau còn về việc phát triển những kỹ năng đó như thế nào chưa được đề cập sâu và có hệ thống. 2.2 Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam Nếu như ở nước ngoài, các nghiên cứu về lãnh đạo, kỹ năng lãnh đạo vô cùng đa dạng với các cách tiếp cận khác nhau thì ở Việt Nam hiện có không nhiều nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo và đặc biệt là phát triển kỹ năng lãnh đạo trong doanh nghiệp mà thường nghiên cứu về năng lực lãnh đạo nhiều hơn. Tác 8 giả đã tìm hiểu một số công trình nghiên cứu có liên quan tới đề tài của luận án như sau: Nghiên cứu, đánh giá về đội ngũ lãnh đạo doanh nghiệp có các luận án tiến sỹ như Trần Văn Đẩu (2010), với đề tài “Một số biện pháp nâng cao chất lượng đội ngũ Giám đốc doanh nhiệp nhà nước-khảo sát nghiên cứu ở tỉnh Nam Định” chủ yếu nghiên cứu vai trò người giám đốc trong phạm vi khối doanh nghiệp Nhà nước trên địa bàn tỉnh Nam Định, chưa đề cập đến kỹ năng của đội ngũ lãnh đạo, hay việc phát triển các kỹ năng thiết yếu lãnh đạo một doanh nghiệp nhà nước. Hay công trình nghiên cứu “Đánh giá năng lực giám đốc điều hành qua mô hình ASK”, chuyên san Kinh tế, kinh doanh-tạp chí Khoa học Đại học quốc gia Hà Nội của Lê Quân (4/2011), đã ứng dụng mô hình năng lực ASK để đánh giá năng lực quản lý điều hành chung của đội ngũ giám đốc điều hành, nhưng vẫn không đi sâu vào kỹ năng lãnh đạo. Công trình đã đưa ra kết luận nhất định về thực trạng năng lực giám đốc điều hành Việt Nam. Nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo là một phần cấu thành năng lực lãnh đạo (thái độ, kiến thức và kỹ năng) là đề tài được tìm hiểu khá nhiều tại Việt Nam. Chọn đối tượng nghiên cứu là các CEO của Việt Nam có một số nghiên cứu như đề tài cấp Bộ của Trần Thị Vân Hoa (2011), ”Nâng cao năng lực lãnh đạo của các giám đốc điều hành doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế”, đã có đóng góp trong việc nhận diện khung năng lực, xác định khoảng cách ”có” và ”cần” về năng lực lãnh đạo của CEO Việt Nam. Dựa trên cơ sở lý thuyết của mô hình ASK, đề tài đã phác thảo những tố chất, kiến thức và kỹ năng lãnh đạo cần có của CEO Việt Nam. Ở đây tác giả đã lựa chọn các tiêu chí đánh giá năng lực lãnh đạo bao hàm cả kiến thức, kỹ năng và tố chất lãnh đạo tuy nhiên các kỹ năng lãnh đạo trong nghiên cứu có đôi chỗ không tách bạch được với kỹ năng quản trị. Luận án tiến sỹ của Trần Thị Phương Hiền (2014) cũng đi sâu nghiên cứu nội dung này và đã có được những điểm mới trong nghiên cứu “Năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO Việt Nam (Khảo sát nghiên cứu ở Hà Nội)”. Về mặt học thuật, lý luận: thông qua phân 9 tích so sánh các quan điểm về “năng lực”, luận án đã luận giải sự khác biệt giữa các thuật ngữ “năng lực” được sử dụng trên thế giới. Luận án cũng đã tổng hợp các quan điểm phân biệt quản trị và lãnh đạo, đúc kết vai trò của năng lực lãnh đạo đối với cương vị quản trị, điều hành nhằm giúp các nhà quản trị điều hành Việt Nam tránh nhầm lẫn và đánh đồng hoạt động quản trị và lãnh đạo là một để có thể lãnh đạo doanh nghiệp hiệu quả hơn. Luận án đã kết hợp các lý thuyết về mô hình năng lực cá nhân, năng lực lãnh đạo, các lý thuyết về lãnh đạo để xây dựng và kiểm định mô hình phân tích ảnh hưởng của các yếu tố cấu thành năng lực lãnh đạo của CEO tới kết quả hoạt động của doanh nghiệp. Về thực tiễn: kết quả nghiên cứu cho thấy các tố chất và hành động lãnh đạo của đội ngũ CEO Việt Nam chưa đáp ứng yêu cầu và mong đợi của thuộc cấp. Tuy vậy, kết quả cũng cho thấy “các bên” đều có “tiếng nói chung” khi đánh giá tầm quan trọng của tố chất lãnh đạo và hành động lãnh đạo tới năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO Việt Nam. Chủ thể nghiên cứu là năng lực lãnh đạo trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ có luận án Tiến sỹ kinh tế của Đặng Ngọc Sự (2012), với đề tài “Năng lực lãnh đạo – nghiên cứu tình huống của lãnh đạo các doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam”, Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung Ương: luận án tập trung vào phân tích năng lực lãnh đạo của lãnh đạo các DN vừa và nhỏ tại Việt Nam trên cơ sở hệ thống hóa các quan điểm, bản chất của năng lực lãnh đạo. Luận án làm rõ mối quan hệ thực tại giữa năng lực lãnh đạo và hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Làm rõ mối quan hệ nội tại giữa các bộ phận cấu thành của năng lực lãnh đạo. Tác giả luận án đã rất công phu điều tra khảo sát, phỏng vấn thu thập thông tin và đã chạy mô hình SPSS để có được những kết quả mang độ tin cậy cao về mối việc đánh giá năng lực lãnh đạo. Trên cơ sở đó, luận án đã đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện, phát triển năng lực lãnh đạo của các lãnh đạo doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam thông qua việc sử dụng mô hình GAP và DECIDE. Luận án tiến sỹ của Mai Tiến Dũng (2013) về “ Năng lực lãnh đạo của cán bộ khu vực công – nghiên cứu trường 10 hợp tỉnh Hà Nam” cho thấy tác giả đã hệ thống hóa được cơ sở lý luận liên quan đến phát triển lãnh đạo khu vực công và xây dựng khung năng lực lãnh đạo khu vực công. Đặc biệt, tác giả đã xây dựng được 3 khung năng lực cho 3 vị trí: lãnh đạo cấp Sở, lãnh đạo cấp Huyện và lãnh đạo cấp Phòng tại tỉnh Hà Nam. Khung năng lực được xây dựng trên cơ sở tổng hợp kết quả điều tra bằng bảng hỏi, kết hợp với kết quả tổng hợp từ các cuộc phỏng vấn sâu để đảm bảo tính tin cậy từ các thông tin thu thập được. Những khung năng lực được xây dựng trong luận án nghiên cứu này sẽ được tác giả sử dụng để đưa vào phiếu điều tra đánh giá thực trạng năng lực của cán bộ lãnh đạo cấp Sở, cấp Huyện và lãnh đạo cấp Phòng tại tỉnh Hà Nam, từ đó xác định được khoảng cách (GAP) giữa năng lực kỳ vọng và nă ng lực thực tế, làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cho cán bộ lãnh đạo, quản lý của tỉnh Hà Nam. Không chỉ nghiên cứu về lãnh đạo, năng lực lãnh đạo mà còn có những nghiên cứu tìm tòi về mối quan hệ giữa lãnh đạo với các yếu tố khác trong doanh nghiệp. Tiêu biểu có luận án tiến sỹ của Ao Thu Hoài (2012) phân tích “Mối quan hệ giữa phong cách lãnh đạo và hành vi nhân viên: kiểm chứng tại các doanh nghiệp bưu chính Việt Nam”. Luận án tập trung vào việc nghiên cứu các học thuyết về lãnh đạo và phong cách lãnh đạo nhằm thích hợp với môi trường doanh nghiệp Việt Nam hiện nay, nghiên cứu lý thuyết về hành vi nhân viên trong tổ chức. Trên cơ sở đó, luận án đã nghiên cứu mối quan hệ giữa phong cách lãnh đạo với hành vi của nhân viên trong doanh nghiệp. Khám phá những tác động, ảnh hưởng tích cực hay tiêu cực từ phong cách lãnh đạo tới hành vi của nhân viên. Đặc biệt luận án kiểm định mối quan hệ và tác động từ phong cách lãnh đạo tới hành vi của nhân viên trong các doanh nghiệp Bưu chính Việt Nam thông qua bảng khảo sát, điều tra, phỏng vấn. Sau khi kiểm định và cho ra kết quả, căn cứ vào những kết quả đó luận án đã phân tích, đánh giá và đề xuất phong cách lãnh đạo phù hợp với các doanh nghiệp bưu chính Việt Nam.